Heimreisa. Oskar Braaten ( )

Transkript

1 Oskar Braaten ( ) Heimreisa Det er på fabrikken i middagskvila. Nokre av jentene har slengt seg ned på golvet med ein tull under hovudet. Skal prøve få seg ein lur. Andre nokre av dei yngste flyg ville og kåte og leikar i gangane mellom maskinene. Eller stel seg inn på lageret til gutane. Og ein høyrer kvining og kåte skrik der innefrå. Bortved eit av vindauga står ei ung jente aleine. Ho ser kringom seg, om nokon er i nærleiken. Så opnar ho stilt glaset og stikk hovudet ut. Og ho drikk i seg den friske vårlufta. Å nei, å nei, for eit fint vêr det er i dag! Sola steikjer som på ein sommardag, og himmelen er blå og høg. Jenta legg hendene på murveggen utanfor. Let dei baka seg i sol. Murveggen er så god og varm. Der nedunder stryk Akerselva framom, grå og skiten etter fabrikkane, men idug og arbeidsfrisk. Ho har enno mangt eit tungt tak å ta på vegen nedetter, før ho kan få kvile. Det ligg fleire fabrikkar nedanfor. Dei to trea ned i «hagan» til fabrikkstyraren har fått grøne knuppar på dei tørre greinene. Og nokre fattige grasstrå har våga seg opp kringved røtene. Men det er ikkje berre dette jenta ser på. Ho ser mykje, mykje lenger. Biletet av ein trong dal stig fram for henne, biletet av ei lita grå stove som ligg og bakar seg i sol. Og biletet av ei fossande elv, litt klårare enn Akerselva, og biletet av ein grøn skog med tre som er litt meir lubne enn dei som står der nede. Ho prøver å halde biletet av denne stova fast. Ho prøver gå inn der og sjå seg kring i rommet, prøver å helse på kjære andlet og kjende ting, men det er så vrangt. Den kåte jentelåtten der innefrå borar seg inn mellom bileta, dreg vekk stova og skogen og elva og dei grøne slettene. Og jenta vaknar og ser at ho stirer ut over skitne hustak. Da dreg ho glaset att og går bort til maskina si. Klokka er visst straks to. Ho gjer arbeidet sitt den eftan som elles. Stanar maskina og skøyter, når trådar ryk ay. Tar dei fulle snellene av og set dei tomme på, når det skal gjerast. Det går sin gang som det skal gå. Men det er slik ei likesæle over arbeidet. Ho er ikkje med. Heile hennar hug er langt borte frå alt som heiter spinneri og bomullstråd. Ho Lina som har maskina ved sida, går og ser på jenta. Eit par gonger kastar ho nokre ord over til ho, men får ikkje svar. Da luskar Lina seg frå maskina si og går bort til ho: Å er det i veien med deg i dag, Helga? Du er så rar! Men Helga svarar ikkje. Da legg Lina handa på armen hennar: Er det våren som er kommen på deg, jente? Har du den ria nå igjen? Bry deg ikke med å sture, Helga! Å har du med vår og sol å gjøra? Skjeller det deg enten det er sommer eller vinter? Står du ikke trygt og godt her inne, enten så snøen fyker gjennom gatene, eller sola steiker på gatesteinen? Å har du med sola? Opp med nesa di, jente, og tenk på no morosamt! Men desse kloke orda bit ikkje. Ho Helga lysnar ikkje i synet. Ho snur seg berre litt og ser ned: Jeg reiser hjem att! seier ho. Det går ein liten smil over andletet hennar Lina: User User Side 1 av 5

2 Ja så! seier ho. Gjør du det, nå! Ja, ja, jenta mi. Reis du. Men fort deg før det blir for seint! Helga ser på henne: Å mener du? Lina smiler ikkje lenger: Jeg reiste hjem jeg òg en gang, ser du. Reiste hjem på landet hver evige vår. Når dagene lysna, og lufta blei mild, og sola steig på himmelen, da gjorde jeg meg ferdig til reisa! Og jeg reiste! Jo da tankene mine reiste. Sjøl kom jeg aldri lenger enn hit på spinneriet. Og slik vil det gå med deg òg. Du har reist hver vår i de tre åra du har vært i byen. Du «reiste» i fjor, du «reiser» i år. Og du kommer nok til å «reise» neste år, og våren deretter, og mange, mange ganger seinere. Men likevel blir du gåande her. Du gror