Heim, kjære heim? Rapport om situasjonen for unge med nedsett funksjonsevne eller kronisk sjukdom på bustadmarknaden.

Transkript

1 Heim, kjære heim? Rapport om situasjonen for unge med nedsett funksjonsevne eller kronisk sjukdom på bustadmarknaden.

2 Innhald Oppsummering av dei viktigaste funna... s. 3 Politiske tilrådingar... s. 3 Om rapporten... s. 4 Passar ikkje inn i sin eigen bustad... s. 6 Behov for fleire universelt utforma bustadar... s. 7 Draumen er å eiga sjølve... s. 8 Dei fleste bur åleine i ein leilegheit... s. 10 Herre i eige hus?... s. 11 Ut av reiret? Å flytta heimefrå... s. 12 Spar om du har?... s. 14 Inntekter og utgifter... s. 16 Privat og statleg bustøtte... s. 18 Mange slit med å betala... s. 19 Om undersøkinga metode og utval... s. 21 Om utvalet... s. 21 Takk... s. 23 2

3 Oppsummering av dei viktigaste funna 61% av dei som trengte universelt utforma eller spesialtilpassa bustadar oppga at bustaden dei bur i no har avvik eller store avvik frå deira behov. 54% dekkar ikkje alle buutgiftene sine sjølve, men mottek bustøtte eller støtte frå slektningar. 78% ynskjer å kjøpa eigen bustad så snart som muleg. Den viktigaste grunnen til det er fridomen det gjev å eiga bustad. Dei fleste unge med nedsett funksjonsevne flyttar tidleg heimefrå, men dei mest økonomisk vanskelegstilte blir igjen, eller flyttar seint heimefrå. Mange har problem med å betala buutgiftene. Problema er vanlegast blant dei med låge inntekter og/eller høge buutgifter 94% har høyrt om BSU, men berre 21% sparar tilnærma maksimalt kvart år. 79% av dei som ikkje sparar maksimalt oppgjev dårleg råd som grunnen til at dei ikkje sparar meir. Politiske tilrådingar På bakgrunn av rapporten tilrår Unge funksjonshemmede at: Krava til universell utforming av nye bustadar blir oppretthaldne. Heistilskotet og andre støtteordningar må styrkast for å gjera eksisterande bustadmasse meir tilgjengeleg. Buutgiftstaket i bustøtta må hevast frå dagens nivå, og knytast til ein indeks for leigeprisutviklinga. Dette vil redusera behovet for privat bustøtte frå foreldre. Startlånet må vera eit målretta tilbod for økonomisk vanskelegstilte, ikkje gli over til å bli eit generelt etableringslån for store deler av ungdommen. Det må ikkje innførast eigenkapitalkrav for å få Startlån. Alle unge uføre må, når dei passerer 30 år, ha rett på å få nok Startlån og etableringstilskot til å kjøpa bustad i ynskja kommune, med mindre dei har betalingsmerknadar eller andre spesielle tilhøve tilseier at dei ikkje bør få eit sånt lån. Etableringstilskotet blir utvida til også å kunne brukast til depositum i leigebustadar. For nokon er depositumskravet det som gjer at dei blir buande heime hjå foreldra. Det må satsast på tiltak som ikkje-kommersielle utleigebustadar og leige-for-eige for å gjera det muleg for fleire unge å spara opp nok eigenkapital til å kjøpa eigen bustad. Styresmaktene må sørgja for at det blir bygd nok bustadar til at prisveksten blir dempa, for å redusera buutgiftene for økonomisk vanskelegstilte. For eit meir heilskapleg og detaljert bilete av vår bustadpolitikk visest det til Unge funksjonshemmede sitt bustadpolitiske notat, som hausten 2012 vil bli revidert på bakgrunn av funna i denne rapporten. 3

