7 Økonomi KATEGORI Løn og feriepengar. 7.2 Skatt

Transkript

1 7 Økonomi KATEGORI Løn og feriepengar Oppgåve Ivar har kr i fast månadsløn. Det svarar til 150 kr per time. Ein månad arbeider han 6 timar overtid med 20 % tillegg. a) Kor mykje tener han på 1 time med overtidsbetaling? b) Kor mykje tener han på 6 timar med overtidsbetaling? c) Kva blir løna til Ivar denne månaden? Oppgåve Randi har kr i fast månadsløn. Det svarar til 180 kr timen. Ein månad arbeider ho 5 timar overtid med 25 % tillegg. a) Kor mykje tener ho på 1 time med overtidsbetaling? b) Kva tener ho på 5 timar med overtidsbetaling? c) Kva blir løna til Randi denne månaden? Oppgåve Harald er 40 år og arbeidde i fjor i 45 veker og tente 8500 kr per veke. a) Kor mykje feriepengar får han utbetalt i år? b) I år tener han 8900 kr per veke. Han reknar med å arbeide i 45 veker. Kor mykje feriepengar får han neste år? 7.2 Skatt Oppgåve Siri har kr i fast månadsløn. Ho har eit prosentkort og betaler 34 % i skatt. Siri betaler 2 % i pensjonsinnskot og 1,5 % i fagforeiningskontingent. a) Kor mykje betaler Siri i skatt per månad? b) Kor mykje får ho utbetalt? Oppgåve Trygve har ei månadsløn på kr. Han blir trekt i skatt etter tabellkort nr. 7222, som du finn på side 157. a) Kor mykje betaler Trygve i skatt per månad? b) Kor mykje får han utbetalt? 262 Sinus 1YP > Økonomi

2 Oppgåve Ellen har ei fast månadsløn på kr. I april hadde ho inga over tid. I mai tente ho 2300 kr ekstra på over tid. Ho betaler 37 % i skatt på overtids arbeid. På fast månadsløn betaler ho skatt etter tabell kort nr. 7222, som du finn på side 157. Ellen blir trekt 1,5 % i fagforeiningskontingent og 2,0 % i pensjons innskot. a) Kor mykje betaler Ellen i skatt i april? b) 1) Kor mykje blir Ellen trekt i skatt i mai? 2) Kor mykje får Ellen utbetalt i mai? c) Bruk reknearket «Skattetrekk med tabell kort» som du finn på Sinussidene, til å kontrollere utrekningane dine. 7.3 Budsjett Oppgåve Bjarne er ekspeditør i ein butikk. Han leiger ein hybel og får utbetalt kr i løn. For å få betre oversikt over økonomien vil han setje opp eit budsjett. Tabellen i høgre spalte viser dei utgiftene han reknar med å ha i september. a) Fullfør budsjettet til Bjarne. b) Vurder kva utgifter Bjarne bør kutte for å få budsjettet sitt i balanse. Inntekt frå løn Utgifter: Leige av hybel Mobiltelefon Reisekostnader Klede og sko Helse og hygiene Mat og drikke Hushaldsutgifter Kafé Fritidsaktivitetar Helsestudio Kino Diverse Sum utgifter Inntekter utgifter September 6500 kr 600 kr 550 kr 700 kr 350 kr 3000 kr 400 kr 700 kr 400 kr 550 kr 150 kr 2000 kr Oppgåve Wenche er 16 år. Nokre etter middagar i veka arbeider ho i ein butikk. I november reknar ho med å tene 6400 kr. Wenche blir trekt 14 % i skatt. I tillegg har ho fødselsdag i november og reknar med å få i alt 3500 kr. a) Kva får Wenche utbetalt i løn for november? Wenche vil setje opp eit budsjett for november. Tabellen i venstre spalte på neste side viser kva inntekter og utgifter ho reknar med å ha. b) Fullfør budsjettet til Wenche. c) Wenche vil gjerne vere med på ein fjelltur ei helg i november. Utgiftene til denne turen er 1800 kr. Vurder om Wenche har råd til dette. d) Gjer endringar i budsjettet slik at ho får råd til å vere med på turen. 263

3 Inntekter: Inntekt frå løn Fødselsdagspresangar Sum inntekter Utgifter: Klede og sko Helse og hygiene Fritidsaktivitetar Kafé Busskort MP3-spelar Mobiltelefon Diverse Sparekonto Sum utgifter Inntekter utgifter November 1800 kr 600 kr 525 kr 800 kr 420 kr 1800 kr 480 kr 1000 kr 1000 kr gjer han fire gonger i månaden. Lars har eit abonnement på mobiltelefon til 90 kr månaden. I tillegg reknar han med 300 kr i februar til bruk av telefonen. Lars har planlagt to turar på kino i februar, og kvar kinobillett kostar 75 kr. Til slutt reknar han med 600 kr til diverse innkjøp denne månaden. a) Kva får Lars utbetalt i løn frå sjukeheimen i februar? b) Kva får Lars i alt for vaske- og ryddejobben i februar? I budsjettet nedanfor har Lars alt sett inn nokre av utgiftene han reknar med å ha i februar. Inntekter: Løn frå sjukeheimen Vasking og rydding Sum inntekter Februar Utgifter: Mobiltelefon Banksparing Kino Kafé Fødselsdagsgåve Klede og sko Diverse Sum utgifter Inntekter utgifter 1500 kr 800 kr 300 kr 1600 kr Oppgåve Lars går i første klasse på ein vidaregåande skule. I helgane jobbar han av og til på ein sjukeheim og reknar med å tene 4600 kr i februar. Lars blir trekt 10 % i skatt. Vidare får han 300 kr kvar gong han vaskar og ryddar huset heime, og det c) Fullfør budsjettet for Lars. d) Lars vurderer å kjøpe seg ein ny MP3-spelar til 1400 kr i slutten av månaden. Har han råd til det, eller bør han vente med dette kjøpet? 264 Sinus 1YP > Økonomi

