PENSJON Generelt om pensjon, AFP, offentlig tjenesstepensjon m.m. Kurs for atv/vgo - Tromsø 15. og 16. mars

Transkript

1 PENSJON Generelt om pensjon, AFP, offentlig tjenesstepensjon m.m. Kurs for atv/vgo - Tromsø 15. og 16. mars 1

2 TEMA FOR DENNE ØKTA 1. Generelt om pensjon 2. AFP 3. Offentlig tjenestepensjon 2

3 TARIFF PENSJONSOPPGJERET 3

4 KORT OM PENSJON Pensjon er dei pengane ein skal leve av etter at ein er blitt pensjonist, ei form for lønn. Ein kan sjølv påverke kor stor pensjonen blir. Dette må ein tenkje på så tidleg som råd, helst frå ein er i 30-årsalderen. Heile pensjonssystemet blir revidert frå Det vil får konsekvensar for alle som er og blir pensjonistar. Pensjonssystema er ulike i privat og offentleg sektor. Mange synest det er vanskeleg å forstå korleis pensjonen blir rekna ut. 4

5 5

6 KORLEIS ER PENSJONEN BYGD OPP? Det norske pensjonssystemet er bygt opp av to hovudelement: folketrygd og tenestepensjon. I tillegg kan ein ha eiga privat pensjonssparing. 6

7 PENSJONSNIVÅA Pensjon AFP-tillegg AFP % Tjenestepensjonsberegnet AFP Tjenestepensjon med samordningsfradrag Alderspensjon fra folketrygden ved 67 år 62 år 65 år 67 år Alder 7

8 OFFENTLEG TENESTEPENSJON STATENS PENSJONSKASSE PENSJONSORDNINGAR I KOMMUNESEKTOREN Desse pensjonsordningane går ofte under fellesnemninga "tenestepensjon. Statens pensjonskasse er nedfelt i eiga lov. Kommunale pensjonsordningar er fastsette i eige regelverk som er ein del av tariffavtalane i kommunal sektor. 8

9 PENSJONSALDER - ALDERSGRENSE Pensjonsalderen i offentleg tenestepensjon er 67 år. Aldersgrensa for offentleg tilsette er 70 år. Ein del tilsette i offentleg sektor har særaldersgrense og kan pensjonere seg tidlegare enn ved 67 år. Frå 2011 er pensjonsalderen i folketrygda fleksibel frå 62 år til 75 år. 9

10 GRUNNBELØP: G 1 G = kr frå Kvart år i juni regulerer Stortinget grunnbeløpet i folketrygda i forhold til lønnsveksten. Før Stortinget si behandling har det vore drøftingar om G-regulering mellom partane i trygdeoppgjeret. Her er Unio og UDF med. Grunnbeløpet skal drøftast også etter 2011 og regulerast i takt med lønnsveksten. 10

11 Pensjon i prosent av lønn, dagens ordning Tall per PENSJON I PROSENT AV SLUTTLØN G Offentleg tjenestepensjon 66 % Dagens Folketrygd 5G 6G 8G 10G 12G

12 PENSJONSGRUNNLAG /SLUTTLØNN I OFFENTLEG TENESTEPENSJON Pensjonsgrunnlag/sluttlønn er som oftast den lønna du har når du går av. Det er denne lønna som gir pensjonsgrunnlaget. Har du i årslønn og har hatt minst 30 år i heil stilling, blir pensjonen på minst 66 % av årslønna, altså ein pensjon på ca kr Dersom du har gått ned i årslønn, men har full opptening før lønna gjekk ned, blir heile pensjonsgrunnlaget rekna ut frå den høgaste avlønninga. Går du ned i lønn før full opptening, får du berekna oppteningstid både før og etter nedgang i lønn. 12

13 INDEKSERING Pensjon blir lågare regulert enn lønnsveksten for yrkesaktive frå 1. januar Stortingsvedtak: "Pensjoner under utbetaling reguleres i samsvar med lønnsveksten og fratrekkes deretter 0,75 %." Lønnsvekst for yrkesaktive 4 % Pensjonsauke: * 0,04 = Pensjonsauke: * 0,0322 = "Tap":