4 Om rapporten Ein utfordrande bustadmarknad Dei fleste ungdommar møter utfordringar på bustadmarknaden, fordi dei ofte har lite eigenkapital samanlikna med eldre og meir kjøpesterke grupper. Unge med nedsett funksjonsevne møter ein del spesielle utfordringar, i tillegg til dei som ungdom flest møter. I gjennomsnitt har unge med nedsett funksjonsevne mindre inntekter enn jamaldrande, fordi fleire står utanfor arbeidslivet og er avhengige av ulike trygdeordningar. Ein del av dei har i tillegg utfordringar som gjer at dei må stilla enkelte krav til bustaden som andre ungdommar ikkje må. Rørslehemma og mange andre er avhengige av universell utforming, til dømes at det er heis i bustaden og at alle rom har plass til å snu ein rullestol. Menneske med psykiske lidingar som sosial angst kan òg ha utfordringar på bustadmarknaden. Kanskje kan dei på grunn av vanskane sine ikkje like lett som andre unge bu i kollektiv, og spara bu-utgifter på den måten. Sterkt synshemma kan vera avhengige av å bu sentralt eller i nærleiken av eit godt kollektivtilbod for å ha eit aktivt liv, sidan dei ikkje kan køyra bil. Med mindre inntekter, og større behov, seier det seg sjølve at mange unge med nedsett funksjonsevne slit på bustadmarknaden. Likevel er det nokon som greier seg bra, anten på grunn av stor eigeninnsats, eller på grunn av god hjelp frå det offentlege eller foreldre. Det å flytta ut frå foreldreheimen, og etablera seg i eigen bustad, er ein viktig del av det å bli vaksen. Ein trygg heim er ei god plattform for å møta dei utfordringane ein får i livet elles, innanfor utdanning, arbeid og sosial omgang. Det å bu dårleg, usikkert eller heime hos foreldre lengre enn ynskjeleg, gjer det vanskelegare å meistra kvardagen og delta aktivt i samfunnet. «Eg vil føla meg som eit normalt menneske». (Mann tidleg i trettiåra svarar på kvifor han ynskjer å eiga sin eigen bustad. Sitat frå spørjeundersøkinga) Bakgrunn for rapporten Unge funksjonshemmede har dei siste åra jobba stadig meir med bustadpolitikk. Me jobbar både med å få fleire tilgjengelege bustadar for dei som er avhengige av universell utforming, og for å styrka støtteordningane for ungdom som har låge inntekter og høge buutgifter. Gjennom arbeidet vårt har me oppdaga at det finst lite kunnskap om situasjonen for unge med nedsett funksjonsevne på bustadmarknaden, fordi mesteparten av bustadforskinga tek for seg breiare grupper. Ut frå eit ynskje om å auka kunnskapsnivået, og å framskaffa ny informasjon som kan ligga til grunn for ei vidareutvikling av vår eigen bustadpolitikk, har me gjennomført denne kartlegginga som ein del av prosjektet «Mind the gap». Prosjektet er støtta av Extrastiftelsen. 4

5 Desse har svara på spørjeundersøkinga: 186 kronisk sjuke eller funksjonshemma personar mellom 18 og 34 år. Av desse gjekk 46 på arbeidsavklaringspengar, 41 var i lønna arbeid, 37 uføretrygda, 33 var studentar. 43 budde i Oslo-regionen, 65 i ein av dei andre større norske byane og 77 i ein kommune med under innbyggarar. 64 hadde kronisk sjukdom, 60 hadde psykiske lidingar, 55 rørslehemmingar og 43 nevrologisk skade/sjukdom. I hovudsak var respondentane rekrutterte gjennom ulike diagnoseorganisasjonar for ungdom. Meir om utvalet og metodane brukt i undersøkinga på side 21. 5

