Fylkesrådet for funksjonshemma i Sogn og Fjordane. Rapport frå studietur 30. sept. 4. okt

Transkript

1 Fylkesrådet for funksjonshemma i Sogn og Fjordane Rapport frå studietur 30. sept. 4. okt

2 Innhold Innleiing... 2 Dag 1 i Venlo: tysdag 1.oktober... 3 Dag 2 i Venlo: onsdag 2.oktober... 8 Dag 3 i Venlo torsdag 3. oktober Oppsummering

3 Innleiing Fylkesrådet for funksjonshemma i Sogn og Fjordane vitja Venlo kommune, Limburg region, Nederland i tida 30. september til 4. oktober. Målet var å sjå korleis funksjonshemma menneske vert inkluderte i arbeidsliv og samfunn. Når eg brukar ordet funksjonshemma vidare i rapporten, er det hovudsakleg (psykisk) utviklingshemma menneske, fordi det var desse vi møtte. Andre fysiske funksjonshemmingar treng ikkje vere eit hinder for å få arbeid, for når det er tilrettelagt fungerer desse akkurat like godt i sine jobbar som menneske med full funksjonsevne. foto NLF Det har vore tradisjon at fylkesrådet for funksjonshemma har reist på studietur ein gong i fireårsperioden. Erfaringane med desse studieturane har vore positive både fagleg, og når det gjeld vidare arbeid i fylkesrådet for funksjonshemma. To av medlemene har tidlegare delteke på ein slik studietur med reisemål i sydlegare strøk: Barcelona og Reuma-Sol i Spania. Då har universell utforming vore tema Opplegget for denne studieturen kom til etter drøfting i fylkesrådet i Vi ynskte primært å kople studieturen til hovudutvalet for samferdsle sin studietur våren 2013 og sjå på ulike felles tema som t.d. tilrettelegging av kollektiv transport. Dette ville også spare kostnader sidan begge politikarane i rådet også er medlemer av dette hovudutvalet. Ansvarlege for studieturen innan samferdsle ynskte ikkje ei slik kopling. Vi valde då å sjå om vårt fokusområde «Arbeid for Alle» kunne vere aktuelt for ein studietur. Nestleiar Odd Atle Stegegjerdet hadde ein kontakt i Nederland i samband med eit EUprosjekt der ATS Luster, og han som leiar, har vore deltakar i «Auch WIR arbeiten». Vi visste då vi planla turen våren 2013 at rådgjevaren og sekretæren vår, Britt Marie Norheim, ikkje kunne delta på turen sidan ho slutta i juni. Vi bad difor Miriam Linders i Venlo om å lage eit opplegg for oss. Nestleiar i rådet, Odd Atle Stegegjerdet, tok ansvar for å køyre leigebilen, og leiar Norunn Lunde Furnes tok ansvaret for å betale felles måltid, skrive rapport og skaffe gåver i tillegg til det 2

4 leiarar er forventa å gjere i slike samanhengar. Det var viktig at Britt Marie Norheim på førehand hadde betalt flybillettar, opphald og leigebil slik at det ikkje vart store utgifter for den enkelte å delta. Vi valde også å flytte møtet på møteplanen 26. september til 2. oktober då vi likevel var samla. Leiar skreiv innkalling og referat etter dette møtet. Måndag 30. september møttest alle på Gardemoen seint på ettermiddagen for vidare felles reise med fly til Amsterdam. Vi landa om lag klokka På flyplassen kjøpte vi oss mat før vidare reise med Avis leigebil. Odd Atle hadde privat kjøpt seg GPS for at vi skulle kunne ta oss fram til Wilhelmina hotel i Venlo. Det var viktig! Etter eit par timar i bil var det godt å kome fram og verte hjarteleg møtt av Miriam Linders, og oppdage at hotellet sjølv om det var enkel, gamal standard hadde grei tilgang på internett og var sentralt plassert i byen. Dag 1 i Venlo: tysdag 1.oktober Vi starta kl der vi vart møtte av Ton Arts, ein hyggeleg representant for Dichterbij, som starta med ei kort orientering om organisasjonen og det nederlandske systemet. Kl køyrde vi med leigebil til første stopp på Vitelia feeds BV i Oirlo, ein fabrikk som produserer dyrefor. Der hadde vi møte med mannleg direktør og kvinneleg avdelingsleiar og med ein funksjonshemma ung mann saman med hans «coach» (også frå Dichterbij). Coach har vi ikkje godt norsk ord for, det er brukt både om trenar og støttespelar. Vi var først samla på eit møterom i eit administrasjonsbygg, som var delt av fleire bedrifter, men med felles resepsjon. Her vart vi godt mottekne med kaffi og kake medan informasjon, spørsmål og samtale føregjekk på engelsk. Administrasjonen starta med å orientere om firma, og den kvinnelege sjefen poengterte særleg sterkt at dei var opptekne av rett person i rett jobb. Ho nemnde særleg at arbeidsleiarar framover vil trenge meir kunnskap som «people manager» enn «know how», noko vi omset med at å leie/utvikle menneske i aktuelle arbeidssituasjonar er viktigare enn fagkunnskap, fordi menneske er ulike og arbeidsoppgåvene er i rask endring. 3

