RETTLEIAR. 8 Svin KSL-STANDARD. Versjon 10, oktober 2014 nynorsk

Transkript

1 KSL-STANDARD Versjon 10, oktober 2014 nynorsk RETTLEIAR 8 Svin Foto: Animalia/Grethe Ringdal KSL-standard omfattar både sjekklister og rettleiarar, som begge skal brukast ved eigenrevisjon.

2 Rettleiing til sjekklista 8.1 SPORING Korrekt merking av dyra saman med dokumentasjon på kjøp og sal, er ein føresetnad for å kunne spore eventuell smitte. Merking sikrar at eigar og røktar kjenner identiteten til dyra. Dyra må vere merka i samsvar med forskrifta for å kunne leverast til slakteriet. Meir informasjon om merking og registrering av dyr finn du på Når svin blir flytta mellom to besetningar, skal dyrehaldar i mottakarbesetninga registrere opplysningar om flyttinga i Husdyrregisteret innan 7 dagar etter framkomst. Når svin blir kjøpt og selt via slakteri, vil kravet til rapportering om flytting bli teke i vare av desse Driftseiningsregister (tidlegare kalla dyrehaldjounal) skal førast for at ein skal ha ein oppdatert oversikt over hendingar i dyrehaldet. Journalen skal vere eit vertøy for sporing mellom anna i samband med utbrot av smittsame dyresjukdommar. Dyrehaldar skal registrere/notere følgjande: - driftseininga sin identifikasjonskode - talet på avvente svin - flytting av svin til og frå driftseininga - ommerking av svin Opplysningane skal ajourførast innan eitt døgn etter at hendinga skjer. Dersom opplysningar om flyttingar blir registrert i Husdyrregisteret innan eitt døgn etter at flyttinga har skjedd, er det ikkje krav om å føre dei same opplysningane i driftseiningsregisteret. Driftseiningsregisteret (dyrehaldjournalen) skal finnast på driftseininga, og skal arkiverast i minst 3 år. - Forskrift om bekjempelse av dyresjukdommer - Forskrift om sporbarhet av svin 8.2 SMITTEFØREBYGGING Det er viktig å leggje opp til gode rutinar for å hindre overføring av smittestoff til eller frå besetninga. Smitterisiko knytt til besøkjande i husdyrhaldet skal vurderast. Inngangspartiet til husdyrrom skal vere utstyrt med smittesluse for å motverke smitteoverføring og sikre god hygiene. Smitteførebyggjande tiltak ved innkjøp av dyr i besetninga må vurderast i kvart enkelt tilfelle og i samråd med veterinær. Det skal vere høveleg plass som sikrar at inn- og utlasting av dyr kan gå føre seg på ein sikker måte i forhold til dyrevern og smitte. I tilknyting til dyrerom skal det vere innlagt kaldt og varmt vatn. Inngang/utgang frå dyrerom skal ha eigna stad der personell kan skifte klede, vaske seg og reingjere utstyr Verksemda skal straks varsle Mattilsynet ved mistanke om smittsam dyresjukdom som kan gi vesentlege konsekvensar for samfunnet. Det skal straks settast i verk nødvendige tiltak for å førebygge, redusere eller eliminere eventuelle skadeverknader Personar som har opphalde seg i utlandet, skal ikkje inn i husdyrromma før etter dusj. Klede og sko som er brukt i utlandet skal ikkje brukast i grisehuset. For personar som har vore i kontakt med husdyrmiljø i andre land, inklusive husdyrkongressar, skal det gå minst 48 timar, minst 24 av desse i Noreg, før ein går inn i ei norsk svinebesetning. 48-timarsregelen for besøk i husdyrrom etter utanlandsopphald, er eit krav som husdyrnæringa sjølv har definert. Ved utbrot av husdyrsjukdommar i utlandet må ein rette seg etter dei regelendringane dette fører med seg. Dette er eit KSL-krav og byggjer ikkje på lov eller forskrift Namn på den som sel, kjøper/leiger og på dyretransportør, og dato for flytting skal noterast. Slakteria har informasjon om regelverket Svin