6 Passar ikkje inn i sin eigen bustad Mange av dei som treng universelt utforma bustadar seier at den bustaden dei har i dag, ikkje oppfyller krava. I undersøkinga blei det stilt spørsmål om kor vidt ein hadde behov for ei spesiell fysisk utforming av bustaden sin. 18% svara at dei var avhengige av at dei generelle krava til universell utforming var innfridde 1. 15% svara at dei var avhengige av individuell tilpassing utover dei generelle krava til tilgjenge. Resten, det klare fleirtalet, svara at dei ikkje hadde nokon spesielle krav. Desse svara viser at det er ganske mange som er avhengige av ei spesiell fysisk utforming på bustaden sin. Nesten like mange er òg avhengige av individuell tilpassing, utover dei generelle krava til tilgjenge. Fleirtalet har likevel ikkje nokon spesielle behov for utforming. Dette var ikkje overraskande, med tanke på at gruppa av respondentar omfatta mange diagnosar som ikkje fyrst og fremst gjev seg utslag i fysiske funksjonsnedsettingar med tilhøyrande krav til ein bustad tilrettelagt for dette. På spørsmål om kor vidt krava blei oppfylte var det 39% som svarte ja. 42% svarte at det var nokre avvik. 18% svarte nei, og at det var tydelege manglar. Dette viser klart at av dei som har krav til utforminga, er det berre eit mindretal som opplever at krava blir dekka. Mange bur altså ein stad som ikkje er tilgjengeleg eller tilpassa for dei. Dette gjer det vanskelegare å leva eit sjølvstendig og aktivt liv. «Burde ikkje hatt trapp og burde hatt større dusj sånn at eg fekk plass til ein krakk. Eg har MS. Ingen synlege funksjonsnedsettingar, men på dårlege dagar ynskjer eg å ha høve å sitta i dusjen og ha alt på eit plan» «Kan ikkje lukka vindauga på eiga hand fordi handtaka er for langt oppe» Sitat frå ulike svar på undersøkinga. Blir krava dine til utforminga av bustaden innfridd? Figur 1: Diagram som viser i kva grad dei som har spesielle behov for utforming av bustaden meiner desse behova er ivaretekne der dei bur i dag. n = Med dette meinast mellom anna trinnfri inngang, heis, snusirkelplass, god kontrastbruk og dører, vindu og vaskar som kan opnast med eithandsgrep. 6

7 Behov for fleire universelt utforma bustadar Ein mindretal rapporterer om diskriminering i samband med leige av bustad. Eit soleklart fl eirtal av dei som treng spesielt utforma bustadar har hatt problem med å fi nna det. Figur 2: Diagram som viser om folk har opplevd negative haldningar ved leige av bustad. n = 174. Figur 3: Diagram som viser i kva grad unge med nedsett funksjonsevne har problem med å fi nna passande bustadar. n = 174. Blant dei som treng universell utforming: har det vore vanskeleg å finna ein bustad som passar til dei behova du har på grunn av din sjukdom? Det er rundt halvparten så mange som seier at dei har opplevd diskriminering eller negative haldningar ved leige av bustad som seier at dei ikkje har opplevd det. Gruppa som seier at dei har opplevd det er breidt samansett, og inkluderer både folk med fysiske og psykiske funksjonshemmingar eller sjukdommar. Mange har problem med å finna ein bustad som passar til dei behova dei har som fylje av diagnosa si. Dette samlar alt frå blinde som treng ein bustad kor det kan vera luftegarde for hunden deira, til rullestolbrukarar som må ha plass til å snu i alle rom. Ser ein berre på dei som har behov for at dei fleste krava til universell utforming er innfridd, seier berre 3% at dei ikkje har hatt problem med å finna ein sånn bustad. 77% har hatt det. Dette viser at behovet for fleire universelt utforma bustadar er stort. Figur 4: Diagram som viser om det har vore lett å fi nna ein universelt utforma bustad. n = 29. 7

8 Draumen er å eiga sjølve Dei aller, aller fl este ynskjer å kjøpa sin eigen bustad så snart som muleg. Norsk bustadpolitikk har i stor grad basert seg på at flest muleg skal eiga eigen bustad. Dette ser ut til å vera målet til unge med nedsett funksjonsevne òg. Berre 2% svarar at dei helst vil leiga heile livet. 20% svarar at dei i dagens livssituasjon vil leiga, men seinare ynskjer å kjøpa. 78% svarar at dei vil kjøpa så snart som muleg. vil ha fridom Den mest nemnte grunnen til ynskjet om å kjøpa er fridommen det gjev å eiga. Dette handlar om fridom til å kunne bygga om, tilpassa og bruka bustaden som ein sjølve vil.det handlar òg om fridom frå utleigar og faren for å bli kasta ut eller ufrivillig flytta. Ein ungdom forklarte at han ynskja å eiga fordi «Då kan ingen flytta meg utan vidare», ein annan fordi «Eg vil føla meg som eit normalt menneske». 48% nemnte berre ulike variantar av fridomsargumentet. «Eigen bustad vil gje meg høve til å gjera dei tilpassingane eg treng når det gjeld tilrettelegging, særleg med tanke på belysning, solskjerming og kontrastbruk, som er vanskeleg når ein leiger» Figur 5: Diagram som viser kva folk føretrekk av å eiga eller leiga. n =

