Den katolske kyrkja. Katolsk tyder «for alle menneske» Kva kjenneteiknar det største kyrkjesamfunnet i verda?

Transkript

1 KAPITTEL 2 Katolsk og ortodoks kristendom 1 korttekst Side i grunnboka Den katolske kyrkja Katolsk tyder «for alle menneske» I Noreg i dag har den katolske kyrkja litt over medlemmer (tal frå 2007). I tillegg er det nesten utanlandske arbeidarar som er katolikkar. Menneska i ein vanlig katolsk kyrkjelyd i Noreg kan kome frå land. Dei har kome frå mellom anna Vietnam, Filippinane, Sri Lanka, Chile, USA, Frankrike, Litauen og Polen. Katolikkane veit at dei høyrer til ei kyrkje som finst over heile verda. Ordet katolsk tyder «for alle menneske». Kva kjenneteiknar det største kyrkjesamfunnet i verda? Det finst over ein milliard katolikkar i verda, det er halvparten av alle som er kristne. Den katolske kyrkja står sterkast i Latin-Amerika og Nord-Amerika. Men ho har vakse mykje i Afrika sør for Sahara, og i India og Kina òg. I Europa er over ein tredel av innbyggjarane katolikkar. Det gjeld særleg menneske som bur i Sør-Europa, og nokså mange i Mellom-Europa. Kva er det som er felles for alle katolikkar? Vi kan peike på fire ting: Bibelen og trua på den treeinige Gud. Dette har dei felles med andre kristne. Den stramme oppbygginga av kyrkja. Alle stader i verda blir ho leidd av biskopar, og den fremste mellom dei er paven. Dei sju sakramenta, som er dåp, konfirmasjon, nattverd, skriftemål, ekteskap, presteinnviing og salving av sjuke. Ordet sakrament tyder «heilag handling». Messa, det vil seie den katolske gudstenesta. Vi skal no sjå nærare på dei tre siste punkta. Og vi skal seie litt om tre andre kjenneteikn: jomfru Maria og helgenane, munkane og nonnene, og fornyinga av kyrkja i 1960-åra.

2 KAPITTEL 2 Katolsk og ortodoks kristendom 2 Ein stramt oppbygd organisasjon Den katolske kyrkja blir styrt etter klare reglar, og leiarane har stor makt. Dei viktigaste leiarane er biskopane og prestane rundt om i verda. Dei har lova å gje heile livet sitt til Gud og kyrkja. Det vil seie at dei ikkje kan gifte seg og ha sin eigen familie. Det kallar vi å leve i sølibat. Paven er biskop i Roma og den øvste leiaren for kyrkja. Han utnemner kardinalane, som er biskopar med særleg viktige leiaroppgåver. Paven utnemner òg alle biskopane. Då Jesus levde, valde han tolv apostlar til å vere leiarar for kyrkja. Tanken er at biskopane skal halde fram med det arbeidet apostlane begynte på. Biskopane skal innvie nye prestar i området sitt. Det er berre menn som kan bli prestar i dette kyrkjesamfunnet. I vår tid er mange ueinige både om dette og om sølibatet. Men den katolske kyrkja legg stor vekt på å følgje dei tradisjonane som kyrkja har hatt i lange tider. Stillinga til paven har det vore ulike tankane om. Eit stort kyrkjemøte på 1800-talet vedtok at paven ikkje kan ta feil når han avgjer viktige spørsmål om den katolske trua. Eit døme: I mange hundre år har det vore vanleg mellom katolikkar å tru at jomfru Maria vart teken direkte opp til himmelen då ho døydde. I 1950 sa paven at dette var ei sann tru for heile kyrkja. Den paven som vart vald i 2005, heiter Benedikt 16. På side 35 i grunnboka er det eit bilete av han. Dei sju sakramenta Noko av det viktigaste i den katolske kyrkja er å utføre sakramenta på rett måte. Gjennom dei kan kyrkja gje frelsa frå Gud til det einskilde mennesket. 1 Dåpen. I den katolske kyrkja er det vanleg å døype spedborn. Når barnet blir døypt med vatn, begynner livet som kristen. 2 Konfirmasjonen. Som regel er det biskopen som konfirmerer dei unge. Han salvar dei med olje på panna, og dei blir minte om det som hende i dåpen.

