Kvifor byter dei mål?

Transkript

1 Medlemsblad for Noregs Mållag Nr. 3 juni 2009 Framhald av Fedraheimen og Den 17de Mai Sanninga om løgna Om ein skal skrive litteratur, må ein både vere ærleg, og lyge. I prosessen med å bearbeide noko litterært er det jo vanskeleg å ta omsyn til om det er sant, seier den danske diktaren Lone Hørslev. Side Foto: Thomas A. /Athene Kvifor byter dei mål? Foto: Steve Woods/Stock.Xchng Mange elevar som har nynorsk som hovudmål på skulen, byter seinare over til bokmål. Somme byter allereie på ungdomstrinnet, andre fyrst når dei er ferdig med vidaregåande. No samarbeider Valdres Mållag, Noregs Mållag og Norsk Målungdom for å få fram meir kunnskap om målbyte. Det er løyvt kroner til prosjektet. Me kunne ikkje sitje stille og sjå på dette, seier Aud Søyland styremedlem i Noregs Mållag og busett på Leira i Valdres Side 4 Eit skilje Etableringa av ein Norsk Ordbank vil markere eit skilje i korleis ein tek vare på norsk språk. Det vil gje utfordringar for dei språkteknologiske miljøa. Side 6-7 SPRÅKBANKEN NÆRINGSLIV NOREGS MÅLLAG Illustrasjonsfoto: Rui Rodrigues/Stock.Xchng Frå gård til gard Ingen isprodusentar i Noreg brukar nynorsk i marknadsføringa. Nynorsk understrekar det unike, særpreget med vårt produkt, isen skil seg ut, seier Grete Waldeland Høiland ved Iskremgarden. Midten Foto: Iskremgarden Ingen fasit Det som er spanande med språkpolitikk er at det ikkje er nokon fasit. Det blir styrt av dei som engasjerer seg, seier Håvard B. Øvregård, den nye leiaren i Noregs Mållag. Side Foto: Kjartan Helleve

2 Framhald av Fedraheimen og Den 17de Mai Utgjeven av Noregs Mållag Tilskrift: Postboks 474 Sentrum 0105 Oslo Redaktør: Kjartan Helleve , faks I redaksjonen: Magnus Bernhardsen, Hege Lothe, Jens Kihl Heimeside: Abonnement: Kroner 250,- per år Utforming: Språksmia AS smia@spraksmia.no Målelaget leiarteigen Neven Andrijašević Når nokon snakkar nedsettande om språket mitt, har eg vondt for å vera verdig og imøtekomande. Orsak. Eg fekk ikkje tak i namnet ditt. OI! HVORDAN LIKER DEG I NORGE?! KALDT, IKKE SANT?! Edvard Hoem Eg bur på vestkanten i Oslo, men ikkje beste vestkant. Nokre svære OBOS-blokker sperrar den strake vegen opp til Holmenkollen. Blokkene kan nok kallast vestkant-obos, sidan kvadratmeterprisen ikkje lokkar til seg einslege foreldre eller nye norske. Blokkene er difor fylde opp med mellomleiarar både frå det private og det offentlege. Desse mellomleiarane har ungar som går i klassen til eldste son min, eller i barnehagen til yngste son min. Det betyr at eg må seie kva eg arbeider med. Då eg flytta hit, visste eg at eg nærma meg den hardaste kjernen av nynorsk-motstandarar. Det er er her Høgre-folka bur, som får ungar som byrjar i Unge Høgre og som brenner ordlister i skulevalkampar. Pussig nok har eg sett lite til denne motstanden. Det kan sjølvsagt ha noko å gjere med at ingen forstår dialekten min, men det gjer ikkje ein gong mor mi. Dialekt eller mumling, kjært barn har mange namn. Tvert om opplever eg rett som det er at arbeidsstaden min spinn av meiningsfulle samtalar. Somme er mellomleiarar i NAV, og fortel om korleis nynorsk ikkje akkurat blir prioritert der. Somme arbeider i industrien og fortel om korleis engelsk overtek i næringslivet. Og somme har tenåringsjenter i huset og vil vite om det finst nokre bøker som kan hjelpe henne i sidemålsopplæringa. Her om dagen var det til og med ein innflytta vestlending som sa han ville melde seg inn. Rett nok kom me litt skeivt ut. Då eg sa kvar eg arbeidde, svara han: «Ja, eg har sett du har sånt måleutstyr bak i bilen.» Etterkvart skjøna han kva eg sa inne i all mumlinga, og no skulle han altså gjere det han hadde tenkt på lenge. Det er håp. Kjartan Helleve, redaktør Nynorsk for vaksne innvandrarar «KVIFOR LÆRER VI IKKJE NYNORSK ved vaksenopplæringa?» spør Lamai Khotmongkhol frå Kvinnherad og Thailand. «[Det] ville vore lettare om vi lærte nynorsk på skulen» seier Jurgita Zemaitaitènè frå Kvinnherad og Litauen. «Målet mitt er ikkje berre å snakka godt, men å læra meg god skriftleg nynorsk» seier Sandra frå Brasil og Kvinnherad. Sitata er frå avisa Kvinnheringen onsdag 29.oktober i fjor. Fire førstegenerasjons norske kvinner vert intervjua. Dei har eit felles ønske: Dei vil ha nynorske lærebøker. Det same ynskjer Julanda Garcia Romano frå Vindafjord og Den dominikanske republikk i lokalavisa Grannar torsdag 7.mai i år. Ho vil at norskopplæringa hennar skal vere på same språket som guten lærer på skulen, men slik har det ikkje vore. Vindafjord Mållag har heldigvis teke opp saka, fått med seg ordførarar, og sett dagsorden. FOR DETTE ER EI SAK som ligg midt i hovudutfordringane til distrikta. Korleis sikre folketal og tilflytting? Korleis byggje ein identitet som synleggjer dei positive verdiane i kommunen? Korleis sikre god integrering av tilflyttarar? Det er ikkje rart at ordførar etter ordførar no vaknar og tek initiativ til at innvandrarar skal lære det same skriftspråket som vert nytta elles i kommunen. Engasjementet var veldig tydeleg på Landstinget til Landssamanslutninga av nynorskkommunar (LNK) i Loen mai. Ordførarane i Vågå og Stryn var mellom dei som tok det opp. Ordføraren i Stryn, Nils P. Støyva, hadde hatt vitjing av statssekretær Libe Rieber-Mohn i Arbeids- og inkluderingsdepartementet same veka, og gjeve tydeleg beskjed om Håvard B. Øvregård, leiar at det må verte fortgang i arbeidet med opplæringsmateriell på nynorsk. LNK skriv i årsmeldinga si at «Det kan sjå ut som om den positive utviklinga på dette området har stoppa noko opp». Etaten som har ansvar for saka nasjonalt, VOX læring for arbeidslivet, har ikkje tykt det var viktig nok. Det er på veg til å endre seg. Få dagar etter Landstinget til LNK er VOX på bana og vil få framgang i saka. Regjeringa har nett kome med framlegg om utviding og styrking av norskopplæring for nye statsborgarar, med mellom anna obligatoriske prøver i norskopplæringa. Mållaget har vore i media og peika på at dette sjølvsagt skal bety at opplæring og prøver skal finnast på både nynorsk og bokmål. Kvifor er dette så viktig for oss i Mållaget? DIALEKT OG NYNORSK = BETRE INTEGRERING. Å snakke den lokale dialekten, og å skrive det lokale skriftspråket, kan ikkje overvurderast som integreringsfaktor. Du kan ha ein uvanleg hudfarge, men om du snakkar den lokale dialekten så betyr det mykje meir. Berre tenk på taxisjåføren i reklamefilmen: «Æ e fra Harstad, enn du?». Om ein lærer nynorsk skriftleg, vert det lettare for førstegenerasjonsnordmenn også å ta til seg dialekten. FLEIRE NYNORSKBRUKARAR. I arbeidsprogrammet vårt står det «Noregs Mållag ynskjer å påverka individuelle og kollektive val på eit vis som fører til auka bruk av nynorsk i heile landet: Fleire nynorskbrukarar, fleire målfolk, fleire som er glade i nynorsken.» Som vi les i Kvinnheringen og Grannar, så ynskjer vaksne innvandrarar i nynorskkommunar å verte nynorskbrukarar, det er berre mangel på materiell som hindrar dei. Dette MÅ vi som målfolk ta tak i. SKULEMÅL. Det er ei vrangførestelling at det er vanskeleg for elevar med minoritetsbakgrunn å lære seg nynorsk. Erfaringar frå mellom anna Holmlia indikerer det motsette. Den ukritiske praktiseringa av unntak frå sidemål for alle med minst ein forelder fødd utanfor landet er ein hån mot nynorsken, så vel som ein hån mot første- og andregenerasjons nordmenn si evne til å lære båe målformene i Noreg. Dess viktigare er det at ein viser at opplæring i nynorsk fungerer uavhengig av kor foreldra dine er fødde. Då er det viktig at foreldra sjølve har kunnskap i nynorsk. «Borna ber om hjelp til skulearbeidet, men mora kan ikkje hjelpa fordi ho manglar kunnskapar om det nynorske skriftspråket» seier Lamai frå Kvinnherad og Thailand om ei venninne. Slik skal det ikkje vere! Eg oppmodar alle lokale mållag til å ta kontakt med kommunen dei bur i, spør om vaksne innvandrarar i kommunen får norskopplæring på nynorsk, og utfordre ordføraren på å ta opp saka. God sommar! Teikning: Kjartan Helleve 2 NORSK TIDEND NR

3 intervjuet NBI-stipendet til Helge Torvund Helge Torvund har motteke NBI-stipendet 2009 under eit arrangement ved Norsk barnebokinstitutt i Oslo. Stipendet er på kroner. Torvund skal undersøkje korleis ulike verkemiddel i barnedikt har samanheng med verkemiddel som blir brukte i hypnose. Foto: Morten Brun/Samlaget folk Pris til platepratar Eg vart glad, stolt og overraska eg visste jo ikkje at eg var nominert ein gong, seier Ronny Brede Aase. Ny dagleg leiar i Bokdykk Annicken Saxlund er tilsett som fungerande dagleg leiar for Bokdykk.no. Saxlund kjem frå jobb i Forleggerforeningen der ho var prosjektleiar for Bokmessa på Lillestrøm. Ho vil ha hovudbase i Oslo med kontor i lokalet til Det Norske Samlaget. Den 22 år gamle prisvinnaren har fått Kulturdepartementet sin nynorskpris for journalistar for Ronny Brede Aase er «platepratar» og bloggar i P3. I snart to år har førdianaren teke lyttarane med verbal storm både på dag- og nattestid. Han er ein sprek og særeigen språksjonglør. Berre arbeidsoppgåvene til Brede Aase tilseier at han brukar nynorsk på det som til no har vore eit utradisjonelle område, der det går raskt unna og fleire format som SMS-ar, e-post og anna skal handterast, seier juryleiar for nynorskprisen, Gry Molvær. Han stortrivst på lufta og gleda hans ved det smittar over på dei som lyttar. Ronny Brede Aase er eit sjeldan fenomen i norsk kringkasting, både som journalist og nynorskbrukar, og vi er svært glade for å kunne gje han prisen i år, seier Molvær. Stolt Brede Aase har så vidt vakna av sjokket. Av 30 nominerte var det han som stakk av med årets nynorskpris for journalistar. Eg vart glad, stolt og overraska - eg visste jo ikkje at eg var nominert ein gong! Når juryen trekkjer fram at «Ronny Brede Aase tykkjest å vere ein stolt nynorskbrukar», kan prisvinnaren ikkje nekte for det: Ja, eg er stolt av språket mitt. Og det er jo heilt naturleg å bruke språket sitt! Korleis er det å vere dialektbrukar frå Sunnfjord i P3? Det er kjempegøy! Eg har frie tøylar og møter ingen motstand i leiinga eller blant kollegaene. Tvert om støttar dei opp og heiar på dialektbruken min. Det som òg er litt tøft, er at det jo ikkje er sjukt vanleg med dialektbrukarar som meg, til dømes i Radio Norge og P4. Legg du band på deg i dialektbruken? Ikkje så mykje. Men det er ikkje noko poeng å bruke uttrykk som er så spesielle at den jamne lyttar ikkje forstår dei. Eg seier til dømes ikkje «hi sida». Det forstår rett og slett ikkje folk. «Slitsom sunnmøring» Møter du språkleg motbør frå lyttarane? Mest av alt får eg skryt. PRATAR PÅ NYNORSK: Ronny Brede Aase er «platepratar» og bloggar i P3. I snart to år har førdianaren teke lyttarane med verbal storm både på dag- og nattestid. Foto: NRK RONNY BREDE AASE Kjem frå Førde, bur i Trondheim. Platepratar i NRK P3 Vinnar av Kulturdepartementets nynorskpris for journalistar Mange lyttarar skriv meldingar og seier at dialekten min er fin og dei lurer på kvar eg kjem frå. Men eg har fått ein hatmail der eg blir omtalt som «han der slitsomme sunnmøringen». Hehe! Er nynorsk / nynorsknære dialektar kult? Ja, det er jo det. Så lenge nynorsken er tilgjengeleg, levande og eksisterer ute blant folk. Eg har ikkje tru på at ungdom til dømes skal lære ein nynorsk som på ein måte ikkje finst i dag. Mange unge går over til å skrive bokmål når dei tek til på vidaregåande og på høgare utdanning. Du var ikkje blant dei? Eg har aldri vore freista til å svikte! Men eg vart tvinga til å skrive bokmål i studentavisa ved Høgskulen i Halden. Men eg likte det ikkje. Bokmål var utruleg stivt og kjenslelaust. Eg uttrykkjer meg mykje betre på nynorsk. Du omset SMS-ar til ditt eige språk på direkten i eit forrykande tempo. Er ikkje det vanskeleg? Nei, det går bra. 90 prosent av SMS-ane er på bokmål. Eg vil ikkje lese dei på bokmål, men fortelje innhaldet. Då må eg bruke mitt eige språk. Du får m.a kroner som prov på at du er prisvinnar. Det er ein bra slump pengar det Hehe, naturlegvis. Dei kjem godt med. Eg har ein BSU-konto (Bustadsparing for ungdom) som skal fyllast opp. Og så blir det vel litt att til CD-kjøp? Å ja! Det blir nok litt fråtsing på Platekompaniet. Homer får avløysing Har du ein ledig vegg til kunstverket som du òg får? Det ordnar vi! Eg tippar at det no vil passe bra å skifte ut ein Homer Simpson-plakat på veggen, seier ein audmjuk prisvinnar. Eg er kanskje ein nynorskoutsider. Ikkje står eg på barrikadane, og eg er nok sikkert ikkje ein perfekt nynorskbrukar. Men dette var utruleg stas, seier Ronny Brede Aase. Kulturdepartementet sin nynorskpris for journalistar blir delt ut under Dei nynorske Festspela på Ivar Aasen-tunet i Ørsta, torsdag 25.juni. Tidlegare prisvinnarar er Linda Eide, Kjell Erik Kallset og Odd Reidar Solem. GEIRMUND HENJUM, Nynorsk Mediesenter Ingvill Tandstad Helleviks mediemålpris 2009 til Ingvill Tandstad Ingvill Tandstad (1976), NRK Østlandssendingen, er tildelt Alf Helleviks mediemålpris Tandstad er fødd og oppvaksen i Sykkylven på Sunnmøre og er den fyrste nynorsktalande journalisten som er tilsett ved NRK sitt største distriktskontor, NRK Østlandssendingen i Oslo. Ingvill Tandstad arbeider som journalist og programleiar i radio og fjernsyn. Foto: Hilde Holthe-Berg/ Samlaget Samlagsprisen 2009 til Helga (Gunerius) Eriksen Samlagsprisen for 2009 blir delt mellom Helga Eriksen og Helga Gunerius Eriksen. Ein og same forfattar bruker to namn: Helga Eriksen når ho skriv for vaksne og Helga Gunerius Eriksen når ho skriv for barn. Forfattaren har sidan debuten i 1986 teke imot ei rekkje prisar. Prisen blei delt ut på årsmøtet i Det Norske Samlaget i april Hildegun Riise får Hulda Garborgs stipend 2009 Det er ein generasjon som markerer eit skilje i norsk skodespelarkunst på den måten at dei har fått prega sine rollekarakterar med ein meir personleg språktone. Dette har verka fornyande både på norsk film og teater, meinte juryen. Foto: Det Norske Teatret Fondet vart skipa i 1923 av Hulda Garborg på grunnlag av pengar som Det norske spellaget i si tid hadde spela inn. Styret i Det Norske Samlaget styrer fondet. Stipendet blir utdelt annakvart år. NORSK TIDEND NR