3 8.2.5/ Ved import av levande dyr, sæd og embryo skal offentlege krav og KOORIMP* sine tilleggskrav oppfyllast. Den som er ansvarleg for import skal kontakte KOORIMP for å varsle om import, og for å få informasjon om krav til undersøkjingar, tiltak og dokumentasjon Manglande dokumentasjon på at offentlege krav og KOORIMP sine tilleggskrav er oppfylt, kan medføre KSL-trekk frå råvarekjøpar på produkt frå garden, uavhengig av dyreart. Målet med tilleggskrava frå KOORIMP er å redusere risikoen for å innføre smitte ved å dokumentere status for dyrehelse for dyr, sæd og embryo som skal importerast og besetningane desse kjem frå. Tilleggskrava gjeld forhold som ikkje er tilstrekkeleg dekka av dei offentlege krava, og der det er kjent førekomst av smittestoff i husdyrpopulasjonen i eksportlandet eller der utbreiing og førekomst er usikker Ved overtaking eller kjøp i Noreg av dyr og sæd som er innført frå utlandet, skal det kunne leggast fram dokumentasjon for at KOORIMP sine tilleggskrav er oppfylt i samband med innførselen. Krav til dokumentasjon er skriftleg stadfesting frå KOORIMP om at tilleggskrava er oppfylt i samband med innførselen. Kontakt KOORIMP (e-post: koorimp@animalia.no) dersom det er spørsmål. Manglande dokumentasjon kan føre med seg KSL-trekk frå råvarekjøpar på produkt frå garden, uavhengig av dyreart Eksotiske drøvtyggjarar som lama og alpakka, kan utgjere ein smitterisiko for andre husdyr. Dei kan også vere bærarar av smittestoff som kan smitte til menneske (zoonoser). Mange av lamaene og alpakkaene som befinn seg i Noreg nå er importert frå andre land. Det skjer jamleg import av kamelider (som lama og alpakka) til Noreg, og mange av desse blir haldne saman med, eller i nærleiken av matproduserande dyr. Meir informasjon om merking og registrering av slike dyr finn du på Ved hald av eksotiske drøvtyggjarar som lama og alpakka (kamelider) på gardsbruk der det også blir halde matproduserande dyr gjeld følgjande: Ved import skal alle offentlege krav og anbefalingar frå Mattilsynet følgjes opp, inkludert forsvarleg gjennomføring av isolat når dei kjem til Noreg. Ved import skal også KOORIMP sine tilleggskrav når det gjeld kamelider følgjast opp og dokumenterast. Ved anskaffing av importerte kamelider frå norske dyrehald, skal det føreligge dokumentasjon på at alle offentlege krav og anbefalingar, og KOORIMP sine tilleggskrav vart oppfylt ved import Kamelider skal vere utstyrt med godkjente øyremerker og det skal registrerast opplysningar om dyra i en dyrehaldjournal som skal finnast i dyrehaldet. Alvorleg sjukdom og funn av sjølvdaude skal varslast til Mattilsynet. Daude dyr skal undersøkjast av veterinær, og obduserast av kyndig veterinær, eller ved Veterinærinstituttet. Meir informasjon om krava til dyrehaldjournal finn du på * KOORIMP er den norske husdyrnæringa sitt eige organ for smittevern ved import. Husdyrnæringa har oppretta KOORIMP for å sikre den norske husdyrhela etter at myndigheitene sin sjanse for å stille helsekrav ved import blei avgrensa av EØS-avtalen. For meir informasjon: - Forskrift om hold av svin - Forskrift om bekjempelse av dyresjukdommer - Forskrift om sporbarhet av svin - Forskrift om merking og registrering av lamadyr og oppdrettshjort 8 - Svin 3