fastere og fastere for hver dag og hvert år. Og en dag langt, langt inn i framtida, når mange år er gått, og håret ditt er gråna, da kan våren komma! Da reiser du ikke! He, he! For da ser du hverken sol eller sommer! Og da er du berga! Helga ser kvast på henne: Slik skal det ikke gå med meg! seier ho. Aldri i evighet! Jeg skal hjem! Om no'n få veker reiser jeg. Jeg skal leva så billig, så billig, jeg skal spara penger hver eneste dag. Og når sommeren kommer for alvor, da er jeg langt vekk! Ja, for jeg holder det ikke ut her i byen! Jeg vil hjem! Ja, ja, seier ho Lina. Bare reis du, jenta mi! Men ta nå vare på arbeidet ditt. Der nede rauk det en tråd. II Det er ein fin sommarkveld eit par månader etter. Ein gut og ei jente dreg seg smått oppetter gata. Dei er sture båe seier ingenting. Dei går langt oppetter. Svingar bort frå gata og over eit jorde. Og dei kjem til ei løkke med grønt gras og slengjer seg ned der. Det er folksamt kringom på alle kantar. Folk er ute og skal få seg litt luft etter den heite dagen. Eit stykke ifrå ligg nokre karar og spelar kort og bannar. På den andre sida sit ein flokk unge jenter og ståkar og kvin i fryd over livet. Og frå ein haug langt borte læt dårande tonar frå eit trekkspel. Men dei to sit tagale. Han let auga svive nedover mot byen, mot elva og fabrikkane. Ho har funne seg nokre blomar og sit og puslar med dei i fanget. Berre ein sjeldan gong lyfter ho auga mot andletet hans. Han er så rar i kveld. Har visst noko på hjartet. Tida går og klokka vert mange. Og jenta vert uroleg: Det er best å komma seg hjem! seier ho. En blir så trøtt om morran. Han dreg auga til seg: Å, det har vel ikke slik hast! seier han. Du har da ofte vært ute seinere. Så snur han seg mot henne og vert varm i målet: Har du tenkt over det du veit nå, Helga? Vil du det som jeg bad deg om? Ho sit og bit på eit strå. Svarar ikkje. Han held fram: Eller kanskje du ikke tør? Kanskje du er redd jeg skal pine livet tur deg? Ho ser han inn i auga for første gong i kveld: Å, du veit godt det ikke er det, Edvart. Du ville bli snill mot meg, det veit jeg! Men jeg kan ikke, hører du! Han smiler beiskt. Du kan ikke, sier du! Nei, nei! Det er inga råd med det. Du har vel andre du tenker på. Og jeg vil ikke legge meg i veien for verken han Hurra-Nils eller han Svenske-Petter! Han vil reise seg, men Helga held på han: Ikke gå ennå! bed ho. Du skal'ke snakke så stygt! Du veit jeg bryr meg ingenting om dom andre gutta. Men jeg vil ikke gifte meg her i User User Side 2 av 5

3 byen, har jeg sagt deg. Til våren reiser jeg hjem og blir hjemme. Jeg kommer aldri til byen mer, for her orker jeg ikke å leva! Han ser på henne, granskande: Har du no'n som venter deg hjemme, kanskje? Ho svarar ikkje med same. Desse orda gir henne noko å tenkje på. Ho leitar fram minne frå gamle dagar. Og mellom dei kjem det fram ein lyshåra gut der heime. Ein som hadde ått tankane hennar for mange år sidan. Ho slepper armen ho held i: Om så var? Står jeg no'n til regnskap? Han ris opp, og no er det ingen som held att: Nei, seier han, nei, det gjør du ikke. Du er din eigen herre. Ho reiser seg, ho òg, og dei ruslar nedetter same vegen dei kom. Nedi gata stanar han: Men åffer reiste du ikke i vår? spør han. Du har jo snakka om det så lenge. Ho vert litt fattig i røysta: Nei, det kom så mye i veien, seier ho. Jeg må ha litt tid på meg. Nå vil jeg spara penger heile året, så jeg får meg litt godt med klær til våren. Jeg vil'ke komma hjem naken og snau. Han får noko av ei von over andletet: Er det sikkert atdet ikke kommer no i veien til våren? spør han. Ho smiler trygt: Nei, å skulle det væra? spør ho, undren. Jeg kan'ke skjønne å det skulle komma i veien, når jeg vil hjem! Ho er fast og sterk i målet. Men