4 målnytt Historisk vedtak i Norsk Journalistlag: Landsmøtet i Norsk Journalistlag (NJ) har ført inn eit nytt punkt i arbeidsprogrammet under kapittelet Likestilling og mangfold. Der heiter det at «NJ vil arbeide for medlemmenes mulighet til å utvikle journalistisk og språklig kvalitet og uttrykksfrihet, mangfold og integritet.» Svært gledeleg, seier Berit Rekve, leiar i Mediemållaget. Framlegget kom frå Dag Hellesund frå Bergensavisen. Han ville i utgangspunktet at setninga skulle inn under eit punkt om ytringsfridom, men ho vart etter eit ordskifte plassert under kapittelet om likestilling og mangfald. Berre seks utsendingar røysta mot framlegget. Tanken om større ytringsfridom for journalistar kom etter utspelet til Tor Fuglevik, som ville kople subsidiar til mediebransjen med krav om språkmangfald, seier Hellesund. Målbyte i Valdres Valdres Mållag har sett i gang eit stort prosjekt for å stogge målbytet hjå ungdomen. Noregs Mållag har løyvt inntil til prosjektet. Det heile byrja med at me tok til å spørje oss sjølve: Kva er det som skjer med ungdomen her? Kvifor byter dei til bokmål og kva kan me gjere for å stogge målbytet, seier Aud Søyland, styremedlem i Noregs Mållag og busett på Leira i Valdres. Valdres Mållag kom fram til at me lyt gjere noko, ikkje sitje still og sjå på dette. Me sette ned ei nemnd, tok saka opp med NMU og Noregs Mållag og dermed var me i gang. Spørjegransking Jamvel om me veit at mange byter, veit me ikkje kor mange, for ikkje å seie kvifor dei byter. Saman med Samisk Høgskole laga me eit spørjeskjema som me gav til alle elevane på Valdres vgs. Det er over 500 elevar på skulen, og godt over 400 svara på spørjeskjemaet. Nett no driv NMU og lagar ein database det er mange spørsmål og mykje å gå gjennom, seier Søyland. Dei siste åra har målrørsla teke inn over seg at målkjensla vår vert skapt vel så mykje utanfor skulen som i skulen. Mellom anna er den aller fyrste språkopplæringa, i barnehagen svært viktig. Sameleis gjeld målbruken i det offentlege og i det sivile samfunnet ikring oss. Me eig alle språket saman, og dermed vert det viktig for oss å få med oss kommunane, næringslivet, organisasjonane osb. Alt som kan heve terskelen for målbyte, er bra, seier Søyland. I tillegg til målbyte frå nynorsk til bokmål, skjer det ei endring i talemålet her òg. Me høyrer jamt korleis bokmål/oslomål påverkar valdresmålet, og me veit at mange, også utanfor målrørsla i Valdres ottast denne utviklinga. Her har me gode alliansar å byggje på, seier Søyland. Viktig for alle Dette er eit pilotprosjekt som er viktig for fleire enn folk i Valdres, seier Håvard Øvregård, leiar i Noregs Mållag. Til no har det aldri vore noka offentleg interesse for målbytet mellom nynorskskrivande ungdom. Dei siste åra har det endra seg noko; så vel Kristin Clemet som Øystein Djupedal drog fram at det er eit kulturpolitisk problem at mange elevar byter frå nynorsk til bokmål. Det er brei tverrpolitisk semje om at noko må gjerast. Valdres Mållag har verkeleg teke tak i denne saka og prosjektet bør vere interessant og viktig for så vel sentrale styresmakter som kommunar i randsonene, ti dømes ikring Bergen, seier Øvregård. Styret vedtok å løyve inntil kroner til prosjektet. Me er visse på at dette er eit bra tiltak å bruke pengar på, eit tiltak som har nasjonal interesse, seier Øvregård. Framover Me har nett tilsett Karen Marie Kvåle Garthus, lærar på Valdres vgs som dagleg leiar i 60 % stilling. Ho har vore med i målrørsla lenge, aktiv i SmiO, skrive hovudfagsoppgåve om utviklinga av valdresmålet og er veldig kveikt for prosjektet. Me kunne snautt fått nokon betre enn henne, seier ei oppglødd Søyland. No skal svara frå granskinga analyserast. NMU er i fyr og flamme og skal vere med framover. Me skal kontakta skular, barnehagar, organisasjonar, ordførarar, spelemenn- og kvinner, songarar og ikkje minst elevar. Og me skal blæste prosjektet mykje slik at me får med oss heile Valdres, smiler Aud Søyland. INGAR ARNØY ingar.arnoy@nm.no Illustrasjonsfoto: Sophie/Stock.Xchng Nasjonalt senter for nynorsk i opplæringa ynskjer å undersøkja korleis ein kan styrkja opplæringa av nynorsk som hovudmål, seier leiar for Nynorsksenteret, Anne Steinsvik Nordal. Arkivfoto: Norsk Tidend Utdanningsdirektoratet ønskjer å sty Nasjonalt senter for nynorsk i opplæringa har no fått godkjent ein treårig tiltaksplan av Utdanningsdirektoratet. Planen inneheld tiltak for opplæringa i nynorsk frå barnehagen til lærarutdanninga, og forsking på opplæringa i nynorsk er sentralt i planen. Det er fleire år med førearbeid som no blir løna med kroner og øre. I utgangspunktet var det meininga at dette skulle bli ein strategiplan for korleis ulike aktørar kunne samarbeida for å styrkja nynorskopplæringa. Men med fare for at dette berre vart nok ein plan, vart ansvaret plassert hjå Nynorsksenteret, og strategiplanen vart til ein tiltaksplan berre for dei. Dermed kunne han vera meir konkret og handlingsretta. Alt i år er det sett av 4,1 millionar kroner til arbeidet. Tiltaksplanen inneheld både mål og tiltak for alle steg i skulen, inkludert på høgskulenivå. Arbeidet tek utgangspunkt i Læreplan for Kunnskapsløftet 2006, Stortingsmelding nr. 11 om læraren si rolle og Stortingsmelding nr 23 «Språk bygger broer», der denne tiltaksplanen blir særskild nemnd. Denne tiltaksplanen byggjer på det me har gjort tidlegare, men no fylgjer det med pengar som gjer at me kan fylgja opp arbeidet på ein heilt annan måte, seier leiar for Nynorsksenteret, Anne Steinsvik Nordal. Me kallar det aksjonsforsking. Det vil seia at me aktivt går inn og stimulerer, og så måler me effekten. Me har korkje tid eller ressursar til berre å observera for å finna ut kva som er problemet. Me ynskjer å finna ut om tiltaka våre har nokon effekt. Hovudmål Nynorsksenteret vart etablert med eit mål om å styrkja opplæringa i nynorsk som sidemål. No ser senteret vidare og ynskjer å undersøkja korleis ein kan styrkja opplæringa av 4 NORSK TIDEND NR

5 Mange av oss likte ideen om tvang dårleg. Men vi kjempar stadig for ytringsfridom både i Noreg og utlandet. Eg tenkte difor at det var naturleg at Norsk Journalistlag kravde ein større del av ytringsfridomen til sine medlemmer. Eg meiner sjølv at vi bør støtte ein språkpolitikk som den Nationen, Vårt Land, Fædrelandsvennen og Bergens Tidende følgjer, der det er mogleg å skrive både på nynorsk og på bokmål. Om dette blir eit meir allment akseptert prinsipp, ville mykje ha vore vunne for ytringsfridomen til kvar einskild journalist, seier Hellesund. Han åtvarar likevel mot å leggje sjampanjen i kjøleskåpet. Dette vil ikkje automatisk vere bra for nynorsken. Konsekvensen kan jo bli at ein bokmålsbrukar i NRK Sogn og Fjordane kan bruke bokmål. Prinsippet går og atskillig lenger enn språkpolitikk. Ein kollega av meg jobba før i ei avis der redaktøren retta ordet «abort» i artiklane til «fosterdrap». Vedtaket til landsmøtet ser eg på som ei støtte til sjølvvald bruk av ordet abort, og eit nei til redaktørpålagd «fosterdrap», seier Hellesund. Berit Rekve, leiar i Mediemållaget, tek dette som eit signal om at Journalistlaget vil arbeide for meir nynorsk i norske avisspalter. Det er svært gledeleg at dei har gjort eit slikt vedtak. Vi vonar dette betyr at Journalistlaget vil gi tydelegare støtte til nynorskskrivande journalistar, seier Rekve. KJARTAN HELLEVE kjartan.helleve@nm.no Illustrasjonsfoto: Ola Røe/Sámediggi/Sametinget/ Regjeringa vil få fleire til å bruke dei samiske språka. Barnehage og skule, offentlege tenester og kulturtilbod er sentrale område for handlingsplanen for samiske språk som vart lagd fram i slutten av mai. Det er særleg viktig med ein innsats for å sikre lulesamisk og sørsamisk som levande språk også for framtidige generasjonar, seier arbeids- og inkluderingsminister Dag Terje Andersen. Tiltaka i handlingsplanen rettar seg mot tre hovudområde: styrkje språkopplæringa, auke offentlege tilbod på samisk og synleggjere det samiske språket. Sametinget sine undersøkingar om samiske språk og evalueringa av språkreglane i samelova syner at det framleis er mange utfordringar. Regjeringa vil difor gjennomføre ei undersøking av språkreglane i samelova. Retten til å kunne nytte samisk språk i møte med det offentlege er mellom dei viktigaste rettane for samane som folk, seier statsråden. Det er sett av midlar til særskilde tiltak for å styrkje språkutviklinga i lulesamiske og sørsamiske område. Midlane vil bli forvalta av Fylkesmannen i Nordland. Regjeringa meiner det er Skulen er blant satsingsområda for ein ny handlingsplan for samiske språk som vart lagd fram i slutten av mai. Vil auke bruken av samiske språk viktig å etablere tospråklege samfunn der det er mogleg, og er positiv til ei vidare utviding av forvaltingsområdet for samisk språk. Eg er difor glad for at det no er lagt til rette for at Lavangen kommune kjem inn under forvaltingsområdet, seier statsråden. Han trekkjer fram verdien av bidraga mellom anna frå Sametinget og samiske språkmiljø i arbeidet med handlingsplanen. Samarbeidet har vore avgjerande for å få til ein handlingsplan som kan møte behova for språktiltak i det samiske samfunnet, og me ynskjer å vidareføre samarbeidet i oppfylginga av handlingsplanen, seier arbeids- og inkluderingsminister Dag Terje Pedersen. rkje nynorskopplæringa nynorsk som hovudmål. Kva lærer elevane? Kva kompetanse sit dei att med? Kva kan lærarane? Me veit at det finst mange lærarar som bruker opplegg som fungerer. Dette er kompetanse som vanlegvis ikkje syner att i forskingsrapportar. Me vil stimulera og styrkja slike lærarar og skular for å studera effekten. Målet er å syna fram korleis ein kan gjera det og peika på konkrete døme, seier Steinvik Nordal. For elevar i ungdomsskulen og i vidaregåande skule som har nynorsk som hovudmål skal dei setja i gang prosjekt med fy lgjeforsking med fokus på skriveopplæring i alle fag. Måla for opplæringa i nynorsk er at elevane får kulturell og språkleg sjølvtillit som gjer dei til trygge nynorskskrivarar. På alle nivå I barnehagane vil Nynorsksenteret setja i gang prosjekt for språkstimulering, og få utvikla digitale ressursar for leik og læring på nynorsk. På barnesteget vil ein prøva ut prosjekt med tidleg start med skriftleg nynorsk for elevar som har bokmål som hovudmål. Tidleg start vil seia frå 5. klasse. I universitets- og høgskulesektoren skal Nynorsksenteret arbeida for å byggja opp kompetanse på høgt nivå når det gjeld nynorsk språk og didaktikk, og ei stipendiatstilling på dette feltet vert utlyst no i vår. Det er vanskeleg å halda på med på slike prosjekt om ein ikkje har høg nok fagleg kompetanse. Professorar som har greie på opplæring i nynorsk er ei mangelvare, seier Steinsvik Nordal. Nynorsksenteret vil òg tilby stimuleringstiltak for studentar og lærarar som tek særskild utdanning i nynorsk, og vil utvikla og få i gang eit emne på 15 studiepoeng med moderne nynorskutdanning for lærarar. Valdres Har de funne dei rette prosjekta? Me lyser kvart år ut FoU-midlar (Forskings-, forsøks- og utviklingsarbeid) og mellom desse har me funne fleire prosjekt som kan høva. Me skal i gang alt i år, og det hadde teke mykje tid å lysa ut på nytt. Mellom søknadene som har kome inn, er ein frå Valdres Mållag som i samarbeid Sámi allaskuvla Samisk høgskole vil sjå nærare på grunnane til at ungdom byter frå nynorsk til bokmål. Utan at me har teke noka endeleg avgjerd, så er dette noko me på ein eller annan måte ynskjer å vera med på. Eg har sjølv undersøkt dette her i Volda, men det er likevel ein skilnad. For medan ein i Valdres byter skriftspråk medan ein går på skulen, så byter ikkje elevar frå Volda før dei er ute av skulen og reiser vekk eller får seg jobb. Åtvarar mot omreisande asfaltarbeidarar Politiet åtvarar no folk mot å engasjere britiske og irske asfaltarbeidarar, melder NPK. Dei tilbyr å gjere jobben for ein billig penge, men kundane endar opp med halvgjort arbeid og tap av pengar. Dette var nytt for meg, seier Ragnar Hovland i ein stutt kommentar. Tvert imot er dei engelskmennene og irane eg kjenner, både hyggjelege og til å stole på. NORSK TIDEND NR

6 media Tarjei Vågstøl Ta nynorsken alvorleg, NRK! Eg er djupt skuffa over at å sjå at NRK ikkje på noko vis har nærma seg kravet om 25 prosent nynorsk i sendingane sine, seier Martin Toft, styreleiar i Kringkastingsringen. For tredje år på rad kjem Allmennkringkastingsrapporten med kritikk av NRK for å ikkje greia krava om å nytta minst 25 prosent nynorsk og dialekt. Vi må bare skjerpe oss. Det finnes ingen grunn til at vi ikke skal være bedre på nynorsk, sa kommunikasjonssjef i NRK, Sigurd Sandvin, til NTB i mai i fjor då Allmennkringkastingsrapporten for 2007 vart lagd fram. Når vi ikkje ser noka skjerping, men faktisk ein nedgang i bruken av nynorsk og dialekt, syner det at det ikkje held med gode ønske, meiner Toft. Han krev at NRK lagar ein tiltaksplan for korleis dei skal greia å koma opp på 25 prosent nynorsk innan Brei kritikk Kravet om kor mykje nynorsk NRK skal nytta, er mellom anna slege fast i Allmenn- Medan vi ventar på nynorsken Eit vegskilje i n Medietilsynet har nett lagt fram Allmennkringkastingsrapporten for Det er neppe noka overrasking at NRK framleis ikkje greier kravet om å nytta minst 25 prosent nynorsk og dialekt, men det må vera lov å undra seg over at det ikkje går framover heller. Eg skal vera den fyrste til å vedgå at prosenttala som kjem fram i Allmennkringkastingsrapporten ikkje gjev heile biletet av nynorskbruken i NRK. Sjølvsagt er det viktig at nynorsk vert brukt overalt og i program med høg prestisje. Likevel er prosentgrafane det næraste vi kjem eit oversynsbilete. I fjor synte rapporten (for 2007) at nynorskbruken såg rimeleg stabil ut, men likevel under minstekravet. Medietilsynet konkluderte den gongen med at dette var for dårleg, og etterlyste at tiltaka NRK har sett i verk skulle gje resultat. Informasjonsdirektøren i NRK, Sigurd Sandvin, la seg flat, og uttalte at det ikkje var nokon grunn til at NRK ikkje skulle greia kravet. Rapporten i år, som altså gjev oversynet for 2008, fortel om ein faktisk nedgang jamført med 2007 i alle kanalane, bortsett frå «verstingen» NRK2. Tala frå seriekanalen NRK3 og barnekanalen NRK Super er ikkje med i oversynet, men det er lite sannsynleg at dei er mykje betre enn resten av kanalane. I rapporten står det òg at NRK har sett i verk tiltak i andre halvår i fjor, men at desse ikkje var nok til å redda statistikken. Det er sjølvsagt oppmuntrande å lesa at det er sett i gang tiltak, men det får ein òg til å lura på kor dårleg det eigentleg stod til i fyrste halvår. Det er òg lett å hugsa på at dette er tredje året på rad at rapporten fortel at NRK har sett i gang tiltak, og peikar på Nynorsk mediesenter som eit særleg viktig eitt. Då vert ein ikkje så munter lenger. Medietilsynet har, på same måte som til dømes Stortinget, gjort det heilt klart at 25 prosent nynorsk og dialekt er eit krav. Då er det ikkje nok med spreidde tiltak som tilsynelatande ikkje verkar. NRK må utarbeida ein gjennomgripande plan for korleis dei skal koma seg i hamn, og kva som skal til. Førre månad lyste dei ein handfull stillingar for å betra nettsatsinga si. Ressursane finst altså når det er viktig. 10. juni er det generalforsamling i NRK. Det er eit godt høve for kulturminister Trond Giske til å minna kringkastingssjefen på at nynorskkravet står tydeleg i Allmennkringkastingsplakaten, og be om ein konkret plan, ikkje berre gode tiltak. Språkbanken markerer eit skilje i korleis ein tek vare på norsk språk. Tidlegare skulle ein dokumentere norsk språk i eit historisk perspektiv. Språkbanken skal til kvar tid dokumentere norsk språk i samtida. Han skal berre innehalde ferskvare. Stortingsmeldinga «Mål og meining» inneheld ei lang rekkje med prioriterte tiltak. Det dyraste av desse tiltaka er opprettinga av ein norsk språkbank. Det er snakk opp ein oppstartskostnad på om lag hundre millionar kroner, pluss nokre millionar årleg så lenge han er i bruk. Det er ikkje naudsynt at det dyraste tiltaket samstundes er det viktigaste. Men allereie ved presentasjonen av meldinga i fjor trekte Kulturminister Trond Giske fram dette prosjektet. Samstundes kom spørsmåla om kva dette var for noko. Giske gav då ordet fort til Sylfest Lomheim som gjorde eit heiderleg forsøk på å forklare dei frammøtte at dette var veldig viktig. Han snakka om taleattkjenning når dokterar tek munnlege notat og om kjøleskåpsdører som kan opne seg på verbal kommando. Under høyringa av språkmeldinga i Aasentunet, hadde ein like godt invitert med eit par representantar frå bransjen som kunne gjere greie for korleis dei kunne bruke Språkbanken i kvardagen. Eit døme Noko av nyaste du kan kjøpe innan ting du ikkje visste du trong, er ein Kindle. Han er utvikla av nettbokhandelen Amazon og er kalla ei elektronisk bok. Du kan altså sjå eit bilete av ei bokside, og skjermen er såpass god at du kan lese heile romanar utan å gå til dokter med rennande auge. Han har no kome i ein større versjon, som er meint for avissider. Det er no råd å kjøpe boktitlar til Kindle. Ein av funksjonane på ein Kindle er at du kan få teksten lesen opp av ei elektronisk røyst, anten av ei dame eller ein mann. Men Amazon kallar framleis denne funksjonen eksperimentell, så teknologien har enno eit stykke å gå. For at denne funksjonen skal fungere på norsk, må ein ha ein base av norske tekstar og røyster. Jo større denne samlinga er, jo betre kvalitet vil ein få på røysta. Å byggje opp ein slik ressurs er eit svært arbeid som nødig noko privat selskap vil ta på seg åleine. Nordisk Språkteknologi på Voss prøvde, men mange måtte betale dyrt då det ikkje gjekk. Difor risikerer ein at det ikkje kjem norske versjonar av språkteknologiske verktøy, og ein må greie seg med engelske. Dette har dei faglege miljøa skjøna og ein har arbeidd i meir enn ti år for å få til ein slik base. Dei faglege miljøa vil her seie både dei som så langt har teke vare på norsk språk og dei som arbeider for at norsk språk NORSK SPRÅKBANK Nasjonal ressurssamling av elektronisk lagra språkmateriale. Eit av dei prioriterte tiltaka i Språkmeldinga. Skal vere eit grunnlag for å kunne utvikle programvare og språkteknologiske produkt på norsk og sjølve hjørnesteinen i språkteknologisk forsking i Noreg. Kostar 100 millionar i oppstart. I tillegg kjem årlege lønsutgifter til 2 3 personar og eit avgrensa behov for teknisk utstyr. skal henge med i den teknologiske utviklinga. Dei deler båe målet om at norsk skal overleve. No har Stortinget endeleg vedteke at ein skal byggje opp ei slik samling. I stortingsmeldinga står det at «sjølve ideen med ein norsk språkbank er å etablere ei felles nasjonal ressurssamling av elektronisk lagra språkmateriale til bruk i ulike språkteknologiske løysingar». Det gjev nye utfordringar. Behovet for ei ressurssamling Frå 1991 til og med 1997 samarbeidde dei humanistiske forskingsmiljøa ved universiteta i Oslo, Bergen og Trondheim om det som har vorte kalla Dokumentasjonsprosjektet. Dei gamle arkiva var papirbaserte, tok mykje plass og hadde ofte ulike arkivkodar. No skulle manuskript, katalogar, hefte og arkivkort gjerast tilgjengelege via nett og dataskjerm. Dette gjorde mellom anna at dei om lag tre millionane ordsetlar i Ordboka vart digitaliserte. I tillegg har Norsk Ordbok bygt opp eit elektronisk tekstkorpus med hovudvekt på moderne nynorsktekstar. Dette korpuset inneheld no til saman om lag 37,7 millionar ord. Dette arbeidet var byrjinga på ei ny tid for dei lingvistiske miljøa. Ein ting var at datamaskina letta det praktiske arbeidet. Noko anna var at det gav høve til å bruke tekstkorpuset på ein annan måte. Den fyrste konferansen om språkteknologi på norsk vart arrangert i 1998 på Lysebu. Arrangøren var NIFST (Norsk infrastruktur for språkteknologi), ei samanslutning av ein del nasjonale forskingsmiljø. Dette var altså året etter at Dokumentasjonsprosjektet var avslutta. Det var fyrste gongen at både forskingsmiljø, næringsliv og politisk leiing møttest i ein slik skala. Ein hadde sett at språkteknologiske verktøy vart utvikla på engelsk, eller som det står i eit referat: «Etterhvert flommer det over av produkter for større språk». No ville ein sjå på korleis ein kunne arbeide med å utvikle norske utgåver. Samstundes hadde ein sidan seint i 70-åra drive eit arbeid med utvikling av norsk terminologi. Desse miljøa vart etterkvart ein naturleg del av dei språkteknologiske miljøa. Illustrasjonsfoto: Rui Rodrigues/Stock.Xchng KUNSTI I 1999 kom den fyrste utgreiinga som konkluderte med at ein burde etablere ein språkbank som det offentlege skulle finansiere. I 2001 etablerte Noregs forskingsråd eit forskingsprogram kalla KUNSTI (Kunnskapsutvikling for norsk språkteknologi), som var eit forskingsprogram for språkteknologi. Programmet støtta fyrst og fremst prosjekt som var eit samarbeid mellom fleire institusjonar. Ikkje minst skulle KUNSTI bidra til at norsk språk kunne nyttast fullt ut i framtidig programvare og andre nye IT-produkt. For at dette programmet skulle fun- 6 NORSK TIDEND NR

