Samansette tekster og Sjanger og stil

Transkript

1 MAPPEOPPGÅVE 5 Samansette tekster og Sjanger og stil Skreve av Kristiane, Renate, Espen og Marthe Glu 5-10, vår 2011

2 I denne oppgåva skal me først forklare kva ein samansett tekst er, og kvifor samansette tekster er eit av hovudområda i norskfaget. Deretter vil me gå inn på kva uttrykksformar me har nytta i vår eigenproduserte samansette tekst. Her vil me også grunngje val av tema i teksten. Heit til slutt vil me diskutere sjanger og stil i forhold til den samansette teksten vår. Læreplanen for Kunnskapsøftet viser til eit utvida tekstomgrep, der tekst, lyd og bilete er sett saman i eit samla uttrykk. Dette kallast for samansette tekster og er eit av dei fire hovudområda i norskfaget. Dei fire hovudområda skriftlige tekster, munnlige tekster, samansette tekster og språk og kultur i endring, er samla i eit felles omgrep som kallas multimodale tekster. Gjennom arbeid med samansette tekster skal eleven utvikle ein utvida tekstkompetanse som mellom anna inkluderer multimodale tekstar (LK06). Ei samansett, eller multimodal, tekst er ei tekst som kombinerer to eller fleire teksttypar eller medium lyd, bilete, film, skrift, levende bilete osv. Løvland (2007) brukar Van Leeuwens framstilling om omgrepet multimodalitet: Multimodalitet tyder at ein skaper meining ved å kombinere ulike semiotiske ressursar. Ein forstår da semiotiske ressurs som handlingar, materiale og kulturprodukt ein brukar for å kommunisere. Det kan vere ressursar vi produserer fysisk, for eksempel med stemma eller ansiktsmusklane eller teknologisk med penn og papir eller dataprogram (Løvland 2007:10). Når me bruker fleire semiotiske ressursar i ein tekst får me altså ei samansett tekst, der de ulike elementa til saman skaper ein heilskap. Det er først i 2006 at samansette tekster fekk status som eit av fire hovudområde i norskfaget, kom inn i læreplanen og fekk eit særleg fokus. Men kvifor fekk det det? Når det snakkast om mangfaldet av tekstar og eit utvida tekstomgrep er det fordi tekstomgrepet i dag brer seg utover et enormt felt. Dagrunn Skjelbred skriv: dagens tekstforsking operer med et videre tekstbegrep (utvida), der både muntlige og skriftelige tekster inngår, men også ytringar som ikke benytter verbalspråket, for eksempel bilde og musikk (Skjeldbred 2006:37). Ser vi på dagens samfunn, har det på mange områdar innanfor tekst vert ei enorm utvikling dei siste tretti åra. LK06 seier: Dagens situasjon er preget av kulturutveksling og kommunikasjon på tvers av tidligere grenser språklig, kulturelt, sosialt og geografisk. I denne sammenheng byr norsk kulturarv på et forråd av tekster som kan få ny og uventet betydning nettopp når kommunikasjonen får nye former og perspektivene utvides. Kulturarven er slik sett en levende tradisjon som forandres og skapes på nytt, og norskfaget skal oppmuntre elevene til å bli aktive bidragsytere i denne prosessen. (LK06). Læreplanen om norskfaget leggjar vekt på kulturforståing, kommunikasjon, danning og identitetsutvikling og den seier Mer enn noen gang krever samfunnet mennesker som mestrer språk og et stort mangfold av tekster.(lk06)