det kjem vinter etter sommar. Og lengslene legg seg gjerne i dvale vinterstider. Dei kan nok vakne ein sjeldan gong, så mykje at dei får gjort det litt uroleg i blodet, men dei sovnar straks att. Trivst ikkje i kulden. Vinterkveldane vart ofte lange for ho Helga. Og det vesle kammerset vart trongt. Ho laut ut og sjå folk. Den vinteren var ho mykje saman med han Edvart. Og dei hadde det hyggeleg og morosamt. Han Edvart var ein truverdig, bra kar, og ho heldt mykje av han. Sovna med han i tankane om kvelden og var glad ved tanken på han om morgonen. For det er no gjerne slik: Nokon lyt ein ha å tenkje på. Men da det leid ei tid over jul, vart det mindre med gleda. Og ho Helga miste dei friske rosene som hadde blømt på kinna trass i fabrikkluft og nattevåk. Og da det leid ut på våren, og hugen tok til å fara langt oppetter landet, hende det ofte at ho vart liggjande vak dei lange nettene igjennom i stor vonløyse. Ho Lina følgde henne med auga om dagen på fabrikken. Og ein ettermiddag da ho Helga ikkje hadde vore å få svar av, kom ho bort til henne: Du skal vel straks reise nå? spurde ho. Helga bytte inn ei ny snelle: Reise? spurde ho. Kjære deg, du ser vel åssen det er med meg, Lina! Jeg kan 'ke komma hjem slik. Jeg får da vente til litt lenger frampå. Det haster ikke sånn. Sommeren er lang. Da snudde ho Lina seg bort og smilte. Den hausten vart dei gifte, ho Helga og han Edvart. III Åra går. Ho Helga og han Edvart slit seg igjennom. Det er strevalt nok mang ein gong, men dei held saman og dreg i hop, og da orkar ein mykje. Ho Helga heldt seg heime frå fabrikken dei første åra etter ho vart gift. Men da den eldste dottera voks såpass til at ho kunne ta seg av småsyskena sine, bynte ho på att. Dei tente ikkje så reint verst med pengar no, ho og mannen. Dei hadde fått litt av kvart i huset, og var ikkje så reint innpå for klede. User User Side 3 av 5

4 Men ho Helga hadde enno ikkje lært å finne seg til ro i byen. Ho hadde si ri kvar einaste vår. Og når det stod på, vart ho lei både mann og ungar og fabrikk, og gjekk for seg sjølv og sturte. Og han Edvart laut ofte ta hardt i, før han fekk ho til å bruke vitet. Ein vår var ria enda hardare enn elles og varte lenger. Edvart gjorde seg både sint og blid, utan at det hjelpte. Til slutt lét han henne gå der for seg sjølv, med han tenkte på råd. Og da han hadde tenkt nokre dagar, fann han utveg. Ho skulle få reise heim att, dit ho lengta så sårt, og der alt var så gildt. Men aleine skulle ho ikkje få fara. Han og ho og ungane, alle saman skulle dei dra dit opp til heimbygda hennar. Dei skulle gå på fabrikken båe og arbeide så hardt dei orka. Så skulle dei ikkje kjøpe meir til huset heretter, men berre spara, spara. Kvar veke skulle dei setja nokre kroner i banken, vera så smånøgde med mat og drykk som berre råd var. Og når dei så om nokre år hadde spinka i hop nokre hundre, skulle dei reise dit ho lengta og få seg ein liten jordlapp der. Han låg og la fram denne planen for henne ein kveld etter at ungane hadde sovna. Og ho Helga høyrde på med open munn. Han Edvart var så varm og ven i målet i kveld, og så drøymande i auga. Og det var så vel gjennomtenkt alt det han sa, og det kom så greitt og beintfram, at ho kjende seg inderleg sæl og trygg. Og da han til slutt strauk henne nedover kinna og spurde om ho ikkje trudde det skulle gå, svara ho med tjukt mål: Du kan da skjønne det går, Edvart! Å skulle væra i veien for det? Og ho leita under teppet etter handa hans: Du får ha takk da, Edvart! sa ho. Tusen takk, gutten min! Men ein dag straks etter ligg han Edvart sjuk. Han har hosta i mange år og vore bleik og kraftlaus. Det er berre det evige jaget og slitet som har halde han oppe. Men no ligg han der. Minkar for kvar dag. Og