4 8.3 HELSE OG MEDISINBRUK Det skal leggast vekt på førebyggjande tiltak slik at risiko for sjukdom blir minst mogleg. Sjuke dyr skal bli gitt nødvendig stell og behandling, eller dei skal avlivast. Det skal vere etablerte faste rutinar for korleis dyr blir avliva og anbefalt avlivingsmetode skal brukast KSL-medisinstandard, gjeldande frå 2010, er ein del av KSL-standarden for husdyrproduksjonane. I samband med eigenrevisjonen skal ein også gå gjennom KSL-medisinstandard. Veterinær har ansvar for at det blir gitt tilstrekkeleg opplæring ved inngåing av medisineringsavtale, og at dette blir dokumentert. Dette er eit KSL-krav og byggjer ikkje på lov eller forskrift. Når den nye forskrifta Forskrift om bruk av legemidler til dyr blir sett i verk, vil den erstatte KSLmedisinstandard Bruk av reseptpliktige legemiddel skal berre baserast på diagnose stilt av veterinær. Merking av medisinbehandla dyr (individ eller binge) skal vere slik at alle som steller dyra har god kjennskap til kva for individ som er behandla og kva for tilbakehaldingsfrist som gjeld Medisinar skal oppbevarast på ein sikkert stad slik at verken dyr eller uvedkomande skal kunne kome i kontakt med medisinen Diagnose, dato, type og mengd medisin/preparat/parasittmiddel og slaktefrist skal førast på helsekort. Dette gjeld også ved eigenbehandling. Helsekortopplysningane skal rapporterast inn til den aktuelle husdyrkontrollen. Helsekort skal oppbevarast av dyrehalder i minimum 3 år etter at dyr som er omtala på kortet, er slakta eller dødt Følgjande skal arkiverast: - Analyseresultat frå laboratorium - Rapportar frå Mattilsynet - Eventuelle obduksjonsrapportar frå veterinær - Sjukdomsregistreringar frå slakteriet - Forskrift om bekjempelse av dyresjukdommer - Forskrift om overvåkning av og kontroll med forekomst av salmonella hos levende dyr - Forskrift om velferd for produksjonsdyr - Forskrift om sporbarhet av svin - Forskrift om avliving av dyr - Forskrift om rekvirering og utlevering av legemidler fra apotek - Forskrift om utførelse av arbeid, bruk av arbeidsutstyr og tilhørende tekniske krav (Forskrift om utføring av arbeid) 8.4 KADAVERHANDTERING Daude dyr representerer ein fare for smittespreiing og forureining. Dette gjeld både til andre dyr, mat og vatn. Midlertidig oppbevaring fram til henting skal vere slik at det ikkje fører til forureining eller at åtseldyr kjem til kadavera I følgje Forskrift om animalske biprodukter som ikke er beregnet på konsum er det generelt ikkje lov å grave ned kadaver, men i 7 er det opna for unntak for fjerntliggjande område. Ein må da ha gitt melding til og fått tilvising til dette frå Mattilsynet. - Forskrift om bekjempelse av dyresjukdommer - Lov om vern mot forurensninger og om avfall (Forureiningslova) - Forskrift om animalske biprodukter som ikke er beregnet på konsum Svin