3 I dag lever vi et samfunn med ein helt annen kommunikasjonskultur enn tidlegare. I dag er samansette tekster noko me har rundt oss hele tida i reklame, internettsider, aviser, blader, tv osv. Det har ført til helt andre krav av ferdigheiter som elevane må lære. Samansette tekster er ein av det mangfaldet av tekstar elevane ifølge LK06 burde kunne noko om. Norskfaget har hovudansvaret for elevars lese og skriveopplæring, og samansette tekster er altså blitt ein viktig del av denne opplæringa. Norskfaget blir i så måte viktig for at elevane skal få ein heilskapsforståing av desse tekstane, og lære korleis dei ulike modalitetane i ein samansett tekst skaper meining i samspel med kvarandre. Me har fått i oppgåve å skape ein samansett tekst og har laga ein digial bileteforteljing. Me valte å fortelje historia til Anne Cath. Vestly, ei av Noregs mest elska barnebokforfattarar. Modell-lesaren er ein elev i klasse. Me valte Anne-Cath. Vestly fordi elevane i denne målgruppa ofte er interesserte i å lese, eller burde bli det. Derfor har me valt ein av Noregs mest elska barebokforfattarar gjennom tidane. Me har valt å kalle den samansette teksten vår om Anne-Cath. Vestly for filmen i denne oppgåva. Filmen er sett saman av 10 bilete, lydfil og bla-om -animasjon, som til saman utgjer ein film på 4,11 minuttar. Den kommunikative handlinga filmen formidlar er ei historie, ein biografi, på ein litt anna måte enn om den berre skulle blitt lese som ren tekst av eleven sjølve. Samansette, eller multimodale tekstar, er som nemnt ovanfor satt saman av fleire forskjellige modalitetar. Det er mykje lettare å sjå at ein tekst er multimodal, enn å peike ut kva modalitetar teksten er sett saman av (Løvland 2007). Det er fleire uttrykksformer kombinert i filmen vår. Den kombinerar språkleg, visuell og auditiv kommunikasjon gjennom modalitetane verbaltekst, tale, musikk, bilete og animasjon. Desse modalitetane, som me skal fortelje meir om, skapar saman den heilskapen teksten framstiller seg som. Om me hadde tatt vekk nokre av modalitetane hadde den samansette teksten ikkje lengre vore fullstendig, og dermed ikkje tilfredstillande for lesaren. Bileta og lyden er dei viktigaste modalitetane i filmen. Lydsporet, som i seg sjølv er sett saman av musikk og tale, er det viktigaste kommunikasjonsverktøyet, fordi det er det som formidlar historia, og får han til å gå framover. Bileta er laga som eit supplement til lyden, som element som skal skape ei utfylling til teksten. Dette kallast mental utfylling, der elevane ser bilete som er gjenkjennelege og dei kan fylle ut opne rom i tekstane ut frå eigen kunnskap og erfaring og på den måten få teksten til å verke logisk og meiningsfull (Løvland 2007). Planen i utgangspunktet var at kvar side i boka skulle sjå ut som ein side i ein verkeleg biletbok, med verbaltekst og bilete. Men då me ville lese inn teksten slik at den kunne høyrast, altså leggje til ein modalitet, ville dei to modalitetane verbaltekst og lyd konkurrere om