9 «Du veit aldri når du kan bli kasta ut av utleigar. Så slepp du å byrja frå start» «Det vil vera mye billegare for meg å eiga enn å leiga på dei stadane som ligg sånn til at det er muleg for meg å leva eit aktivt og sjølvstendig liv» Sitat frå ulike svar på undersøkinga. 30% oppgjev berre økonomiske grunnar til at det er best å eiga sjølve, nemleg at ein bygg opp eigenkapital, eller at utgiftene blir lågare. 22% nemner både fridomsrelaterte og økonomiske grunnar til å kjøpa. Blant dei som svarte at dei i dagens livssituasjon ville leiga, men seinare kjøpa, var uføre og folk i arbeid underrepresenterte. Personar på studier, vidaregåande skule eller arbeidsavklaringspengar var overrepresenterte. Det å leiga blir sett på som noko som passar best i overgangsfasar, men sjølv her ynskja dei fleste å kjøpa så snart som råd. Som me skal sjå seinare i rapporten er det under ein tredjedel som faktisk eig eigen bustad. Draumen om å eiga eigen bustad blir for mange nettopp ein draum, på ubestemt tid. Figur 6: Diagram som viser dei vanlegaste grunnane folk oppgjev til at dei ynskjer å eiga eigen bustad. Det blei stilt eit ope spørsmål, svara blei gruppert i ettertid. n = 23. 9

10 Dei fleste bur åleine i ein leilegheit I dette avsnittet skal me kort sjå på korleis ungdom med kronisk sjukdom eller nedsett funksjonsevne bur. aleine Dei aller fleste, 52%, bur aleine. 19% bur saman med ein annan person 2. 17% bur saman med to personar. 8% bur saman med tre. 4% bur saman med fire eller fleire. Det er altså relativt få som bur i kollektiv, ei buform som ofte er vanleg blant unge og som kan gje reduserte utgifter. leiligheiter DoMinerer Dei fleste unge med nedsett funksjonsevne bur i leilegheit, dette gjeld 70%. Berre 30% oppgjev at dei bur i eit småhus 3. Nesten halvparten av desse bur saman med foreldre, medan heimebuarane utgjer ein forsvinnande liten del av dei som bur i leilegheit. Sjølv i mindre kommunar 4 utanfor storbyområda bur det meir enn tre gonger så mange unge med nedsett funksjonsevne eller kronisk sjukdom i leiligheiter som i småhus. Dette er oppsiktsvekkande, med tanke på at ein veldig stor del av bustadmassen i desse kommunane er nettopp småhus. Figur 7: Utvalet delt inn etter bustadtype og buform. n = Det er ikkje skilt mellom dei som bur med kjærast, foreldre eller ein ven. 3 Omgrepet Småhus er i undersøkinga forklara som eit samleomgrep for einebustadar, tomannsbustadar, rekkehus, og andre små bustadbygningar. 4 Kommunar med under innbyggarar. 10

11 Herre i eige hus? Sjølv om dei fl este ynskjer å eiga eigen bustad, er det under ein tredjedel som faktisk gjer det. Di meir ressurssterk ein er, di større er sjansen for at ein eig eigen bustad. Det er omtrent like mange som er sjølveigarar 5 som leiger privat. Den største gruppa, 32% personar, bur i ein bustad dei eller sambuar/ektefelle eig. Den nest største, 31% personar, bur i ein privat leigebustad. 16% bur saman med foreldre. 13% bur i kommunal leigebustad. 7% leiger frå ein studentsamskipnad. 1% bur i ein bustad foreldra deira eig, men ikkje bur i sjølve. SaManheng MelloM økonomiske ressurser og BUforM Samvariasjonen mellom buform og arbeidstilknyting er tydeleg. Blant sjølveigarane er det klart flest som er i arbeid. Dei uføre utgjer den minste gruppa av sjølveigarane. Dei som bur i privat leigebustad er gjerne personar som er i arbeid eller på arbeidsavklaringspengar. kva slags buform er vanlegast? Figur 8: Figuren viser korleis respondentane bur. n = 156. I kommunale bustadar dominerer dei på arbeidsavklaringspengar, samt gruppa andre 6. Dei uføre er på tredjeplass. Blant dei som bur hjå foreldra sine er studentar og folk på arbeidsavklaringspengar størst, medan dei uføre er på tredjeplass her òg. Dei i lønna arbeid er lite representert både hjå dei som bur i kommunal bustad, og dei som bur hjå foreldra sine. Figur 9: Diagram som viser korleis samansetninga av folk i arbeid, studentar, uføre og folk på arbeidsavklaringspengar varierer etter buform. n = Merk at omgrepet sjølveigar her viser til alle former for eigarskap av eigen bustad, anten det er tale som ei burettslagsbustad, andelsleiligheit, aksjeleiligheit, festa bustad eller det som formelt sett heiter sjølveigar. 6 Som er sett saman av arbeidssøkande, elevar på VGS eller folkehøgskule, samt dei som ikkje har vald nokon av alternativa for arbeids/utdanningssituasjon. 11