5 foto:oas Bedrifta har to fabrikkar som produserer dyrefor, og den unge mannen vi møtte hadde arbeidd i til saman ti år på den same fabrikken. Han forklara sjølv med litt hjelp og tolk kva arbeidet hans gjekk ut på, og personen som var coach for han, hadde vore det i fleire år. Coach si oppgåve var hovudsakleg å støtte og rettleie den funksjonshemma etter behov. No er dette behovet berre ein gong i månaden, fordi den funksjonshemma mannen er fungerer godt og har ordinær løn for 100 prosent stilling. Skilnaden på han og ein annan ordinær arbeidstakar er at den funksjonshemma treng litt tilpassing, og synest det er vanskeleg å forhalde seg til mange ulike arbeidsoppgåver og personar som tek kontakt og vil ha noko gjort. Han seier ja, og kan oppleve at det vert for mykje. Han har vanskar med å formidle dette til sjefen sin. Då han var utan coach eitt år, hopa dette seg opp, difor er no coach tilbake ein gong i månaden, og det fungerer godt. Den unge mannen er ein av to funksjonshemma som arbeider i bedrifta. Vi fekk òg vite at for funksjonshemma som er i arbeid, men vert sjuke, der betaler staten for sjukmeldingsperioden. Dersom ein vanleg tilsett vert sjuk, må arbeidsgjevar betale løn i sjukmeldingstida inntil to år. Trass i dette er det forholdsvis få funksjonshemma i ordinært arbeid. Før omvisinga på fabrikken, takka Norunn for at vi vart godt mottekne, og for informasjonen vi fekk om eit emne vi er opptekne av. Ho fortalde litt om kven vi i rådet er, og kvar vi kjem frå og delte ut krus med logoen til fylkeskommunen til bedrifta og til den funksjonshemma mannen. Andre stopp var i Venray, om lag ei mil å køyre. Her vitja vi senteret Schøpke i Mulder. Dette er eit stort, nytt bygningskompleks som opna i april Vi møttest først i ein kafeteria som er open for alle, men særleg for dei eldre som har leilegheitene sine (40 leilegheiter) i etasjane over og møtest her til ulike aktivitetar og lunsj kvar dag. Vi vart møtte av ein ung mann (tilsynelatande ikkje funksjonshemma, men autist?) som førte ordet på engelsk og saman med støttespelarar og tilsette serverte oss kaffi og kake og orienterte om senteret. Det som er nytt i Nederland framover er at det skal satsast på ungdom, på samhandling i lokalmiljøet, og så skal staten ta seg av dei som er sterkt funksjonshemma. I denne samanhengen ser ein først på: 4