7 kringkastingsrapporten. Medietilsynet er ikkje det einaste som har kritisert målbruken i NRK. I stortingsmeldinga «Mål og meining», som vart vedteken av Stortinget i april, får NRK òg kritikk. Eg forventar at kulturminister Trond Giske vil nytta eigarmakta si og krevja at NRK legg fram ein konkret tiltaksplan. Det har han høve til alt 10. juni, når NRK skal halda generalforsamling og allmennkringkastingsplakaten står på saklista. Positive unnatak Biletet er ikkje heilsvart, meiner Toft likevel. Når det gjeld barnekanalen NRK Super, har vi hatt ein svært god dialog med leiinga for kanalen om å ta i bruk meir nynorsk og dialekt, og vi veit at dei har sett i verk fleire gode tiltak. Dersom resten av NRK hadde teke nynorsk like alvorleg, hadde dei ikkje hamna i den stoda dei er i i dag. (Pressemelding) Stryk i nynorsk: Språkrådet sin rapport for 2008 viser at ved Høgskulen i Sør-Trøndelag (HiST) er 15,8 prosent av papirtilfanget på ein til ti sider på nynorsk, medan kun 0,9 prosent av papirtilfanget på over ti sider er på nynorsk. Når det gjeld ulike skjema fins åtte av 39 i begge målformene. Nettsidene til HiST inneheld omlag tre prosent nynorsk. Språkrådet ber om at HiST styrkjer nynorskbruken i orsk ordsamling kunne nytte språkbanken som ein ressurs til omsetjing i ei eller anna form, må altså han kunne ha gode norske ord på plass etter kvart som dei dukkar opp i andre språk. Krava til dei faktiske ressursane vil endre seg. Den tekniske utviklinga går så fort at krava ein set til dei digitale ressursane, truleg vil endre seg. I arbeidet med å skaffe seg oversyn over kva ressursar som allereie finst, har ein sett om visse krav til t.d. teknisk kvalitet. Desse krava kan fort kome til å endre seg. Den tredje, og kan hende største utfordringa, er at Språkbanken skal vere ein ressursbase for både private aktørar og forskingsmiljø. Han skal altså kunne selje materiale til t.d. Amazon til ei norsk utgåve av Kindle, samstundes som forskarmiljø skal ha tilgang. Men ulike forskarmiljø har ulike mål og ulike arbeidsmåtar. Skal språkbanken lukkast, må ein greie å finne ein standard på materialet. Dette arbeidet er i gang, og forskarmiljøa vil vere ein naturleg del av banken. Samstundes vert det no arbeidd med å lage ein felleseuropeisk infrastruktur for språkressursar og teknologi, CLARIN. Her vil ei standardisering av materialet, i tillegg til opphavsrett og eigarskap, vere noko ein må finne ut av. Ein språkbank må altså samkøyrast mellom det private næringslivet, mellom forskingsmiljø i Noreg og mellom dei ulike forskingsmiljøa i Europa. I framlegget som no ligg på bordet, skal det berre arbeide ei handfull menneske i språkbanken, som skal lene seg på ekstern fagleg, juridisk og teknisk kunnskap. Det er ingen tvil om at det bør stå «ha evner til å kunne samarbeide» i stillingsutlysinga for dei som skal arbeide der. gere, var ein avhengig av at dei digitale språkressursane vart utvikla og oppdaterte. I 2002 oppnemnde Kyrkje- og Kulturdepartementet ei prosjektgruppe som skulle kome med ei ny utgreiing om ein språkbank. Det er denne rapporten som konkluderer med at oppstartskostnadane vil kome på om lag hundre millionar kroner. Kan hende var den summen grunnen til at arbeidet stoppa opp. KUNSTI fekk problem sidan dei digitale ressursane ikkje var gode nok. Dei var usystematiske, ufullstendige og daterte, og programmet vart avslutta i I mellomtida hadde Nordisk Språkteknologi på Voss gått konkurs. Problemet var at dei prøvde å utvikle digitale verktøy samstundes som dei bygde opp ein ressursbase. Det gjekk ikkje. For å sikre at det materialet som dei hadde samla inn ikkje gjekk tapt, kjøpte universiteta, Språkrådet og IBM restane. Dette materialet er no den største byggjesteinen i Språkbanken. Eit interimstyre vart etablert med representantar for oppkjøparane. Utfordringar for Språkbanken No ser det endeleg ut som om banken skal verte ein realitet. Samstundes finst det openberre utfordringar. For det fyrste må ein finne ut kva ein har frå før og samle det på ein stad. I tillegg til dei openberre tekniske utfordringane det vil by på, må ein avklare spørsmål og løyve. Det er skilnad på å late røysta si verte spelt inn som ein dokumentasjon på vossadialekten, noko anna er at IBM skal kunne bruke han til å utvikle kommersielle produkt. Difor vil ein Språkbank vere avhengig av å ha juridisk hjelp med spesialkompetanse på opphavsrett. Dette har ein allereie etablert i samband med overtakinga av ressursane frå Nordisk Språkteknologi. For det andre må Språkbanken heile tida ha evna til raskt å ta opp i seg nye ord og språklege uttrykk. Det vil seie både dei nye norske orda og dei nye utanlandske. Skal ein Eit vegskilje Etableringa av ein norsk ordbank i fullskala vil markere eit skilje i korleis ein tek vare på norsk språk og det vil gje organisatoriske utfordringar for dei språkteknologiske miljøa. Norsk Ordbok skal t.d. «gje ei uttømmande vitskapleg framstilling av ordtilfanget i dei norske dialektane frå 1600 og til i dag og av det nynorske skriftmålet». Det vil seie at ein samlar inn og katalogiserer alt ein kan kome over, med unnatak av skriftleg bokmål. Ein etablerer eit apparat som sorterer og katalogiserer etter visse kriterium og ein kan så gje det ut som eit samla verk. I ein digital språkbank vil det fungere annleis. Det mangfaldige syner att når Kulturdepartementet no freistar å involvere både Forskingsdepartementet, Nærings- og handelsdepartementet og Fornyingsdepartementet i arbeidet. Akkurat no ligg arbeidet med Språkbanken hjå Kulturdepartementet. Ingen veit heilt kor lenge departementet skal arbeide med banken, men Språkmeldinga er vedteken, og banken skal på plass. Denne involveringa er kan hende eit uttrykk for at Kulturdepartementet ynskjer at fleire skal vere med å dele rekninga. Om fem år endar prosjektet Norsk Ordbok Kan hende er det dagen ein planlegg å opne dørene i Norsk Språkbank? KJARTAN HELLEVE kjartan.helleve@nm.no NORSK TIDEND NR

8 Målprisen til Kleppa: Etter mange år som ein av dei tydelegaste representantane for nynorsk i det offentlege, fekk endeleg Magnhild Meltveit Kleppa Målprisen frå Noregs Mållag. Prisen vart delt ut frå Ragnar Hovland sin Kulturkviss fredag kveld. Hege Myklebust hadde førebudd sin eigen kviss, der Meltveit Kleppa var svaret på alle spørsmåla. Det siste spørsmålet var om kven som fekk Målprisen 2009, og publikum var tydeleg i uvisse. Men då Meltveit Kleppa sjølv kom gåande opp mellom rekkjene, så braut applausen ut. Grunngjevinga la vekt på at kampen for nynorsk blir førd på fleire frontar. Målreisinga har alltid vore ein vekselverknad mellom jamt dagleg målarbeid i lokalsamfunna frå mållaga og målfolket på den eine sida, og å få fram vedtak som tryggjar nynorsk like rettar som bokmål og gode vok- landsmøtet t Opplæring i fokus Arne Blokkum (t.v.) syner fram skissene til brettspelet han har fått stipend til å lage, til interesserte på landsmøtet. Foto: Marit Tennø Stipend til brettspel Audun Blokkum er frå Oslo og har fått kroner i stipend for å utvikla eit brettspel som skal trena bokmålselevar til å slå opp i den nynorske ordlista. BLOKKUM ER FRÅ OSLO og arbeider som lærar i Bærum. Gjennom arbeidet sitt har han sett kor vanskeleg det er for mange elevar med bokmålsbakgrunn å læra nynorsk. Eg er ikkje norsklærar, men skulle likevel undervisa ein 9. klasse i nynorsk. Eg prøvde å innprenta at ordlista er det beste verktøyet elevane har. Om dei nytta henne flittig, sat tida ut på eksamen og sjekka rettskrivinga, så ville dei vinna ein karakter på det. Diverre var det ikkje alle som høyrde på meg, fortel Blokkum. DETTE VAR INSPIRASJONEN TIL Å UTVIKLA eit brettspel som kan nyttast i klasseromma, og som let elevane spela og leika seg til lærdom i grammatikk, ordlistebruk og ordtilfang på nynorsk. Spelet er førebels berre laga i ein prototype og testa ut på nokre få elevar, men Blokkum vil no få hjelp til grafisk utforming og produksjon av spelet, og vil på sikt prøva å selja det til skular over heile landet. Dette stipendet er ein veldig god inspirasjon og ei slags stadfesting av at det er fleire som tykkjer dette er ein god ide. Det kom eit titals menneske bort til meg på landsmøtet og var interesserte. No har eg ressursar til å få hjelp både til formgjeving, språkvask og utvikling av spørsmål. Korleis ligg du an? Eg håpar at alt skal vera ferdig seinast i september, slik at det kan gå i trykken då. Det er mykje som manglar, både på korleis det faktisk ser ut og på språksida. Heldigvis skal eg ha møte med Nynorsk Kultursentrum, som eg håpar kan klargjera ein del lause trådar. KH Målblomen til Mjøs Målblomen 2009 gjekk til den tidlegare leiaren for Nobelkomiteen. MJØS HAR KVART ÅR LESE GRUNNGJEVINGA PÅ NYNORSK, og det for nær ein halv milliard menneske. Han er truleg den som når lengst ut i verda med nynorsk. Mållaget er oppteke av at nynorsk kan nyttast i alle samanhengar, og Ole Danbolt Mjøs syner at det nettopp går an å gjere, las Hege Myklebust opp frå grunngjevinga. Danbolt Mjøs tok i mot heideren og takka varmt for Målblomen. Eg har aldri fått nokon negative reaksjonar på at eg las opp grunngjevingane på nynorsk. Det var ikkje mange som reagerte på kva språk eg nytta, men dei som gjorde det, var utelukkande positive. Han hadde heller ikkje fått nokre reaksjonar frå utlandet. Det får de ta som eit teikn på at nynorsk er i ferd med å verte eit verdsspråk, sa han med glimt i auga. KH Opplæring i nynorsk har vore den viktigaste saka på mange landsmøte i Mållaget. Landsmøtet i Oslo vart såleis ikkje noko unnatak. Når eg no opnar landsmøtetalen i 2009 med å snakka om skulemålskrav frå 1906, er det fordi kravet om skriftleg opplæring i nynorsk i skulen var hovudsaka den gongen Noregs Mållag vart skipa, og det har nesten utan unnatak vore den viktigaste saka for organisasjonen i dei 103 åra som har gått sidan den gongen. Avtroppande leiar Hege Myklebust hadde rett då ho held leiartalen. Mykje av landsmøtet i Oslo skulle kome til å dreie seg om opplæring. Eit av dei momenta ho meinte var viktigast, var tidleg start. Unge elevar har heller ikkje nådd å få negative haldningar til nynorsk, og dei lærer framleis fordi det er kjekt ein uslåeleg suksessfaktor, sa Myklebust. Barnehagen som ein språkarena Dess tidlegare, dess betre, meinte skulemålsskrivar Ingar Arnøy. Laurdag innleidde han om arbeid med språkstimulering og nynorskbruk i barnehagen. Dette er det viktigaste skulemålsarbeidet i åra som kjem, sa Arnøy. Det er ungar i barnehagane no, og foreldra deira er den definitivt viktigaste målgruppa til Mållaget. Greier me å gjere barnehagane medvitne på dialekt og nynorsk, så vil foreldra verte medvitne. Truleg vil det gjere det tradisjonelle skulemålsarbeidet enklare. Alle som arbeider med barnehagane, ser han no som ein læringsarena, og særleg ein læringsarena for språk. Difor er det viktig å arbeide for at dialektar og nynorsk får den plassen dei skal ha. Skulemålet er ofte eit konfliktområde. Det er ikkje barnehagen. Difor er dette berre eit praktisk problem som må løysast, sa Ingar Arnøy, og ville at dette skulle verte ein naturleg del av språkpolitikken i kommunane. Etter innleiinga kom Máre Helander frå Samisk barnehage i Oslo og fortalde korleis dei driv språkopplæring. Det var tyst i salen under innlegget hennar, og det var nok fleire som plukka med seg ein idé eller to. Det er opplagt at barnehagen har eit ansvar for å arbeide med språket i ein kulturell kontekst, sa Mimi Bjerkestrand, som er leiar i seksjon barnehage i Utdanningsforbundet. Ho meinte at førskulelærarar gjer eit godt arbeid, men meinte samstundes at det var for får som kravde noko av barnehagane. Så kontroller bokhyllene, sjå i songhefta, spør og grav og still krav, sa Bjerkestrand. Valdresprosjektet Det var likevel snakk om skulen òg. Styremedlem Aud Søyland informerte om eit prosjekt som Valdres Stipend til kaffi-import Zapatistgruppa i Bergen har fått i stipend til prosjektet Cafe YaBasta. Gjennom prosjektet vil dei importera og selja kaffi frå zapatistar i Mexico. ZAPATISTANE ER EI URFOLKSRØRSLE som arbeider for meir sjølvstende i Chiapas i Mexico. Dei har organisert seg i sjølvstyrte demokratiske samfunn og bygd eigne sjukehus og skular. Målet er å gjera innbyggjarane meir medvitne og stolte over deira eigen kulturelle identitet. Retten til språk er ein slik konkret og global Mållag har sett i gang, kalla «Prosjekt om målbyte i Valdres». Dei vil freiste å finne ut av kvifor det er så mange skuleelevar som byter frå nynorsk til bokmål når dei kjem på ungdomsskulen og i vidaregåande. Nedslåande at så mange vel vekk nynorsk til fordel for bokmål, sa Søyland. Samstundes ser me at det er større medvit rundt dialekten. Det gjev oss håp om at det er råd å gjere noko med haldninga til nynorsk òg, sa Aud Søyland. Tanken er at prosjektet skal gå over tre år og at erfaringane skal kunne nyttast i andre delar av landet. Politikarpanel Ikkje noko landsmøte i eit valår utan eit panel med politikarar. Det var likevel skuffande at ikkje alle partia greidde å stille med utsendingar. Representantane frå FrP, KrF og SP greidde likevel å gjere det til eit spanande ordskifte. Per Jordal, statssekretær ved statsministeren sitt kontor og representant frå Senterpartiet, kunne lene seg på Språkmeldinga. Senterpartiet stiller til val som forsvarar av nynorsk i stort og smått. Dei tiltaka som er i Språkmeldinga, er ikkje berre framlegg. Me skal syte for at dei vert sette ut i livet, lova Jordal. Knut Arild Hareide frå KrF var samd i at Språkmeldinga var bra. Det viktigaste i hans auge var likevel å gjere noko med lærarutdanninga. Me må sikre ei god nynorskopplæring, og eg trur at me må tenkje nytt. Me må gje høve til å stimulere lærarane slik at dei greier å gje ei levande og god opplæring av norsk og nynorsk. Det trur eg er jobb nummer ein, sa Hareide. Kulturpolitisk talsmann i Frp, Ulf Erik Knudsen, var klar over han kom til ei forsamling som truleg var politisk usamd med han, og han måtte tåle respektlause kommetarar om at han representerte «Atterstegpartiet». Han gjorde likevel eit forsøk på å seie at Frp ville vere godt for nynorsken. Det er somme i Mållaget som har den oppfatninga at me i Framstegspartiet er mot nynorsk. Det er heilt feil. Me er varme tilhengjarar av nynorsk. Men me trur at dagens politikk gjer nynorsken ei stor bjørneteneste, sa Knudsen. Ville ha innspel Sjølv om ikkje Arbeidarpartiet hadde funne nokon som kunne stille opp ein politikarpanelet, så var dei likevel tungt til stades på landsmøtet. Wegard Harsvik innleidde om Språkmeldinga og fekk mange spørsmål frå salen. Det hadde han ingenting i mot. Språkmeldinga har ei lang rekkje med prioriterte satsingsområde. Det betyr ikkje at me no er ferdige. Me vil gjerne ha innspel og inviterer med glede til ein dialog med Mållaget på det språkpolitiske feltet, sa Harsvik. KJARTAN HELLEVE kjartan.helleve@nm.no kamp, og me meiner zapitastane har denne til felles med den norske målrørsla. På same måten som målrørsla i Noreg har vore del av ei brei folkerørsle retta mot kulturell og sosial undertrykking, er språk og kultur ein viktig del av zapatistrørsla sin kamp mot utbyting og for eit deltakande demokrati, seier Marry-Anne Karlsen (biletet). NO FÅR PROSJEKTET KRONER i støtte frå Noregs Mållag sidan dei skal bruka nynorsk i marknadsfø- 8 NORSK TIDEND NR