5 8.5 FÔR OG VATN Fôr og vatn skal ikkje medføre fare for helseskade hos dyr eller menneske, eller medføre skade på miljøet. Det er eit krav om at det ikkje skal brukast fôr som inneheld genmodifiserte organismar (GMO). Fôrleverandørane er ansvarlege for at dette kravet blir følgt. Kravet byggjer på ei avtalt haldning i norsk landbruk om ikkje å bruke genmodifiserte organismar. Dersom ein har gardsanlegg for heimeblanding av fôr, og bruker premiks og/eller reine tilsetjingsstoff, er ein å rekne som fôrprodusent. Desse skal mellom anna registrere seg særskilt hos Mattilsynet, og gjere ei analyse av farar (HACCP) som er knytt til produksjonen. Sink og maursyre er døme på tilsetjingsstoff som brukast ved blanding av fôr til svin. Bruk av tilsetjingsstoff og premiks må ikkje overskride grenseverdiane som gjeld for fôrblandinga. Ved blanding av fôr er det ikkje lov å bruke sink i så store mengder at det har medisinsk verknad. Heimeblandarar som brukar fiskemjøl treng ikkje særskilt godkjenning dersom: 1) dei er registrert av Mattilsynet, 2) dei ikkje har drøvtyggarar, 3) dei berre bruker fôret i eiga verksemd og 4) fôret med fiskemjøl ikkje overstig 50 % råprotein. Dersom ein også har drøvtyggarar på garden skal eventuell bruk av fiskemjøl godkjennast av Mattilsynet. Tiltak må sikre at dyr som ikkje skal ha fiskemjøl, ikkje har tilgang til laggerrom med fiskemjøl eller blandingar med fiskemjøl. Det er ikkje lov å fôre med kjøttbeinmjøl Dyra skal ha tilgang på tilstrekkeleg mengde vatn av tilfredsstillande kvalitet. Vassautomatar, drikkekar, niplar og liknande skal kontrollerast regelmessig for å sikre at dei fungerar og gir nok vatn til dyra sine behov Svin som ikkje har fri tilgang til fôr, skal ha tilgang på fôr med høgt innhald av fiber som kan gi kjensle av metting og som tilfredsstiller behovet for tygging Svin skal til ei kvar tid ha tilgang på tilstrekkjeleg mengde materiale som dei kan undersøkje, rote i og sysselsette seg med Fôrprøvene skal lagrast så lenge det kan ha betyding for produksjonsresultat og produktkvalitet. Prøvene kan vere av betyding ved ei eventuell reklamasjonssak. Dersom ein vel å la fôrleverandør oppbevare fôrprøvene, er det ikkje krav om at ein samtidig skal oppbevare fôrprøver på garden. Dokumentasjonen skal innehalde: Dato for leveranse og transportør (når dette ikkje er bonden) og varedeklarasjon/fôrsetel. Rekneskapsvedlegg er tilstrekkeleg dokumentasjon av dato for leveranse og transportør. Varedeklarasjon/fôrsetel skal arkiverast så lenge fôrprøven blir lagra Det skal finnast rutiner for å sikre at det ikkje blir overført smitte til fôret. Til dømes kan fuglar, mus og rotter vere berarar av salmonella Det skal dokumenterast kven dei alternative fôrmidla kjem frå, kva som er kjøpt og når det er brukt. Alternative fôrmiddel kan vere brød, sjokolade, myse, mask og liknande. Alt fôr skal vere fritt for emballasje, t.d. brødposer og plast, før fôring. Alle som leverer restprodukt til fôr, t.d. bakeri, bryggeri og meieri skal vere registrert eller godkjent som fôrverksemd hos Mattilsynet. Leverandøren skal kunne leggje fram kvittering for registrering hos Mattilsynet. Det kan også sjekkast på - Forskrift om hold av svin - Forskrift om fôrvarer - Forskrift om velferd for produksjonsdyr - Forskrift om fôrhygiene - Forskrift om tilsetningsstoffer til bruk i fôrvarer - Retningslinjer for hold av svin - Forskrift om forebygging av, kontroll med og utryddelse av overførbare spongiforme encefalopatier (TSE-forskriften) 8 - Svin 5