6 1. Kva kan eg som funksjonshemma greie med litt hjelp? 2. Kan familien hjelpe? 3. Kan nabolaget hjelpe? 4. Lokale styresmakter (kommunen) snakkar med organisasjonar som Dichterbij om kva «care» (omsorg) som trengst for den funksjonshemma Dei midlane som staten løyver kan like godt gå til bygging av t.d. dagsenter som til direkte omsorg for menneske som treng det. Etterpå synte han oss rundt på ulike aktivitetsrom og barnehagen som er i same bygningen. Det kom fram at det er private som har satsa og bygt opp komplekset, og så er det meininga at lokale folk skal overta ansvaret og drive bygningen som ei stifting med utleige og oppfølging. Så langt er ingen villige til å ta ansvaret for å sitje i eit slikt styre, så det er ei utfordring. Slike lokale dagsenter vert bygde opp med tanke på at det vert ei omlegging i helse- og sosiallovgjeving i Nederland frå Då skal staten bruke mindre pengar, men stimulere lokale til meir dugnadsinnsats og tenkje på tvers og til nytte for både eldre, barn og funksjonshemma i nærmiljøet. Staten skal òg lage møteplassar der dei kan bruke og utvikle evnene sine, saman med lokale dugnadshjelparar og profesjonelle tilsette på slike dagsenter. Den unge mannen som synte oss rundt, var i arbeid her nokre dagar i veka, dei andre dagane på Mikado Horst, som vi vitja etterpå. Han fortalde at han er 26 år og bur med foreldra sine, men drøymer om eigen bustad. Han arbeider frivillig (volunteer kan ha ei anna tyding?) eller kanskje meir det som vi kallar «arbeid for trygd». Han opplevde det som meiningsfullt. Norunn tok ordet til slutt og takka for informasjon, kaffi og kaker og omvisinga. Ho gav eit krus med logoen til fylkeskommunen til senteret, og sa litt meir om kven rådet er, og kvar vi kjem ifrå. Ho oppsummerte også kort kva vi ser som utfordringa ved dette senteret, men også at det er ein god tanke å samle fleire grupper menneske og tenkje heilskap. Tredje stopp var eigentleg lunsjpause, men samstundes møtte vi fleire funksjonshemma som jobba med å servere mat på lunsjrestaurant i landsbyen Horst. Dette senteret, Mikado Horst, hadde også fleire tilbod til ulike grupper, m.a. helsestasjon med grupper for kvinner som nett har fått barn. I tilknyting var også ein leikeplass skjerma for trafikk. (Foto på neste side: NLF) 5

7 Avdelingsleiaren åt lunsj saman med oss samstundes som ho orienterte om senteret, og vi kunne stille spørsmål. Det var tydeleg at senteret også var arbeidstiltak for funksjonshemma som med litt eller meir støtte frå medhjelparar kan gjere ein meiningsfull jobb, anten deltid eller kvar dag. Dette prosjektet kalla dei «Service Team Mikado» og er på linje med dei andre stadene vi besøkte denne dagen, aktivitetar drive av organisasjonen Dichterbij. Det var denne organisasjonen som betalte lunsjen for oss. Etter lunsj og takk for oss med eit krus til leiaren, slik vi gjorde på dei andre stadene, reiste vi med bilen to mil vidare til landsbyen Well og senteret «The Buun», som vart bygt og opna for tre år sidan. Foto: NLF og OAS The Buun» er eit heilt nytt aktivitetsbygg med kafeteria/pub og sal med scene for t.d. teater i tilknyting til dette i første etasje. Det er også ein barnehage i bygningen, og ein gymnastikksal som var oppteken med skuleklassar då vi kom (senteret ligg attmed ein skule). I andre etasje var det aktivitetsrom der vi møtte aktivitetsleiaren Wilma og «The blue brigade» eller damer i blå T-skjorte. Dette var eldre eller godt vaksne funksjonshemma kvinner som arbeidde med ulike oppgåver i sitt eige tempo. Arbeidsoppgåva dei heldt på med då vi kom, var grundig reingjering og blankpussing av glas for puben i 1. etasje. Dei vaskar også leiker for barnehagen, og ulike tekstilar som dei også brettar og stryk med strykejern. Anna arbeid dei har er sortering av bøker i biblioteket til skulen eller å setje fram bokbord kvar tysdag i kafeen i 1. etasje, der alle som vil kan kome og levere brukte bøker, og ta med ei bok dei vil ha. Damene jobbar også med å lage lunsj eller lage gåver til 6