9 stervilkår på den andre. Magnhild Meltveit Kleppa er eit av dei fremste prova på denne vekselverknaden, og utan slike som henne ville nynorsken ha stått mykje veikare i samfunnet, sa Myklebust. Ministeren var tydeleg stolt, men understreka at målkampen ikkje vart ført av sentrale politikarar. Dette er eit dugnadsarbeid. Me politikarar kan arbeide for vedtak på stortinget og presse på for ein aktiv språkpolitikk. Men det blir gjort eit like viktig arbeid i skulen, på arbeidsplassen og i heimane, sa Kleppa og takka varmt for prisen. landsmøtet t Den nye og de n gamle: Avtroppande leiar Hege Myklebust ynskjer påtroppande leiar Håvard B. Øvregård lykke til. Foto: Kjartan Helleve Nynorsk barnelitteraturpris til Horndal Sissel Horndal (biletet) fekk Nynorsk barnelitteraturpris 2008 for biletboka Himmelspringaren. JURYEN TREKTE FRAM at boka er eit svært dyktig handverk frå forfattarens hand. Historia om lammet Lilla og Rakkarhågsauene er på mange måtar ei klassisk forteljing om mot og venskap, men dei vakre illustrasjonane og det forfriskande språket er av det slaget som er med på å halda biletboksjangeren høgst levande både blant små og store. «Sissel Horndal har med boka Himmelspringaren laga ei barnebok som kombinerer ei rad ulike element; her er humor og alvor, livsvisdom som verken er påtrengande eller pompøs, og ein sjølvsagt kjærleik til dyr og natur. Ein bra slant spaning og litt fin filosofering i tillegg gjer boka til ei av desse som både gler oss i noet men som samstundes viser veg vidare innover i bøkene si vedunderlege verd». ringa av kaffien. Eit eventuelt overskot av prosjektet skal førast attende til zapatistrørsla. Arbeidet med å importera kaffien vert drive av ei gruppe på seks personar. Det er ikkje alle av oss som er like stø i nynorsk, men me tykte det var naturleg sidan kampen for språk som zapatistane fører i Mexico, har så mykje til felles med kampen som målrørsla har kjempa her i Noreg, seier Karlsen. KH JURYEN ØNSKTE ÒG Å LYFTA FRAM det vesle forlaget Mangschou som dei seinare åra har kome med ei rad gjennomarbeidde og vakre kvalitetsutgjevingar for barn. Horndal var veldig glad for prisen. Endeleg er eg her. Endeleg kan eg seia kor utruleg glad eg er for denne prisen, sa ho frå talarstolen. Ein ting er at folk faktisk ser det eg held på med, noko anna er at dei set stor pris på det. Historier er jo som regnbogar som ein kan sjå på når vêret er tungt, fullt av regnversskyer og mørkt. Slik kan det òg vera å laga bøker. Ein arbeider og slit og ser regnbogen der framme. Men når ein trur ein har teke han att, så har han flytta seg vidare. Når eg no får ein slik pris, så føler eg på ein måte at eg har teke han att, sa Horndal og takka nok ein gong for prisen. Det er andre gongen ho har vunne. I 1998 vann ho med boka Ei halspastillehistorie. KJARTAN HELLEVE kjartan.helleve@nm.no Foto frå landsmøtet: Kjartan Helleve NORSK TIDEND NR

10 målpraten HÅVARD B. ØVREGÅRD Ny leiar i Noreg Mållag 34 år, kjem frå Bjørkedal i Volda kommune, bur i Oslo Organisasjonsrøynsle mellom anna frå Høgre, Norges Gymnasiastsamband, Norsk Målungdom, Landsrådet for Norske Barne- og Ungdomsorganisasjonar og den europeiske ungdomsparaplyorganisasjonen «European Youth Forum». Nyvald leiar i Noregs Mållag, Håvard B. Øvregård, eit steinkast unna heimen sin i Storgata i Oslo Sentrum. Foto: Kjartan Helleve - Eg set det private in Det går lang tid mellom kvar gong Noregs Mållag har ein leiar som høyrer heime på den politiske høgresida. Håvard B. Øvregård har tru på at det finst eit rom for nynorsk også der. Det er han sjølv eit levande døme på. Libertarianisme er ei retning innan liberalistisk ideologi. Omgrepet kjem frå USA, der liberalist er noko sosialistane byrja å kalle seg på 1950-talet. For å skilje seg ut, byrja verkelege liberalistane å kalle seg libertarianarar. Kjenneteiknet for denne politiske rørsla er stor tru på den individuelle fridomen kombinert med ein tanke om at vald berre kan nyttast i sjølvforsvar. Dette var noko eg måtte lese meg til på Boksmåls-Wikipedia. I Nynorsk-Wikipedia var det fritt fram for å byrje på ein artikkel om emnet. Når Noregs Mållag har fått ein leiar som gjerne fortel han er libertarianar, så må han kan hende ta ansvar for det. Eg har nokre meiningsfellar som meiner eg er for lite tru mot grunnprinsippa, at eg til dømes ser for mildt på kva rolle staten skal ha. Eg får ikkje gjort mykje om eg skal vere ideologisk heile tida, ein kan ikkje spele seg utover sidelinja. Så i det praktiske politiske arbeidet er det vel rettare å kalle meg konservativ, seier Håvard B. Øvregård. Meiner du i prinsippet at det er staten si oppgåve å ta vare på nynorsken? I idealsamfunnet mitt, er det avgrensa kva verkemiddel staten kan nytte for å fremje nynorsk. I idealsamfunnet mitt er det heller ingen stor og dominerande stat. Når han no er her, så fører han med seg ein dominans, ei einsretting, inkludert ei språkleg einsretting. Det ynskjer eg å arbeide mot. Men vil ikkje ein svak stat føre til ei kommersiell einretting? Eg har tru på det gode i kapitalkreftene. Eg fryktar dei ikkje, men ser heller på dei som eit potensiale for målrørsla. I dag ligg det store verdiar i nisjar, mellomstore og mindre verksemder i halen etter dei aller største. Her gjeld det å skilje seg ut. For meg er dette eit uttrykk for noko som er på veg vekk frå sentralisering. Sjå til dømes på språket. Før måtte me skrive innanfor ei viss offisiell norm. Det private språket såg ein sjeldan i skrift. I dag er det private språket mykje meir synleg, ein ser det i nett-debattar, hjå forfattarar som skriv sitt personlege språk, i tekstmeldingar. Om me inkluderer dialekt-bruk, er lett å sjå korleis dette har endra seg. Det å kjempe for minoritetsgrupper og kjempe for at dei skal kome til orde i samfunnet, er viktig for meg. Det gjev samfunnet eit større spekter og eg trur me kan tene på det. Når ei verksemd på Vestelandet profilerer seg på nynorsk, ligg det ein økonomisk vinst i det. Ein politikar som snakkar dialekt, får fleire røyster. Anar eg at det kan bli eit problem for deg å krevje ting av staten? Nei, langt i frå. Det har eg gjort før, og det kjem eg til å gjere igjen. Ein stat er ikkje automatisk nøytral, sjølv om han blir opplevd slik. Det er ikkje så veldig mange andre land som har ei statskyrkje som vår. Denne ordninga gjer at vår protestantiske religion blir sett på som den nøytrale og normale, og alt anna som noko framand og utfordrande. På same måte ser me at bokmål blir oppfatta som nøytralt, det er det som er «norsk». Nynorsk blir utruleg nok framleis sett på som utfordrande, radikalt og annleis. Staten er ein autoritet, og som liberalist meiner eg at alle autoritetar bør utfordrast. Det aukar medvit og refleksjon. I vedtak har Noreg to likeverdige skriftspråk, men i praksis har me det ikkje. Staten er uærleg i mot den fellespolitiske samlinga som Noreg er, som historisk har vore ein balanse mellom by og land, mellom bønder og overklasse. Uavhengig av kva politisk ideologi ein sver til, så må ein vere samd i at det som er vedteke skal gjennomførast. Målheimevern Er det individet som skal utfordre? Eg set jo det private initiativet høgt. Det er personar som avgjer om ei verksemd skal gå over til å bruke nynorsk. Men det er med språk som med andre ting: du endrar ikkje noko åleine. Vel, Ivar Aasen og Knud Knudsen gjorde vel det, men det går nok ikkje i dag. Det som er spanande med språkpolitikk er at det ikkje er nokon fasit. Det blir styrt av dei som engasjerer seg. Og medlemene i Mållaget har teke eit val. Er du medlem, så støttar du både økonomisk og legitimerer ein organisasjon som arbeider for meir nynorsk. Er me flinke nok til å seie i frå? Du kan jo alltid gjere meir, men medlemene skal ikkje ha dårleg samvit. Samfunnet endrar seg, og me som organisasjon må sjå på korleis me kan endre oss. Me må gjere det enklare for folk å engasjere seg på den måten dei sjølve vil. Når eg voks opp var eg med i Miljøheimevernet. Det var ein måte å få miljøarbeidet inn i heimane. Me hadde ein plakat med enkle reglar og bilete, og eg masa på foreldra mine, passa på at dei gjorde som reglane sa. Det hadde vore flott om me kunne lage eit tilsvarande Målheimvern, lage ein plakat med ti enkle råd. På same måten har Amnesty synt kva ein kan få til med bruke av sms- og brevaksjonar. No er det sjølvsagt ein skilnad på deira arbeid og vårt, men det er ein enkel måte å syne engasjement på. Me må leggje til rette for at dei som vil engasjere seg, kan gjere det på den måten dei har lyst og tid til. Politikarar baserer politikken sin på kva impulsar dei får. Det politikarane får gjentekne spørsmål om under ein valkamp, vil vere med på å avgjere kva dei er opptekne av etterpå. Eit rom i Høgre og Frp Kulturdepartementet har sendt ei melding til dei andre departementa om at no skal 10 NORSK TIDEND NR

11 kleiva Anna Kleiva språk vere like viktig som likestilling og miljøvern. Det er bra, men ikkje nok. På same måte som likestilling og miljøvern, så vil ikkje språk bli viktig for departementa om ingen pressar dei. Då eg arbeidde i Brussel for European Youth Forum, hadde eg ansvar for likestillingspolitikk. Mantraet der var «mainstreaming». Likestilling skulle integrerast i all politikk og bli så «mainstream» at ein ikkje trong eigne senter og eigne fora. Manglande fokus gjorde likevel at «mainstreaming» førde til mindre arbeid med likestilling. Dette er eit døme på kva ein trur ein kan vedta politisk. Det går ikkje å berre vedta at kjønn skal inn som ein faktor i alle vurderingar, og rekne med at det skjer av seg sjølv. Det er berre når nokon tek det opp, det blir viktig. Me må vere dei som set språk på den politiske timeplanen. Kan me vone, med deg som leiar, at språkpolitikk vil kome høgare på prioriteringslista hjå Høgre? Eg trur det er eit stort potensiale for det i Høgre. Eit av problema med Høgre er at det har blitt eit by-parti. Partiet er lite var for problema som ligg utanfor byane. Dess meir ein snakkar om pengar og makroøkonomi, dess vanskelegare er det å overføre politikken til ei lita bygd. Men kvar einaste nynorskbrukar som har opplevd å bli diskriminert, har eit potensial til auka språkmedvit. Krevje sin rett som individ og ikkje bli Eg har tru på det gode i kapitalkreftene. Eg fryktar dei ikkje, men ser heller på dei som eit potensiale for målrørsla. I dag ligg det store verdiar i nisjar, mellomstore og mindre verksemder i halen etter dei aller største. Her gjeld det å skilje seg ut. For meg er dette eit uttrykk for noko som er på veg vekk frå sentralisering. påtvinga noko anna. Dette finst det ei ideologisk grunngjeving for, ikkje berre i Høgre, men og i Framstegspartiet. Ein medviten nynorskbrukar frå desse partia vil nok meine at det er feil at staten skal leggje hinder i vegen for å bruk sitt eige språk. Set nynorsk på dagorden Det er påfallande korleis mange som røystar Frp, krev sin rett på alle område, bortsett det å få nytte nynorsk. Eg trur at det kjem. Frp er ikkje lenger eit byparti for ein litt rar elite. No er det eit folkeparti, med tillitsvalde overalt, også i nynorskområde. Det tek tid å få ei politisk sak opp på agendaen, men eg er sikker på at det vil kome. Mållaget treng ikkje å «lage» eit språkmedvit i Frp, men det er viktig at me legg til rette for politikarar, slik at dei uavhengig av parti kan sjå verdien av språkmangfald. Korleis skal me gjere det? Som sagt, så trur eg at folk må engasjere seg for å ei sak på dagsorden, stille spørsmål. Måten me stiller desse spørsmåla på, er avgjerdande for om me blir sedde på som ein fiende eller ven. Det nyttar ikkje å berre vera negativ. Det har større verdi å kome med framlegga, enn å vere den som kritiserer dei. Så du fryktar ikkje ei eventuell Frp-regjering? I den augneblinken Frp sit i regjering, så trur eg dei får lyst til å støtte Håvard B. Øvregård, nyvald leiar i Noregs Mållag itiativet høgt ei rekkje særinteresser og minoritetsgrupper. Det krev at ein kan støtte desse særinteressene på ein måte som samsvarar med overbygnaden, for å nytte eit omgrep frå venstresida. Då treng me vener, folk som kan byggje bruer, slik me greier å få nynorsk til å passe inn i deira politikk. Det har eg tru på er råd å få til. Målbyte Til slutt: kva er den største utfordinga til Mållaget? Målbyte, utan tvil. Me må finne ut kvar det skjer, i kva omfang og kvifor. Dette var jo det viktigaste innspelet vårt til Språkmeldinga, og me håpar at Kulturdepartementet vil vere med på meir forsking kring dette. Mykje av det andre arbeidet me gjer, nynorsken i staten, nynorsk i media, er faktorar som påverkar folk til å byte hovudmål. Det er veldig spanande å sjå kva me får til med prosjektet i Valdres. Og kvar står me sterkast? Du meiner der me ikkje treng å arbeide like hardt? Me bør ikkje tenkje slik. Det me er sterke på, må me ta vare på. Når eit politisk parti går til val, så gjer dei undersøkingar for å finne dei områda der dei har høg tillit hjå veljarane. Dei områda der partia har høg tillit, er dei områda dei prioriterer. Slik må me tenkje òg. KJARTAN HELLEVE kjartan.helleve@nm.no Politikk Det er mai og utanfor vindauget mitt står kanskje 50 barneskuleungar på rekkje. Dei har kvart sitt vesle, norske flagg, og ei fane som viser kva skule dei kjem frå. Dei syng først «Ja, vi elsker», så roper dei «hipp hipp hurra» og andre ting ein plar rope når ein øver til 17. mai. Når øvinga er ferdig, marsjerer dei på rekkje attende til skulen sin. For kanskje fem dagar sidan møtte eg på ei anna barneskuleklasse, også dei organiserte i ei lang rekkje, på veg gjennom gamlebyen i Jerusalem. Palestinske ungar, på skuleutflukt, men absolutt ikkje med kvart sitt vesle, palestinske flagg i handa. For og dette kjem truleg ikkje overraskande på så mange om du er palestinar i Jerusalem skal du helst vere det så stille som muleg. Om du er palestinar i store delar av Palestina skal du vere det så stille som muleg. Medan eg var i Palestina/Israel/The Holy Land uttalte ein israelsk, politisk kommentator på engelskspråkleg Al-Jazeera at palestinarane kontrollerer 98 prosent av Vestbreidda. Du skal verkeleg knipe augene godt igjen for å tru på det når du reiser gjennom landet. Israelske busetjingar beskytta av mur og piggtråd og portvakter lyser mot deg frå stadig fleire høgder i det som eigentleg skal vere Palestina. I aust-jerusalem, den palestinske delen av byen, bryt den israelske staten opp halvparten av motorvegen for å lage jernbane til sine innbyggjarar. Like i nærleiken har ein palestinsk familie vorte kasta ut av huset sitt fordi nokon meiner at ein jøde budde på denne tomta for 2500 år sidan. Kona bur no i eit telt nokre meter bortanfor huset mannen hennar døydde i dette teltet etter at dei vart tvangsflytta. I Betlehem, som er ein «palestinsk by», finn ein den mykje omtalte muren. Åtte meter høge betongblokker som blir sette opp for å verne israelarane mot palestinarane. Men det bur ingen jødar på andre sida av muren ved Betlehem. Det er ikkje eit tryggingstiltak, det er berre ein maktdemonstrasjon. Eit palestinsk hus blir her ståande med mur på tre kantar. Utsikta til landskapet nedanfor er blokkert, det einaste dei ser er muren, dekorert med teikningar og setningar som er typiske, men ikkje mindre ektefølte; «WE WANT PEACE» eller «I WANT MY BALL BACK!» For å komme inn og ut av sin eigen by må palestinarane gjennom dei like velkjende sjekkpunkta. Det går føre seg på denne måten: stå i bilkø til den israelske soldaten bestemmer seg for å vinke deg fram (om du køyrer fram før han/ho vinkar, får du refs og må rygge attende og vente enda lenger), gå ut av bilen og bort til ei luke der du viser fram ID-papira dine, gå attende til bilen, køyre gjennom porten, stoppe nokre meter bortanfor, gå ut av bilen og opne bagasjerommet som ein israelsk soldat skal kontrollere, gå inn i bilen igjen, køyre. Dette er ein by som «palestinarane kontrollerer» og desse områda utgjer i realiteten ca 50 prosent av Vestbreidda, ikkje 98 prosent. Ja, og det er ikkje slik at eg trur eg fortel noko nytt her. Vi «veit» jo alle at det er slik det er. Eller eventuelt veit ein ingenting før ein ser det sjølv, før ein kjenner det på sin eigen kropp. Slik sett veit dei ungane som gjekk på rekkje i Jerusalem mykje meir enn eg. NORSK TIDEND NR