12 Ut av reiret? Å flytta heimefrå Det å flytta heimefrå er for dei fleste ungdommar ein viktig. Dei som bur heime med foreldra sine lenge er stort sett økonomisk vanskelegstilte. I førre kapittel såg me at16% bur heime hjå foreldra sine. Eit viktig spørsmål er kor gamle desse ungdommane er. Det å bu saman med foreldre sine i slutten av tenåra er vanleg, men utover 20 og 30-åra, er det i ein norsk kontekst lite vanleg å bu heime. I vårt utval er det 20% av dei som er år gamle som bur saman med foreldra sine. 9% av dei som er år gjer det. 11% av dei som er år gjer det. Dette viser at det finst ei gruppe som blir buande heime langt opp i trettiåra. 7 Det er òg viktig å sjå på kva som er grunnen til at dei bur heime hjå foreldra. Blant alle som budde hjå foreldra sine oppga 70% at grunnen var at dei ikkje hadde råd til å flytta heimefrå. 45% oppga at dei var avhengige av hjelp og pleie frå foreldre i kvardagen. 20% oppga som grunn at dei ynskte å bu saman med familien sin 8. Fordelt på alder er hjelp i kvardagen og ynskje om å bu saman med foreldra, avgjerande for dei yngste, medan økonomiske grunnar dominerer blant dei eldre. Det er altså stort sett økonomisk tvang som gjer at ein del folk over 30 blir buande heime hjå foreldra sine. Dette handlar ikkje berre om at ein ikkje har råd til å kjøpa, for mange er det å kunne stilla med tre månadars depositum på husleiga vanskeleg. Alder ved utflytting Dei som har flytta heimefrå, gjorde det då dei var ganske unge 9. Den største gruppa flytta heimefrå då dei var mellom 18 og 20 år. Heile 30% flytta faktisk heimefrå då dei var under 18 år. 18% flytta heimefrå då dei var år. For gruppene og over 26 var det berre 4% kvar som flytta heimefrå. Svara viser at det er ei lita gruppe som flyttar seint heimefrå. Viktige grunnar ser her ut til å vera økonomi, og det faktum at ein kan trenga foreldre si hjelp/omsorg pga funksjonshemninga si. I gruppa som flytta heimefrå etter at dei blei 24 år er det ingen som oppgjev at dei er i lønna arbeid 10. Nokre er studentar, andre er uføre, på arbeidsavklaringspengar eller tek opp igjen VGS. Det er altså folk som anten er i ulike overgangsfasar, eller permanent utanfor arbeidslivet. 7 At andelen heimebuarar går opp tidleg i trettiåra samanlikna med midten av tjueåra kan nok berre forklarast med ein skeivheit i utvalet vårt. Meir om dette i utvalskapitlet. 8 Det var muleg å setta fleire kryss, noko mange gjorde. 9 Her har me spurt etter kva tid folk flytta heime frå for fyrst gong. Dei blei bede om å ikkje inkludera opphald på folkehøgskule eller i militær fyrstegongsteneste. 10 Merk at dette er snakk om totalt ti personar, så det er små tal. 12

13 Figur 10: Diagrammet viser kor stor del av utvalet som bur hjå foreldra sine, delt inn etter alder. n = 185 Figur 11: Diagram som viser kva dei som bur hjå foreldra sine oppgjev som grunnen til at dei gjer det. Fleire kryss var mulege. n =