14 LEVEALDERSJUSTERING I OFFENTLEG SEKTOR Levealdersjustering blir innført med den nye pensjonsreforma frå Levealdersjustering vil seie at pensjonen din skal justerast ned i forhold til kor mange leveår det er forventa at ditt årskull har igjen på det tidspunktet ein tek ut alderspensjon. Offentlege tenestepensjonar blir levealdersjusterte for alle kull som er fødde etter Dei som er fødde før 1959, har ein garanti på at pensjonen ikkje kan levealdersjusterast lenger ned enn til 66 % av sluttlønn dersom ein har full opptening. 14

15 Levealdersjustering i praksis Født 1953 Pensjonsgrunnlag Brutto pensjon før samordning (66%) Alderspensjon i folketrygden Samordningsfradrag Forholdstall ved 67 år 1,054 Dagens ordning Ny ordning Brutto tjenestepensjon Samordningsfradrag = Netto tjenestepensjon Folketrygd = Samlet pensjon (70%) (66,4 %) - Eksemplet illustrerer uttak av pensjon i både folketrygden og SPK ved fylte 67 år

16 LEVEALDERSJUSTERING KONSEKVENSER (1943 i 2010) År Antatt antall leveår etter 67 Pensjonsnivå gitt uendret pensjalder år 66 % Høyere pensjalder med 66% (1953 i 2020) (1963 i 2030) (1973 i 2040) (1983 i 2050) år 63 % + 8 månad år 60 % + 1 år og 4 månad år 57 % + 2 år år 54 % + 2 år og 8 månad 16

17 FOLKETRYGD GAMMAL ORDNING Folketrygda er grunnmuren i pensjonsordningane vi har i Noreg. Folketrygda vart innført i Gjeld for dei som er fødde før 1954 og gradvis for dei som er fødde mellom 1954 og Full opptening er 40 år mellom 17 år og 70 år. Det er dei 20 beste oppteningsåra (Besteårsregelen) som betyr mest for kva du vil få i pensjon. 17

18 FOLKETRYGD NY ORDNING Gjeld alle som er fødde etter 1953, fødde mellom 1953 og 1963 får ei blanding av ny og gammal ordning, fødde etter 1962 berre ny ordning. Ein opparbeider ein pensjonsbehaldning, som ein kan ta ut frå ein er 62 år. Ein får opptening for all inntekt, også overtid, frå 13 år til 75 år (alleårsopptening). 18,1 prosent av inntekt opp til 7,1 G. Får opptening også for omsorgsarbeid. 18

19 PENSJONSNIVÅA Pensjon AFP-tillegg AFP % Tjenestepensjonsberegnet AFP Tjenestepensjon med samordningsfradrag Alderspensjon fra folketrygden ved 67 år 62 år 65 år 67 år Alder 19

20 ALTERNATIVE VAL VED 62 ÅR Ein kan arbeide vidare 100 %. Ein kan ta ut AFP 100 %. Ein kan kombinere AFP og arbeid. Ein kan ta ut folketrygd, heil eller delvis. Ein kan kombinere arbeid 100 % og ta ut folketrygd, heil eller delvis. 20

21 AFP ÅR AFP (avtalefesta pensjon) er ein tidlegpensjonsordning som er framforhandla av partane i arbeidslivet, og som staten er med på å delfinansiere. Ordninga gjer det mogleg å gå av med tidlegpensjon frå 62 år. For våre medlemmer i offentleg sektor gjeld ordningane: AFP Stat for medlemmene av Statens Pensjonskasse (her er undervisningspersonale med ) AFP Kommunal sektor for medlemmer av KLP, medlemmer av kommunale pensjonskassar og tilsette i kommunal sektor som har pensjonsordning i forsikringsselskap. AFP i offentleg sektor blir ført vidare etter pensjonsreforma. 21

22 KVEN KAN TA UT AFP FRÅ 62 ÅR? Må ha fylt 62 år. Ein kan tidlegast gå av månaden etter at ein fyller 62 år. Må vere i inntektsgivande arbeid på pensjonerings- tidspunktet med ei inntekt som overstig 1 G, og tilsvarande året før pensjonering. Må ha minst 10 år i folketrygda med pensjonspoeng frå fylte 50 år til og med året før uttak, ev. ha minst 10 års medlemskap i offentleg tenestepensjonsordning etter fylte 50 år. 22