12 MYKJE MEI Treningsgründer Yngvar Andersen (35) brukar nynorsk som marknadsføringsspråk for å skilje seg ut i jungelen av treningstilbod i Oslo. TEKST OG FOTO: INGVILD GRANE i brukar nynorsken bevisst i marknadsføringa. Dei kundane vi vil nå, legg mykje meir merke til oss når vi brukar nynorsk, fortel den sporty sogningen. På Lysaker brygge, akkurat på grensa mellom Oslo Vest og Bærum, ligg treningssenteret Mykjemeir i store, lyse lokale som vender mot Oslofjorden. I snøen utanfor travar dress- og draktkledde folk forbi i raskt tempo til og frå dei mange kontora i området. Yngvar Andersen sit i ein stilrein, knalloransje stol i resepsjonen og ventar på sin neste kunde. Sidan treningssenteret Mykjemeir starta for snart tre år sidan, har dei fått ein kundemasse på om lag 250 personar. Det er kanskje ikkje så mykje, samanlikna med eit vanleg treningsstudio. Men ved Mykjemeir kan du ikkje sveitte over tredemøllene og lyfte vekter på eiga hand. Her kjem du berre innanfor dørene dersom du har avtale med ein av dei i alt ni personlege trenarane på senteret. På ein slik marknad gjeld det å skilje seg ut. Difor tyr Yngvar til nynorsk. Og nynorskprofilen er gjennomførd. Det er ikkje berre namnet og reklamemateriellet som er på nynorsk. På heimesida til Mykjemeir må ein aktivt gå inn og trykkje på ein knapp for å lese innhaldet på bokmål. Det er eit bevisst val. Det er berre på offentlege nettsider at ein har valet mellom å lese innhaldet på nynorsk eller bokmål. Slikt gjer ein ikkje i det private, ler Yngvar. Ved å bruke nynorsk, skil vi oss ut. Folk legg merke til det. For mange vil treningsgründeren vere eit kjent fjes frå Puls på NRK. Bak seg har han seks års erfaring som personleg trenar, og dessutan lang fartstid som utøvar både innan friidrett, langrenn, styrkelyft og ulike ballsportar. Treningssenteret Mykjemeir er resultatet av ein draum Yngvar har hatt i mange år: Eg hadde drøymt heile mitt vaksne liv om å skape ei leikegrind for god trening, seier han. Eg fann ut tidleg at eg ikkje hadde toppidrettsgenet, held han fram. Eg ville ikkje trene så mange timar om dagen, og berre tenkje på meg sjølv. På den tida las eg masse livsstilsmagasin frå USA, der trenden med personlege trenarar var komen like langt då som han har kome i Noreg no. Eg såg med ein gong moglegheitene som låg der, og eg tenkte: «Ein gong skal eg revolusjonere personleg trening», seier Yngvar og ler. No har eg gjort det. Og det er eg utruleg stolt av, held han fram. Treningsfilosofien hans går ut på knallhard, men riktig trening. Folk skal strekkast så langt som mogleg, med minst mogleg sjansar for å få treningsskadar. Dersom ein trenar hardt, treng ein ikkje å bruke så mykje tid på trening, seier han. Flink til å motivere Berit Normann (66) har trena med Yngvar i snart eitt år, og kjem til Mykjemeir på bryggjekanten éin gong i veka. Yngvar får meg til å strekkje meg lenger, seier ho. Den spreke 66-åringen hadde trena aktivt heile livet, då ho for eitt år sidan fekk ein hofteskade. Eg måtte slutte å spele basketball, og det gjorde meg heilt fortvila, fortel ho. Ein arbeidskollega tipsa ho om å prøve STADIG VIDARE: 25 minutt med Yngvar Andersen som personleg trenar kostar 450 kr. Då kan ein ikkje kaste vekk eitt einaste minutt på å ta ein pust i bakken. ein time med Yngvar på Mykjemeir, og Berit seier det er viktig for ho å ha ein trenar som kan rettleie ho i å trene riktig. Yngvar er utruleg flink til å motivere. Eg er så gammal at eg ikkje let meg lure av trenarar som berre seier «flott» og «godt» når eg trenar dårleg. Slik er ikkje Yngvar. Han får meg til å yte mitt beste. Det same seier Jeanette Brett (29). Ho er ein av deltakarane i Puls på NRK, Iskremeventyr på nynorsk Iskremgarden på Vigrestad har fått mange positive reaksjonar etter at dei gjekk over til å bruka nynorsktekstar på iskremboksane sine. Historia gjekk landet rundt. Ideen om å leggja om marknadsføringa frå bokmål til nynorsk samtidig med at dei skifta design, kom frå kleppsbu, tekstforfattar og kreativ leiar Morten Aamodt i reklamebyrået procontra i Stavanger. Eit godt salsargument Det var ikkje mykje bokmål i dialogen med ekteparet Grete Waldeland Høiland og Morten Høiland. Morsmålet deira er nynorsk, det er også målet i kommunen der isen vert produsert. Å bruka nynorsk understrekar også at dette er småskalaproduksjon på Jæren, eit godt salsargument som styrkjer produktet, ikkje berre på Jæren men også i Oslo 3. Isen blir ikkje akkurat mindre eksotisk ved å presentera han på nynorsk, seier Aamodt. Han meiner òg det er ein annan grunn til å bruka nynorsk framfor bokmål: Når dei skal selja produktet sitt framfor ei forsamling, vil det verka svært kunstig at dei snakkar klingande jærsk, men at teksten på boksane er på bokmål, legg han til. Tekstforfattaren Aamodt synest nynorsk er eit flott språk, det flyt lett og er meir poetisk enn bokmål. Dessutan har språk med identitet å gjera. Iskremgarden har eit kvalitetsprodukt med moderne design, nynorsk understrekar kvaliteten. Kult med nynorsk Grete Waldeland Høiland og Morten Høiland måtte tenkja seg om både éin og to gonger før dei sa ja, dei hadde heller ikkje eit så bevisst forhold til språket på iskremboksane. No er dei overtydde om at det var ein glimrande idé. Ingen isprodusentar i Noreg brukar nynorsk i marknadsføringa. Nynorsk understrekar det unike, særpre-

13 R NYNORSK GIR ALT: Eg kjenner det godt no, er Jeanette Brett (29) sin kommentar etter 25 minutt med Yngvar Andersen si hardtrening. Oslo Vest knapt kan kallast ei nynorskens vogge, stiller begge seg positive til målvalet: Eg synest nynorsk er nydeleg. Og så er det jo eit marknadsføringstriks òg. Ein legg jo merke til det, seier Berit. Eg synest det er innmari morosamt, seier Jeanette om marknadsføringsmålet. Det er jo ikkje så mange stader her i Oslo som brukar nynorsk, held ho fram. Så du reagerer ikkje negativt på nynorsken? Nei, absolutt ikkje. Det kan heller vere ein fordel, som gjer senteret synleg. Ein målpris frå heimkommunen Luster blei den store oppmuntringa til å satse på språket for Yngvar: Det er ikkje særleg mykje fokus på slikt i treningsbransjen. Det er mykje dårleg språk, mykje skrivefeil, og ingen ventar noko anna. Hos oss jobbar vi for at ting skal vere skrive godt. Målsetjinga er at all informasjon frå oss skal vere på nynorsk, seier han. MOTIVASJON: Du klarar to til! Det klarer du! ropar Yngvar Andersen oppmuntrande til Pulsdeltakar Jeanette Brett. og trenar med Yngvar ein gong i veka. Han pushar meg til å strekkje meg mykje lenger enn eg ville gjort dersom eg trena på eigenhand, seier ho andpustent frå tredemølla, der ho varmar opp til møtet med Yngvar denne veka. Jeanette begynte å trene på Mykjemeir i januar. Etter å ha slite med bekkenløysing i mange år, tek ho etter to månaders trening 80 kilo i markpress. SPREK: Berit Normann (66) kom til Mykjemeir etter at ein hofteskade tvinga henne til å leggje basketballen på hylla. Det er kanonbra! ropar Yngvar når ho rykkjer opp ei tung vektstong for femte gong på rad. Både Berit og Jeanette har lagt merke til senteret sin nynorskprofil, og trass i at Investering i helsa Og medan Jeanette blir pusha til endå eit rykk med vektstanga, er det umogleg ikkje å vedgå at treninga blir mykje meir effektiv med ein trenar som klappar, hoppar og ropar «glimrande» når ein trenar godt. Men det er ikkje gratis. For ei treningsøkt på 50 minutt kostar det 800 kroner. For 25 minutt kostar det 450. Det er jo kjempedyrt, men det er ei vurderingssak. Eg set helsa framfor alt, seier Berit Normann om prisen. For det er litt dyrt, Yngvar? Der må eg seie nei. Ein må sjå prisen opp mot andre ting. Viss ein samanliknar prisen med pengar ein elles kunne sett i banken, er det dyrt. Men det er ikkje så dyrt om ein set det opp mot andre ting ein kjøper og brukar pengar på. Men då må jo også treninga ha eit innhald som står seg. Elles er det ikkje verdt nokon ting. get med vårt produkt, isen skil seg ut. Det er kult med nynorsk. På boksen står det: «Om lag ein liter» - er det ikkje flott? Nynorsk er bondeaktig - det er oss det, me er stolte over å vera bønder, seier Grete Waldeland Høiland ivrig. Ho innrømmer at ho var skeptisk, ikkje minst då isen vart lansert i Bergen. Ville bergensarane kjøpa is frå Iskremgarden om han vart marknadsførd på «målet»? Ingen grunn til å engsta seg, issalet har teke heilt av, også i Bergen. Snart kan Oslo stå for tur, går det bra, vil dei utvida til andre delar av landet. Fleire bør bruka nynorsk Historia om den vesle iskremprodusenten på Waldeland som sel isen på nynorsk, har gått i mange aviser landet over. Dei har alt fått full utteljing for ideen sin, slik dei håpa på, seier Morten Aamodt. Mange har kommentert språkvalet smilande, ein positiv reaksjon gjer òg at du blir glad i det og går og kjøper produktet. Han gler seg med Iskremgarden, dei er ikkje akkurat største kunden deira, men har vore utrulege gilde å jobba med. Eg håpar at andre småskalaprodusentar vert inspirerte av Iskremgarden og går over til nynorsk. Me synest det er altfor få som brukar nynorsk. Eg trur det er viktig å bruka det i marknadsføringa for å halda språket levande. Det ligg òg ein sjølvtillit i å bruka sitt eige språk. Ingenting er verre enn småskalaprodusentar som kjem med tekst på bokmål og eit heimesnikra produkt. Utruleg mange gode produkt har gått tapt fordi produsenten ikkje har klart å skapa identitet, meiner Aamodt. Grete Waldeland Høiland set pris på «skryt ar» ho har fått frå nynorskfolk som tykkjer det er eineståande at dei brukar nynorsk. Veldig gildt det, smiler ho. ANNE BERIT HATLEM abh@jbl.no