8 barnehagen når det er fødselsdagsfeiring der. Dei kan også telje opp bestikk som trengst, dekke bord eller fingerhekle på oppdrag. Senterbygningen er her drive kommersielt med ein privat aktør, som er tilsett for å drive alle aktivitetane. Han møter brukarane ein gong i månaden, og saman med Wilma kjem dei med nye idear og vurderingar av kva dei kan gjere. «It`s important that work matters» sa Wilma: det er viktig for alle at arbeidsoppgåvene er opplevd som meiningsfulle. Den einaste skilnaden på funksjonshemma og andre er at presset på tid må vere mindre (i tillegg til rett person på rett jobb). Ei av dei funksjonshemma førte ordet på engelsk, med litt hjelp frå Wilma. Frasen «Thank you very much» hadde ho øvd inn svært godt! Også her fekk vi kaffi og småkaker/kjeks medan vi sat i ein ring og samtala om senteret, aktivitetane der og målet med det. Ekstra fint at alle var inkluderte, og at også senterleiaren var med i tillegg til målgruppa for besøket. Norunn takka for at vi fekk kome ved å overlevere eit krus til Wilma på vegne av alle funksjonshemma som jobba på aktivitetssenteret. Norunn fortalde at våpenskjoldet til fylkeskommunen (på kruset) symboliserer dei lange fjordane med blå farge og dei høge snødekte fjella og isbreane med kvit farge. Vi takka også Ton Arts som var med oss heile dagen og førte ordet på nederlandsk når det var nødvendig. Han hjelpte oss å passe tida og å tolke. Ton fekk ei bok om Jostedalsbreen, på engelsk, fordi han drøymer om ein gong å vitje Noreg om vinteren. Vi reiste vidare klokka til museet «De Locht» i Melderslo. Norunn betalte felles inngangsbillett for alle, og vi hadde ei runde på landbruksmuseet som eigentleg synte mange utstillingar frå ulike delar av livet i ein landsby for nokre hundre år sidan fram til om lag Miriam fortalde litt om museet. Her valde vi å løyse opp og rusle rundt kvar for oss, og så møttest vi til ein kort pause ute i sola før avreise til middag på restaurant i Venlo kl Restauranten ved elva Meuse Frå museumsbesøk i Melderslo, foto NLF Til middagen på Sur Meuse i Blerick hadde vi invitert personar som arbeider med arbeid for funksjonshemma: toppleiar i organisasjonen Dichterbij og avdelingsleiar for menneske med «mentally disorder» i den same organisasjonen. På regionalt nivå møtte vi ein person som arbeider særleg mot næringslivet, og vi møtte ein erfaren mann, som på nasjonalt nivå har arbeidd med funksjonshemma og kjenner systemet og lovverket godt. Det var samtale rundt eit stort bord under heile middagen rundt dette tema «work-possibilities for disabled people». Vi fekk ei betre forståing 7

9 av det nederlandske systemet, og det var interessant å oppdage korleis dei har tidlegare henta inspirasjon frå Noreg og Sverige på 1990-talet. Nederland er på grunn av finanskrisa nøydde til å tenkje nytt på trygdesystem og overføringar. Slik som i dei fleste land i Europa er det fleire og fleire eldre og pleietrengande og funksjonshemma i Nederland, men færre arbeidstakarar enn før til å betale skatt inn i systemet. Frå 2015 er det snakk om ein reduksjon på 40 prosent i overføringane, og måten å løyse utfordringane på må endrast. Denne middagen spanderte fylkesrådet for funksjonshemma på alle, så vi gav ikkje gåver til dei som deltok og brukte tida saman med oss. Då vi kom tilbake til hotellet om lag kl var vi fulle av inntrykk og trøytte etter dagen. Dag 2 i Venlo: onsdag 2.oktober Vi samla oss i restauranten på hotellet kl Der møtte Miriam oss og orienterte kort om dagens program før avreise til Blerick med leigebilen. Klokka 9.15 møtte vi bedriftsleiar på Hakvoort i Venlo og funksjonshemma arbeidstakar Moniek Collin, som også har delteke i prosjektet «Auch WIR Arbeiten in Europe». Vi vart godt mottekne, med kaffi og orientering om bedrifta. Her sel dei kjøkkeninnreiingar og møblar særleg til hotell, pubar og liknande. Av dei 270 tilsette, jobbar 27 i Venlo. Moniek har jobba her i 6 7 år. Ho har no normal arbeidskontrakt som tilsvarer om lag 70 prosent stilling over fire dagar i veka. Ho arbeider også ekstra når arbeidsgjevar ber om det. Arbeidsoppgåvene hennar er reingjering og førefallande arbeid som å ta mot kundar og koke kaffi. Tidlegare hadde Moniek coach ein gong i veka, så ein gong i månaden, men no annankvar månad. Begge foto NLF Moniek tok imot oss og snakka engelsk og fortalde og svara på spørsmål. Det vart snakka om at avisene ikkje har stillingsannonser for funksjonshemma. Vi stilte spørsmål om kvifor det skal vere eigne stillingsannonser for funksjonshemma? Nokon må gjere jobben, dersom ein funksjonshemma kan gjere den, kan vel ein funksjonshemma søkje? Moniek sa då at ho ikkje har diploma å legge ved ein søknad. Vi kom inn på det nederlandske skulesystemet med spesialskular der barna vert skilde ut når dei er små. Elevane på spesialskulane får ikkje vitnemål. 8

10 Då bedriftsleiaren vart spurd om kva bedriftene ynskjer frå styresmaktene, så sa han dette: Alle bedrifter må ta ansvar for at funksjonshemma skal få arbeid, ingen skal kunne nekte. Det nye systemet bør stimulere bedriftene direkte, ikkje via organisasjonar som tilbyr hjelp til arbeid. Stimulere til å ta inn funksjonshemma anten ved «pisk», som å betale skatt eller «gulrot» ved å få bidrag. Norunn takka for at vi fekk komme og overrekte eit krus til Moniek, og då hadde Moniek laga til gåve til kvar enkelt av oss i fylkesrådet som ho overrekte: eit par kaffikoppar med firmalogo på. Andre stopp var Maasbree, ein nedlagd fabrikk som er ombygd til eit dagsenter med kafé og kjøkken, ulike aktivitetsrom, uteområde, barnehagetilbygg og møterom. Særleg kan nemnast stor avdeling for utleige til barneselskap, eller berre ein stad barnefamiliar kan kome og kjøpe noko i kafeen, og barna leiker inne når vêret er dårleg. Medan vi var der, var det grupper med eldre i ulike aktivitetar. Vêret var fint, men vi såg likevel nokre som nytta seg av tilbodet i familiekafeen. Dagsenteret er ope seks dagar i veka, og det er hovudsakleg for «mentally retarded people» vart det sagt. Men det er fleire grupper med eldre heimebuande som er her og får transport betalt av det offentlege. Denne transporten vert meir og meir dekka av brukarane sjølve når det i 2015 fell vekk alle subsidiar til transport. (Foto t.v. OAS. Foto t.h. og under: NLF) 9

11 I 2009 starta senteret med trafikkskuletimar for skuleklassar der funksjonshemma får lære vidare det dei kan om å reparere sykkeldekk m.m. Det er trafikkskule to dagar i veka for om lag 200 elevar. Bilen til høgre på biletet er eit av to køyrety som er brukte i trafikkopplæringa. Leiarane som er tilsette på senteret, er begge pensjonistar, og fabrikkbygningen er eigde og ombygde av ein privatperson som har bygd opp liknande senter andre stader. Ein gong i månaden kjem frisør og fysioterapeut til senteret. Formingsavdelinga lagar produkt for sal, eller brukarane kan ta heim det dei lagar. Eg noterte i samtalen denne setninga: Less of money give the same care or even more care? Tankegangen er at når det er krise, så må ein tenkje nytt, og då dukkar det opp fleire moglegheiter. Deltaking er viktig, ikkje berre eit honnørord. Dette senteret er til for at alle skal ha eit nettverk. Folk no til dags har vorte meir og meir individualistar, men vi må tilbake til nettverk rundt familie, naboar, vener. No er det mange som kjem for å sjå prosjekta med ulike møteplassar i Venlo. Norunn takka for informasjon, omvising og samtale og overrekte ei bok om Nærøyfjorden til senterleiaren, som også har vore i Noreg for lenge sidan. Så gjekk turen vidare til eit anna senter for å ete lunsj. Vi åt på Bekkerie i Boekend, eigentleg eit nedlagt bakeri som vart kjøpt opp av same eigar som fabrikken i Maasbree og sett i stand. No er det eit kjøkken og ein kafé der, samt eit lite bakeri og bibliotek og arbeidslokale for kopiering og innbinding av papir og hjelp med datamaskiner til folk som har vanskar med å meistre dette (ikkje reparasjon). Det er fleire funksjonshemma tilsette i ulike arbeidsoppgåver på denne staden, og Miriam synte oss kort rundt før vi åt lunsj. (Foto: NLF og Miriam) 10

12 Lokala var lyse og innbydande, hyggeleg stemning. Norunn bestilte og betalte felles lunsj for alle for at det skulle gå litt raskare. Etterpå hadde vi ein kort tur til Floriaden, eit stort område med verdsutstilling kvart tiande år, sist i Vi valde å ikkje gå over heile området, men returnerte til hotellet for avslapping og spasertur til byen for dei som ønskte det. Møtet for fylkesrådet for funksjonshemma var sett til klokka 19 på hotellet. Sjå eige referat! Dag 3 i Venlo torsdag 3. oktober Denne dagen var vi gjester hos Venlo kommune. Etter ein roleg morgon vart vi møtte av to personar frå rådhuset (City Hall) i Venlo og inviterte til å gå saman med dei til byen. Dette var dagen der Tyskland feirar at dei vart ein nasjon, og sidan det var langhelg, var byen invadert av tyskarar på tur. Difor valde vi å ikkje bruke bilen, noko som var ok sidan det var ein grei spasertur. Venlo by er om lag to km frå den tyske grensa, difor er det til vanleg også mange tysktalande der. To av bileta under er henta frå googlesøk «Venlo» og er typiske for bygningar der. Det var svært interessant å få omvising og høyre om den ærverdige bygningen med nokre hundre års historie. Om lag kl samla vi oss i eit møterom med politikarar og folk som arbeider innanfor feltet arbeid og sosial omsorg. Vi fekk først informasjon om Venlo, ein kommune med om lag innbyggarar, der byen Venlo har Byrådet er samansett av 39 politikarar frå ni ulike parti, der Miriam er ein av desse og representerer ei lokal liste: Lokale Democraten. Kvar onsdag kveld er det 11

13 ope møte i rådhuset, den første onsdagen i månaden vert det orientert om saker og det er ope for folk som vil presentere aktuell og relevant informasjon kring dette. Dei andre onsdagane i månaden vert sakene drøfta, og siste onsdagen i månaden vert teke ei avgjerd. Møta vert streama via nettet. Foto: OAS Foto : OAS Vi fekk også ein presentasjon av omsorg, og korleis ein kan bruke mindre pengar og fleire menneskelege ressursar. Det vart synt symbolske døme som t.d. hekkane mellom hagane i landsbyen, korleis dei tidlegare var låge og innbaud til samtaler over gjerdet. Nyare hagar har høge gjerder eller hekkar, mindre kontakt mellom naboar. Venlo hadde eit pilotprosjekt om nærmiljøsenter i perioden , der Bekkerie er eit døme. Vi fekk fortalt interessante døme som at supermarknaden finansierer små personbilar der frivillige kan køyre eldre menneske slik at dei får gjere innkjøp av varer. Der det vert rive bygningar, som ikkje skal erstattast av nye, vert det laga til hagar, der private kan dyrke sine eigne planter. Nabohjelp var eit anna tiltak, og dette med at alle skal vere ein deltakar i samfunnet er viktig. Også den nye kongen i Nederland kom inn på dette i innsetjingstalen sin i september. I samtalen kom det fram at det er ei utfordring å få nok frivillige til det staten ikkje lenger har råd til. No strevar mange med å «overleve» på grunn av finanskrisa. Dessutan ser folk på omsorg som ei offentleg oppgåve og ikkje noko dei sjølve har ansvaret for. «How do we motivate people to do the right thing instead of paying them not to do the wrong thing and claim their right by law?. Konkurrerande organisasjonar fører med seg eit enormt byråkrati slik det er no. Dette må endrast. Rådgjevarar, planleggarar, konsulentar tek mesteparten av overføringane til hels og sosialtenestene. Brukarane brukar mange ressursar på å velje organisasjon og betale for hjelp. Nederland treng nye fagarbeidarar innan omsorg. Det er ein aukande del av eldre befolkning, og det er ikkje ei løysing at frivillige tek dette arbeidet. Prosjekta har fått erfaringar som syner at det må vere ønskjeleg for helsearbeidarar å arbeide saman med frivillige. Kommunane får nye oppgåver frå 2015 som skal løysast med 25 prosent mindre overføringar enn det staten brukar på oppgåvene no! Heile tida vert det nye lover og det er mykje som er i endring både 12