23 KORLEIS SØKJER EIN OM AFP FRÅ 62 ÅR? Søknadsskjema får du hos arbeidsgivaren din, hos pensjonskassen eller på ditt lokale NAV-kontor. Du og arbeidsgivaren din skal saman fylle ut søknadsskjema og sende dette til SPK/KLP. Søknaden må sendast til pensjonskassen minst 3 månader før du har tenkt å gå av med pensjon. Du må gi opp kor stor forventa bruttoinntekt i månaden i tillegg til AFP vil bli. 23

24 KOMBINASJON ARBEID OG AFP-PENSJON FRÅ 62 ÅR I den statlege og kommunale AFP-avtalen kan ein kombinere arbeid og AFP-pensjon. Søknadsprosedyren er den same som ved søknad om 100 % AFP. Ein søkjer om t.d. 20 % eller 40 % redusert stilling hos arbeidsgivar. I søknaden til NAV opplyser ein kor mykje ein forventar å tene i arbeidsinntekt kvar månad. NAV reknar ut prosenten. Arbeidsgivar må samtykkje i at ein går av med delvis AFP. I den statlege AFP-ordninga må ein minst ha 60 % av full stilling i arbeid. 24

25 KVA FÅR EIN UTBETALT I AFP-PENSJON MELLOM 62 OG 64 ÅR? Frå 62 år får ein det ein ville fått frå folketrygda ved 67 år pluss eit AFP-tillegg. Pensjonen er i hovudsak delt i tre komponentar: Grunnpensjon + Tilleggspensjon + AFP-tillegget. Grunnpensjonen er 1 G for einslege og 0,85 G for par. Tilleggspensjonen byggjer på kva ein har tent opp i folketrygda. AFP-tillegget er statens bidrag og er på kr. 25

26 Eks:Anne tek ut 100 % AFP ved 62 år 26

27 Eks:Anne tek ut 40 % AFP og arbeider 60 % 27

28 KVA KAN DU TENE VED SIDA AV AFP, OG NÅR FÅR DU AVKORTING I PENSJONEN? I vedtektene for AFP heiter det: Dersom avviket mellom faktisk inntekt og inntektsanslaget blir meir enn kroner på årsbasis, skal det foretas etteroppgjør Beløpet på kr er eit avviksbeløp for eventuell ny berekning av pensjon og ikkje eit fribeløp. Det som blir lagt til grunn for kor mykje ein kan tene før ein får avkorting, er tidlegare inntekt. Kva gir ikkje avkorting? Etterslepsinntekter som skriv seg frå avslutta arbeidsforhold, t.d. feriepengar frå året før ein gjekk av med pensjon. 28

29 KORLEIS PÅVERKAR PENSJONSREFORMA AFP-PENSJONEN I OFFENTLEG SEKTOR? I lønnsoppgjeret i 2009 vart partane samde om at AFP i offentleg sektor skal vidareførast. AFP-pensjonan skal ikkje levealdersjusterast. AFP skal indekserast fram til 67 år. Frå 1. januar 2011 kan ein gå av med AFP eller alderspensjon frå folketrygda, men ein kan ikkje ha begge ordningane samtidig. For dei som er fødde etter 1953, vil oppteningsreglane i folketrygda endre seg og difor også grunnlaget for AFP frå 62 år til 64 år. 29

30 AFP ÅR Arbeidstakarar som går av med AFP-pensjon når dei er 65 år eller 66 år, får pensjonen berekna etter reglane i SPK/KLP. Dette er ei AFP-ordning ein har avtalefesta i offentleg sektor. Pensjonen blir 66 % av pensjonsgrunnlaget/sluttlønna dersom ein har hatt full opptening minst 30 år i full stilling. Har ein ikkje full opptening eller hatt redusert stilling, får ein forholdsmessig redusert pensjonen. Ein kan også velje folketrygdberekna AFP + AFP-tillegget, dersom ein kjem betre ut med den ordninga. 30