4 lesarens merksemd. Lesaren kunne finne på å berre lese teksten, og ignorere lydsporet. Derfor er bileta ein forlenging og forsterking av teksten som lesast høgt, med stikkord frå teksten og bilete som bekreftar det lyden seier. Alle dei ulike modalitetane (bilete, lyd og tekst) blir då i samspel med kvarandre, og ikkje konkurrerande. Animasjon er ein modalitet me har lagt til i filmen for å betre fange lesarens merksemd. Ved overraskande, men roleg bevegelse i bilete, vil elevanes merksemd fokuserast på biletet. Animasjonstypane me har i filmen er bla om -animasjon, hoppande notar og kler som hoppar av og på ei dukke. Dette er ein modalitet som filmen nok kunne fungert like godt utan, men den er med på å gjere heilskapsinntrykket til filmen meir interessant og levande. I oppgåveteksten fekk me tildelt ein spesifikk sjanger, nemleg ei biografisk framstilling. Det er fleire undersjangre som til dømes biografi, sjølvbiografi, memoarar og dagbok. Vår samansatte tekst er i hovudsak ein biografi, men blir broten av eit innskot. Dette innskotet er ein dagboktekst. Skilnaden mellom dagbokteksten og biografien er at biografien er tilbakeskodande, den forklarar hendingane i fortid, medan dagboka er ein fortløpande og samtidig dokumenterande tekst. Biografien skil seg ut ved at den manglar samsvaret mellom forfattaren, forteljaren og den omtalte personen. (Grepstad 1997) Grepstad definerar biografien slik: «Den biografiske framstillinga er eit utrykk for hangen til heilskap i livet, same kor fragmentarisk heilskapen måtte bli.» (Grepstad, 1997:263) Eit liv er utan tvil mest sannsynleg fragmentarisk, men me har likevel gjort eit forsøk på å skape ein så god samanheng og heilskap i vår biografi som vi kunne klare, grunna at det vil bli lettare for målgruppa vår (5.-6. klasse) å få med seg innhaldet. Vi har gjort eit forsøk på å skape samanheng ved bruk av ord, handling, bilde, musikk og effektar. For å halde på merksemda til elevane har vi fokusert på hendingar i livet som dei kan relatere seg til, samt endring av forteljarstemma. Som nemnd tidlegare skal teksten lesast av yngre elevar og det er derfor meir formålstenleg med å bruke ein kvardagsleg stil. Me har haldt oss til ord som elevane er vand med og som er lett å oppfatte, dvs lite tekniske termar. Det er det ein høg informasjonstettleik, som gjer at teksten kan oppfattast noko teknisk, men me har haldt oss til ord som elevane er vand med og som er lett å oppfatte, dvs lite tekniske termar. Me vel derfor å karakterisere teksten som kvardagsleg. Det er ein formell stil på teksten. Me har unngått slang, sjargong og dialektal variasjon

5 og haldt oss til standardformer. Nominalfrasane er som oftast enkle med kun eit substantiv, men det oppstår også utbygde nominalfrasar. Preposisjonsfraser er hyppig i bruk og temaledda i setningane er tunge. Med dette som grunnlag vil eg påstå at teksten held ei syntetisk stil. Det at teksten, til tross for kvardagsleg ordbruk virker tydeleg gjennomtenkt og vurdert underbygger også den syntetiske stilen. Ut ifrå dette kan me si at teksten er kvardagsleg, formell og syntetisk. Me har tilpassa bilda og stemmebruk, samt lyd til desse stilane. Me har gått ut ifrå Svennevig sine omgrep om stil. (Svenneig, ) Som oppsummering kan me seie at samansette tekster er tekster som er sett saman av fleire modalitetar, som til saman utgjer ein heilskap. Desse er eit av hovudområda i norskfaget fordi slike tekstar er rundt oss over alt, mange tekstar elevar kjem i kontakt med er samansette og elevane skal lære korleis dei ulike modalitetane i ein samansett tekst skaper meining i samspel med kvarandre. Oppgåva vår er sett saman av mellom anna modalitetane bilde, tekst og lyd, og me kan seie at dei forskjellige uttrykksformene har forskjellige oppgåver i teksten. Dei skal informere, underhalde og vekke lesaren si merksemd. 1 Iben Brinch Jørgensen: Sjanger og stil, forelesning ved HiVe,

6 Kjelder Grepstad, Ottar (1997) Det litterære skattkammer; Sakprosaens teori og retorikk. Det Norsk Samlaget, Undervisningsavdelinga. Jørgensen, Iben Brinch (2011) Sjanger og stil, forelesning ved HiVe, Løvland, Anne (2007) På mange måtar; samansette tekster i skolen. Bergen. Fagbokforlaget. Læreplanen for kunnskapsløftet Skjeldbred (2006) Elevens tekst; et utgangspunkt for skriveopplæring. Oslo. Cappelen akademiske forlag. Svennevig, Jan (2009): Språklig samhandling. Innføring i kommunikasjonsteori og diskursanalyse. Oslo: Landslaget for norskundervisning og Cappelen akademisk forlag Utdanningsdirektoratet (2006) Læreplanverket for kunnskapsløftet (LK06)