14 nmu Jens Kihl Sol, sumar og sidemål Når ein planlegg ferien, vil nok dei fleste jamvel i målrørsla prioritere sol og sumar framfor sidemål. Men dei siste åra har det gjerne blitt lite av dei to fyrste og mykje av det siste for oss i Norsk Målungdom i alle fall i valår. Fire valkampar på rad har nemleg Unge Høgre rulla ut anti-sidemåls-kampanjar som hovudsak, og meir eller mindre faktabaserte argument har blitt presenterte som grunnlag for at no! no må sidemålet ut av skulen. Men denne våren har dei førebels svikta. Ikkje ein lyd om at sidemålet tek kverken på dei med lese- og skrivevanskar, at det diskriminerer innvandrar eller at det finst så mange skumle og rare ord i nynorsk. Ingen kraftfulle retoriske poeng som at nynorsken har gått ut på dato, høyrest ut som rauting eller at sidemål syg. Nei, Unge Høgre har ikkje ein gong fortalt omverda at nynorsk er keisamt eller står i vegen for valfridom for einskildmennesket. Kva fortel dette oss? For det fyrste trur eg ikkje ein skal tolke det som nye takter frå Unge Høgre: Kanskje kjem kampanjen litt seinare i år, kanskje er flygeblada forseinka frå prenteverket eller kanskje kampanjen alt har byrja, berre at media ikkje har kasta seg på denne gongen. Men dersom ein skal sjå ordskiftet om sidemålet under eitt (og det inkluderer trass alt fleire debattantar enn berre Unge Høgre og NMU), ser det ut til at stemninga har snudd: fleire diskuterer korleis sidemålsordninga kan fungere betre, medan færre bruker tida på å diskutere eksistensgrunnlaget for denne delen av norskfaget. Dette er gledeleg ikkje minst av di denne snunaden ikkje har skjedd av seg sjølv: Målrørsla kan fint ta sin del av æra for at ordskiftet har teke ei meir meiningsfull retning. Då er det leitt å sjå at Håvard Øvregård, nyvald leiar i Noregs Mållag, ikkje ser ut til å fylgje opp denne lina. I samband med leiarvalet blei Håvard intervjua i Dag og Tid , og tittelen på intervjuet er «Ryk sidemålet, ryk nynorsken». Dette er sjølvsagt ikkje sant, utan at det er det viktigaste her. Poenget er derimot at vi må hamre fast at denne problemstillinga er avleggs, og at vi vil bruke tida på å ordskiftast om kva vi kan gjere med sidemålsundervisinga. Her trur eg jo eigentleg Håvard og underteikna er rørande samde. I ordskiftet i dag tek ofte Unge Høgre rolla som sigerherrane, ettersom «alle veit» at sidemålsordninga er på veg ut. Røynda ser litt annleis ut: I 102 år har vi hatt nynorsk for alle i Noreg. For ein siger! Paleo tyder gammal og logos tyder ord eller språk. Med eit slikt etternamn skulle det berre mangle om ein ikkje valde seg nynorsk. Andreas Paleologos halvt gresk, kvart svensk og kvart norsk, men er vaksen opp i Sverige. I 2004 fekk han seg ein norsk kjærast, men han orka ikkje tanken på eit langdistanseforhold. Så i 2005 flytta han til Oslo. Kjærasten var sunnmøring og etter fyrste besøk på Sunnmøre så kjende han at det gjekk tregt med kommunikasjonen. Eg såg på dei eg snakka med at dei måtte konsentrere seg. Berre eit lite ekstra sekund mellom replikkane kan ofte øydeleggje heile rytmen i ein samtale. Og var det eit særskild norsk ord som vart nytta i samtalen, så måtte eg putte det inn i min svensk. Då vart det faretruande svorsk, og det vil eg i alle fall ikkje snakke. Så då gjekk eg heller heilt over til norsk, dialekten vart sunnmørsk og sidan 2007 har eg nesten ikkje snakka anna her til lands. Eg høyrer du har fått dreisen på det. For meg er det å snakke norsk å snakke dialekt, og dialekten min er frå Sunnmøre. Det beste er når folk frå Sunnmøre prøver å gjette heimbygda mi. Ulsteinvik? Ørsta? Stryn...? Då kjenner eg meg skikkeleg integrert! Men det er moro med svensk og nynorsk. Fleire av venene mine frå austlandet seier dei brukte å skrive svensk i skulen i nynorsktimane. Det er nokre felles trekk i bøying av verb, og mange ord som ikkje finst i bokmål, kan ein finne i nynorsk og svensk. Så gamalnorsk og svensk har nok meir til felles enn svensk og bokmål. Ja, for du skriv nynorsk òg? Ja, eg har aldri likt å skrive bokmål. Eg følte lenge eg hadde ein austlending inn i hovudet mitt som dikterte kva eg skulle skrive, og enda opp med å skrive bokmål og svensk annakvar gong. Den einaste nynorsken eg såg, var dei få gongene NRK teksta filmar på nynorsk. Våren 2008 kjøpte eg meg mi fyrste bok på nynorsk, Innsirkling av Carl Frode Tiller. Eg skulle til Sverige på ferie og tenkte eg måtte ikkje gløyme norsken! Eg var heilt slått av bana! Det var sånn det skulle vere! Eg skifta over til nynorsk same dagen og har sidan jobba med rettskrivinga og språket. Når dialekten min er så nær nynorsk, som er så fint, så er der jo verkeleg ingen grunn til å skrive bokmål. Har du møtt fordomar mot nynorskbruken din? Eller reagerer dei mest på at du ikkje skriv og snakkar svensk? Folk trur som regel eg tullar når eg etterkvart fortel eg er svensk. Somme blir skuffa og kjenner seg lurt, mens andre tykkjer det er heilt fantastisk. Og nynorskbruken møter blanda reaksjonar han òg. Dei fleste av venene mine ny norsk Andreas Paleologos ANDREAS PALEOLOGOS Fødd og oppvaksen i Sverige Flytta til Noreg i 2005 Regissør og musikar tykkjer det er kjempebra at eg vel nynorsk, men sånn er det no med vener. Ein støttar kvarandre. Men eg som er aktiv innan film og musikkbransjen har mange gonger vorten tilrådd av bransjefolk å droppe nynorsken i presseskriva mine. Dei meiner eg set opp unødvendige hinder for folk ved å velje nynorsk. Velkomen til Noreg, seier no berre eg. Korleis arbeider du for å betre språket ditt? Eg reknar med du held fram med å lese Tiller, men du har ikkje prøvd eit Nynorsk-for-innvandrar-kurs? Nynorsk-for-innvandrar-kurs? Skriv eg så dårleg altså? Det kurset har Fridthiov Oos legat 2008: Fridtjov Oos legat 2008 gjekk i til Steinar Daltveit frå Bergen Katedralskole, Karoline Aaland frå Stranda vidaregåande skole og Henry Røyset Almedal frå Ulstein vidaregåande skole. Prisane blei delt ut på årsmøtet til Det Norske Samlaget. Legatet går til dei tre beste hovudstilande på nynorsk til eksamen allmennfag i vidaregåande skole, som blir premierte med kr 5000 kvar. På nokre av songane til Andreas Paleologos syng han duett med Jenny Hval. Når ho ikkje kan vere med på konsertar, er det dukka Rosalyn som på steppe inn. Rosalyn til venstre. Foto: Kjartan Helleve eg faktisk aldri høyrt om. No som eg har kome meg vidare med nynorsken, har eg jo forstått at Tiller er litt rotete med språkbruken sin. Men kven bryr seg eigentleg om det når bøkene er så rå? Nei, eg skriv mykje, både meldingar, e-postar, manus, søknader og presseskriv. Då slår eg opp i nynorskordboka mest heile tida. No fekk eg nett lese debutromanen til Aina Basso, som eg tykte var heilt fantastisk. Ho har tilrådd mykje eg må følgje opp. Det eg manglar mest, er ein god dagsavis på nynorsk. Blir det meir nynorsk teiknefilm no? Det håpar eg verkeleg. Eg har veldig lyst til å lage skikkelege eventyrfilmar for barn og unge. Og mange av dei. Lage eit heilt imperium med nynorsk teiknefilmproduksjon. Eit imperium? Gje meg ein 8 10 år. KJARTAN HELLEVE kjartan.helleve@nm.no 14 NORSK TIDEND NR

15 Nettsjekking Dei interaktive spørjetenestene på nettet er meir opne for seksuelt mangfald enn språkleg mangfald. Interaktive spørjetenester dukkar opp på stadig nye nettsider. Du kan mellom anna finne dei hjå SAS, Vegvesenet og IKEA. Dei fungerer slik at du kan skrive inn eit spørsmål, og så skal du i teorien få eit svar. Det personlege ansiktet skal vel gjere at du slappar meir av enn om det berre var tekst. Problemet er at dei ikkje er særleg gode på nynorsk. For meir enn eitt år sidan spurde eg webredaktør Kristin Moe i Vegvesenet om kva dei ville gjere med det. Årsaka til at tenesta er på bokmål er at ein stad må ein starte og dei fleste brukarane har bokmål som hovudmål. Vi tenkjer oss at tenesta etter kvart vil vere å finne både på nynorsk og på engelsk, svara ho då. Har det blitt betre no? Eg bestemte meg for å sjekke ut desse orakla. Dette er faktiske svar på faktiske spørsmål. KJARTAN HELLEVE kjartan.helleve@nm.no VEGVESENET-IDA Eg byrja hjå Vegvesenet-Ida. God dag, jeg heter Ida og er Statens vegvesens nye medarbeider på vegvesen. no. Jeg kan svare på spørsmål om kjøretøy og førerkort og generelt om Statens vegvesen. Det er best hvis du skriver spørsmålet ditt som en hel setning og på bokmål, da er det enklere for meg å forstå. Hva kan jeg hjelpe deg med? Kan du nynorsk? Nå skjønner jeg ikke helt hva du spør om. Jeg håper det er relatert til kjøretøy eller førerkort, for det er det jeg er best på. Det står at du helst vil eg skal bruke bokmål. Jeg adlyder gjerne så lenge det dreier seg om å svare på spørsmål om Statens vegvesen innen området kjøretøy og førerkort. Eg skjønar. For moro skuld: er du lesbisk? Beklager, matematikk er ikke min sterke side. Jeg er best på kjøretøy- og førerkortkunnskap. Er du lesbisk? Å være eller ikke være... Har du et annet spørsmål? Ja. Har du type? Jeg er singel! Saknar nynorsk hos Posten Kulturdepartementet tvilar på at Posten Noreg AS oppfyller kravet om nynorsk. Kulturdepartementet ber i eit brev Samferdselsdepartementet forklare korleis dei følgjer opp det som står om målbruk i vedtektene for Posten Noreg. IKEA-ANNA Det er ikkje så mykje til hjelp når dei ikkje bryr seg om språket mitt. Eg går vidare til IKEA-Anna. Kan du nynorsk? Jeg forstår at du prøver å stille et spørsmål. Kan du skrive det på en annen måte? Nynorsk? Jeg er flinkest til å svare på hele spørsmål, frittstående ord kan være litt vanskelig for meg å oppfatte. Er det råd å få svar på om denne tenesta er å finne på nynorsk? Jeg har stor kunnskap om IKEA, skal vi snakke litt om det? Er du lesbisk? Jeg er heterofil, men har ingen fordommer mot homofile. Har du fordommar mot dei som nyttar nynorsk, då? Er det noe jeg kan gjøre for å hjelpe deg? Gløym det. Beklager, nå oppfattet jeg ikke hva du sa. TROMSØ-EMMA Emma er på plass på nettsidene til Tromsø Kommune. Kommunal nettstad, det må vel hjelpe. Du som arbeider i ein kommune må vel i det minste ha høyrt om nynorsk? I Tromsø kommune har vi ca 4000 årsverk og vi er nå rundt 4800 ansatte. På siden jeg åpner for deg finner du informasjon om kommunens Personalenhet. Javel? Men nynorsk? Du stiller to spørsmål, jeg kan bare svare på et emne av gangen. Kan du stille spørsmålet ditt på nytt? Nynorsk? Jeg forstår dessverre ikke helt hva du spør om og ingen av chattoperatørene er tilgjengelige nå. Vil du at jeg skal åpne en side med kommunens kontaktinformasjon? Nei. Eg lurer berre på kvifor dei som har programmert deg har teke høgd for at folk spør om du er lesbisk, men ikkje at folk vil spørje om noko som har med nynorsk å gjere? Neivel. Er det noe annet du lurer på? Er du lesbisk? Det er vel ikke så vanskelig å se. Jeg er jo en flott og fin dame! Bakgrunnen for saka er ei oppmoding frå førsteamanuensis Aud-Kirsti Pedersen ved Institutt for språkvitskap ved Universitetet i Tromsø. Ho hadde prøvd å finne eit flytteskjema på nynorsk på nettsidene til Posten, men fann korkje det eller nokon nynorskversjon av nettsidene SARA Akkurat i det eg var i ferd med gi opp, dukka Sara opp. Kan du nynorsk? Det er ikke en eneste dialekt eller sidemål som jeg ikke kan! Prøv meg da vel. Fantastisk! Skjønner du denne? No må du itj fårrå nålles! Du er min type! Når vi snakker om parforhold og slikt, vil du høre om da jeg var forlover? Ja Som forlover måtte jeg arrangere utdrikkingslag og jeg hadde minst 1881 små ting som måtte organiseres. Da dagen kom og vi skulle hente bruden, hadde jeg glemt å notere meg den nye adressen hennes. Takket være 1881.no fant vi allikevel frem, og bruden ble til slutt behørig drukket ut. Nå kan du fortelle noe morsomt... Ikea-Anna, Vegvesenet-Ida og Tromsø kommune-emma kan ikkje nynorsk. Hva sier du til denne da: De e fole låkt au! Du er ikkje lesbisk vel? Det er ikke så relevant i forhold til å finne frem informasjon til deg. Fortell meg heller noe annet. Samd. Kan du seie meg kvar eg kan finne ein romantisk restaurant i nærleiken av deg? Jeg kan hjelpe deg med å finne en restaurant. I hvilken by eller del av Norge ønsker du å spise? Kvar bur du? Jeg vil søke etter en restaurant med søkeordet: «Kvar bur du?» Det kunne ikkje vare. NORSK TIDEND NR

16 Samlagsbøker populære i utlandet: På barnebokmessa i Bologna vart Kari Stais biletbok Jakob og Neikob selt til Danmark. Like før bokmessa hadde boka fått Kulturdepartementets pris for beste débutbok for barn og ungdom i Departementets pris for beste biletbok vart motteken av Stein Erik Lunde og Øyvind Torseter for boka Eg kan ikkje sove no. Denne vart kjøpt av eit tysk forlag som satsar med 3000 eksemplar i første opplag. Begge desse biletbøkene blir no vurderte av fleire andre forlag i mange land. Maria Parr sin andre roman - Tonje Glimmerdal er no selt på førehand til Belgia, Sverige og Tyskland. Utgjevinga av forteljinga om Tonje er i september, melder Hagen Agency. I DEN SEINARE TIDA HAR INNVANDRINGA til Noreg auka sterkt. Mange nye landsmenn har slege seg ned i nynorskkommunar, og har trong til å læra seg norsk. Nyleg gjorde landsmøtet i Arbeidarpartiet vedtak om at løyvingane til norskundervisning for innvandrarar bør aukast monaleg. Landsmøtet i Noregs Mållag støttar dette fullt ut. Det er sjølvsagt at nokon av desse pen- fråsegner Læreplanar på både nynorsk og bokmål DEI NYE LÆREPLANANE SOM KOM med Kunnskapsløftet hausten 2006, diskriminerer elevar og lærarar med nynorsk som hovudmål. Av åtte læreplanar for grunnskulen og ti gjennomgåande planar for grunnskule og vidaregåande skule, er berre fire på nynorsk: kroppsøving, matematikk, samfunnsfag og mat og helse. Dei 14 andre planane er på bokmål. Noregs Mållag krev at alle læreplanar skal liggje føre på både nynorsk og bokmål. Dette vil lette arbeidet for lærarane og sikre rettane til elevane. Parallellutgåver av alle læreplanar er det einaste logiske i ein situasjon med språkleg jamstelling mellom bokmål og nynorsk. LÆREPLANANE ER I DAGENS SKULE EIN SENTRAL REISKAP for lærarar og elevar til å planleggje, gjennomføre og vurdere undervisning og læring. Lærarane skal dokumentere at undervisninga er i tråd med kompetansemåla i læreplanen, og må såleis stadig sitere læreplanen i arbeidsplanar og vurderingsskriv. Læreplanane er ein integrert del av undervisninga og ein tekst elevane støtt møter og arbeider med. Den skeive fordelinga av bokmål og nynorsk fører til at bokmål blir snikinnført i nynorskområde, og gir meirarbeid for dei lærarane som set om planane til nynorsk. UTDANNINGSDIREKTORATET MÅ SYTE FOR at læreplanane ligg føre på hovudmålet til alle elevar. Dagens situasjon illustrerer berre så altfor godt eit av kompetansemåla i norsk etter 10. årssteg, som slår fast at elevane skal kunne «drøfte hvordan språkbruk kan virke diskriminerende og trakasserende». Slik tilstanden er i dag, undergrev læreplanverket påstanden i eit av dei andre kompetansemåla etter 10. årssteg, som seier at elevane skal kunne «forklare bakgrunnen for at det er to likestilte norske skriftspråk og gjøre rede for språkdebatt og språklig variasjon i Norge i dag». Ei reell likestilling inneber samtidige parallellutgåver av læremiddel og læreplanar. Drøfting av Medietilsynet KONSESJONSTILDELINGANE FRÅ MEDIETILSYNET til lokalradioar har i det siste ført til uro og misnøye i vide krinsar. Til dømes har det vekt undring i Hordaland at ein institusjon som Kystradioen med mykje bruk av nynorsk og dialekt, er nekta konsesjon for andre gong. Landsmøtet i Noregs Mållag 2009 meiner konsesjonstildelinga til lokalradioar må ta omsyn til og fremja språkleg mangfald. Landsmøtet bed Kultur- og kyrkjedepartementet, Stortinget og Medietilsynet sjå nærare på korleis dette kan sikrast. Skal ikkje løne språkleg diskriminering LANDSMØTET I NOREGS MÅLLAG MEINER at momsfritaket for aviser fungerer som eit indirekte statstilskot til språkleg diskriminering. Lov om meirverdiavgift 16, 7. lekken gjev momsfritak for aviser som kjem med minst eitt nummer i veka. Dei tre avisene som tener mest på dette momsfritaket, er VG, Aftenposten og Dagbladet (høvesvis 215 millionar, 126 millionar og 121 millionar for 1999). Dei same tre avisene har i røynda forbod mot nynorsk på redaksjonell plass Noregs Mållag meiner det er meiningslaust at eit offentleg verkemiddel som har som mål å stimulera til meiningsmangfald, i dette tilfellet momsfritaket, i praksis vert brukt til det motsette: sensur og einsretting. Nytt styre i Noregs Mållag Håvard B. Øvregård er vald til ny leiar i Noregs Mållag, Aud Søyland er ny nestleiar. I tillegg har styret fått to nye medlemer. HÅVARD ØVREGÅRD ER FRÅ VOLDA og er 34 år. Håvard har brei organisasjonsrøynsle mellom anna frå Høgre, Norges Gymnasiastsamband, Norsk Målungdom, Landsrådet for Norske Barne- og Ungdomsorganisasjonar og den europeiske ungdomsparaplyorganisasjonen «European Youth Forum». Håvard har det siste året vore nestleiar i Noregs Mållag. Søyland frå Valdres er ny nestleiar i Noregs Mållag. Søyland (f. 1954) er språkvaskar, ordbokredaktør, omsetjar, kommunepolitikar, folkemusikar og lokalaktivist, og ho var leiar i Norsk Målungdom frå 1981 til Ho har skrive eller vore med på å skrive bøker om stølsliv, om språkføring, nynorsk, dialektar og om jernbane. DEI TO NYE STYREMEDLEMENE ER Kirsten Tegle Bryne og Maria Svendsen. Tegle Bryne (f. 1957) er leiar i Rogaland Mållag og samfunnsplanleggjar i Statens Vegvesen. Maria Svendsen frå Oslo er Norsk Målungdom sin representant i styret til Noregs Mållag. Svendsen (f. 1988) er nyvald leiar i Norsk Målungdom. Dei andre i styret er Jon Todal, frå Kautokeino. Todal (f. 1952) er professor i sosiolingvistikk ved ved Sámi allaskuvla Samisk høgskole. Bente Riise, frå Oslo. Riise (f. 1962) er skriftstyrar i Syn og Segn. Olav Kuvås, frå Børsa i Sør-Trøndelag. Kuvås (f. 1949) er advokat. Varamedlemer: Gudrun Kløve Juuhl (Oslo), Håkon Steinar Giil (Hyllestad), Reza Rezaee (Oslo), Marit Aakre Tennø (Luster) NYTT STYRE: Jon Todal, Maria Svendsen, Bente Riise, Aud Søyland, Håvard Øvregård, Kirsten Tegle Bryne og Olav Kuvås. Gunnhild Øyehaug fekk prisen for boka Vente, blinke. Dette er Øyehaug sin første roman, men ho er for lengst ein driven skribent og aktør i det offentlege rom, med dikt, noveller og essay på merittlista i tillegg til at ho underviser på Skrivekunstakademiet og har vore redaktør for tidsskriftet Kraftsentrum. JURYEN MEINTE GUNNHILD ØYEHAUG SJARMERER stort i Vente, blinke. «Ein godtepose og ei russisk dokke av ein roman», kalla juryen boka. «Med sin særeigne stil leikar Øyehaug med lesaren, med språket og med personane sine, og ho gjer det med eleganse og humor. Øyehaug verkar nyta å tøya grensene for det realistiske og det moglege. Dette er korkje draum eller røynd, dette er litteratur slik det REGJERINGA HAR KOMMENTERT denne einsrettinga i Stortingsmelding nr. 35 ( ) Mål og meining. Under «Prioriterte tiltak» står det: «Departementet ventar at riksdekkjande aviser i større grad gjev høve til å nytta nynorsk på redaksjonell plass.» Landsmøtet i Noregs Mållag meiner at Kyrkje- og kulturdepartementet bør koma med ei utgreiing om momsfritak for aviser. Utgreiinga bør vurdera om riksdekkjande aviser som forbyr å bruka éi av dei to offisielle norske målformene på redaksjonell plass, og som ikkje har eit språkpolitisk definert føremål, bør mista momsfritaket. Nynorsk for innvandrarar Foto: Kjartan Helleve Nynorsk litteraturpris til Øyehaug skal vera i gode romanar», skreiv juryen vidare. Øyehaug kunne ikkje sjølv vere til stades på landsmøtet, men hadde i staden sendt ein takketale på video. Det betyr mykje for meg å få nettopp Nynorsk litteraturpris, sa Øyehaug på videoen. Nynorsk er ei sak som har halde meg vaken sidan femårsalderen, mellom anna på grunn av ei redsle for at eg ikkje skulle få offentlege skjema på nynorsk då eg voks opp. I barndomen hadde eg ein sterk mistanke om at eg var reinkarnasjonen av Ivar Aasen. Glad i å lesa, udugeleg i gardsarbeid. Basert på såpass sterke indisium er det vel berre å konstatera at Nynorsk litteraturpris er komen heim. Men det er vel slik at eg er mest min eigen person med nynorsk i hjarta mitt. Eg set umåteleg stor pris på å få denne prisen, og det gjev inspirasjon til å skriva meir, avslutta ho. 16 NORSK TIDEND NR