31 AFP ÅR KVEN KAN FÅ AFP FRÅ SPK/KLP VED 65 ÅR, OG KORLEIS SØKJER EIN? Når ein fyller 65 år, er det reglane for berekning av AFP i SPK/KLP som gjeld. Ein må ha hatt minst 10 års medlemskap i ei offentleg tenestepensjonsordning etter fylte 50 år. Ein må ha vore i lønna arbeid og medlem av SPK/KLP fram til ein tek ut AFP. Ved 65 år kan ein gå direkte over til denne AFP-ordninga frå folketrygdberekna AFP år. Dette går automatisk, men ein må gi melding dersom ein vil ha delvis AFP. Dersom ein vel kombinasjonen AFP og arbeid, er det dei same reglane som for AFP ved 62 år som gjeld. 31

32 AFP ÅR KVA KAN EIN FÅ UTBETALT DERSOM EIN TEK UT AFP VED ÅR? Frå 65 år bereknar ein AFP som ein tenestepensjon. Ved full opptening får ein 66 % av sluttlønn. Dei aller fleste får høgare pensjon etter denne regelen enn etter folketrygdberekna AFP-pensjon. Har du tatt ut AFP heil eller delvis tidlegare, vil denne bli G-regulert fram til 65 år for berekning av sluttlønn. Det er ulike inntektsreglar i SPK og KLP etter 65 år. Reglane for kva du kan tene i tillegg til pensjonen i SPK, er dei same som for AFP ved 62 år. "Toleransegrensa er kr. Anna ordning i KLP. 32

33 KORLEIS PÅVERKAR PENSJONSREFORMA TENESTEPENSJONS-AFP VED 65 ÅR? Ordninga vi har i dag med AFP frå 65 år i offentleg sektor, blir vidareført etter Dette var det viktigaste kravet Unio hadde i pensjonsforhandlingane våren 2009, og vi nådde fram med kravet fordi organisasjonane stod samla Pensjon: 66 % av sluttlønn ved 65 år med 30 års full opptening. AFP ved 65 år blir indeksert, men ikkje levealdersjustert. 33

34 OFFENTLEG TENESTEPENSJON VED 67 ÅR Pensjonsalderen for offentleg tenestepensjon i stat og kommune i Norge er 67 år, dersom ein ikkje har særaldersgrense. Dei som er omfatta av ordninga er: medlemmer av Statens pensjonskasse, medlemmer av KLP og medlemmer av kommunale pensjonskassar og tilsette i kommunal sektor som har pensjonsordning i forsikringsselskap. Må ha hatt minst 35 % stilling I SPK, I KLP minst 14 timar i veka. Må ha vore medlem i minst 3 år (SPK). Pensjonsopptening ved permisjonar. Samordning av tenestepensjon og folketrygda. 34

35 KORLEIS SØKJER DU OM ALDERSPENSJON FRÅ 67 ÅR? Arbeidsgivar må sende inn pensjonsmelding med korrekte opplysningar om deg til pensjonskassen din minst tre månader før pensjonering. Pensjonskassane har alt mange opplysningar om deg som er viktige for berekning av pensjon. SPK/KLP trekkjer ut grunnlagsdata for pensjonsberekning. Deretter bereknar dei pensjonen og eventuell samordning med folketrygda. NAV utbetaler pensjonen. For å ha rett til pensjon frå offentleg pensjonskasse er det ein føresetnad å søkje tilsvarande ytingar frå folketrygda. 35

36 KVA FÅR DU UTBETALT I PENSJON VED 67 ÅR? Pensjonen blir berekna ut frå kor mange år du har vore medlem av pensjonskassen og storleiken på stillinga. 30 år i heil stilling gir rett til full pensjon. Full pensjon er ein garantert minimum 66 % av sluttlønn. Har du ikkje 30 år i heil stilling, er det dei åra med høgast stilling som blir lagt til grunn. Ved 67 år blir pensjonen frå SPK/KLP samordna med folketrygda, og dei fleste får meir enn 66 % av sluttlønn. For å få full utteljing i samordninga må ein ha 40 års opptening i folketrygda. Dei fleste får mellom 68 % og 72 % av brutto sluttlønn og +/- 80 % av netto lønn. 36