14 Spar om du har? Nesten alle har høyrt om BSU, men berre ein av fem sparar opp mot maksimalbeløpet kvart år. Grunnen til at ein ikkje sparar er stort sett at ein ikkje har råd. 94% kjenner til BSU. Av desse seier to av ti at dei sparar opp mot årleg maksimal sparesum kvart år. Litt under fire av ti sparar litt. Litt over fire av ti sparar ikkje i BSU i det heile teke. Figur 12: Diagram som viser i kva grad respondentane bruker BSU. n = 145. % Figur 13: Diagram som viser kva dei som ikkje sparte opp mot maksimalbeløpet oppga som grunnen til at dei ikkje sparar. n = 102. Dei som ikkje spara maksimalt fekk spørsmål om kvifor dei ikkje gjorde det. Mellom 10 og 15% kryssa av for at dei betalte lite skatt 11, eller at dei ikkje ville binda opp pengane sine. 79% svarte at dei ikkje hadde råd til å spara meir enn dei gjorde. Når folk oppgjev at dei ikkje har råd til å spara i BSU, kan me ta utgangspunkt i at dei heller ikkje sparar på andre måtar 12. Det vil seia at dei aldri på eiga hand vil kunne spara opp nok eigenkapital til å kjøpa bustad 13. Dei vil vera avhengige av hjelp frå foreldre eller samfunnet, med mindre deira noverande buutgifter går ned, eller inntektene går opp. Samanliknar ein dei ulike gruppene ser ein visse skilnadar. Dei som er i arbeid sparar i størst grad i nærleiken av maksimalbeløpet kvart år. Den største gruppa blant dei som ikkje sparar noko er dei uføre. Ser ein på buform er det tydelegaste utslaget at dei som leiger kommunalt i sers liten grad sparar mykje i BSU. Det vil sei at dei ikkje sparar seg opp eigenkapital til å seinare kunne kjøpa eigen bustad. Dei som bur hjå foreldra, og dei som leiger privat, er overrepresenterte blant dei som sparar maksimalt samanlikna med dei som sparar ingenting. Dei som allereie eig sin eigen bustad er òg betre representert blant dei som sparar maksimalt, enn blant dei som ikkje sparar noko i BSU Den største vinsten ved BSU er skattelette på maksimalt Har du skattbar inntekt som gjer at du skattar under 4000 kroner, er det lite å tena på BSU. Med eit fribeløp på , og ganske låg skatteprosent på dei fyrste titusenane med inntekt over dette, betyr det ei skattbar inntekt på godt over i året, avhengig av andre frådrag m.m. 12 Sidan BSU er ein godt kjent og statleg subsidiert spareform, er det lite truleg at folk med god nok økonomi til å spara 14 sparar opp større summar utan å fylla opp BSU.

15 Figur 14: Diagram som viser kor mykje dei ulike arbeidslivstilknyttingsgruppene sparar i BSU. n = 122. Figur 15: Diagram som viser kven som sparar maksimalt, litt eller ingenting i BSU, delt inn etter buform i dag. n = Eigenkapital på 15% er berre eit fyrste steg for å kunne kjøpa bustad, ein må òg ha sikker inntekt som gjer at banken ser det som sannsynleg at du kan betala renter og avdrag. 14 Det er ei kjend sak at bankar tilrår lånekundar som har nok eigenkapital utan å spretta BSU-kontoen sin å ikkje bruka han til sitt fyrste bustadkjøp, men halda fram med å fylla opp til han er full 15

