SPRÅKBAD ELLER SPRÅKDUSJ?

Transkript

1 SPRÅKBAD ELLER SPRÅKDUSJ? OM SIDEMÅLSUNDERVISNING PÅ NYNORSK Kristin Kibsgaard Sjøhelle Ivar Aasen instituttet for språk og litteratur UTFORDRINGAR FOR SIDEMÅLS OPPLÆRINGA I NYNORSK Nynorsk i skolen = formelle tekstar med karakter Nynorsken stel tid i eit fullpakka norskfag Mange ser på nynorsk som eit framandspråk mykje fokus på grammatikk Nynorsk passar best i lyrikk og romanar Nynorsk er umoderne usynleg i det digitale landskapet Nynorsk les ein berre i tekstar på skolen 1

2 SPRÅKBADSMETODEN «Språkbad er ein metode som går ut på at born som snakkar eit majoritetsspråk innanfor eit fleirspråkleg samfunn, lærer eitt eller fleire minoritetsspråk ved å bruka det i praktisk kommunikasjon i større delar av læringsmiljøet enn berre i språkundervisninga. Elevane skal ikkje tapa noko i utviklinga av førstespråket. Målet er å gjera elevane funksjonelt tospråklege, ikkje å integrera dei.» 2

3 SPRÅKBADSMETODEN NOKO FOR NYNORSKOPPLÆRINGA? MÅL FOR FORSKINGSARBEIDET Å gjere nynorsk til eit språk elevane ser og bruker aktivt i kvardagen Å få elevane til å bruke nynorsk på fleire måtar enn i tekstar dei skriv for ei vurdering frå lærar Å motivere elevane til å ta i bruk ulike skrivestrategiar på nynorsk Å prøve ut digitale arenaer for uformell skriving i nynorskopplæringa, der ein fokuserer på innhald meir enn rettskriving Å møte og inspirere elevane innanfor ein skrivearena dei meistrar godt og er vande med å bruke i sin eigen kvardag 3

4 FORSKINGSPROSJEKT NYNORSK SOM BRUKSSPRÅK FORMELL OG UFORMELL TEKST Presentasjonsskriving/ tekstar som blir vurdert av lærar: Tenkeskriving/ tekstar som ikkje blir vurderte av lærar: Innleveringsoppgåver Tentamenstekstar Særemnelogg Presentasjonar Timerapport E post Chat Notat Diskusjonsinnlegg Refleksjonstekstar 4

5 HOVUDPROBLEMSTILLING Kva skjer med skrivinga til eit utval bokmålselevar frå vidaregåande når dei skal bruke nynorsk som bruksspråk i norskfaget? 1. Kva skrivehjelp og skrivestrategiar støttar elevane seg til? 2. Korleis reflekterer elevane over dei vala dei gjer når dei skriv nynorsk i ulike typar tekstar? 3. Kva læringsutbyte opplever elevane at dei får ved å skrive tekstar innanfor ein uformell kontekst? FORSKINGSMETODAR Observasjon og spørjeundersøking om databruk Synkron nettdiskusjon med elevane om temaet nynorskundervisning Skriftlege elevrefleksjonar gjennom heile prosjektåret Kvalitative intervju med lærar og to fokusgrupper 5

6 FORSKINGSRESULTAT VIKTIGE FUNN Nynorsk som bruksspråk aktiverer fleire skrivestrategiar hos elevane Tabell 3. Samla oversyn over skrivestrategiar og skrivestøtte i formelle kontekstar Kategori A Dialekt som strategi Kategori B ordbok- og grammatikkstøtte A1 A2 A3 B1 B2 C D Støttar seg til eigen dialekt i stor grad Støttar seg til eigen dialekt i nokon grad (dialekttesten) Støttar seg til annan dialekt Bruker aktivt ordbok Bruker aktivt grammatikkøvingar Overdriv nynorskformer, stor avstand til bokmål Bruker aktivt nynorsk litteratur som skrivemodell Namn Eivind Oda Elisabeth () Mari Toril Pernille Håkon Heidi Juni () Stine Malin Sara () Ruth () Nina Hedda Jenny () Siv Kristian Martin Anni Eline Tiril Håvard Totalt SKILNAD PÅ BRUK AV STRATEGIAR Den erfarne/sterke skrivaren bruker mange ulike strategiar utnyttar moglegheitene og går systematisk til verks har automatisert rettskriving og reglar arbeider fram og tilbake i teksten sin og mellom dei ulike fasane har revideringskompetanse er sjølvregulerande og kan vake over sitt eige arbeid Den uerfarne/svake skrivaren nyttar få strategiar manglar motivasjon og ønskjer å bli fort ferdig bruker mykje tid på å rette teksten sin og stoler ikkje på eigen kompetanse har lett for å gi opp går ikkje tilbake i teksten og manglar revideringskompetanse Flower & Hayes, (1986), Graham & Harris, (2006) 6

7 Lærerne har til rådighet i hvert fall to tilnærminger som begge må brukes samtidig, synliggjøring av skriveprosessen og trening i å bruke hensiktsmessige skrivestrategier. ( ) Når det gjelder trening i skrivestrategier, må læreren balansere sin egen styring med respekten for den enkelte elevens individuelle stil (Hertzberg, 2006:120). 7

8 FORSKINGSRESULTAT VIKTIGE FUNN Nynorsk som bruksspråk aktiverer fleire skrivestrategiar hos elevane Ordboka er ei viktig skrivestøtte for mange, men ikkje like avgjerande i uformell skriving God og variert rettskrivingsopplæring og eksponering av nynorsk så tidleg som mogleg må til for at elevane skal bli trygge skrivarar. Dei må også skrive jamlig, både korte og lengre tekster, og dei bør bli vane med å skrive nynorsk også når ordlista ikkje er tilgjengeleg (Jansson, 2007) 8

9 «Eg bruker han (dialekten) som rettesnor når eg skal finne a verb, denne huskeregelen fungerer særs godt. Utanom det trur eg ikkje eg brukar dialekten for å hugse regler, stoler vel ikkje nok på nynorskkunnskapane mine til å gjere det. Greiare å slå det opp i ordboka.» «Om eg skriv uformelle tekstar på nynorsk er eg ikkje så nøye med å slå opp i ordboka eller stresse særleg mykje på om eg bruker feil ord eller har grammatikkfeil (sjølv om eg prøver å unngå det.)» 9

10 «Eg er perfeksjonist, eg klarar ikkje å sleppe meg laus. Eg må sitje å skrive og tenke. Eg kan streke under ord og så gå tilbake til det, men eg sender aldri frå meg ein tekst utan at eg har gjort mitt beste for å rette opp det som står der. Eg klarar det ikkje. Eg er rett og slett ikkje spontan nok.» FORSKINGSRESULTAT VIKTIGE FUNN Nynorsk som bruksspråk aktiverer fleire skrivestrategiar hos elevane Ordboka er ei viktig skrivestøtte for mange, men ikkje like avgjerande i uformell skriving Ein del elevar nyttar dialekt som språkleg støtte, men ikkje nødvendigvis sin eigen 10

11 Tabell 3.1. Kategori A1 3. Dei som støttar seg til ein dialekt i skrivinga av nynorsk. Kategori A Dialekt som strategi A1 A2 A3 Støttar seg til eigen dialekt i stor grad Støttar seg til eigen dialekt i nokon grad (dialekttesten) Namn Eivind Støttar seg til annan dialekt Oda Elisabeth () Mari Toril Pernille Håkon Heidi Juni Stine Malin Sara Ruth () () Nina Hedda Jenny Siv Kristian Martin Anni Totalt «Etter dette året med intensiv trening i nynorsk har eg lært meg begrepet «dialekttesten». Eg kan no seie at eg bruker den ved verb (til dømes eg brukte testen ved å bruke). Eg må seie at det er til stor hjelp.» 11

12 «Eg bruker bokmål når eg skriv nynorsk, elles blir eg forvirra» «Eg bruker aldri dialekten min når eg skriv nynorsk. Vi har vel fått beskjed om å gjere det (ein regel om verb) men den kan eg ikkje, tjohei. Eg synast det er mye enklare å skrive på «feeling». Eg har eit inntrykk av korleis nynorsk skal være og det er slik eg skriv. Tenkar også på nynorsk i hovudet mitt når eg skriv slik at eg er i rett stemning. Litt som å sjå «Hjartet på rette staden».» 12

13 «Eg prøver å høyre for meg dei der dialektane når eg var i eg har jo køyrd gjennom Ivar Aasen land, haldt eg på å seie, der på Sunnmøre, eg har vore der. Og prøver å tenke på at det er her ei dialekt, no skal eg prøve å skrive slik som dei snakkar.» «Sidan eg har vakse opp med møredialekt gnagande i ørane heile livet, tenkjer eg alltid på mamma når eg skriv nynorsk. Ikkje berre fungerer det, men eg får jo betre samvit av å tenkje litt på ho. Det er multitasking det!» 13

14 FORSKINGSRESULTAT VIKTIGE FUNN Nynorsk som bruksspråk aktiverer fleire skrivestrategiar hos elevane Ordboka er ei viktig skrivestøtte for mange, men ikkje like avgjerande i uformell skriving Ein del elevar nyttar dialekt som språkleg støtte, men ikkje nødvendigvis sin eigen Reelle mottakarar for skrivinga og høve til å bruke språket i diskusjon er ein motiverande faktorar «Eg hugsar første innlegget eg skreiv vart lese av alle, då da var det sånn: Yes, folk gidder å høyre på det eg seier, så da forsette eg. Hadde det blitt lese av to stykk så hadde blitt sånn: Okei, ingen bryr seg, då gidder eg ikkje noko meir. Eg er veldig sånn at eg gir opp veldig fort, da.» 14

15 FORSKINGSRESULTAT VIKTIGE FUNN Nynorsk som bruksspråk aktiverer fleire skrivestrategiar hos elevane Ordboka er ei viktig skrivestøtte for mange, men ikkje like avgjerande i uformell skriving Ein del elevar nyttar dialekt som språkleg støtte, men ikkje nødvendigvis sin eigen Reelle mottakarar for skrivinga og høve til å bruke språket i diskusjon er ein motiverande faktorar Mange set pris på uformell skriving som mengdetrening med mindre krav til rettskriving, men fleire uttrykker også behov for rettleiing «Nettmøtet vi hadde synst eg var ein kjempebra idé, folk blei engasjerte og skreiv i veg. Sjølv om vi kanskje ikkje tenkte så mykje på nynorsken når vi skreiv, merka mange at dei skreiv betre nynorsk enn dei kanskje hadde trudd.» 15

16 «Problemet blir jo da at du ikkje tenkjer over nynorsken og eg veit ikkje om du betrar nynorsken viss du ikkje får nokon tilbakemelding og ikkje får retta på det du skriv. Men du får kanskje eit betre forhold til nynorsken da, ved å berre skrive fritt» FORSKINGSRESULTAT VIKTIGE FUNN Nynorsk som bruksspråk aktiverer fleire skrivestrategiar hos elevane Ordboka er ei viktig skrivestøtte for mange, men ikkje like avgjerande i uformell skriving Ein del elevar nyttar dialekt som språkleg støtte, men ikkje nødvendigvis sin eigen Reelle mottakarar for skrivinga og høve til å bruke språket i diskusjon er ein motiverande faktorar Mange set pris på uformell skriving som mengdetrening med mindre krav til rettskriving, men uttrykker også behov for rettleiing. Nokre få saknar grunnleggjande grammatikkunnskap, dei fleste klarer seg med enkel repetisjon 16

17 ( ) though it may be true to say that the Grammartranslation Method is still widely practised, it has no advocates. It is a method for which there is no theory. There is no literature that offers a rationale or justification for it or that attempts to relate it to issues in linguistics, psychology or educational theory (Richards & Rodgers, 1986:5) Det er ikke gitt at grammatikk er veien å gå for alle, men for en del elever vil det være en stor hjelp å bli ledet til å se systematiske trekk ved målspråket (Hertzberg, 2008:25) 17

18 «Eg synest kanskje vi begynte litt hardt med å ikkje gjennomgå grammatikk og sånn, vi berre begynte rett på med å skrive på tavla. Det er lett å dette ut, synest eg da, for meg som ikkje er så veldig flink i nynorsk.» «Og når det kjem til rettskriving trur eg det eg har lært mest av er når eg har sjølv på eiget initiativ har satt meg ned og pugga rettskrivingsreglar. Eg veit at mine medelevar er av den oppfatning at dette er ein kjedeleg og dårleg måte å lære på, men eg trur for min eigen del at det har vært heilt nødvendig for at eg skal bli betre i nynorsk» 18

19 «Det viktigaste er at eg bruker nynorsk mykje. Men eg tur det er viktig at eg skriv noen formelle tekster for viss ikkje tenkjer eg aldri over grammatikken og da vil eg aldri lære noko. Ja takk, begge deler er vel det er prøver å seie». FORSKINGSRESULTAT VIKTIGE FUNN Nynorsk som bruksspråk aktiverer fleire skrivestrategiar hos elevane Ordboka er ei viktig skrivestøtte for mange, men ikkje like avgjerande i uformell skriving Ein del elevar nyttar dialekt som språkleg støtte, men ikkje nødvendigvis sin eigen Reelle mottakarar for skrivinga og høve til å bruke språket i diskusjon er ein motiverande faktorar Mange set pris på uformell skriving som mengdetrening med mindre krav til rettskriving, men uttrykker også behov for rettleiing. Nokre få saknar grunnleggjande grammatikk kunnskap, dei fleste klarer seg meg enkel repetisjon Mange nyttar litteratur som modell for skrivinga 19

20 «Eg bruker å lese bare nynorske noveller før eg skal skrive nynorske tekstar, slik at eg har det fersk i minnet når eg skriv. Dette hjelper meg fordi eg tenker på nynorsk i staden for bokmål, og orda kjem mykje lettare då.» «Eg syns at det er best å lese bøker når eg skal lære nynorsk, ein må selvfølgelig også bruke også språket for å lære det ordentlig. Poenget er at det må vere morosamt, er det morosamt blir det lettare å lære». 20

21 FORSKINGSRESULTAT VIKTIGE FUNN Nynorsk som bruksspråk aktiverer fleire skrivestrategiar hos elevane Ordboka er ei viktig skrivestøtte for mange, men ikkje like avgjerande i uformell skriving Ein del elevar nyttar dialekt som språkleg støtte, men ikkje nødvendigvis sin eigen Reelle mottakarar for skrivinga og høve til å bruke språket i diskusjon er ein motiverande faktorar Mange set pris på uformell skriving som mengdetrening med mindre krav til rettskriving, men uttrykker også behov for rettleiing. Nokre få saknar grunnleggjande grammatikk kunnskap, dei fleste klarer seg meg enkel repetisjon Mange nyttar litteratur som modell for skrivinga Uformell skriving og nynorsk som bruksspråk aukar meistringskjensla og gjer det mindre «farleg» for mange å skrive nynorsk «Sjølv merkar eg at det til dømes går mykje fortare å skrive tekstar på nynorsk fordi eg tenkjer mykje meir nynorsk når eg skriv og då går det raskare. Eg tenkjer heller ikkje så mykje over at eg skriv/les nynorsk det går mykje meir automatisk en kva det gjorde før» 21

22 «Eg trur jo at dette prosjektet har endra meg litt da, for eg var jo sånn skikkeleg motstandar mot nynorsk før det her starta. Men no er eg eigentleg no synst eg det er heilt greitt at eg har nynorsk.» OPPSUMMERING EIN NYNORSK SPRÅKDUSJ? 22

23 OPPSUMMERING Utfordringar med språkbad: Å «bade» i nynorsk språk er krevjande når språket er skriftleg Vanskeleg å få nok arenaer til å nytte nynorsk utan av elevane går lei Krevjande og unaturleg å bruke nynorsk som kommunikasjonsspråk Å kutte ut språkleg instruksjon er krevjande for nokre Å tilpasse undervisninga til alle typar skrivarar Gevinstar med «språkdusj»: Litt nynorsk kvar dag gjer språket mindre framandt Digitale kommunikasjons arenaer gjev gode høve for mengdetrening og for å bryte opp frå ordbokbruken Språkdusjen aktiviserer fleire skrivestrategiar hos elevane, mellom anna det å støtte seg til språklege modellar Meistring gjer sidemålsarbeidet mindre demotiverande Norskundervisning på nynorsk stel ikkje tid frå andre delar av faget «Dei skreiv på ein heilt anna måte enn dei hadde gjort tidlegare. Dei skreiv nynorsk på ein meir naturleg måte ved å høyre på korleis dei snakka, ved å ikkje bruke ordboka så veldig mykje. Det vart ein del feil, men dei hadde eit mykje meir naturleg forhold til det å skrive nynorsk. ( )Dei skreiv tekstar og brukte reglar som dei fekk innarbeida i løpet av året, og så retta dei forhåpentlegvis på slutten og gjekk gjennom tekstane. Men dei hadde eit heilt anna strategi for skrivinga, synst eg i forhold til andre klasser eg har hatt andre år». (Intervju med lærar) 23

24 LITTERATUR Flower, L., & Hayes, J. R. (1981, December). A Cognitive Process Theory of Writing. College Composition and Communication,, ss Graham, S., & Harris, K. R. (2006). Writing. I P. Aleander, & P. (. Winne, Handbook of Educational Phsycology, 99 (ss ). Mahwah, NJ: Earlbaum. Hertzberg, F. (2006). Skriveopplæring på tvers av fag. I E. Elstad, & A. Turmo, Læringsstrategier. Søkelys på lærernes praksis (ss ). Oslo: Universitetsforlaget. Laurén, Christer (1999): Språkbad. Forsking och praktik. Vasa: Vasa Universitetet Myking, Johan (2003): La elevane bade i sidemål! Samtale med professor Christer Laurén. Norsk Tidend 2003 ;Volum 4.UiB Richards, J. C., & Rodgers, T. S. (1986). Approaches and Methods in Language Teaching. Cambridge: Cambridge University Press. 24