37 ANNE - PENSJON VED 67 ÅR 37

38 KVA KAN EIN TENE I TILLEGG TIL PENSJONEN NÅR EIN BLIR 67 ÅR? Pensjonskassane og folketrygda har ulike reglar for korleis arbeidsinntekt påverkar pensjonen. Inntekt fører ikkje til avkorting i folketrygda. Inntekt frå offentleg sektor fører til prosentvis avkorting i pensjonen frå pensjonskassane. Inntekt frå privat sektor påverkar ikkje pensjonen. Arbeider ein for pensjonistlønn i offentleg sektor, får ein heller ikkje avkorting i pensjonen frå SPK/KLP. Ein må gi melding til SPK/KLP om alle endringar i arbeidsinntekt. 38

39 KORLEIS PÅVERKAR PENSJONSREFORMA ALDERSPENSJONEN VED 67 ÅR? I tariffoppgjeret i 2009 vart partane i offentleg sektor samde om at bruttopensjonsordninga i stat og kommune med garanti om ein samla pensjon på 66 % frå 67 år skal vidareførast med nødvendige tilpassingar til folketrygda. Tilpassingane er at pensjonen skal indekserast og levealdersjusterast. Dei som er fødde før 1959, har fått ein individuell garanti på at pensjonen ikkje kan levealdersjusterast lenger ned enn til 66 %. Nytt er også at ein kan ta ut folketrygd frå 62 år. For dei som nyttar seg av dette, blir pensjonsgrunnlaget redusert ved 67 år. 39

40 GRUNNLOVSVERN OG INDIVIDUELL GARANTI Levealdersjusteringa blir gjennomført slik at grunnlovsvernet blir ivaretatt. Det blir gitt ein individuell garanti for opptente rettar i tenestepensjonsordningane pr. 1 januar Garantien fører til at medlemmer av offentlege tenestepensjonsordningar med 15 år eller mindre igjen til aldersgrensa pr. 1. januar 2011 er sikra 66 prosent av pensjonsgrunnlaget ved 67 år. AFP og tjenestepensjon i offentlig sektor s40

41 EKS: KORLEIS PÅVERKAR REFORMA ALDERSPENSJONEN VED 67 ÅR? Anne fødd i 1948, pensjonsgrunnlag: kr I 2010 Frå 1.januar 2011 Pensjon: kr /1,025 = kr 68,1 % av sluttlønn 66,4 % av sluttlønn kr 41

42 KOR LENGE "LØNER DET SEG Å ARBEIDE ETTER FYLTE 67 ÅR? Alder Folketr. Teneste Totalt Ein får mest i pensjon dersom ein tek ut folketrygd og tenestepensjon samtidig. 67 år Best utteljing når forholdstalet er 1. Arbeider ein etter dette tidspunkt et, blir den totale pensjonen redusert. Dette gjeld for dei som er fødde mellom 1943 og år år år

43 LØNN OG PENSJON I NY FOLKETRYGD Lønn Folketrygd ved uttak frå 67 år Lønn Opptjent folketrygd år Folketrygd frå uttak v/62 år 62 år 67 år

44 Anne-folketrygd frå 62, tenestepensjon frå 67, arbeider 100 % frå 62 til 67 år 44

45 OVERFØRINGSAVTALEN Dersom ein skiftar arbeidsgivar innan offentleg sektor, vil ein eigen overføringsavtale sikre at tida hjå dei ulike ordningane blir slått saman. Overføringsavtalen betyr at dersom du har tent opp pensjonsrettar i andre ordningar, blir dei overført til den siste og utbetalande ordninga. Pensjonen blir rekna ut etter den samla oppteningstida, og utbetalt etter reglane i den ordninga ein var sist medlem av Nordisk overføringsavtale: Samordning av pensjonsrettar mellom statlege pensjonsordningar i dei nordiske landa 45

46 UFØREPENSJON Regjeringa utset uførereforma som skulle vore klar frå 1.januar Regjeringa treng meir tid for å få proposisjonen lagt fram for Stortinget Det har vore mykje politisk uro rundt tilpassinga av uførepensjon til pensjonsreforma. Skal uførepensjon levealderjusterast? Skal uførepensjon skatteleggjast som lønnsinntekt? Kor mykje skal uførepensjonistar kunne tene ved sida av uførepensjon? Skal det vere tak på kor mykje ein uførpensjonist kan motta i barnetillegg? 46

47 KVA BETYR DEN NYE PENSJONSAVTALEN FOR REIDAR? Reidar fødd i 1943 (1943 eller før) Beheld dagens folketrygd Beheld dagens tenestepensjon INGEN levealdersjustering Ny indeksering 47