16 Inntekter og utgifter Mange unge med nedsett funksjonsevne har ganske låge inntekter og høge buutgifter Du kan ikkje kjøpa deg alt for pengar, men du kan kjøpa deg ein god bustad. Økonomiske ressursar er avgjerande for kor godt stilt du er på bustadmarknaden, og kor stor valfridom du har mellom ulike bustadar. Gjennomgåande er unge med nedsett funksjonsevne ei gruppe med dårlegare økonomi enn gjennomsnittet. Dette skyldast lågare arbeidsdeltaking. Inntektsfordelinga i vårt utval viser at det vanlegaste samla inntektsnivået før skatt 15 er kr, med 51%, og 31% mellom Berre 7% tener over kr før skatt, 11% tener under Buutgiftene varierer òg i gruppa. 13% av dei som svarar har under 2000 kr i månadlege buutgifter. Dei fleste av desse bur saman med foreldre, eller med sambuarar som har høgare inntekter. Som ein skreiv. «Inga inntekt. Bur gratis pga. snill sambuar». 25% har mellom 2 og 5000 kr i buutgifter. Den største gruppa (38%) har mellom 5 og 8000 kr i månadlege buutgifter. 21% har buutgifter mellom 8 og Samanliknar ein fordelinga av inntekt og buutgifter, ser ein at spreiinga er ulik. Her er både inntekter og buutgifter delt i fem kategoriar, frå låg til veldig høg. Dei fleste har middels låge inntekter, medan buutgiftene er middels høge. Langt fleire har høge utgifter til å bu enn høge inntekter. Kor store buutgifter har dei ulike gruppene? Butgiftene varierer mellom ulike grupper. Ser ein på inntekt, aukar buutgiftene med auka inntekter. Det kan sjå ut til at betre bustad er noko ein prioriterer å bruka pengar på når ein har pengar tilgjengeleg. Ser ein på tilknyting til arbeidslivet ser det ut til at det blant studentar og dei på AAP 16 er ekstra mange med særs låge buutgifter. I desse gruppene er det færre i nest lågaste kategori, kr. Det kan tyda på at dei svakast stilte internt i desse gruppene ikkje har råd til å bu for seg sjølve, og difor bur hjå foreldre eller baserer seg på snille sambuarar. Elles er det ikkje nokon tydeleg tendens. 15 I spørsmålet blei folk eksplisitt bede om å oppgje bruttoinntekt før skatt, inkludert løn, studielån, pensjon og offentlege stønadar utanom bustøtte. 16 Arbeidsavklaringspengar. 16

17 Figur 16: Diagrammet viser inntektsnivå og buutgiftsnivå for heile utvalet, delt i fem kategoriar. n = 158. Kor store buutgifter har ulike grupper, delt etter inntektsnivå? (I prosent). Buutgifter Inntekt Inntekt Under til til til Over Kor store buutgifter har ulike grupper, delt etter arbeidslivstilknytning? (I prosent). Buutgifter Uføre AAP Student I arbeid Under til til til Over

18 Privat og statleg bustøtte Det er like mange som får økonomisk hjelp frå foreldre som får bustøtte frå det offentlege. Fleirtalet oppgjev at dei ikkje fullt ut dekkar sine buutgifter sjølve. 46% svarar at dei dekkar buutgiftene med eigne inntekter, medan 53% ikkje gjer det. Av det fleirtalet som ikkje dekkar buutgiftene fullt ut med eigne inntekter svarar 50% at dei mottek bustøtte. 50% av denne gruppa mottek hjelp frå foreldre eller andre slektningar. 11% oppgjev både at dei mottek bustøtte og at dei mottek støtte frå foreldre 17. Gruppene som mottek bustøtte og foreldrehjelp har ulike buutgifter. I tråd med intensjonane bak bustøtta får ingen som har særs låge (under 2000 kr) eller særs høge (over kr) bustøtte. Foreldrehjelpa er derimot meir jamt spreidd, det vil seia at hjelp frå foreldre er til stades både hjå dei med låge og dei med høge buutgifter. Den PrivatiSerte BUStøtta Gruppene som mottek bustøtte og foreldrehjelp er temmeleg like når det gjeld samansetninga. Folk i arbeid, studentar, uføre og på arbeidsavklaringspengar er omtrent likt representert i dei to gruppene. Hjelp frå foreldre fyller altså eit tomrom som bustøtta ikkje dekkar. At det finst ei gruppe som mottek bustøtte, men likevel får foreldrehjelp i tillegg, tydar òg på at bustøtta ikkje er god nok til å gje alle unge med nedsett funksjonsevne eller kronisk sjukdom ein god busituasjon. Fire av fem bustøttemottakarar oppgjev dessutan at dei har buutgifter utover utgiftstaket i ordninga 18. Det vil sei at bustøtta berre dekkar ein del av avviket mellom «rimelege buutgifter» og faktiske buutgifter. Figur 17: Diagram som viser kor store buutgifter dei som mottek bustøtte eller hjelp frå foreldre har. n = Grunnen til at summen blir meir enn 100% er at det var muleg å kryssa av for fleire val. 18 Bustøtta dekkar berre utgifter under eit utgiftstak. Taket varierer noko mellom ulike område, og etter kor mange personar det er i husstanden. For ein einsleg i Oslo er taket 6900 kr i månaden, for ein einsleg i ein bygdekommune er taket 5080 kr. 18