6 8.6 OPPSTALLING, STELL OG REINHALD AV DYR Alle dyr skal sikrast god dyrevelferd, med godt stell og riktig oppstalling Forskrift om hold av svin inneheld fleire krav til oppstalling. Nokre punkt blir nemnt her: Svin skal ha tilgang til behageleg, tørr, rein og trekkfri liggeplass med passe temperatur. Svin skal ha separat liggjeplass og gjødselplass. Det skal vere tett golv, djupstrø eller talle på liggjeplassen Når det er nødvendig, skal sjuke eller skadde dyr isolerast på eigna stad med tørr og mjuk liggjeplass Temperatur og luftkvalitet skal vere tilpassa dyra sine behov. Alle dyrerom skal ha ventilasjonssystem som sikrar tilstrekkeleg luftskifte. Gassar i uheldige konsentrasjonar skal ikkje kome inn i eller oppstå i rom der det er dyr. Når gjødsel blir røyrt og køyrt ut skal det vere rutinar som sikrar at det ikkje er fare for at dyr eller menneske blir forgifta av gjødselgass. Støv og anna luftforureining skal haldast på eit akseptabelt nivå. Ventilasjonsanlegget skal vere konstruert slik at det ikkje spreier branngassar. Mekanisk ventilasjon skal vere tilkobla alarm som varslar om ventilasjonssvikt. Alarmsystemet skal testast jamleg Alle driftsbygningar med meir enn 10 purker, rånar og/eller ungpurker, eller 60 slaktegrisar eldre enn 10 veker, skal ha tilfredsstillande system for varsling av brann. I kombinerte besetningar reknast det totale talet på svin ut frå at ei purke, ei ungpurke eller ein råne teller like mykje som seks slaktegrisar. Meir informasjon finn du på (dyrevelferd > produksjonsdyr > brannsikring), eller ved å kontakte Mattilsynet Det skal vere brannslangar eller eit tilstrekkeleg tal på handsløkkjeapparat i alle bygningar med husdyr. Brannsløkkjeutstyret skal kontrollerast regelmessig Dyrehaldar skal kunne dokumentere at det blir gjennomført fagleg kontroll av det elektiske anlegget minst kvart 3. år. - Forskrift om hold av svin - Forskrift om velferd for produksjonsdyr - Retningslinjer for hold av svin 8.7 REINHALD OG HYGIENE I FJØS, FÔR- OG LAGERROM Husdyrrom skal reingjerast regelmessig. Det skal vere godt reinhald i alle husdyrrom, slik at dyra har eit godt miljø og smittepresset blir redusert Fôrrestar kan tiltrekkje seg skadedyr. Dersom det er uryddig blir reinhaldet vanskelegare Dato for desinfisering og kva for type desinfeksjonsmiddel som er brukt skal dokumenterast. - Forskrift om hold av svin - Forskrift om fôrhygiene - Retningslinjer for hold av svin 8.8 TRIKINFØREBYGGJANDE TILTAK Med nytt regelverk er det opning for å redusere omfanget av trikinprøvetaking på slakteriet dersom slakta blir levert frå dyrehald som er offisielt anerkjent å ha såkalla kontrollerte oppstallingsforhold Dyrehaldar må i samarbeid med rådgjevar frå råvarekjøpar ha gått igjennom og innført praktiske tiltak Svin

7 når det gjeld konstruksjonen og vedlikehald av bygningen, slik at gnagarar, andre pattedyr og fuglar ikkje har tilgang til grisehuset. Dyrehaldar må bruke eit skadedyrprogram kor gjennomført oppfølging må dokumenterast. Dyrehaldar må oppbevara fôr i lukka siloar eller andre behaldarar som gnagarar ikkje kan trengje gjennom. Rutinar som hindrar søl av fôr er også viktig. Les meir om Nye regler om kontroll av trikinier på tamsvin på KRAV FRÅ RÅVAREKJØPAR (VAREMOTTAKAR) Dersom ein har spesielle krav frå sin råvarekjøpar, skal desse følgjast. Dette kan vere krav som gjeld spesifikke kvalitetar eller produkttypar. Dette er eit KSL-krav og byggjer ikkje på lov eller forskrift. 8 - Svin 7

8 MATMERK Besøksadresse: Tollbugt. 32 Postboks 487 Sentrum 0105 Oslo Telefon: e-post: