Slaget ved Svolder. Snorre Sturlason (1178/ )

Transkript

1 Snorre Sturlason (1178/ ) Slaget ved Svolder I år 1000 skal slaget ved Svolder ha funne stad. I følgje Heimskringla møtte her Olav Tryggvason ei overmakt som bestod av den danske kongen Svein Tjugeskjegg, den svenske kongen Olav Svenske og den norske Ladejarlen Eirik jarl. Slaget stod i Øresund ein stad, men det er uvisst kva namnet «Svolder» viser til. Olav Tryggvason var om bord på vikingtidas mest berømte langskip, «Omen Lange». Skipet var kanskje omkring 40 meter langt og 6 7 meter breitt, og hadde eit mannskap på om lag 300 mann. No rodde kongane til strid. Kong Svein la sitt skip imot Ormen lange; og kong Olav Svenske la seg utanfor og stakk stamnane på sine skip mot det ytste skipet til kong Olav Tryggvason. På den andre sida låg Eirik jarl. Det vart ein hard strid. Sigvalde jarl skota unna med sine skip og la ikkje til slag. Så seier Skule Torsteinsson; han var da hos Eirik jarl: Fienden åt frisar fekk eg følgje i sverdeleiken og Sigvalde ung eg ære avla, men no eg eldest da vi våre motmenn møtte på malm-ting med blodige eggar sør ved Svolder-mynnet, og med slag på flymjande hjelmar. Og Hallfred med seier om desse hendingane: Visst eg trur at verst han sakna våpenhjelp av trøndske drenger, fyrsten som striden fremja; på flukta det bar med mange. Den dådsterke kongen åleine mot djerve to kongar kjempa og mot jarlen som den tredje. Gjævt er om slikt å fortelje. Dette slaget vart ofseleg kvast, og mange fall. Stamnmennene på Ormen lange og Ormen stutte og Trana kasta anker og stamnljår om bord i skipa til kong Svein, og dei hadde ovanmon, så dei skaut ned på dei som dei hadde under føtene sine. Såleis rudde dei alle skipa som dei kunne halde fast. Men kong Svein og dei som kom seg unna, gjekk om bord på andre skip og la seg utanfor skotmål. Og såleis gjekk det med denne hæren som kong Olav Tryggvason hadde spådd. Da la sveakongen Olav til i staden. Men straks dei kom nær storskipa, gjekk det sameleis med dei som med dei andre; dei miste mykje folk og somme av skipa sine, og dermed laut dei leggje ifrå. Men Eirik jarl la barden side om side med det ytste skipet til kong Olav og hogg ned mannskapet og kappa tauet og let det drive; og så la han inntil det neste og slost til han rudde det for folk. Da tok mannskapet til å fly frå småskipa og opp på dei store, og jarlen kappa dei lause så fort han hadde rudd dei. Men danene og sveane la seg i skotmål rundt skipa til kong Olav, og Eirik jarl låg alltid side om side med skipa og slost med hoggvåpen; og Side 1 av 5

2 så fort det fall folk på hans skip, kom det andre opp i staden, både svear og daner. Så seier Halldor: Sus av sverda kvasse sjoga kring Ormen lange; det klang i dei gylte spyda; drengane stridde lenge. Fram med fråne eggar følgde ein stridshær jarlen sørpå der, dei seier, av svenske menn og danske. Da vart slaget illherveleg kvast, og det fall mykje folk; og på slutten av dei rudde, alle skipa til kong Olav, så nær som Ormen lange. Dit hadde dei gått om bord, alle dei som var våpenføre av mannskapet hans. Eirik jarl la barden side om side med Ormen, og der slost dei med hoggvåpen. Så seier Halldor: I fjor kom Ormen den lange ut i ein ofseleg nærkamp; spyda saman braka, skjoldane brast og klovna, da den bordhøge Barden brynjekledd hovding lagde jamsides Ormen, og jarlen gjekk på som hardast ved holmen. Eirik jarl var i førerommet på skipet sitt, og der hadde dei stilt opp ei skjoldborg. Da slost dei med hoggvåpen og stakk med spyd og kasta med alt det som våpen var; somme skaut med boge og somme med handa. Det stod så tjukt med våpen på Ormen at dei knapt fekk livt seg med skjolda; så tett flaug spyd og piler, for det låg hærskip rundt omkring Ormen på alle kantar. Mennene til kong Olav vart så ville at dei sprang opp på skipsbordet og ville nå fiendane med sverdet og drepe de; men det var mange som ikkje la seg så nær Ormen at dei kunne slåst med hoggvåpen. Såleis gjekk dei fleste av mennene til Olav over bord, og sansa ikkje anna enn at dei slost på slette vollen, og sokk ned med våpna sine. Så seier Hallfred: Ned da sokk i sjøen såra hærmenn frå Ormen; vægje dei ikkje ville, men varde seg til det siste. Alt om Ormen styrte enno ein herleg konge, saknast på sessane skulle slike drenger lenge. Einar Tambarskjelve var i krapperommet på Ormen og skaut med boge, og han skaut kvassare enn alle andre menn. Einar skaut på Eirik jarl og råka styreknappen ovanfor Side 2 av 5

3 hovudet til jarlen, så pila gjekk inn til pilebandet. Jarlen såg dit, og spurde om dei visste kven som skaut. Men i det same kom det ei anna pil så nær jarlen at ho flaug imellom sida og armen på han og inn i hovudfjola bak han, så odden stod langt igjennom. Da sa jarlen til ein mann som somme kallar Finn; somme seier han var finsk; han var ein dugande bogeskyttar: «Skyt den store mannen i krapperomet, du! Finn skaut, og pila råka midt på bogen til Einar, nett som han spente bogen sin tredje gongen, og bogen gjekk i to stykke. Da sa kong Olav: «Kva brast så høgt der?» Einar svara: «Noreg or handa di, konge.» «Så stor brest var det da vel ikkje,» sa kongen, «ta min boge og skyt med,» og kasta bogen til han. Einar tok bogen og drog han straks fram over odden på pila og sa: «For veik, for veik er kongens boge!» Så kasta han bogen attende og tok skjoldet sitt og sverdet og slost med. Kong Olav Tryggvason stod i lyftingen på Ormen og skaut det meste av dagen, stundom med boge og stundom med kastespyd, og jamt to på ein gong. Han såg fram i skipet, og såg at mennene hans svinga sverda og hogg tidt og jamt, men at det beit lite. Da sa han høgt: «Høgg de så laust? Eg ser det bit ikkje for dykk.» Det var ein mann som svara: «Sverda våre er sløve og egg-brotne.» Da gjekk kongen ned i førerommet og let opp høgsetekista og tok opp mange kvasse sverd og gav mennene sine. Da han tok nedi med høgre armen, såg folk at blodet rann ned, under brynjeerma; men ingen visste kvar han var såra. På Ormen var forsvaret best og mannfallet av fiendane størst der stamn-mennene slost, og i førerommet; for der var mannskapet mest utvalt og skipsborda høgst; men midt på skipet fall mannskapet først. Og da det berre var få folk som stod oppe omkring masta, tok Eirik jarl til å gå opp og kom opp på Ormen sjølv femtande. Da kom Hyrning, mågen til kong Olav, imot han med ein heil flokk, og det vart ein hard strid. Enden vart at jarlen drog seg unna og ned att på barden; men av dei som hadde følgt han, fall somme, og somme vart såra. Dette nemner Tord Kolbeinsson: Hjelmbudd hær i striden hogg mot blodige skjoldar Gjetord vent han vann seg som varde sin konge med sverdet; høge fjell lyt falle før enn Hyrning gløymest. No vart slaget kvast att, og det fall mange på Ormen. Da mannskapet tynntest, og det var få folk til å verje, tok Eirik jarl til å gå opp andre gongen på Ormen; og det var hard motstand denne gongen òg. Da stamn-mennene på Ormen såg dette, gjekk dei atterut på skipet og snudde seg mot jarlen og tok hardt imot han. Men det hadde falle så mange menn på Ormen at skipssidene mange stader var aude for folk, og så tok mennene til jarlen til å gå opp frå mange kantar. Alt det mannskapet som enno stod oppe til forsvar på Ormen, søkte atterut på skipet til kongen. Så seier Halldor Ukristne om at Eirik jarl da eggja mennene sine fram: Hugheil hovding eggja til hogg-storm kvate drenger. Attlengs over tofter Olavs menn laut hope, da stridsmenn sterke hadde Side 3 av 5

4 lagt ring kring rauste kongen av skip, og brak av våpen kring Vendlands herjar glumde. Kolbjørn stallare gjekk opp i lyftingen til kongen. Han og kongen hadde mest like klede og våpen, og Kolbjørn var ein utifrå stor og ven mann. Da vart det ein kvass strid i førerommet att. Men det var komme så mykje folk av mannskapet til jarlen opp på Ormen som skipet kunne rømme, og skipa hans la til rundt omkring Ormen, og det var få folk til å verje seg mot så stor ein hær, så dei fleste fall på ei lita stund, enda dei var både sterke og uredde. Kong Olav sjølv og Kolbjørn sprang over bord begge to, kvar på si side. Mennene til jarlen hadde lagt småskuter omkring og drap dei som sprang i sjøen. Da kongen sjølv hadde sprunge i sjøen, ville dei ta han og føre han til Eirik jarl. Men kong Olav kasta skjoldet over seg og dukka under. Kolbjørn stallare heldt skjoldet under seg, og såleis berga han seg for spyda som dei stakk med frå skipet som låg under; men da han datt i sjøen, kom skjoldet under han, og derfor fekk han ikkje dukka under så fort. Såleis fanga dei han og drog han opp i skuta, og dei trudde det var kongen. Dei leidde han fram til jarlen; men da han merka at det var Kolbjørn og ikkje kong Olav, gav han Kolbjørn grid. Samstundes sprang alle mennene til kong Olav, dei som enno var i live, over bord frå Ormen. Hallfred seier at Torkjell Nevja, bror til kongen, var den siste av alle mann som sprang over bord: Rauste, stortøke Torkjell Trana såg og begge Ormane flyte aude; han eggar i blod hadde roda, før den framdjerve kjempa midt i harde striden symjevan seg sende i sjøen og heldt unna. Det er før skrive at Sigvalde jarl gav seg i lag med kong Olav i Vendland og hadde ti skip, og på det ellevte var mennene til kongsdottera Astrid, kona til jarlen. Da kong Olav hadde sprunge over bord, sette heile hæren i eit sigersrop, og da slo Sigvalde jarl og mennene hans årane i sjøen og rodde til slaget. Dette nemner Halldor Ukristne: Frå det fjerne Vendland skip kom til i slaget; økseeggar gapte med jarnmunn imot folket. Sverdgny det vart på sjøen; svolt fekk ørnar stille; mektig kjempa jarlen, mang ein mann laut rømme. Men den vendersnekkja som mennene til Astrid var på, rodde bort og attende til Vendland, og straks var det mange som så at kong Olav hadde kasta av seg brynja under vatnet, og hadde sumt under vatnet unna langskipa, og så hadde han gått om bord på vendersnekkja, og mennene til Astrid hadde ført han til lands. Og sidan er det fortalt mange segner om korleis det gjekk med kong Olav, men Hallfred seier no dette: Side 4 av 5

5 Eg veit 'kje om den eg rosar død er eller i live; ofte hans blinkande øksar døyvde hungeren åt ørna. Folk seier begge delar og sver på at det er sanning. Såra vart han, det veit vi. Vondt er det meir å vite. Men korleis det no er, så kom kong Olav Tryggvason aldri meir til å styre i Noreg. Likevel seier Hallfred Vandrædaskald dette òg: Ein gjæving som kom frå kampen, sa at kongen levde. Folk fører dunkel tale om sviklause sonen åt Tryggve. Olav, seier dei, vel slapp ut av våpenstormen; vidt frå sanning dei talar; verre det var enn dette. Og vidare dette: Høyr kva eg her vil kvede. Dengong kjempene søkte mot den kraftige kongen kunne lagnaden ikkje sleppe han frå striden, den sølvrike, gjæve herren. Mange er dei som meiner av mest dette er truleg. Enda seier meg somme at einast dei han såra, at kongen kom seg unna frå kampen der aust for havet. Men no har eg sannspurt sørfrå, at i storslaget drepen vart han. Lite eg liker å bry meg med lause ord som seg breier. (Frå Heimskringla, Soga om Olav Tryggvason, etter 1230) Side 5 av 5