17 Satsar på nynorsk nettavis: Prosjektet «Ung til sinns- på Nett» er ei nettsatsing på nyheiter med fokus på kultur, ungdom og regionalt stoff. Målgruppa er ungdom og folk som er «unge til sinns». Satsinga skal prioritere stoff relatert til kultur og ungdom. Initiativtakarane til satsinga har alle eit ynskje om å styrkje nynorsktilbodet på Internett, og særleg tykkjer dei det er viktig å gje unge eit betre tilbod enn i dag. Prosjektet er eit samarbeid og spleiselag mellom ABC-Startsiden, Landssamanslutninga av nynorskkommunar (LNK), Nasjonalt Garborgsenter, Magasinnett og Pirion. Det er tenkt at stoffet skal treffe ungdommen på deira premissar. Nettavisa skal famne breidda av nyheiter innanfor temaet kultur og det som kan vere relevant for det å vere ung i Noreg. Nyheitene skal kome frå dei ulike regionane i Noreg. (LNK NYTT) fråsegner Eksamen i nynorsk og bokmål for alle NOREGS MÅLLAG BED REGJERINGA ved kunnskapsminister Bård Vegar Solhjell om å endra eksamensordninga i norsk slik at alle elevane på studiespesialiserande programområde kjem opp til eksamen i både hovudmål og sidemål. Nynorsk og bokmål skal vera jamstelte, både i skulen og elles i samfunnet. Det er slege fast både i stortingsmeldinga Mål og meining, som meislar ut ein overordna språkpolitikk, og i Språk bygger broer, som tek føre seg språkopplæringa i skulen. Då må òg evalueringa i norskfaget spegla denne jamstellinga. Det er ein velkjend mekanisme at evalueringsforma får konsekvensar for innhaldet i og omfanget av undervisninga. Dersom jamstellinga mellom nynorsk og bokmål skal vera reell i skulen, må eksamen vera lik for begge språka. Lat oss få tilbake ordninga med to jamstelte eksamensstilar! Foto: Stock.Xchng Fråsegn: Barnehagen avgjerande for språkutviklinga I DEN GJELDANDE RAMMEPLANEN FOR BARNEHAGEN er der sett opp fleire fagområde som barnehagane skal arbeida med. I ein fersk rapport frå Høgskolen i Vestfold seier 67 prosent av barnehagestyrarane at dei særleg legg vekt på arbeid med «kommunikasjon, språk og tekst». Dette er også i tråd med kravet frå fleire regjeringar om at leseopplæringa skal byrja i barnehagen. Når over 80 % av førskuleborna i Noreg går i barnehage, seier det seg sjølv at barnehagen er ein viktig arena for språkutviklinga i landet vårt. Når ungane tek til i skulen, har dei alt eit tydeleg grunnlag for den (vidare) skriftlege opplæringa. Det syner seg at ungar i nynorskområde ofte kjem dårleg ut i høve til sitt eige hovudmål. Det er ei følgje av at der er eit sterkt press frå bokmål i samfunnet generelt, og at der sjeldan er formelle krav til opplæringsmål i barnehagen. I tillegg er der etter måten lite kunnskap mellom barnehagetilsette om korleis denne fyrste språkopplæringa påverkar skriftspråket. LANDSMØTET I NOREGS MÅLLAG ser det som svært viktig at barnehagestyresmakter nasjonalt og lokalt tek denne problematikken på alvor og legg til rette for meir nynorsk og dialekt i barnehagane. Det inneber også at ein er medviten om lokalt talemål og prøver å styrkja det, slik at ungar kan ha naturleg støtte i sin eigen dialekt når dei for alvor tek til med skriftleg arbeid. Berre slik kan me sikra ei positiv utvikling av begge dei norske språka. Noregs Mållag inviterer kommunar til eit samarbeid for å lukkast i dette arbeidet. Få tilbake klassen! DÅ OPPLÆRINGSLOVA VART ENDRA I 2003, vart det slutt på kravet om å dela elevane opp i klassar i skulen. I staden kom det inn ei formulering om at skulen skal «organisera elevane i grupper etter behov». I praksis har klassen i stor grad forsvunne. Elevar, lærarar og foreldre har heile tida uttrykt frustrasjon og sinne over stoda. Føremålet med å fjerna klassen som eining, var å opna for meir lokale og fleksible måtar å organisera undervisninga på. Resultatet har vorte det same for svært mange skular: Kommunane brukar den nye ordninga til å føysa flest mogleg elevar inn i ei gruppe for å spara pengar. FOR NYNORSKEN HAR DETTE VORE EIN KATASTROFE: Mange kommunar blandar elevar med ulikt opplæringsmål, jamvel heilt ned i fyrste klassesteget. Dette er ikkje lov ifølgje opplæringslova, men det vert likevel praktisert. Dette fører til at nynorskelevane ikkje får skikkeleg opplæring i nynorsk, og det endar med at foreldra vel å byta opplæringsmål for borna sine til bokmål. Sameleis er det færre foreldre som torer velja nynorsk for borna sine når dei ikkje er sikra ei fullgod opplæring. gane skal gå til nynorskopplæring for innvandrarar i kommunar som har nynorsk som hovudmål. Mange av innvandrarane ønskjer sjølv å læra nynorsk, slik at dei lettare kan slå rot i lokalmiljøet, og hjelpa borna sine med skulearbeidet. Det er urimeleg at dei blir avviste med at det ikkje finst læremiddel på nynorsk. Noregs Mållag krev difor at Regjeringa og dei aktuelle kommunane og fylkeskommunane i fellesskap gjer noko for at dei nynorske læremidla som finst, skal bli tilgjengelege for dei innvandrarane dette gjeld, og at det blir produsert meir læremiddel for innvandrarar enn tilfellet er i dag. Foto: Zsuzsanna Kilián/Stock.Xchng UTDANNINGSFORBUNDET HAR BEDE STYRESMAKTENE ta inn att klassen som kjerneorganisering i skulen. Lærarane opplever dagstøtt korleis det å «organisera elevane i grupper etter behov» går ut over elevane. Før var opplæringslova ein garanti for rettane til elevane og foreldra. No blir den same lova brukt til å hindra at elevane får den undervisninga dei har krav på. Sjølvsagt lyt det vera mogleg å tilmåta undervisninga til lokale tilhøve, men dagens lov kombinert med dårleg kommuneøkonomi undergrev ei pedagogisk og fagleg fornuftig organisering av undervisninga. Trygg elevrettane få tilbake klassen i skulen! NORSK TIDEND NR

18 Den vanskeleg i bokevja ved Hilde Myklebust, skrivande småbrukar Dikt frå ei grøn øy Ti år etter eg sjølv sat i det same klasseromet som litteraturhungrig og skrivevillig elev, sat eg no ved kateteret som lærar. Eg skulle snakke om bøkene mine, om forfattarskapen, om poesi. Det var svært underleg å sitje der og vere det eg den gong for ti år sidan drøymde om å verte. Også min gode, gamle linjelærar var til stades. Han introduserte meg med å lese ein dagens tekst frå klasseturen i 98/99, ein av dei daglege tekstane klassen måtte skrive i løpet av ein heilt vedunderleg tur til og gjennom Irland. Eg hugsa teksten. Og eg hugsa nøyaktig kvar eg skreiv han: på ein benk ved sida av James Joyce i bronse. Joyce - med briller, hatt og avis på fanget. Eg - knisande av beundring og sprekkeferdig av skrivetrong. Teksten handla om kor nær ein var forfattarar til stadigheit, når ein traska gjennom Dublin. Korleis ein heile tida vart gjort merksam på framifrå forfattarar som hadde levd og virka der, vunne nobelprisar og skrive verdslitteratur. Den handla om vakre menn og gode bøker, forfattarliv og irske auge. Langt ifrå nokon god tekst. Eg vart faktisk ein smule brydd. Men kanskje spratt denne teksten ut som ein avleggar frå noko som skulle vekse i meg seinare. Ja, for kanskje var det nettopp den gongen då eg sat der i ei grøn lunge i Dublin, ved sida av Joyce, for å skrive dagens tekst, at eg oppdaga irsk litteratur. Kor rik han var. Kor over alt og synleg. Ei oppdaging som leidde meg til poeten Seamus Heaney. Som igjen leidde meg til John F. Deane. Det går ein tråd frå den gongen eg sverma med Joyce på ein benk i Dublin og fram til notida, då eg oppdaga Deane og skjøna at her fanst ein favoritt. Eg visste ikkje kven han var den gong eg var i Irland. Vi var tjue år, og var helst opptekne av dei som var berømte, daude og hadde levd det mest utesvevande livet: Oscar Wilde, til dømes. Å, ja, vi tok gjerne ei Guinness for han. No ville eg nok heller drukke for Deane. For det var han som atter leidde meg til ei enorm glede då boka Grøne dikt kom ut i 2005, der han var godt representert. Eit prakteksemplar av ei bok, smekkfull av irske lyrikarar, bugnande av grønt gras mellom steingardar, kvasse klipper, mørkt og tjukt øl, øyar på øyar, svaler, murstein og vakre horisontar. Irsk lyrikk har ein fantastisk god og stolt tradisjon for det episke uttrykket. Dei vil fortelje. Formidle ei historie, stor eller lita, det er ikkje så nøye, berre det er noko der som krummar seg på tunga, men flyt på papir. Dikta er ofte heilskaplege, dei spenner seg ut og dreg berande strengar gjennom seg som har ei eiga evne til å klinge med i både fortid og framtid. Samstundes som dei er her og no. Her. Og no. Tilstades. Det gjev ei heilt særeiga uttrykkskraft. Både Historia og Naturen finst i linene, slik er det berre, og slik skal det vere. Dette er dikt som ikkje kavar seg opp. Dei fyk ikkje rundt og vil vere i fleisen på deg med storkjefta sanningar, men let deg oppdage seg. Sjølvsagt er også irsk lyrikk mang slungen, men dei har noko som kanskje norsk lyrikk stundom mister av syne: ein tryggleik i det faktum at eit godt dikt er eit godt dikt, heilt uavhengig av form og tradisjon. Grøne dikt er også knakandes godt omsett til velklingande nynorsk av Knut Ødegård og Jostein Sæbøe. Eg kjenner takksemda til desse to renne i meg som ein pint med brunt øl. For å ha trekt den irske moderne lyrikken inn i den norske. Synt han fram, gjort han tilgjengeleg. Gjeve meg ei rekkje openberringar. Å få Grøne dikt i hendene, var for meg slik Deane skriv i diktet Dedikasjon: Spovane spreier seg no på ei vintereng, deira rop er små halleluja av overleving: Eg byd deg på dikt, her som det er liding og glede, det er kveld, og det er morgon fyrste dagen. Amen til det! «Eg vil snakke om stygge mammaer. Mammaer som ikkje meistrar rolla si.» I mai inviterte Litteraturhuset i Oslo til eit møte om morsrolla i norsk samtidslitteratur. Helle Vaagland og Hanne Ørstavik skulle diskutere saman med ein ukjent debutant frå Tromsø. Slik inviterte Litteraturhuset til møtet: «I 1990-åra auka alderen for førstegongsfødande kvinner sterkt. Utdanning, opplevingar og prøving av partnarar dominerer no tjueåra, noko som gjev god tid til å førestelle seg framtida. Familielivet har nær sagt vorte ein arena for livsstil og sjølvrealisering. Me kler ungane opp i dansk retro, investerer i vaklevorne designvogner på høge bein og les om kor lukkelege me er med det, i glansa blad som heiter Mamma. Midt i denne røynda står Tove, mora i Kjersti Kollbotns debutroman, Eg er mamma. Eg skal vere god. Sedd utanfrå er ho vellukka, der ho hentar og leverer, skjøttar jobben som vegingeniør og sjekkar menn på fest, men heime er ikkje ting som dei skal.» Eg ville undersøkje skeive maktrelasjonar, der den eine parten er avhengig av den andre, den med mest makt, seier Kollbotn. Typiske situasjonar er foreldre barn (vaksenmakt). Men ein kan ha det i andre relasjonar også, til dømes i hjelpeapparatet, i klasserommet, på treningsbana, på ein arbeidsplass, etc. Kva kan skje om den som sit med makta ikkje er i stand til å forvalte denne på ein bra måte, men tvert om får fart på skadepotensialet sitt? Dette er eg nysgjerrig på. Kvifor er dette så interessant? Eg er fasinert ved det verjelause og sårbare som mikrofamiliar i Noreg, om det er to vaksne i familien og ikkje berre éin, som i min roman, er det likevel mikro og ofte stengt for innsyn, og mange liv blir for magre og åleinelevde. Det kan bli einsamt, og det kan bli utrygt dersom summen av mentale belastningar blir for stor. Eg ville også forsøke å vise at det ikkje treng vere noko automatisk samanheng mellom det å ha høg utdanning, det å vere sjef, og det å vere ein forelder som handterer dei vanskelege mellommenneskelege forholda. Det er etter mi meining ei kortslutning. Det er ikkje alltid verken enkelt eller greitt å be om hjelp. Og at systemet skal ordne opp, er nok heller ingen hokus pokus. Igjen er det avhengig av at der er eit godt samspel og ein type krevjande ærlege haldningar, seier Kollbotn. Er det rett å tolke romanen som ein kommentar til eit tilsynelatande evig ordskifte om kva ei god mor er, kva ein god far og kva ein god familie er? Eg er meir oppteken av kva ein vaksen, eller ein som har mest makt i ein relasjon, maktar å få til av gode resultat gjennom å vere reflektert, til stades, heile vegen vere interessert i å korrigere eigen oppførsel og haldningar om det er nødvendig. Eg synest ikkje noko om at familiar blir delte inn i «det som er best» og «det som er nestbest» fordi det ikkje alltid er «mann, kvinne og barn» involverte på «rette» måten. Men samstundes må det vel vere bra at ein får eit ordskifte om dette, at det blir sett på dagsorden slik du gjer det? Eg trur det er heilt avgjerande, ikkje berre fordi det er etisk sett er viktige spørsmål å ta fram i lyset, men fordi det kan hjelpe på trykket som kan vere hos den enkelte familie som lever liva sine utan innsyn. Vi kan kome til å samtale om det som ikkje kjennest heilt greitt, og slik ganske enkelt finne ut meir av det som kan vere vanskeleg, utan denne båstenkjande klientifiseringa. Slik kan vi gje oss sjølve nødvendige korrektiv gjennom å kunne sjå eigen situasjon, og korleis vi, som er vaksne, handterer utfordringane det er å forvalte andre sine liv. Kva er det du saknar i opp dette? I ordskifte om t.d. homofile sine rettar så blir det mest eit ordskifte mellom kyrkjemoral og sosialdemokratisk alle-harlike-rettar. Kven er det som bør meine noko og gje råd? Eg saknar ein slags «letthet», og ein nærleik. Det blir ofte til at ein snakkar om nokon andre. Noko som skjer ein annan stad. Eg trur ikkje alltid det er så «pent» rundt omkring, når ein legg saman smått og stort. Og det treng det då aldri heller vere. Stygt blir det først når ein ikkje greier å ta tak i det, bryte eit mønster før det er blitt eit mønster, setje ord på det før trollet blir for stort, seier Kollbotn. Romanen er eit format som nettopp stimulerer til refleksjon, møte med ein sjølv og eit språkleg medvit. Ein har høve til å kome tett på i ein skjønnlitterær tekst. Ei forteljing som rører, er kjenneteikna av det personlege som er attkjennande for fleire, i motsetnad til det private der ein vert ein kikar inn i andre sine liv. Tematikken eg tek opp, er av ein slik karakter at ei roman-, eller novelleform, og kanskje også essayet, vil vere format som fungerer godt. Lesaren kan få bli med inn i universet som blir skrive fram, ønskje seg vekk derifrå, få seg nokre aha-opplevingar, eller rett og slett avvise heile greia. Eg skriv og les også mange akademiske og byråkratiske tekstar, og det kan blant anna verte litt for mange bør-, skal-, Ein kan få seg ein på trynet om ein er for naiv og sovnar i draumen om ein glansa familie 19 NORSK TIDEND NR