ein dag seier doktoren at han kjem ikkje opp att. Det tar svært på han, og motet frå før rømmer. Ein kveld sit Helga framfor senga hans. Han er tagal i kveld. Ligg og grundar på eitkvart. Og han ser langt på kona si. Å, herregud! sukkar han. Ho bøyer seg over han og trøystar. Du må 'ke ta det slik, seier ho. Det blir nok ei råd. Vi får setta alt i Guds hand. Han hostar. Det er 'ke falig med meg, seier han. Og auga blir så uendeleg vonlause: Men du og ungene, Helga? Å skal det bli av dere? Ho har ingenting å svara til dette på ei stund. Veit ikkje å finne ord med meining i. Leitar etter tankar som har gitt von tidlegare. Men det er lenge før ho finn. Det er mest mørke, tunge tankar å få tak i, i dag. Da høyrer ho ein sukk frå senga, og hugsar seg. Og ho gjer seg trygg og vonfull og smiler til mannen sin: Kjære deg, Edvart! Det er da inga sak for oss. Blir det inga anna råd, så tar jeg båna med meg og reiser hjem, jeg. Der har jeg jo mange kjenninger, og vi får nok den hjelpa vi trenger. Her i byn orker jeg nok ikke leva likevel, heretter. Ho tykte det gjekk noko som likna ein sår smil over det bleike andletet. Men ho var ikkje viss på det. IV Det har gått mange år sidan han Edvart vart lagd i jorda. Mange leie år. Ho Helga arbeider enno på spinneriet. Det er stort omskifte der no. Nye maskiner og nye folk. Når dei gamle maskinene var uttente, vart dei borne ut og sundslegne og selt til skrap. Og folka vart sende til ei stor grøn slette nørdst i byen og vart gravne ned der. Den vegen har det longe gått med Lina. Dottera står no ved maskina etter mor si. Ho Helga har vorte litt bøygd over nakken på det siste. Og håret har gråna sterkt. For det er så mykje leitt å gå igjennom her i denne byrdefulle verda. Ein etter ein av ungane hennar User User Side 4 av 5

5 har falle frå. Det er brystet som har vore kleint. Berre den eldste dottera lever att. Ho går på spinneriet saman med mora. Ein vårkveld sit Helga og dottera saman i stova. Det har vore ein fin dag med varsel om sommar. Etter ei stund seier Helga: Jeg kommer til å tenke på no', jenta mi. Nå har vi sliti her i så mange år uten stans. Vi kan ha godt av å få litt fri. Jeg har ofte tenkt å ta meg en tur til hjembygda mi og helse på gamle kjenninger. Men det har alltid kommi no' i veien. Skal ikke du og jeg ta den turen i sommer? Vi kan ha godt av det begge to. Dottera snur seg. Vil ikkje mora skal sjå at ho smiler. Og Helga ser ingenting. Driv berre på: Du kan ha moro av å se åssen det ser ut på landet, du òg du som aldri har vært utenfor byen. Det er anna til liv der, du! Du skal nok få se forskjell. Jøss, jeg kan ikke få inn i hue mitt åssen folk kan leva årevis her i denna elendige byen, jeg. Jeg kunne aldri venne meg til det! No dreg dottera på smilen og gløymer å snu seg. Og no ser ho Helga det. Og ho stirer hjelpelaus på dotter si. Så dreg ho handa over panna: Å ja, å ja, sann! Jeg prater jeg! Herregud! Men så reiser ho seg halvt opp i stolen og får makt i målet: Ja, ja, le du jenta mi! Jeg reiser nå lell, jeg! Og vil ikke du væra med, kan jeg reise aleine! Jeg har reist veien før jeg, så jeg er'ke redd. Du ska'ke gjøra narr av meg, for jeg juger ikke. Det ska'ke komma grønt på trea heller, før jeg reiser! Nå veit du det! Ho Helga laug ikkje. Denne våren reiste ho. Sant nok: Det gjekk ikkje så svært langt. Ho fór ikkje på blanke skjener oppover landet. Nei. Det gjekk smått og roleg gjennom gatene. Ho enda ikkje i ein fager dal med klår elv og grøne bjørkeskogar. Men det var da noko som likna, likevel. For det var ikkje så svært langt til elv dit ho kom heller. Akerselva gjekk nokså nære. Og det veks da nokre bjørketre på Nordre gravlund òg. (Frå Lilje-Gunda og andre forteljingar, 1913) User User Side 5 av 5