4 Oppgåve Line går i første klasse på ein vidaregåande skule og får 1000 kr av foreldra i lommepengar kvar månad. I tillegg går ho med avisene og tener 2400 kr per månad. Ho blir trekt 10 % i skatt. Nokre gonger klipper ho plenen til naboen og får 200 kr kvar gong. I juni klipper ho plenen tre gonger. a) Kva får ho utbetalt i løn for å gå med avisene? b) Kor mykje tener ho på å klippe plenen for naboen i juni? Ho kan fylle opp mobiltelefonen sin med ringjetid direkte frå Internett. I juni reknar ho med å fylle opp telefonen for 450 kr. Kvar månad går det 400 kr til avbetaling på datamaskinen. Dessutan har Line moped. I juni reknar ho med å fylle bensin for 100 kr. Til ferien vil ho kjøpe to nye bøker. Dei kostar 270 kr og 280 kr. Vidare reknar ho med å bruke 600 kr til diverse innkjøp. For å få betre oversikt over inntekter og utgifter set Line opp eit budsjett for juni. Tabellen i høgre spalte viser budsjettet med nokre av utgiftene i juni. c) Fullfør budsjettet. d) Kom med framlegg til Line om korleis ho kan få budsjettet til å gå i balanse. Inntekter: Løn avisbod Lommepengar Klipping av plen Sum inntekter Utgifter: Mobiltelefon Datamaskin Bensin til moped Hårklipp Bøker Klede og sko Diverse Sum utgifter Inntekter utgifter Juni 550 kr 1600 kr Oppgåve Per og Lise er eit ungt ektepar med to ungar. Pia er 2 år, Tommy er 5 år, og begge er i kommunal barnehage. Per er i full jobb og tener kr i månaden. Han har eit skattetrekk på 38 %. Lise arbeider deltid og tener kr i månaden. Ho har eit skattetrekk på 32 %. Paret får 970 kr per barn per månad i barne trygd. a) Kor mykje får Per utbetalt i løn, og kor mykje får Lise utbetalt i løn per månad? Dei har litt uoversiktleg økonomi og vil derfor føre eit budsjett for august. Tabellen i venstre spalte på neste side viser nokre av utgiftene deira. b) Fullfør budsjettet. 265

5 Inntekter: Nettoløn frå Per Nettoløn frå Lise Barnetrygd Sum inntekter Faste utgifter: Renter og avdrag på huslån Renter og avdrag på billån Barnehage NRK-lisens Telefonar Sum faste utgifter Variable utgifter: Mat og drikke Klede og sko Helse og hygiene Hushaldsartiklar Diverse variable utgifter Sum variable utgifter Sum totale utgifter Inntekter utgifter August 2000 kr 1500 kr 4675 kr 985 kr 2400 kr 7600 kr 2000 kr 800 kr 2800 kr 2500 kr c) Familien treng eit nytt kjøleskåp. Dei har sett på eit som kostar 3900 kr. Kan dei klare å få kjøpt kjøleskåpet i august? 7.4 Rekneskap Oppgåve Bjarne i oppgåve sette opp eit budsjett for september. Han justerte tala noko slik at budsjettet gjekk i balanse (inntekter lik utgifter). Dei verkelege utgiftene denne månaden er no sette inn i denne tabellen. Inntekt frå løn Utgifter: Leige av hybel Mobiltelefon Reisekostnader Klede og sko Helse og hygiene Mat og drikke Hushaldsutgifter Kafé Fritidsaktivitetar Helsestudio Kino Diverse Sum utgifter September kr 6500 kr 550 kr 625 kr 450 kr 320 kr 3300 kr 376 kr 860 kr 620 kr 400 kr 150 kr 1347 kr a) Finn summen av utgiftene. b) Bjarne har ein sparekonto på 8500 kr. Kor mykje må han ta ut av denne kontoen for å få dekt alle utgiftene denne månaden? c) Hent reknearket «Liten rekneskap» frå Sinus-sidene og legg inn rekneskapstala. Kontroller svara i oppgåve a og b. 266 Sinus 1YP > Økonomi

6 Oppgåve Inger er 18 år og skuleelev i Oslo. Ho tener pengar på å arbeide nokre ettermiddagar og kveldar i månaden i ein butikk og fører både budsjett og rekneskap for kvar månad. Tabellen nedanfor viser budsjettet til Inger for oktober med inntekter og utgifter. Budsjett Inntekter: Løn Pengar frå foreldre Utgifter: Reise Bøker Klede og sko Mobiltelefon Helse og hygiene Diverse utgifter Oktober 6500 kr 1300 kr 1850 kr 500 kr 2000 kr 400 kr 1500 kr 1400 kr a) Hent reknearket «Stor rekneskap» frå Sinus-sidene og set inn budsjettpostane. Inger fører nøye rekneskap over utgiftene. I oktober hadde Inger desse inntektene og utgiftene: Helse og hygiene 240 kr Pengar frå foreldre 1345 kr Reise 670 kr Bøker 675 kr Klede 530 kr Mobiltelefon 250 kr Løn 6500 kr Diverse 120 kr Reise 1500 kr Klede 799 kr Diverse 350 kr Mobiltelefon 150 kr Diverse 450 kr bøker 560 kr Klede 499 kr Diverse 90 kr Diverse 550 kr Helse og hygiene 650 kr Diverse 350 kr Diverse 175 kr b) Set inn inntektene og utgiftene frå rekneskapen i reknearket. c) Den 1. oktober hadde Inger 1050 kr. Finn ut kor mykje pengar ho hadde i slutten av oktober. d) I byrjinga av november vurderer Inger å kjøpe ein skrivar til datamaskinen. Ho har sett på ein til 1200 kr. Har ho råd til det? Diskuter gjerne pengeforbruket til Inger. 267

7 Oppgåve Knut er 17 år og skuleelev. Nokre timar i veka arbeider han på ein bensinstasjon. Han fører sin eigen rekneskap. I september hadde Knut desse inntektene og utgiftene: Inntekter: Klipt plenen (til naboen) Løn Utgifter: Bensin til moped Påfyll på mobiltelefon T-trøyer Renter og avdrag på lån Nye joggesko Medlemspengar Kino (to billettar) Pizzarestaurant Påfyll på mobiltelefon Olabukse og genser Hårklipp Månadskort Olje til mopeden Diverse Kantina på skulen September 400 kr 5800 kr 110 kr 150 kr 298 kr 850 kr 599 kr 400 kr 150 kr 360 kr 150 kr 670 kr 325 kr 650 kr 120 kr 480 kr 145 kr a) Hent reknearket «Liten rekneskap» frå Sinus-sidene og set inn tala frå tabellen. Finn summen av inntektene og utgiftene. b) Knut hadde 1250 kr på konto den 1. september. Finn ut kor mykje pengane på kontoen har auka eller minka per 1. oktober. 7.5 Sparing Oppgåve Yngve fekk kr i gåve då han fylte 10 år. Han sette pengane i banken og fekk 3 % rente per år. Kor mykje hadde desse kronene vorte til den dagen han fylte 16 år? Oppgåve Sara fekk 5000 kr av bestefar då ho vart fødd. Foreldra sette pengane i banken til 2,5 % rente per år. Kor mykje hadde denne summen vakse til på 18-årsdagen hennar? Oppgåve Rolf kjøpte aksjar for 8000 kr for to år sidan. Aksjane har etterpå stige i verdi med 7 % per år. Kva er aksjane verde i dag? Oppgåve Hilde sparer kr per år og får 6 % rente per år. Bruk reknearket med sparing på Sinus-sidene. Kor mykje har Hilde på kontoen etter akkurat tre år? Og etter akkurat ti år? 7.6 Sparekalkulatorar Oppgåve Henning vil kjøpe ny bil neste år. Bilen kostar kr i dag. Han reknar med at prisen stig med 4 % neste år. a) Kva kostar bilen neste år? Henning har kr i banken i dag og vil spare kr både i år og neste år. Den første sparesummen set han inn i dag. Han får 3 % rente per år av banken. b) Har Henning råd til å kjøpe bilen om eitt år? 268 Sinus 1YP > Økonomi

8 Oppgåve Til denne oppgåva kan du bruke reknearket «Sparing mot eit mål» på Sinussidene. Gustav vil kjøpe ny båt om tre år. Båten kostar kr i dag. Han reknar med at prisen vil stige 5 % per år dei neste åra. a) Kor mykje reknar han med at båten kostar om tre år? Han har akkurat selt den gamle båten sin og fått kr for den. Pengane set han i dag inn på ein sparekonto. Han får 7 % i rente per år. b) Kor mykje må han spare per månad for å ha råd til å kjøpe båten om tre år? 7.7 Serielån Oppgåve Ronny har teke opp eit lån på kr. Lånet er eit serielån og skal betalast attende på to år med éin termin i året. Han må betale 6 % i rente per år. a) Kor store blir dei årlege avdraga? b) Kor mykje må han betale i renter det første året? c) Finn det første terminbeløpet. d) Kva må han betale i renter det andre året? e) Finn det andre terminbeløpet. d) Lag ein betalingsplan for alle dei tre åra ved å bruke reknearket på Sinussidene. 7.8 Annuitetslån Oppgåve Lars låner kr til oppussing. Lånet er eit annuitetslån og skal betalast tilbake over 5 år med ei rente på 5 % per år. Terminbeløpet er kr. a) Kva må han betale i renter det første året? b) Kor mykje betaler han i avdrag det første året? c) Kor stort blir restlånet etter den første terminen? d) Kor mykje betaler han i renter det andre året? e) Kor mykje betaler han i avdrag det andre året? Oppgåve Anne Lise vil kjøpe ny hytte. Ho låner kr i banken til 6 % rente per år. Lånet er eit annuitetslån og skal betalast tilbake på 20 år med éin termin i året. a) Finn terminbeløpet ved å bruke reknearket som ligg på Sinus-sidene. b) Lag ein betalingsplan for Anne Lise. Oppgåve Lillian vil kjøpe ny båt. Ho låner kr i banken til 6 % rente per år. Lånet er eit serielån og skal betalast tilbake på tre år med éin termin per år. a) Finn ved rekning det årlege avdraget. b) Finn ved rekning kor mykje ho må betale i renter det første året. c) Finn ved rekning det første terminbeløpet. 269

9 270 KATEGORI Løn og feriepengar Oppgåve Arild tener 160 kr timen og arbeider normalt 37,5 timar i veka. For overtidsarbeid får han 50 % tillegg på kvardagane og 100 % tillegg i helgane. Ei veke arbeider han til saman 6 timar overtid på kvardagane og 4 timar overtid i helga. a) Kva blir vekeløna hans utan overtid? b) Kor mykje tener han på overtidsarbeidet denne veka? Oppgåve Anne er 30 år og tener 175 kr per time. For arbeid etter kl får ho 50 % tillegg og for arbeid etter kl % tillegg. Ei veke leverer ho denne timelista: Måndag Tysdag Onsdag Torsdag Fredag a) Kor mange timar arbeider Anne denne veka? b) Kor mange timar arbeider Anne med 1) 50 % tillegg 2) 100 % tillegg c) Kor mykje tener Anne denne veka? d) Kor mykje har Anne tent opp i feriepengar i denne arbeidsveka? Oppgåve Aisha er 35 år og tente kr inklusiv kr i feriepengar i I 2008 fekk ho utbetalt kr i feriepengar. a) Kor mykje fekk ho utbetalt i feriepengar i 2007? b) Kva tente ho i alt medrekna feriepengar i 2007? Sinus 1YP > Økonomi 7.2 Skatt Oppgåve Trine har kr i fast månadsløn. Det svarar til 210 kr per time. I september hadde ho 8 timar overtid med 50 % tillegg. Trine blir kvar månad trekt 2 % i pensjons innskot og 1,5 % i fag foreiningskontingent. Ho har prosent kort og betaler 42 % skatt på all inntekt. Kva fekk ho utbetalt i løn for september? Oppgåve Frank har kr i fast månadsløn. Det svarar til 195 kr per time. I oktober hadde han 6 timar overtid på kvardagar med 40 % tillegg og 4 timar overtid på sundagar med 80 % tillegg. Frank blir kvar månad trekt 2 % i pensjonsinnskot og 1,5 % i fagforeiningskontingent. Han har prosentkort og betaler 43 % skatt på all inntekt. a) Finn ved rekning kva han fekk utbetalt i løn for oktober. b) Bruk reknearket «Skattetrekk med prosent kort» og kontroller utrekningane i oppgåve a. Oppgåve Tonje har kr i fast månadsløn. Det svarar til 250 kr per time. Ho får 35 % tillegg for arbeid etter kl. 17 på kvardagar og 50 % tillegg for arbeid i helgane. I november arbeidde ho 9 timar i alt etter kl. 17 på kvardagar og 6 timar i alt i helgane. Ho betaler 48 % skatt på overtid. I tillegg blir ho trekt 2 % i pensjonsinnskot og 1,5 % i fagforeiningskontingent. Tonje betaler skatt på fast månadsløn etter tabellkort 7222, som du finn på side 157. Bruk reknearket «Skattetrekk med tabellkort» frå Sinus-sidene og finn kva Tonje får utbetalt for november.

10 7.3 Budsjett Oppgåve Synnøve er 21 år og arbeider i ein butikk. Ho tener brutto kr i månaden. Av og til arbeider ho overtid. I mai reknar ho med å arbeide 8 timar overtid til 140 kr per time. Ho har eit skattetrekk på 34 %. I mai reknar ho med å ha desse utgiftene: leige av hybel 5900 kr, lån på fjernsyn og stereoanlegg 1800 kr, mobiltelefon 340 kr, reiseutgifter 550 kr, 4 gonger på kafé à 200 kr, mat og drikke 3200 kr, klede og sko 1800 kr, helse og hygiene 300 kr, hushaldsutgifter 400 kr, fritidsaktivitetar 360 kr, kino og teater 450 kr og 1500 kr til diverse. a) Lag eit budsjett for mai for Synnøve. b) Tykkjer du at ho har ein fornuftig pengebruk i forhold til inntekta? Oppgåve Gunnar studerer og leiger hybel. I august får han kr i studielån. Attåt studiet har han ein liten jobb og tener brutto 3400 kr kvar månad. Han har eit skattetrekk på 14 %. I august reknar han med desse utgiftene: studiemateriell 6000 kr, leige av hybel 4800 kr, mobiltelefonutgifter 400 kr, reiseutgifter 550 kr, mat og drikke 3600 kr, klede og sko 800 kr, helse og hygiene 200 kr, hushaldsutgifter 400 kr, fritidsaktivitetar 360 kr og kino 150 kr. a) Legg budsjettala for august inn i reknearket som du finn på Sinussidene på Internett. b) Kor mange kroner kan Gunnar rekne med å føre over til september? Oppgåve Nina og Morten er gifte, bur i eit romsleg husvære og har sonen Sondre på 2 år. Morten er snikkar og har ei månadsløn på kr. Dessutan tek han av og til ein tilleggsjobb og tener 350 kr timen. Han har eit skattetrekk på 40 %. I januar vil han arbeide 10 timar i tillegg til den faste jobben, i februar 12 timar i tillegg og i mars 14 timar i tillegg. Nina har valt å vere heime med Sondre. Ho er utdanna grafisk formgivar og tek oppdrag for forskjellige firma. Ho har heimekontor og reknar med å tene kr i månaden. Nina har eit skattetrekk på 32 %. Ho og Morten får kvar månad kontantstøtte på 3657 kr og barnetrygd på 970 kr for Sondre. Dei set opp budsjett for månadene januar, februar og mars. Familien har desse faste utgiftene: Husleige og straum 6600 kr (januar) 7400 kr (februar) 6200 kr (mars) Billån 2750 kr (kvar månad) Renter og avdrag på lån 5400 kr (mars) Forsikringar 4800 kr (januar) 1800 kr (mars) NRK-lisens 985 kr (mars) Fasttelefon og Internett 2850 kr (februar) Kontingentar 480 kr (januar) 320 kr (mars) Avisabonnement 1090 kr (februar) Familien bruker Sifo-modellen for å setje opp utgiftene til mat og drikke, klede og sko, helse og hygiene, leik og fritid og reise kostnader i budsjettet. Dessutan reknar dei med å bruke 3000 kr kvar månad på ymse innkjøp. Legg budsjettala for dei tre månadene inn i reknearket på Sinus-sidene. Finn kor mykje pengar dei reknar med å ha først og sist i kvar månad når dei 1. januar hadde 0 kr. 271

11 7.4 Rekneskap Oppgåve Synnøve i oppgåve tok vare på alle rekningane og kassalappane. I mai hadde ho desse vedlegga: Mat og drikke 470 kr Månadskort trikk 670 kr Kafé 175 kr Mat og drikke 780 kr Sminke 140 kr Løn kr Leige av hybel 5900 kr Mat og drikke 875 kr Kjole 650 kr Sko 780 kr Bluse 490 kr Kino 150 kr Kafé 220 kr Diverse mai 970 kr Hushaldsutgifter 190 kr Påfyll mobiltelefon 150 kr Kafé 240 kr Mat og drikke 360 kr Helse og hygiene 125 kr Renter og avdrag på lån 1800 kr Fritidsaktivitetar 320 kr Kafé 120 kr Mat og drikke 480 kr Hushaldsutgifter 180 kr Påfyll mobiltelefon 180 kr Teater 250 kr Mat og drikke 295 kr Diverse mai 1200 kr a) Bruk reknearket «Liten rekneskap» frå Sinus-sidene og legg inn tala for inntekter og utgifter i mai. b) Den 1. mai hadde Synnøve 2450 kr. Finn kor mykje pengar Synnøve hadde den 1. juni. Oppgåve Gunnar i oppgåve fører nøye rekneskap med alle inntekter og utgifter. I august hadde han desse vedlegga: Utbetalt studielån kr Studiebøker 1250 kr Mat og drikke 790 kr Mobiltelefonutgifter 440 kr Studiebøker 1800 kr Genser 490 kr Kino 75 kr Helse og hygiene 140 kr Mat og drikke 850 kr Studiemateriell 1200 kr Hushaldsutgifter 220 kr Reiseutgifter 140 kr Mat og drikke 650 kr Løn 2924 kr Leige av hybel 4800 kr Studiebøker 1400 kr Jakke 550 kr Ymse august 436 kr Fritid 270 kr Mat og drikke 775 kr Kino 75 kr Hushaldsutgifter 200 kr Reiseutgifter 320 kr Mat og drikke 498 kr Fritid 100 kr Helse og hygiene 175 kr Ymse august 370 kr a) Bruk reknearket «Liten rekneskap» frå Sinus-sidene og legg inn inntektsog utgiftstala for august. Ikkje ta med datoane. b) Den hadde Gunnar 420 kr. Finn kor mykje pengar Gunnar hadde Sinus 1YP > Økonomi

12 Oppgåve I denne oppgåva skal du bruke reknearket «Stor rekneskap» frå Sinus-sidene. Familien Hansen er Lise (28 år), Frank (34 år), Sondre (2 år) og Jesper (5 år). Lise er systemutviklar i eit data firma og arbeider mykje overtid. I mars reknar ho med å få utbetalt kr i løn. Frank er heimeverande og får kontant støtte på 3303 kr per månad for Sondre. I tillegg kjem barnetrygda med 970 kr per månad per barn. Familien bur i eige hus i Oslo og betaler kr per månad i renter og avdrag på lån på huset og 2600 kr i renter og avdrag på bil lån. I mars må dei betale 2815 kr i års avgift for bilen, 2560 kr for straum og 985 kr i NRKlisens. Vidare reknar dei med 2100 kr i telefonutgifter hadde familien 7400 kr. a) Dei har budsjettert med desse utgiftene i mars: Mat og drikke 7500 kr Klede og sko 2000 kr Helse og hygiene 1200 kr Leik, fritid og reise 5000 kr Lån kr Diverse 4500 kr Set desse budsjettala inn i reknearket. Her er inntektene og utgiftene til familien i mars: Mat og drikke 850 kr NRK-lisens 985 kr Klede og sko 380 kr Reise 560 kr Lån (bil) 2600 kr Diverse 1200 kr Mat og drikke 620 kr Løn Lise kr Helse og hygiene 725 kr Klede og sko 499 kr Diverse (straum) 2560 kr Mat og drikke 980 kr Leik og fritid 1500 kr Reise 580 kr Mat og drikke 1290 kr Reise (bil) 2815 kr Lån (hus) kr Mat og drikke 1750 kr Leik og fritid 450 kr Helse og hygiene 725 kr Diverse 800 kr Mat og drikke 850 kr Klede og sko 1050 kr Leik og fritid 525 kr Mat og drikke 1440 kr Reise 240 kr Kontantstøtte 3303 kr Barnetrygd 1940 kr b) Legg tala for inntekter og utgifter inn i rekneskapen. Studer avvika mellom budsjett og rekneskap. c) Finn ut kor mykje pengar familien hadde den 1. april. 7.5 Sparing Oppgåve Nina fekk til saman kr i gåver då ho vart fødd. Pengane vart sette på ein konto med 3,5 % rente per år. a) Kor mykje pengar hadde Nina på kontoen på 20-årsdagen dersom dei vart ståande urørde? b) Kor mykje pengar hadde Nina på kontoen på 20-årsdagen dersom ho tok ut kr på 16-årsdagen sin? 273

13 Oppgåve Svein fekk kr på 16-årsdagen. Han sette straks pengane på ein konto og fekk 3 % rente per år. Så tok han ut kr den dagen han fylte 17 år, og nye kr den dagen han fylte 19 år. Kor mykje pengar hadde han på kontoen den dagen han fylte 20 år? Oppgåve Eirik set 2000 kr inn på ein konto på løningsdagen kvar månad. Han får 6,8 % rente per år. Bruk reknearket «Sparing» som du finn på Sinus-sidene. a) Kor mykje pengar har han på kontoen når det fjerde året byrjar? b) Kor mykje har han på kontoen ved slutten av det sjette året? c) Lag ei kontooversikt for dei åtte første åra. Oppgåve Åse vil spare ein fast sum kvar månad slik at ho har kr etter tre år. Ho set pengane inn på ein konto som gir henne ei rente på 7 % per år. Bruk reknearket «Sparing» som du finn på Sinus-sidene, og finn kor mykje ho må spare kvar månad. 7.6 Sparekalkulatorar Oppgåve Astrid planlegg å kjøpe ny bil om fem år. Ho vil bruke sparekalkulatoren på Sinussidene, og ho vil begynne å spare i dag. Den nye bilen kostar kr i dag. Vi reknar med at prisen på denne bilen stig med 5 % per år. Astrid har i dag kr på ein konto der ho får 6,8 % rente per år. Kor mykje må Astrid spare på kontoen kvar månad for å få kjøpt bilen om fem år? Oppgåve Morten kjøper ny bil kvart femte år. Han har akkurat kjøpt ny bil og reknar med å få selt denne bilen om fem år for kr. I tillegg vil Morten spare kr kvart år til 3 % rente per år. Den første summen set han inn om eitt år. Bilen Morten vil kjøpe om fem år, kostar i dag kr. Han reknar med at prisen stig med 5 % per år. a) Kva kostar bilen om fem år? Rund av svaret til næraste 1000 kr. b) Kor mykje reknar Morten med at han kjem til å mangle når han skal kjøpe denne bilen om fem år? Oppgåve Sigurd har veldig lyst til å kjøpe ny båt om tre år. Båten han har sett på, kostar kr i dag. Han reknar med at denne prisen kjem til å auke med 5,0 % per år. Sigurd har ein sparekonto på kr. Han lurer på kor mykje han må spare på kontoen kvar månad for å nå det framtidige målet. For å finne svar på dette vil han bruke kundeprogrammet i ein nettbank. Det reknar ut sparing mot eit mål. a) Finn ved hjelp av eit slikt program kor mykje han må spare per månad. Bruk den renta per år som banken gir i dag på ein sparekonto med kr. b) Tenk deg at Sigurd berre kan spare 8000 kr per månad. Kor lenge må han då vente før han kan kjøpe båten? Prøv deg fram i kundeprogrammet. Bruk den same renta per år som i oppgåve a. 274 Sinus 1YP > Økonomi

14 Oppgåve Truls ynskjer å kjøpe ei campingvogn om fire år. I dag kostar vogna kr. Han reknar med at prisen kjem til å stige med 6 % per år. Truls har i dag kr på ein sparekonto med 6,5 % rente per år. Han ynskjer å spare ein fast sum på kontoen kvar månad slik at han kan få kjøpt denne campingvogna. Bruk sparekalkulatoren på Sinus-sidene og finn kor mykje Truls må spare per månad for å få råd til vogna. 7.7 Serielån Oppgåve Cecilia kjøper ein ny bunad med det som høyrer til. Samla pris er kr. Ho har kr på konto og låner resten i banken. Ho tek eit serielån på 3 år med 3,6 % rente per år. a) Kor store er dei årlege avdraga? b) Finn det første terminbeløpet. c) Bruk ein lånekalkulator og lag ein betalingsplan for Cecilia. Oppgåve Ein familie låner 1,2 millionar kroner for å kjøpe hus. Lånet er eit serielån som går over 25 år med éin termin per år og 7,5 % rente per år. a) Kor store er avdraga? b) Finn ved rekning det første og det andre termin beløpet. c) Finn ved rekning det siste terminbeløpet. d) Lag ein betalingsplan for familien ved å bruke ein lånekalkulator frå ein bank. 7.8 Annuitetslån Oppgåve Ein familie låner kr for å kjøpe hus. Lånet er eit annuitetslån. Det skal betalast tilbake med éin årleg termin over 25 år. Årsrenta er 8 %. a) Finn det årlege terminbeløpet. b) Finn ved rekning kor mykje familien betaler i renter og kor mykje dei betaler i avdrag det første året. c) Finn ved rekning kor mykje familien betaler i renter og kor mykje dei betaler i avdrag det andre året. d) Bruk lånekalkulatoren på Sinussidene og lag ein betalingsplan for familien. Oppgåve Per låner ein større sum til kjøp av ny motor sykkel. Lånet er eit annuitetslån over fire år med éin termin i året. Terminbeløpet er kr, og renta er 7,5 % per år. a) Det første året betaler han 9000 kr i renter. Kor mykje låner Per? b) Kor stort er det første avdraget? c) Kor store er rentene det andre året? d) Kor store er rentene det tredje året? e) Bruk lånekalkulatoren på Sinussidene til å kontrollere utrekningane i oppgåva. 275

15 BLANDA OPPGÅVER Oppgåve Ola låner kr til kjøp av ny traktor. Lånet er eit annuitetslån over 5 år med éin termin i året. Med 5,5 % rente per år blir terminbeløpet kr. a) Kor mykje betaler Ola i renter og avdrag det første året? b) Kor mykje betaler han i renter og avdrag det andre året? c) Ola betaler resten av lånet ved den tredje innbetalinga. Kor mykje betaler han då? Oppgåve Finn vil kjøpe ein motorsykkel som kostar kr. Han har kr. Resten må han låne i banken. Han vel eit serielån og betaler ned lånet over 4 år. Finn må betale 6 % rente per år. a) Kor store er dei årlege avdraga? b) Finn alle terminbeløpa. c) Kor mykje har han betalt i alt i renter og avdrag når lånet er nedbetalt? d) Bruk reknearket «Serielån» til å kontrol lere svara i oppgåve a og b. Oppgåve Ulf har kr i fast månadsløn og får 170 kr timen for overtid. Ein månad har Ulf 12 timar overtid. Han betaler 2 % i pensjonsinnskot og 1,5 % i fagforeiningskontingent. Ulf betaler 40 % skatt på overtid. Til andre skattetrekk bruker arbeids givaren tabell 7222, som du finn på side 157. Bruk reknearket «Skattetrekk med tabellkort» frå Sinus-sidene. a) Finn kor mykje skatt Ulf skal betale denne månaden. b) Finn kor mykje Ulf får utbetalt denne månaden. Oppgåve Martin får kvart år 4000 kr av bestefar til jul. Pengane blir sette inn på ein konto der han får 3,2 % rente per år. Kor mykje pengar har Martin på kontoen like etter at bestefar har sett inn den tredje summen? Oppgåve Trond og Anne er eit ungt ektepar med to born og bur i eige hus. Dei har borna Petter på 2 år og Kristine på 4 år. Begge foreldra er i full jobb, og borna er i ein kommunal barnehage. Trond har ei fast brutto månadsløn på kr. Anne arbeider normalt 150 timar per månad. Timeløna hennar er 175 kr. Dei blir begge trekte 38 % i skatt. Paret får 970 kr i barnetrygd for kvart barn. Dei tykkjer dei har brukt mykje pengar den siste tida, så etter ferien bestemmer dei seg for å setje opp budsjett for kvar månad. 1. august har dei 1400 kr. Dei reknar med desse faste utgiftene i august, september og oktober: Renter og avdrag på huslån (kvar månad) Renter og avdrag på billån (kvar månad) Straum (september) Barnehage (kvar månad) Forsikringspremie (august) Forsikringspremie (oktober) NRK-lisens (september) Fasttelefon (oktober) Abonnement på avis (august) 8100 kr 1400 kr 4600 kr 4800 kr 1400 kr 3800 kr 985 kr 1650 kr 1200 kr Dei vil bruke Sifo-modellen for dei variable utgiftsgruppene: mat og drikke, klede og sko, helse og hygiene, leik og fritid og reisekostnader. Dessutan reknar dei med å bruke 4000 kr kvar månad til diverse innkjøp. Lag eit budsjett for familien for månadene august, september og oktober. Ta med kor mykje pengar dei har først og sist i kvar månad. 276 Sinus 1YP > Økonomi

16 Oppgåve Sara er 19 år og skuleelev i Oslo. Nokre ettermiddagar og kveldar i månaden arbeider ho i ein butikk. Sara fører eige budsjett og eigen rekneskap. I oktober reknar ho med å tene 6000 kr og å bruke 2000 kr på klede og sko, 850 kr på helse og hygiene, 1800 kr til reisekostnader der ein helgetur til Sverige er inkludert, 500 kr til mobil telefonen, 1200 kr til leik og fritid og 900 kr til diverse. Den 1. oktober hadde Sara 1475 kr. Bruk reknearket «Stor rekneskap» frå Sinus-sidene til å gjere denne oppgåva. a) Før budsjettala for Sara inn i reknearket. Her er inntektene og utgiftene i oktober: Hygiene og helse 240 kr To nye toppar 530 kr Mobiltelefon 250 kr Løn 6500 kr Nye sko 799 kr Fleksikort T-bane 150 kr Helgetur til Sverige 1760 kr Teaterkveld (Diverse) 450 kr bøker (Diverse) 560 kr Olabukse 499 kr Kafé (Diverse) 190 kr Frisør (Diverse) 550 kr Mobiltelefon 280 kr Helse og hygiene 650 kr Fleksikort T-bane 150 kr Diverse 420 kr b) Legg vedleggstala for rekneskapen inn i reknearket. c) Studer avvika mellom budsjettala og rekneskapen. d) Finn kor mykje pengar Sara hadde den Oppgåve Jorunn set kr inn på ein konto kvart år. Ho får 3,6 % rente per år. Kor mykje pengar har Jorunn på kontoen rett etter at ho har sett inn den femte summen? Oppgåve Unni har kr i fast månadsløn. Det svarar til 250 kr timen. Dersom ho arbeider etter kl på kvardagar, får ho overtidsbetaling med 50 % tillegg i timeløna. Ho blir trekt 44 % i skatt på all løn. Ein månad hadde ho i alt 6 timar overtid på ein onsdag og ein torsdag. Unni blir trekt 2 % i pensjons innskot og 1,5 % i fagforeinings kontingent. Bruk reknearket «Skattetrekk med prosentkort» frå Sinus-sidene når du gjer denne oppgåva. a) Kor mykje skatt skal Unni betale denne månaden? b) Kor mykje får Unni utbetalt i løn denne månaden? Oppgåve Guri er skiftarbeidar i ei matforretning og har ei normal timeløn på 120 kr. Dersom ho arbeider mellom kl og 20.00, får ho 25 % høgare timeløn. Arbeider ho etter kl , får ho eit tillegg på 50 % i timeløna. Ein månad arbeidde ho 100 timar med normal timeløn, 40 timar mellom kl og kl og 20 timar etter kl Guri blir trekt i skatt etter tabell 7222, sjå side 157. a) Kva tente Guri då i alt? b) Kva får Guri utbetalt i løn for denne månaden? 277

17 278 Oppgåve Mette og Jan er eit ektepar i midten av tretti åra med to born. Andreas er 7 år, og Hilde er 14 år. Mette er lærar i den vidaregåande skulen og tener kr per månad. Jan arbeider 3 dagar i veka og har ei månadsløn på kr. Mette har eit skattetrekk på 38 % og Jan 30 %. Begge blir trekte 2 % i pensjons innskot og 1,5 % i fag foreiningskontingent. Barnetrygda er 970 kr per barn. Per hadde familien 6700 kr. a) Rekn ut kva Mette får utbetalt i løn, og kva Jan får utbetalt i løn. I resten av oppgåva kan du bruke reknearket «Liten rekneskap» frå Sinussidene. Her er inntektene og utgiftene dei hadde i februar: Mat og drikke 1460 kr Løn Mette Klede og sko 1660 kr Telefon 1800 kr Billån 2250 kr Helse og hygiene 450 kr Reisekostnader 800 kr Mat og drikke 780 kr Leik og fritid 1270 kr Løn Jan Klede og sko 480 kr Straum 6700 kr Forsikring 2900 kr Mat og drikke 570 kr Husleige 5900 kr Mat og drikke 1230 kr Telefon 1200 kr Reisekostnader 800 kr Leik og fritid 1400 kr Mat og drikke 800 kr Klede og sko 299 kr Forsikring 1900 kr Helse og hygiene 890 kr Mat og drikke 1240 kr Barnetrygd 1940 kr Sinus 1YP > Økonomi b) Legg inn desse utgiftene og inntektene frå oppgåve a i reknearket. Ikkje ta med datoane. c) Finn kor mykje pengar dei hadde 1. mars. Oppgåve Synnøve har eit serielån som går over 5 år. Det er éin termin i året, og avdraget er 4500 kr. Ho betaler 3,5 % rente per år. a) Finn det første terminbeløpet. b) Finn det siste terminbeløpet. Oppgåve Berit vil kjøpe ny hytte om tre år. Hytta kostar i dag kr. Ho reknar med at ei slik hytte stig i verdi med 8 % per år. I dag har Berit ein eigenkapital på kr. Desse pengane står på ein spare konto til 6,6 % rente per år. Berit har ikkje lyst til å låne pengar, så ho lurer på kor mykje ho må spare kvar månad for å kunne kjøpe hytta om tre år. Ho vil bruke sparekalkulatoren «Sparing mot eit mål» på Sinus-sidene. Kor mykje må Berit spare per månad for å kunne kjøpe hytta om tre år?

18 Oppgåve Line set kvar månad inn 6000 kr på ein sparekonto og får 6,5 % rente per år. Bruk reknearket på Sinus-sidene og finn kor mykje Line har på kontoen etter fem år. Oppgåve Hanne vil kjøpe ein ny båt om fire år. Båten kostar i dag kr. Ho reknar med at prisen på båten kjem til å stige med 4,5 % per år. Hanne har spart kr på ein konto til 3,5 % rente per år, og i tillegg vil ho setje inn kr per år på kontoen. Den første summen set ho inn om eitt år. a) Kor mykje kostar båten om fire år? Rund av svaret til næraste 1000 kr. b) Pengane på kontoen er ikkje nok til ny båt om fem år. Resten må ho låne. Kor mykje reknar Hanne med å låne? Oppgåve Astrid låner kr til kjøp av bil. Lånet er eit annuitetslån over tre år med 7,6 % rente per år og éin termin i året. a) Bruk ein lånekalkulator frå ein bank og finn terminbeløpet. b) Lag ein betalingsplan for Astrid. c) Kor mykje betaler Astrid i alt for lånet? Oppgåve Familien Huseby vil kjøpe seg ny bustad. Av inntekta klarer dei å spare kr i månaden til betaling av renter og avdrag. Bruk ein lånekalkulator frå ein bank på Internett. a) Kor mykje kan familien maksimalt låne dersom lånet er eit annuitetslån over 25 år? Bruk banken si rente per år. b) Kor mykje kan familien maksimalt låne dersom lånet er eit serielån over 25 år? Bruk banken si rente per år. Gå ut frå at det første terminbeløpet ( kr) er like stort for eit annuitetslån og eit serielån. La i tillegg nedbetaling stida (25 år) vere den same for begge lånetypane. c) Kvifor vil dei då kunne låne meir med eit annuitetslån enn med eit serielån dersom terminbeløpet skal vere det same? d) Kva for ein lånetype betaler dei i alt minst for når dei summerer alle termin beløpa for heile perioden? 279

19 cm a) 120 cm + 25 dm = 3,7 m b) 0,42 m cm 2 = 78 dm 2 c) 4000 cm 3 + 0,006 m 3 = 10 dm a) AE = 2,1 cm b) 7,2 cm c) AC = 13,1 cm d) 79,2 cm a) AE = 5,0 cm b) 81,4 cm c) 394 cm 2 d) 2625 cm a) 7,0 cm b) 49 cm a) 4,6 cm b) 66,5 cm 2 c) 545 cm 3 d) 3,7 dm a) m 3 b) 219 m Prismebagen (82,8 dm 3 ) a) 567 l b) 14 sekker a) 524 cm 3 b) 10,4 cm a) 283 dm 3 b) 0,85 m a) 1) 34,6 m, 346 m 2 2) 1732 m 2 3) 87,2 m b) 1) 25,1 m 2) 19 sekker a) 49,7 b) ,5 l Regulære sekskantar a) Kvadrat b) ,2 cm b) 11,3 cm Trekanten, firkanten og sekskanten a) 1) 170 2) 179 3) 179, To regulære åttekantar saman med ein regulær firkant b) 1) 6 2) a) Ja b) 10,8 cm 2 c) Nei b) Nei, ikkje same vinkel mellom sidene i nikanten a) Trekant: 60 Firkant: 90 Femkant: 108 Sekskant: 120 b) 1) Femkanten 2) Sidekantane på begge figurane må vere like lange. Summen av hjørne vinklane, der mange kantane møtest, må vere a) Nei b) Ja c) Ja, det er i alt fire måtar (sjå side 149): Sekskantar og trekantar (to måtar) Sekskantar, trekantar og firkantar. Sekskantar, firkantar og tolvkantar a) 540 c) a) 1) 25 b) 1) 15 2) 21 c) a) 16 b) 100 c) n a) 180 kr b) 1080 kr c) kr a) 225 kr b) 1125 kr c) kr a) kr b) kr a) 8202 kr b) kr a) 8658 kr b) kr a) 8864 kr b) 1) 9715 kr 2) ,50 kr a) 5504 kr a) 4140 kr b) 1200 kr d) Han må vente a) 2160 kr b) 600 kr a) Per: kr Lise: kr c) Nei a) kr b) 848 kr c) 287 kr d) Nei a) Inntekter: 6200 kr Utgifter: 5457 kr b) Auka med 743 kr kr kr 300

20 kr a) ,39 kr b) ,71 kr a) kr b) Ja, han har då kr a) kr b) 3277 kr a) kr b) 3000 kr c) kr d) 1500 kr e) kr a) kr b) kr c) kr a) 3000 kr b) kr c) kr d) 2457,05 kr e) ,95 kr a) kr a) 6000 kr b) 2720 kr a) 35 timar b) 1) 8 timar 2) 3 timar c) 7350 kr d) 882 kr a) kr b) kr ,20 kr a) ,87 kr ,69 kr b) 1664 kr b) 1550 kr b) 1330 kr c) 3044 kr a) kr b) kr kr a) ,40 kr b) ,55 kr ca kr kr per månad a) kr b) ca kr kr per månad a) 8000 kr b) 8864 kr a) kr b) kr og kr c) kr a) kr b) kr og kr c) kr og kr a) kr b) kr c) 6988 kr d) 4825 kr a) kr, kr b) ,52 kr, ,48 kr c) ,12 kr a) kr b) kr, kr, kr, kr c) kr a) kr b) ,40 kr ,10 kr d) 497 kr ,95 kr a) kr b) ,25 kr a) kr b) kr a) kr, kr c) 4861 kr kr a) 5287,50 kr b) 4657,50 kr ,53 kr a) kr b) kr a) 1998 b) 11,49 kr c) 16,4 % d) 16,4 % a) 79,48 kr b) 23,9 % c) 23,9 % , a) 11,32 kr b) 19,9 % a) 3,22 kr b) Høgare ,63 kr kr 301