3 KAPITTEL 2 Katolsk og ortodoks kristendom 3 3 Nattverden. Dette er det mest heilage av alle sakramenta. Dei truande opplever på nytt det som hende då Jesus døydde på krossen for menneska si skuld. I nattverden blir brødet og vinen omskapte til Jesu lekam og Jesu blod, seier den katolske kyrkja. 4 Skriftemålet. Den katolske kyrkja seier at alle kristne treng å fortelje ein prest om det galne dei har gjort, og så leggje det bak seg. Vi seier at dei vedkjenner syndene sine. Det kallar vi òg å skrifte. Til slutt seier presten: «Gud tilgjev deg.» 5 Ekteskapet. Når ein mann og ei kvinne lovar kvarandre kjærleik og truskap, er det eit teikn på Guds kjærleik til verda, seier den katolske kyrkja. Difor er ekteskapet heilagt, og kyrkja godtek vanlegvis ikkje skilsmisse. 6 Presteinnviinga. Det er biskopane som innvier nye prestar. Dette er ei viktig handling, for då får presten rett til å leie gudstenester og utføre sakrament. 7 Salvinga av sjuke. Den katolske kyrkja seier at dei som er alvorleg sjuke, treng åndeleg styrke og trøyst. Difor kjem presten og salvar dei (med litt olje på panna) og ber for dei. Før vart denne salvinga ofte kalla «den siste oljen». Messa den katolske gudstenesta For ein katolikk som vil ta trua si alvorleg, er det viktig å gå til messe. I ei katolsk messe er det alltid nattverd, og det er denne handlinga som står i sentrum. Sjå bileta på side 32 og 33 i grunnboka. Det er høgmesse (hovudgudsteneste) kvar sundag, slik som i dei fleste andre kyrkjesamfunn. For dei kristne trur at Jesus stod opp frå dei døde sundag morgon. Den katolske messa liknar ei høgmesse i Den norske kyrkja. Men katolikkane bruker kroppen meir: Dei bøyer kne, teiknar kross med fingrane og gjev kvarandre ei fredshelsing i gudstenesta. Det er vanleg med korsong og røykjelse, og kyrkjerommet er som regel vakkert å sjå på.

4 KAPITTEL 2 Katolsk og ortodoks kristendom 4 Jomfru Maria og helgenane Tanken om heilage menn og kvinner er viktig i den katolske kyrkja. Jomfru Maria og apostlane er mellom dei fremste helgenane. Det er svært vanleg med Maria-bilete og Maria-statuar i katolske land. Både byar og kyrkjer har namn etter helgenar, og dei fleste yrke har sin eigen helgen. Dei truande feirar helgenane på minnedagane deira og ber dei om vern mot ulykker. Helgenane er førebilete for dei truande. Den som blir æra som helgen, vart kanskje drepen på grunn av trua si. Personen kan òg ha levt eit heilagt liv ved å hjelpe andre mykje meir enn det som er vanleg. Jomfru Maria blir gjerne kalla både Guds mor og mor til kyrkja. Mellom dei kristne vart det etter kvart vanleg å syngje songar og be til Maria. Fleire gonger har menneske opplevt at Maria har vist seg for dei, mellom anna i Guadalupe i Mexico i 1531, i Lourdes i Frankrike i 1858 og i Fatima i Portugal i Millionar av katolikkar dreg kvart år på pilegrimsreise til slike stader. Sjå bileta på side 30 (nedst) og side 40 i grunnboka. Kva vil det seie å vere munk eller nonne? Eit anna typisk trekk ved den katolske kyrkja er alle munkane og nonnene. Når dei vel å leve i eit kloster, må dei love tre ting: leve enkelt, utan å tene noko eller eige noko ikkje gifte seg, og ikkje ha sex med nokon vere lydige mot dei som leier klosteret Dette er harde krav, og som regel får dei ei lang prøvetid, slik at dei kan ombestemme seg. Desse religiøse fellesskapa kallar vi ordenar. Nokre av dei legg mest vekt på bøn, stille og ro. Nokre ordenar er best kjende for å drive med studiar og vitskap, medan andre driv mykje med hjelpearbeid. Mange av dei katolske munkane og nonnene i Noreg kjem frå andre land.

5 KAPITTEL 2 Katolsk og ortodoks kristendom 5 Fornyinga av kyrkja: det andre Vatikankonsilet På 1900-talet vart livet til vanlege folk svært forandra. Mange katolikkar syntest at kyrkja deira var altfor gammaldags. Ein pave som heitte Johannes 23., var einig i det. Difor kalla han inn til eit stort kyrkjemøte (konsil) i Vatikanet i Roma. Deltakarar frå heile verda sat saman i møte frå 1962 til Der vart dei einige om mykje som forandra den katolske kyrkja: Alle må få vere med og bestemme i kyrkjelydane, ikkje berre prestane. Messa skal ikkje lenger vere på latin, men på morsmålet til deltakarane. Det er viktig at vanlege folk i kyrkja les Bibelen sjølve. Katolske kristne bør vere med i kampen for menneskerettar og rettferd. Kyrkja bør satse på samtalar med andre religionar, bygde på gjensidig respekt. Kyrkja må ha ei meir open haldning overfor andre kristne kyrkjesamfunn.