19 Mange slit med å betala Problem med å betala buutgiftene heng saman med låg inntekt eller høge buutgifter, ikkje fyrst og fremst ungdommeleg overforbruk. Nesten halvparten har hatt problem med å dekka buutgiftene i løpet av dei to siste åra. 53% svarar at dei ikkje har hatt problem med å dekka buutgiftene dei to siste åra. Av dei resterande er det flest, 17%, som har hatt problem fire gonger eller fleire. 11% har hatt problem annankvar månad eller oftare. Dette viser at det er utbreidd blant unge funksjonshemma å slita med å dekka buutgiftene. Buutgifter blir likevel prioritert høgt av mange «Har dekka alle buutgifter, men har sers lite igjen til klede og fritid», skriv ein. Figur 18 Diagram som viser kor mange som har problem med å betala buutgifter dei siste 2 åra. n = 156. Dei På aap Slit MeSt MeD å få Pengane til å Strekkja til Dei som går på arbeidsavklaringspengar er den gruppa med størst betalingsproblem. Dei utgjer 30% av dei som har hatt betalingsproblem fire gonger eller fleire (inkludert annakvar månad eller oftare), men berre 21% av dei som ikkje hadde betalingsproblem nokon gong. Denne gruppa er ei ein generelt usikker situasjon, utanfor arbeidslivet eller høgare utdanning, men samstundes utan den sikre, og noko høgare, inntekta ein uførepensjon utgjer. Motsett er, litt overraskande, studentane, dei som har færrast betalingsproblem. Studentane utgjer 11% av gruppa med flest betalingsproblem, men heile 23% av gruppa utan betalingsproblem. Dei som er i arbeid, dei uføretrygda og restgruppa utgjer alle rundt 20% av begge gruppene. Ser ein på buutgiftene er det ein tydeleg samanheng mellom buutgiftene og kor ofte ein får problem med å betala for seg. Ikkje overraskande utgjer dei med buutgifter på under 2000 kr 19

20 ein mykje større del av dei utan betalingsproblem, enn av dei med hyppigast betalingsproblem. Dei med buutgifter på eller over utgjer ein større del av dei med hyppigast betalingsproblem. Ser ein på inntektsnivået er det gjennomgåande dei gruppene med lågast inntekter som har flest betalingsproblem. Dei med inntekt mellom 5 og utgjer 61% av dei med hyppigast betalingsproblem, mot 47% av dei utan betalingsproblem. Alle inntektsgruppene som er høgare enn er betre representert blant dei utan betalingsproblem, samanlikna med dei med hyppige betalingsproblem. Oppsummert ser ein at det er tydelege variasjonar mellom kor ofte folk har betalingsproblem både etter kva som er deira hovudaktivitet, kva buutgifter dei har og kva inntekter dei har. Dei som er på arbeidsavklaringspengar, har høge buutgifter eller låge inntekter har fleire betalingsproblem enn andre. At det er samanheng mellom buutgiftene og betalingsproblema tydar på at betalingsproblema ikkje fyrst og fremst handlar om udisiplinert ungdom som ikkje evner å prioritera dei viktigaste utgiftene, og brukar alle pengane sine på tant og fjas. Hadde det vore sånn, ville samanhengen mellom betalingsproblem og inntekter, buutgifter og arbeidslivstilknytning vore svakare. Dette viser at om ein får til å hjelpa fleire i arbeid (og gjev dei som er for sjuke til å jobba uføretrygd utan ein altfor lang prosess) eller reduserer buutgiftene, vil færre få problem med å betala eigne buutgifter. Betalingsproblema skyldast ikkje overstadig forbruk eller manglande økonomisk disiplin, men fyrst og fremst små inntekter og / eller høge utgifter. 19 På dette spørsmålet, og dei fleste andre, er det nokon få som ikkje har svart. Kor mange som ikkje har svart på dei ulike spørsmåla er ikkje teke med i rapporten. Det same gjeld Veit ikkje. Informasjon om dette kan de få ved å kontakta Unge funksjonshemmede. 20 Desse, og andre slettingar av personar frå registeret, blei gjort før tala i rapporten blei summerte, ikkje fortløpande etter kvart som ein kom til spørsmålet som diskvalifiserte dei. 20