48 KVA BETYR DEN NYE PENSJONSAVTALEN FOR ANNE? Anne fødd i 1948 (fødd ) Gammal folketrygd Beheld dagens afp (62 til 66 år) Opptening afp, gammal ordning Offentleg tjenestepensjon Levealdersjustering, men individuell garanti Ny indeksering 48

49 KVA BETYR DEN NYE PENSJONSAVTALEN FOR PER? Per fødd i 1958 (fødd ) Kombinasjon av ny og gammal folketrygd Beheld dagens afp (62 til 66 år) Opptjening afp 5/10 ny, 5/10 gammal Offentleg tenestepensjon Levealdersjusteringl, men individuell garanti for dei som er fødde før 1959 Ny indeksering 49

50 KVA BETYR DEN NYE PENSJONSAVTALEN FOR JON? Jon fødd i 1964 (fødd etter 1962) Ny folketrygd Beheld dagens afp (62 til 66 år) Opptening afp ny, Off.Tenestepensjon Levealdersjustering Ny indeksering 50

51 KVEN BESTEMMER KVA? STORTINGET HAR VEDTATT: Folketrygda Indeksering Levealdersjustering PARTANE I TARIFFORHANDLINGANE Tenestepensjon i offentleg sektor AFP i offentleg sektor 51

52 HOVUDKRAVET TIL UNIO/UDF I DET VIDARE ARBEIDET MED PENSJONSREFORMA Unio og Utdanningsforbundet sitt fremste krav i det vidare arbeidet med pensjonsreforma: Grunnlovsvern for opptente rettar. Det blir gitt ein garanti for opptente rettar i tenestepensjonsordningane før 1. januar Garantien må innebere at medlemmer av offentlege tenestepensjonsordningar, som har opptent rettar før 1. januar 2011, er sikra 66 prosent av pensjonsgrunnlaget ved 67 år. Dette gjeld for det som er opparbeidd før Pensjonsutfordringer s52

53 UTSETTE OG UBEHANDLA SPØRSMÅL Uførepensjon i folketrygda Uførepensjon i offentlig tenestepensjon Alderspensjon for uføre Etterlatte- og barnepensjon Særaldersgrenser Lovarbeid Omkampar AFP og tjenestepensjon i offentlig sektor s53

54 PENSJONERING I SKOLEVERKET 2009 UFØREPENSJON 1059 AFP % 34 % 57,0 ÅR 62,9 ÅR PENSJONS- ALDER % 66,3 ÅR ,6 ÅR

55 SKATT PÅ PENSJON FRÅ 2011 Trygdeavgifta blir auka til 4,7 %. Minstefrådraget uendra: kr Nytt skattefrådrag for alders- og AFP-pensjonistar : 15,3 % under kr og 6 % over kr Særfrådraget for alder blir fjerna. Særfrådraget for uføre blir heva til 2667 kr pr. månad. Knekkpunktet for tap/vinn: kr

56 KVA KAN EIN FÅ UTBETALT I AFP- PENSJON VED 62 ÅR? Kva får ein i AFP-pensjon frå 62 år, om ein har hatt i snitt 5,30 pensjonspoeng dei 20 beste åra, og 40 års opptening? Grunnpensjon : 1 G (0,85 G) = kr Tilleggspensjon: 1 G * 5,30 * 19/40 * 45/100 = kr Tilleggspensjon: 1 G * 5,30 * 21/40 * 42/100 = kr AFP tillegget : = kr Årleg utbetalt pensjon = kr 56

57 PENSJONISTAVLØNNING I SKOLEVERKET B rundskriv 6/2005 Statens personalhåndbok Sats pr. 1. januar 2010 Skoleverket: B.T: 160 kr * 1400/ 988 = 227 kr U.T: 160 kr * 1400/885 = 253 kr Feriegodtgjering etter ferielova sine reglar Sjukepengar i inntil 3 månader kvart kalenderår Betaling for bevegelige helgedager 57

58 PENSJON- ORD OG UTTRYKK Alleårsregelen Pensjonsbehaldning Levealdersjustering Indeksering Delingstal Forholdstal Nøytralt uttak Fleksibel alderspensjon Basispensjon Garantipensjon 58