19 e fyrsteboka ord med ola kan- og må-setningar, og språket ein brukar, er ofte tømd for meining, og er ofte ueigna som refleksjonsfundament og dermed kunnskapsbygging. Ein blir i beste fall informert. Ein skapar ein avstand til stoffet, ein avstand som gjer at lesaren ikkje opplever at noko står på spel, og dermed ikkje vedkjenner seg alvoret i dei ulike sakene. Det står noko på spel heile tida for nokon. Viktige val som skal gjerast, og som har konsekvensar for grupper eller individ. Språket er ein svært dårleg utnytta ressurs. Utruleg nok. Er det råd å sjå ein samanheng med at du arbeider som byplanleggjar? Du planlegg og planlegg, men når bilane og folka kjem, så fungerer det ikkje slik du tenkte. Byplanlegging er eit svært politisk fagområde, og det vil det nok halde fram med å vere. Men det viktigaste ved ein plan er at ein har ein, sjølv om han ofte blir «torpedert» av politikarane. Utan ein plan som byggjer på ein overordna idé, tanke og analyse, så vekst og utviklar byane seg på måfå. Byplanlegging er eit samansett bilete av problemstillingar som skal løysast. Ein godt fundert plan fungerer som eit korrektiv, eit korrektiv som gjev høve til å gjenkjenne avvik mellom kva som var tenkt, og kva som vart resultatet. Om ein gangstig vert lagd som ein omveg, vil folk lage ein eigen stig den kortaste vegen. Om ein park vert lagt skuggefullt, eller utan skydd for vind, vil folk ikkje bruke han. Så nokre parallellar til foreldrerolla kan ein sjå. Ein trur kanskje at slik og slik kjem det til å bli, og ein kan få seg ein på trynet, om ein er for naiv og sovnar i draumen om ein glansa familie. Har du ei oppskrift til oss? Det finst nok ikkje ei enkel oppskrift. Og dette er ikkje noko ein kan lære til fulle i eit auditorium. Dette må levast av den enkelte. Berre slik kan ein vere ein god dialogpart, ikkje som ein som gjev råd, men som ein som har eigne reflekterte erfaringar å by på. Om ein berre byr på teoretiske ulevde råd, kan det slå feil i ein slik komplisert tematikk som dette her. Det kan vere mange faktorar som spelar inn når det går gale, eller familielivet ikkje blir så godt som ein kanskje hadde håpa på. Det viktigaste er kanskje å vere så til stades i eige liv at ein kan vere i stand til å registrere kva som skjer, når det skjer, og å utvikle ei slags interesse for at heimen skal vere ein god stad å vere, også på det indre planet. Då set ein seg sjølv i posisjon til å kunne handle, og kanskje handle rett om det blir nødvendig. Kva tykkjer du me bør bli betre på? Det et viktig å tenkje over språket ein nyttar. Er det no verkeleg slik at det er ein tydeleg samanheng mellom menneske som vert putta i båsen «svake grupper», og manglande evne til omsorg og godt foreldreskap? Det er eit sjikanerande og lite nyansert språk, og syn på enkelte grupper som også gjer seg gjeldande i samfunnet. Det handlar, slik eg ser det, om vere menneske. Og evna til å vere menneske har vi alle. Men vi må øve oss. Og for å orke å øve, må vi vedkjenne oss at det trengst, og at det er viktig. Slik kan det også verte intellektuelt interessant, seier Kollbotn. Kjersti Kollbotn, byplanleggjar busett i Tromsø, debuterer med roman om ei mor som slit med morsrolla. Foto: Cappelen Damm språkspalte ved Ola Breivega Vil du ha ei skrå? OM DU SVARAR JA på dette spørsmålet, kva får du då? DEI FLESTE AV OSS REKNAR NOK MED at tilbodet gjeld skråtobakk, og svarar helst nei. I denne tydinga skal ordet ha lågtysk opphav og tyda avskore stykke. Det høyrest rimeleg ut. FAR, SOM VAR FØDD I 1907 og tala eit stødig fronsmål, hadde nok tolka ordet på same måten og truleg svara ja takk. For han sa ikkje nei til ein buss. Men han nytta ordet i ei anna tyding òg. Rett nok ikkje i eintal, det høyrde eg aldri han sa. Men fleirtalsformene skræ og skræn (nynorsk skrær og skrærne ) var faste inventar i ordtilfanget hans. Når han tok på seg eller av seg skræn, var det skorne det galdt. Gjerne arbeidsskorne eller eit utslite skopar som han aldri ville ha vist seg med i fint lag. For han var nøye på det, skomakarmeister som han var. På norrønt ( skrá ) tydde ordet opphavleg tørt skinnstykke. Nynorskordboka gjev tydingane lapp, stykke av (hardt) skinn el. lêr, gammal skinnsko. Og vi får eit bruksdøme: Å dra skrærne vil seia å dra føtene etter seg. MEN SKINNSTYKKE KUNNE NYTTAST til meir enn skolaging. Folk skreiv på dei. Og Nynorskordboka gjev atter god opplysning: I norrøn tid vart ordet nytta om skinneller pergamentstykke med oppskrivne lover, vedtekter og liknande. Som døme nemner ordboka hirdskrå. HIRDA, VEIT VI, VAR KRIGSFØLGJET, livvakta og hoffet til dei norske kongane i mellomalderen. Slike innretningar treng reglar. Etter sogetradisjonen skal Olav den heilage og seinare Olav Kyrre ha gjeve dei fyrste reglane for hirda, men dei er ikkje skriftleg dokumenterte. Det skal ha vore kong Sverre som fekk laga den fyrste skrivne hirdlova, hirdskråa. Ho vart omarbeidd og utvida av Magnus Lagabøte. Hirdskråa hans har vi framleis; ho er ein dyrgrip og eit viktig kjeldeskrift. Hirdskråa vart opplesen for heile hirda når ho var samla i kongsgarden i jula. SAMSKIPNADER som handverkarlaug og gilde hadde òg sine skrær, med strenge og bindande reglar om opptak, tilsyn og straffer. NO LAGAR VI IKKJE SKRÆR MEIR i denne tydinga. Ordet gjekk or bruk saman med pergamentet. NORSK TIDEND NR

20 Programmet for Symposiet klart Litteratursymposiet i Odda fornektar ikkje røtene sine. Difor blir det også i år mogleg å vera med på Bikubegang med Frode Grytten. Det heilt unike med Litteratursymposiet i Odda er den sterke koplinga mellom litteraturen og staden, seier ein entusiastisk festivalleiar, Marit Eikemo. I byvandringa Bikubegang guidar Frode Grytten folk gjennom det litterære og samtidig heilt konkrete Odda. På vegen får publikum både opplesingar, litterære referansar og god gammaldags folkesnakk om oddingar og faktiske hendingar. Og så blir det musikalske innslag med Pedro Carmona-Alvarez når dei kjem til Kinotrappa. Ellers får publikum møta a- laget av norske forfattarar på våre legendariske arenaer, som til dømes Lindehuset i det nedlagde Smelteverket, Odda Kino og Hardanger Hotell. I år blir det også slamkafe med daglege litterære overraskingar på den nyopna Smelt, ein kafe som ligg fint til midt mellom alle ruinane på smelteverkstomta. Lokal forankring er ein sentral motivasjon. Det skal ikkje vera mogleg å skipa til dette andre stader enn i Odda. Når Vi er opptekne av at folk i Odda skal kjenna seg trygge, og derfor inviterer vi alltid forfattarar attende, og det skaper ein heilt spesiell dialog mellom forfattarar og publikum. Samtidig som publikum lettare opnar opp for det som er nytt, for dei nye forfattarane på programmet. I år kjem mellom andre Karl Ove Kanusgård, Selma Lønning Arø, Erlend Loe, Eldrid Lunden, Brit Bildøen, Agnes Ravatn og Marit Nicolaysen for første gong. Me passar på å få til ein balanse i programmet slik at det alltid er noko kjent og noko som er nytt. Ja, vel, men... Knut Nærum, Tore Renberg og Trude Marstein kjem til dømes for andre gong og Pedro Carmona- Alvarez har vore med fleire gonger, i tilegg til oddaforfattarane Frode Grytten og Lars Ove Seljestad. Den spesielle energien oppstår i møte mellom forfattarar og publikum og mellom forfattarar og forfattarar, som både kjenner kvarandre og som møtest for første gong. Då kan det Kva er det med Dag Solstad? Foto: Oktober henda publikum får med seg noko nytt, noko anna som dei ikkje visste om. Det gjeld i grunnen både for dei fastbuande og dei som kjem på vitjing. Det er fleire fagmiljø som har lagt opp til å ha seminar samstundes med festivalen og båe skrivekunstakademia kjem. - Når er det... Eg er utruleg stolt over at me får eit nyskrive verk til opninga. Trond Espen Seim skal framføra prologen Ein flytande bjørn av Frode Grytten. Trond Espen Seim er veldig begeistra for Frode Grytten, og det er kjekt å kunne føra kunstnarar saman og sjå kva som hender. Det er ein veldig viktig motivasjon for å driva med festival, å kunna vera ein møteplass for kunstnarar og slik bidra til at nye samarbeid kan oppstå. Ja, men... Teamet i år er litterære bilete, både som fagleg term, men også som forholdet mellom bilete og tekst, litteratur og film og teikneseriar. Alt på onsdagen opnar vi med eit interessant biletbok og teikneserieseminar med mellom andre Svein Nyhus, Stian Hole, Frode Grytten og teikneserieskaparen InkaLill. Så når... Symposiet tek utgangspunkt i Dag Solstad si programerklæring frå 1967 i Svingstol som startar sånn: Vi ville gi kaffekjelen vinger. På arbeidsplassene tegnet vi utkast til vinger og om kveldene diskuterte vi og sammenlignet. Til vi en morgen forsto at vi for alltid måtte slutte å drømme Dag Solstad kjem sjølv og på laurdagen vil Trude Marstein og Odd W Suren diskutera kva det er med Dag Solstad. Solstad vil sjølv kommentera innlegga deira etterpå. Hallo! Stopp! Når?, spurde eg. Når er det det skjer? Å, slik. Hjarteleg velkomen til Odda mellom 7. og 11. oktober! KJARTAN HELLEVE kjartan.helleve@nm.no Sanning og forbanna dikt Lillehammer litteraturfestival sitt tema «Sanning» viser seg å vere blant dei meir produktive i sitt slag. For eksempel i samtale med den danske forfattaren Lone Hørslev. Det er fredag, det vil seie helg, og sola har komme til Lillehammer for å bli. Poet og romanforfattar Lone Hørslev har ikkje komme for å bli, ho er snarare på 24 timars besøk i byen som har «Sanning» stempla over heile seg. Hørslev les blant anna opp frå si siste diktsamling på Galleri Zink, før ho flyg attende til Danmark og cdslepp dagen etter. Eg møter henne og må sjølvsagt aller først spørje om årets festivaltema. Poesi, seier eg, er jo den sjangeren der forfattarens biografi oftast blir sett i samanheng med dei litterære tekstene. Kva tenkjer du om dette? Lone Hørlev seier: Om ein skal skrive litteratur, må ein både vere ærleg, og lyge. I prosessen med å bearbeide noko litterært er det jo vanskeleg å ta omsyn til om det er sant. Men då eg jobba med den siste diktsamlinga mi, «Jeg ved ikke om den slags tanker er normale Skilsmissedigte» var målet å vere så ærleg som muleg. Eg skreiv om noko som låg meg på hjartet oppbrotskjensla i den skilsmissa eg nettopp hadde gått gjennom. Å skrive om det ville ikkje ha gitt meining om eg ikkje var ærleg. Dagboknotat Du spelar jo også på dette med poesien som «vedkjenningssjanger» i fleire av bøkene dine. Du brukar ditt eige namn, skriv om draumar, skriv noko som ser ut som dagboknotat? I den siste boka fins ein eigen del som er utforma som dagboknotat og det som står der, forheld seg heilt faktisk til det som skjedde dei dagane. Eg har generelt eit bevisst forhold til korleis fakta og fiksjon relaterer seg til kvarandre, eg blandar det upersonlege med noko klart personleg slik at ein ikkje veit kva som er oppspinn og kva som er ekte. Det handlar i grunnen mest om å gi det ei form. Eg spør Lone Hørslev om klisjéar, som eg tenkjer ho jobbar ein del med både språklege klisjéar, og stereotypiar for eksempel i forhold til kvinne- og mannsroller. Ein klisjé rommar jo alltid ein viss grad av sanning, seier Hørslev. Når eg skriv, vil eg djupast sett seie noko om ei slags fundamental einsemd. Dette med å søkje kjærleiken til det andre mennesket opptek meg. Men slike ting er jo skildra så mange gonger før at ein balanserer på ein knivsegg når ein skriv om det. Dersom ein ikkje verkeleg engasjerer seg, blir slikt stoff heilt flatt. Min måte å skildre dette på er å undersøkje det språkleg. Stoffet er jo også så varmt, det er nødvendig å trekkje seg litt attende innimellom og skape ein avstand. Samtidig vil eg ikkje fortape meg i ironi og for stor avstand. Det er ei komplisert greie. Enkle forteljingar I tidlegare diktsamlingar, særleg «Ærgerligt, ærgerligt» (2003), men også i «Lige mig» (2007), dukkar prinsen stadig opp, seier eg. Eg liker dette med prinsen. Hørslev seier det er vanskeleg å snakke om «Ærgerligt, ærgerligt». Eg har endra meg ein god del sidan den tid. Men bruken av prinsen som ei slags fiksert mannsrolle er jo også eit distanserande grep i forhold til å skrive om dette varme stoffet. I den siste diktsamlinga har eg forsøkt å halde slik avvæpning meir attende. Eg har vore tettare på, blant anna ved å skrive om ungane mine. «Skilsmissedigte» er nokså annleis frå dei andre diktsamlingane eg har skrive. Men eg liker i grunnen godt å bruke ein type enkle forteljingar når eg skriv om store tema fordi det jo nettopp ikkje er enkelt. Eg kan for eksempel bli fascinert av måten kristenfundamentalistar forenklar problem på. Det er ein lengt etter enkelheit, ein motpol til alt det som er kaotisk. Lone Hørslev, som så mange andre, har skrive tekster med New York City som tydeleg bakteppe. Kvifor er det så spennande å skrive om denne byen? Eg synes generelt det er spennande å bruke forskjellige stader som bakteppe innanfor ei og same bok. Når ein skiftar scene, eller stad, blir også det språklege uttrykket endra, ein får eit anna språkleg reservoar. Innhaldet blir jo også påverka i dikta om NYC dukkar for eksempel Andy Warhol opp. Det er ein energi mellom land og by i dei bøkene eg har skrive. Ulike sjangrar Kva med romanane, spør eg, jobbar du veldig annleis med dei? Er romanane eit anna type prosjekt enn dikta? Absolutt, seier Hørslev. Når eg skriv romanar, hentar eg stoff frå ein annan stad enn når eg skriv dikt. Eg jobbar jo også med musikk, skriv songtekster det blir ein tredje måte å skrive på. Eg spelar på forskjellige register men det startar alltid med noko eg er interessert i å finne ut av, å utforske. Samtidig påverkar dei ulike sjangrane kvarandre, eg får ofte lyst til å skrive prosa når eg skriv poesi, og omvendt. Takk, seier eg til slutt, sjølv om eg for så vidt kunne tenkje meg å snakke med Lone Hørslev heile kvelden. Eg kunne også tenkje meg å stele dei raude, høghæla skorne hennar. Men mest av alt kunne eg tenkje meg at fleire folk las dikt. (Og om dei skulle finne på noko slikt, kunne dei begynne med Lone Hørslev.) ANNA KLEIVA SAMLAGET morten søberg Senatet som aldri vart Essay frå Stortinget Søberg skriv kunnskapsrikt om dissensar i regjering, statsrådsfall, statssekretærane som den nye politiske klassen og om (mangelen på) saft og kraft i debattane i stortingssalen. kr 299,- «For lesarar som er opptekne av politikk og har sans for freistnader på å sjå dagsaktuelle politiske stridsspørsmål i eit historisk perspektiv, er det mykje å finna i Søbergs essay frå Stortinget, både av skarpsynte observasjonar, profilerte personlege vurderingar og av framlegg som provoserer lesaren til sjølv å ta stilling.» inge lønning, Dag og Tid «Søberg skriv særs godt. Korrekt og stilsikkert, men samstundes overraskande og morosamt. Han er god på elegante vendingar. Ei god essaysamling eg hadde stor glede av. bård vegard solhjell, 20 NORSK TIDEND NR