14 innan skule, folkehelse, sosiale støtteordningar og arbeidsdeltaking for funksjonshemma menneske. Når det gjeld arbeid er det to hovudgrupper: Unge yngre enn 27 år får personleg oppfølging og utdanning, men må yte noko tilbake til samfunnet for trygda dei får. Dei som er eldre enn 27 år er no på ulike tiltak der dei bidreg i «collective services», før 3 4 timar for veka, no 30 timar i 4 veker, i grupper. Å delta i gruppe ut frå føresetnader er viktig for at den enkelte kan lære av andre og gjere noko, ikkje berre vere passive mottakarar. I Venlo er 5 prosent av all ungdom utan arbeid, medan landsgjennomsnittet er 7 prosent. Dei unge funksjonshemma som har mange problem, er ikkje del av satsingane som er skisserte ovanfor. Norunn takka for interessant omvising, nyttig informasjon og overrekte gåve til «varaordførar eller byrådsleiar»: ein fin vase med fylkeskommunen sin blome revebjelle og logo på. Vi fekk også her kaffi og nydelege kaker som er typiske for distriktet Limburg. Presentasjonane vi såg vart vi lova å få via link på e-post. Heller enn politisk leiar slik vår ordførar er, har kommunane ein stilling (mayor) som folk kan søkje og verte tilsett av byrådet som øvste leiar i kommunen. Så er det fire politiske leiarar under «mayor» som vert kalla «eldste», og som eg omset til byrådsleiar. Dei to vertane våre, som arbeider i staben rundt rådmannen på rådhuset, tok oss med i sine eigne bilar til lunsjrestauranten eit gamalt klosterområde med eit kjent katolsk kapell der mange pilegrimar er innom dagleg. Den katolske kyrkja har ikkje råd til å tilsetje personar som kan ta seg av bygningane og har selt ut nokre. Stallen er no bygd om til restaurant, der funksjonshemma arbeider på kjøkkenet under kyndig instruksjon av kokk og dei serverer kundane. Her vart vi spanderte på av kommunen Venlo. Lunsj, foto NLF Frå WAA rullestolar og andre hjelpemiddel på hjul, foto NLF Turen gjekk etterpå til WAA, Venlo, Bergen og Beesel kommunar sin hjelpemiddelsentral og verna bedrift. 13

15 Desse kommunane har til saman innbyggarar, der Venlo er størst med Kostnadane med drifta er 44 millionar euro, der staten betalar 31 millionar, kundane 10 millionar og kommunane 3 millionar euro. Vi møtte leiar Wil Peters som orienterte om verksemda og synte oss rundt saman med Win Mattheij. Dei kalla bedrifta for «sheltered work group», som samsvarar med våre ATS. Om lag 400 arbeider på denne staden, og 600 på andre stader. I snart 60 år har bedrifta opparbeidd kompetanse på å organisere arbeid, utvikle menneskeleg potensiale og «engineeing of labour process»,tilpasse og skape arbeidsprosessar. Staben er forplikta på «Push the limit», visjonen er å utvide grensene for kva funksjonshemma kan meistre. Det er fem avdelingar: produksjonsarbeid/teneste, «grøn og rein», forretning, talentutviklarar og «tempo agency vidt» Vi vart synte rundt på området og såg m.a. eit lager for tekniske hjelpemiddel, særleg rullestolar og syklar for funksjonshemma. Vi såg også ein verkstad for reparasjon av desse og ein ordinær sykkelverkstad. Her vert det også teke inn herrelause syklar, som vert selde i bruktbutikken etterpå. Det er også eit stort arkiv, og det vert utført teneste for private i form av kopiering og makulering. Vi såg døme på hagearbeid og kjøkken og kantine. Særleg imponerande var det store lageret for mottak av brukt og boss som vart sortert og selt vidare. Bedrifta tener meir pengar på sal av søppel enn varene i bruktbutikken, sjølv om den også er populær. Til slutt såg vi verksemda der dei pakkar inn i emballasje for Sony i Nederland. Norunn takka på vegne av fylkesrådet for funksjonshemma og overrekte ei bok om Nærøyfjorden til Wil Peters som takk for tida han brukte saman med oss. Ho nytta også tida til å takke dei to frå Venlo kommune som var saman med oss denne dagen og gav dei ei bok om Nærøyfjorden og ei bok om Flåmsbana. Vi vart transportert tilbake til hotellet og gjorde oss klar for: Middag saman med inviterte gjester frå «Woord&Beeld» i Gennep beeld.net/over-ons/ Willem Cranen Truus Rutter Ruth t.v. frå Woord&Beeld. Ho snakkar og forstår norsk. Alle tre over er på same arbeidsplass og har fleire gonger vore i Noreg. Willem er psykolog, og Truus er journalist og filmskapar. Dei hatt ulike filmprosjekt i samband med dette. Nokre filmar er synte på fjernsyn. Eit av filmprosjekta i Noreg var frå Flora, der vi såg ein mann som var rekna som sært valdeleg, kome tilbake til samfunnet ved å bu i eit vanleg hus og skape sitt eige arbeid (bilverkstad). 14

16 Filmen «Eggemannen» var om ein funksjonshemma mann som ønskte å start eiga bedrift: Han ville selje egg til folk. Vi såg korleis han fekk egga levert frå bonden og sett på varesykkelen. Så ser vi kor han glad og fornøgd syklar rundt til kundane og leverer egga på døra. Denne filmen har fått god mottaking der han har vore synt fram i Nederland. Samtalen etterpå dreia seg litt om funksjonshemma i film og media. I Nederland er det ikkje ok at funksjonshemma opptrer på fjernsyn i seriar og program slik som i Noreg. Vi har Empo tv, og det har vore realityserie med funksjonshemma i burettslag, og snart vert filmen «Detektiv Downs» synt på norske kinoar. Samtalen rundt middagsbordet dreia seg både om erfaringar som er gjort i Nederland og kva som er felles og ulikt med Noreg, særleg skulesystemet. Norunn avslutta middagen med å overekke ei bok om Flåmsbanen til paret Willem og Truus og ei bok om Nærøyfjorden til Ruth. Frå medlemene i fylkesrådet for funksjonshemma hadde Norunn samla inn pengar til ein stor blomebukett med roser og liljer til Miriam Linders. Ho fekk også ei bok om Nærøyfjorden og vart invitert til Noreg og Luster av Odd Atle. Norunn hadde tidlegare avtala med Miriam at ho sender rekning for arbeidet som er gjort i høve studieturen. Utan ein lokal kontaktperson hadde det vore umogeleg for oss å få til eit slikt opplegg. At det var sendt ut pressemelding på førehand og omtala i lokalavisa, tyder på at møtet var interessant også for Venlo kommune og dei vi møtte. Norunn sa til Miriam at vi er svært nøgde med programmet som det ligg mykje organisering bak. Det har vore lærerikt og interessant, og vi har vorte svært godt mottekne overalt. Middagen betalte Norunn på vegne av Fylkesrådet for funksjonshemma. Neste dag organiserte vi med hotellet påsmurde rundstykke og kaffi klokka før avreise med leigebilen til Amsterdam flyplass Schiphol. Heimreisa gjekk bra, og vi snakka om at utbyttet av turen er stort. Særleg takk til Odd Atle som heldt kontakten med Miriam under planleggingsperioden og var sjåfør under studieturen. Det var greitt å ha ein stor bil slik at vi kunne vere samla og ha plass til bagasjen. Takk også til Solfrid F som hjelpte til med å hente gåvene på Fylkeshuset i Leikanger. Oppsummering Tettpakka program, litt for travelt særleg første dagen 1. oktober. Det positive er at vi fekk svært mykje ut av dei tre dagane vi var der. Avreise siste dagen vart slitsam på grunn av at vi måtte stå opp før kl. 05 for å vere sikra å kome fram til innsjekking i Amsterdam og flyplassen Schiphol. Dumt for eitt av medlemene i rådet at vi ikkje var meir nøye med å tolke frå engelsk. Sjølv om litt vart forstått, var det vanskeleg å halde tråden i samtalene. Difor viktig med rapport. Svært godt organisert program, vi har fått møte fleire ulike verksemder og både organisasjonar og brukarar. Særleg tykte politikarane i rådet at det var viktig å få møte både politikarar og administrasjon som arbeider med feltet arbeid og helse og sosial omsorg i Venlo. Dette var både på rådhuset i Venlo og særleg under middagen 1. oktober. Ei oppleving å vere invitert i det gamle rådhuset og få omvising. Mykje gamal historie der. 15

17 Miriam har gjort ein kjempejobb med programmet og kontaktane. Vi har fått ei god forståing av systemet i Nederland, og at utfordringar kan løysast på fleire måtar. Særleg skulesystemet med spesialskular er ulikt frå Noreg. Overalt har vi kjent oss velkomne og godt mottekne på alle måtar. Vi har lagt merke til at dei funksjonshemma, på fleire av stadene vi besøkte, fekk vere i sentrum og vere viktige deltakarar i møtet. Kommentar under turen: «Her i Venlo er det større sjanse for å verte sykla ned enn å verte påkøyrde av bil når ein går i byen»! Biletet (foto NLF) syner ei av sykkelparkeringane i Venlo, nær hotellet og jernbanestasjonen. Norunn Lunde Furnes, 12. oktober

18 Fylkeshuset Askedalen 2, 6863 Leikanger Telefon: E-post: