REGULERINGSPLAN FOR GANG- OG SYKKELVEG MELLOM VANGEN OG HEGGVIKJI Detaljregulering

Transkript

1 REGULERINGSPLAN FOR GANG- OG SYKKELVEG MELLOM VANGEN OG HEGGVIKJI Detaljregulering Aurland kommune, høyringframlegg februar 2012

2 Innhold Innleiing... 3 Planstatus og rammer for planarbeidet... 3 Føremål... 5 Beskriving av planområdet... 5 Eigartilhøve... 5 Omtale av planen... 6 Juridisk verknad av planmaterialet... 6 Generelt... 7 Areal for gang- og sykkelveg - fortau... 7 Køyreveg... 7 Barn og unge... 8 Nytt vatn- og avlaupsanlegg... 8 Orienterings- og rørslehemma(universell utforming)... 8 ROS - analyse... 8 Vurderingar i høve Naturmangfaldlova(NML):... 9 Masseoverskot... 9 Natursti mellom Heggviji og Bøen... 9 Reguleringsføresegner Reguleringsføremål: Generelt Samferdselsanlegg og teknisk infrastruktur Omsynssone Innkomne merknadar til oppstartsvarselet... 13

3 Innleiing Kommunestyret gjorde i møte , sak 052/11, vedtak om oppstart av Reguleringsplan for gang- og sykkelveg mellom Vangen og Heggvikji. Etter Plan- og bygningslova 12-8 vart oppstart av planarbeid kunngjort i avisene og ulike instansar vart tilskrivne med invitasjon til å komme med innspel til planarbeidet. Frist for å komme med merknadar vart sett til Administrasjonen har utarbeida framlegg til detaljregulering i samsvar med 12-3 i Plan- og bygningslova for gang- og sykkelveg mellom Vangen og Heggvikji. FASIT ingeniørtenester as v/ Heidi Helle har vore leigd inn som rådgjevande konsulent, og har gjennomført VIPS prosjekt, samt utarbeidd plankart i arbeidet. I dette ligg det at mykje av detaljprosjekteringa er gjennomført allereie no parallelt med reguleringsplanarbeidet. Administrasjonen har utarbeidd ROS-analyse til området. I samband med arbeidet med ROS-analyse for området har NGI utarbeidd vurdering av skredfare og skjeringsstabilitet, rapport datert Planarbeidet er ei oppfølging av prioriteringane i kommunedelplan for veg og trafikktrygging, der denne gang- og sykkelvegen er eit av dei prioriterte investeringstiltak. Planarbeidet femnar om utarbeiding av : - Detaljreguleringsplan med tilhøyrande planføresegner i samsvar med 12-3 i Plan- og bygningslova. - Planomtale som klargjer mål, prinsipp og planen sine vesentlege verknadar i forhold til miljø, samfunn og rørte partar, interesser og omsyn i samsvar med 4-2 i Plan- og bygningslova. Plandokumenta er utarbeidd etter ny plandel i plan- og bygningslova, samt tilhøyrande forskrifter og rettleiingsmateriale frå Miljøverndepartementet. Administrasjonen i kommunen har i samsvar med 4-3 i plan- og bygningslova utarbeidd ein risiko- og sårbarheitsanalyse. Resultata frå analysen er innarbeidd i planen. Planen vert med dette lagd fram med tanke på vedtak om offentleg ettersyn og vidare handsaming i samsvar med reglane i plan- og bygningslova. Planstatus og rammer for planarbeidet Det er gjeve føringar på nasjonalt og regionalt nivå i tillegg til dei konkrete føringane som kommunen har trekt opp for planarbeidet. Av det overordna lokale plangrunnlaget er planområdet omfatta av kommuneplan for Aurland, av , samt kommunedelplan for veg og trafikktrygging, av Kommunedelplan for veg og trafikktrygging er under rullering no, og planarbeidet må sjåast i samanheng med dette. I tillegg gjeld reguleringsplanar i området som er vedteke.

4 Regionale føringar: I tillegg til dei ovannemnde lokale føringar ligg det føre ei rekkje sentrale føringar som er klarlagt i ulike stortingsmeldingar, rikspolitiske retningsliner og statlege planretningsline. Den viktigaste føringa for planarbeidet er visjonen om null drepne og null varig skadd i trafikken. I tillegg gjev dei nasjonale og regionale mål om å ta vare på naturkvalitetar og ressursar, landskap, kulturkvalitetar, friluftsliv og rekreasjon viktige føringar for planarbeidet. Lokale føringar: Arealdelen av kommuneplanen, kommunedelplanen for veg og trafikktrygging og vedtekne reguleringsplanar gjev viktige lokale føringar for planarbeidet. Prosjektet er innarbeida i vedteken handlingsdel med økonomiplan I kommuneplan for Aurland vart det blant anna avsett trase for gang- og sykkelveg mellom Aurlandsvangen - Heggvikji. Det vart satt som føresegn at for område avsett til framtidige viktige ledd i kommunikasjonssystemet skal det utarbeidast utbyggingsplan før bygging. Planarbeidet er difor i tråd med overordna plan og er ei oppfølging av denne. Kommunedelplan for veg og trafikktrygging Kommunedelplan for veg og trafikktrygging i Aurland kommune vart vedteke i kommunestyret Gang- og sykkelveg mellom Vangen og Heggvikji er eit av dei prioriterte tiltaka under investeringstiltak i kommunedelplanen. Gjeldande reguleringsplanar i området

5 Første del av planområdet er omfatta av og grensar til Reguleringsplan for Ohnstad, av , Reguleringsplan for Ånes bustadfelt, av og Reguleringsplan for Otnes av Føremål Føremålet med planarbeidet er å laga ein reguleringsplan(detaljregulering) som omhandlar område for ny gang- og sykkelveg mellom Vangen og Heggvikji Til grunn ligg eit ynskje om å sikre dei mjuke trafikantane trygg veg frå Vangen til Heggvikji. Arbeidet med ein samanhengande gang- og sykkelveg(natursti) mellom Vangen og Flåm, må også sjåast i samanheng med dette arbeidet. Beskriving av planområdet Planområdet ligg vest for Aurlandsvangen og strekkar seg frå Onstadbrui til avkøyrsla mot Lie ved Heggvikji. Ny gang- og sykkelveg vil totalt bli om lag 1,1 km. Langs eksisterande veg og ny planlagt gang- og sykkelveg ligg både landbrukseigedommar og bustadar, samt næringsområde. Terreng og natur varierar frå flate landbruks-, nærings og bustadareal til bratte fjellsider, utmark og ur. Hovudtrafikken mellom Aurland og Flåm nyttar riksvegen som går i tunnel på sørsida av planområdet. Gjennom planområdet går det i hovudsak lokaltrafikk for dei som bur i området, næringsdrivande og all busstrafikk mellom Aurland og Flåm. Eigartilhøve Reguleringsplanen går inn på eller følgjer eigedommar som nære naboar. Figuren under syner eigedommar som er lokalisert innanfor eller ligg nært planområdet. GBNR HEIMELSHAVAR(AR) 30/1 Tore Ohnstad 30/3 Erling Ohnstad, Margot Ohnstad 30/4 Marianne Holme 30/5 Torgrim Gjesme 30/8 Knut Indrelid 30/11 Atle Strøm

6 30/12 Kirsti Ohnstad 30/17 Gunnar Stundal, Jan Stundal, Johannes Stundal, Kjell Stundal 30/18 Gry Ohnstad 30/22 Per Stundal 30/23 Ida Jenny Helle, Martin Erling Ohnstad, Ingvald Ohnstad, Jørgen Bruvik Ohnstad, Kristine Ohnstad, Anne Margrethe Wolff 30/24 Anna Olsen, Kjellaug Veum, 30/25 Edit Jevnaker 30/27 Nils Tveranger Frønningen 30/30 Per Olai Stundal 30/32 Anna Ohnstad 30/39 Inger Lise Dale 30/43 Aurland Sparebank 30/45 Torgrim Gjesme 30/46 E-co Energi AS 30/47 Aurland kommune 30/47/1 Leif Nitter Sviggum 30/52 E-co Energi AS 30/53 Aurland kommune 30/55 Aurland Røde Kors Hjelpekorps 30/56 Kurt Karlsen 30/57 Kurt Karlsen 30/58 Kurt Karlsen 31/4 Gry Lie Roberts 31/5 Jon Bøe og Laila Gunhilde Aalen Bøe 31/10 Aurland kommune 31/11 Anne- Lise Finstad, Jon Erik Frondal 31/16 Kjell Østhus 31/17 Anne Karin Forberg, Ottar Arne Øksdal 31/22 Inger Breisnes Grindheim, Ola Grindheim 31/24 Kjell Kristoffer Karlsen 31/29 Aurland kommune 31/31 Liv Helene Aalen 31/33 Aurland kommune 31/37 Magne Lundeland 31/39 Stein Olav Engen 31/41 Bent Karsten Elvheim 31/43 Aurland Sparebank 31/45 Jonny Bøe 31/46 Anne Karin Forberg, Ottar Arne Øksdal 31/49 Statens Vegvesen Region Vest 30/36 Aurland kommune 30/37 Aurland kommune 30/7 Unni Reime Omtale av planen Juridisk verknad av planmaterialet. Plankart og føresegner vil etter planvedtak, vera juridisk bindande for arealbruken og gje grunnlag for gjennomføringa av planen. På plankart er det også synt omsynssone utanfor

7 planområdet, som illustrasjon, utan å ha juridisk verknad. Resten av heftet gjev utfyllande bakgrunnsmateriale og nærare skildringar av planen, utan å vera direkte juridisk bindande. Generelt Planen vil omfatte fortau, køyreveg, og anna vegareal teknisk anlegg og grøntareal. Køyreveg kommunal veg V m 2 Liavegen V2 491 m 2 G/S veg - fortau 2981m 2 Anna vegareal 6215 m 2 Bustadareal 19 m 2 Næringsareal 98 m 2 Bustadareal og næringsareal er teken med då dei er omfatta av siktsoner. Areal for gang- og sykkelveg - fortau Planframlegget legg opp til at det skal etablerast ei fortausløysing langs kommunal veg. Det er lagt opp til at fortauet skal ha ei breidde på 2,75 m. Total lengde på gang- og sykkelveg er 1100 meter. Køyreveg Løysinga legg opp til at den kommunale vegen får ei fast køyrebanebreidde på 5,5 m. For å få plass til eit fortau på utsida må den eksisterande vegen utvidast og sideflyttast nokre plassar. Det er lagt opp til å byggja gode grøfter på innsida av vegen for å unngå overvassproblem og nedfall av stein i framtida. Normalprofil for køyreveg, fortau og sideareal, er synt under.

8 Barn og unge Gang- og sykkelvegen vil vera med å etablera ein sikrare og samanhengande veg mellom Aurlandsvangen og bustadane ut mot Heggvikij. Verknadane av tiltaket vil også vere knytt til å betra trafikktryggleik for gåande og syklande elles i dette området. Nytt vatn- og avlaupsanlegg Det er planlagd nytt VA nett på strekninga, som lekk i samankopling av Aurlandsvangen og Flåm. Dette vil vera eit viktig beredskapstiltak for kommunen. Figuren under syner korleis VA vert liggjande i veganlegget. Figur: VA anlegg i grunnen. Orienterings- og rørslehemma(universell utforming) Planen føreset at trafikkområda innanfor planområdet vert universelt utforma. Dette vil betre tilgjenge for orienterings- og rørslehemma mellom skule/sentrum og bustadar. Utfordringa innanfor tiltaksområdet er at fleire tilkomstar kryssar fortauet. Fartsreduserande tiltak vert difor viktig. ROS - analyse Det er utarbeidd ROS-analyse for området. I ROS analysen er det peika på at skred/steinsprang og trafikk er det største utfordringane. I samband med ROS-analysen har NGI utarbeidd vurdering i høve skredfare og skjeringsstabilitet. Rapporten tilrår å leggja gang- og sykkelvegen so langt unna fjellsida som mogleg, både av omsyn til steinsprangfare frå øvre fjellside og utfall av vegskjeringar.

9 Vegskjering må sikrast meir omfattande dersom fortau vert lagt inntil skjering. I høve trafikk konkluderar analysen med at ein bør utvide den kommunale vegen i samband med gang- og sykkelveg på strekninga. På grunn av dei store kostnadane ved skjeringar og tørrmurar, samt steinsprangfare i skjeringane, bør ein velje ei fortausløysing på utsida av den kommunale vegen. Det bør og leggjast vekt på at dei gåande vil kjenne seg tryggare ved å gå på utsida, enn å gå under ein stor skjering. Vurderingar i høve Naturmangfaldlova(NML): ROS analysen har og vurdert planen i høve Naturmangfaldlova. Det vart her konkludert med at planlagt tiltak ikkje vil skade naturmangfaldet i området. Prinsippa i 8-12 i NML, vart lagt til grunn for konklusjonen i ROS-analysen. Masseoverskot Dei planlagde tiltaka vil gje eit masseoverskot på 11500m 3 i faste prosjekterte massar. I samband med utbygging av teknisk infrastruktur i Smiebakken, vil det vera behov for massar. Desse to utbyggingane ynskjer ein no å koordinera, slik at ein kan nytte massane frå Vangen Heggvikji til opparbeiding Smiebakken. Natursti mellom Heggviji og Bøen I planarbeidet har det vore jobba med ulike løysingar for ein natursti vidare frå Heggvikji til Bøen. Dette er eit viktig tiltak som vil gje ein trygg veg for mjuke trafikantar mellom Aurlandsvangen og Flåm. Planarbeidet ligg inne som eit prioritert tiltak i vedteken kommunal planstrategi, og i kommunedelplan for veg og trafikktrygging. Figuren under syner ei mogleg vidareføring av natursti mot Bøen. Kva trase som blir valt vil ein kome tilbake til i ein eigen planprosess for strekninga Heggvikji Bøen.

10 Reguleringsføresegner Aurland kommune Føresegner i samsvar med plan- og bygningslova Føresegnene er knytt til plankart, teikn. Dato i samsvar med vedtak. Og gjeld for det området som er synt med plangrense. Føresegnene kjem i tillegg til reglane i plan- og bygningslova med forskrifter, samt vedtekter til Plan- og bygningslova vedtekne av kommunestyret. Pkt. 1 omfattar generelle reglar for heile planområdet. Reglane for dei enkelte regleringsføremåla er elles redigerte slik i samsvar med reglane i plan- og bygningslova 12: Reguleringsføremål: Området er regulert til følgjande føremål: 1. Samferdselsanlegg og teknisk infrastruktur, jf PBL 12-5, NR.2. - Køyreveg - Fortau - Anna veggrunn tekniske anlegg og grøntareal 2. Omsynssone, jf PBL Frisiktsone Generelt Plankrav a. Samferdselsanlegg og teknisk infrastruktur skal opparbeidast og byggjast ut i samsvar med detaljplanar/byggjeplanar for veg, vatn og avlaupsanlegg godkjend av Aurland kommune. b. Etablering av nye avkjørsler langs veg kan berre skje etter søknad. Søknad skal innehalde plan for geometrisk utforming av avkjørsla, tilfredstillande sikttilhøve m.m i samsvar med gjeldande krav til utforming av avkjørsler i Aurland kommune. Samferdselsanlegg og teknisk infrastruktur 1.1 Generelt: a. Samferdselsanlegget o_f og anna veggrunn er offentleg trafikkareal. b. Alle inngrep som vert gjort i samband med samferdselsanlegget, skal utførast mest mogleg varsamt med tanke på terreng og utsjånad. Sideterrenget kan arronderast med anna helling for gje betre terrengtilpassing og betre tryggleik. c. Det er tillete med mindre justeringar av køyreveg og fortau innanfor det totale arealet avsett til samferdselsanlegg og teknisk infrastruktur. d. Det er tillete å etablera vatn- og avlaupsanlegg, samt kabelanlegg i grunnen og å plassera stolpar for skilt og lys innanfor arealet regulert til samferdselsanlegg og teknisk infrastruktur.

11 e. Det er tillete å etablera fartsreduserande tiltak innanfor arealet regulert til samferdselsanlegg og teknisk infrastruktur. f. Fartsgrensa på strekninga skal vera 40 km/t. g. Støy: Miljøverndepartementet sitt rundskriv T-1442 skal leggast til grunn for gjennomføring av reguleringsplanen og tiltakshavar skal gjennomføre ei vurdering av støynivå i samband med detaljplanlegging av veganlegget. Dersom tiltakshavar ved dokumentering av avbøtande støytiltak finn kostnadane uforholdsmessige høge, kan dei tilrådde støytiltaka/grenser for støy fråvikast. h. Avkøyrsler: Private avkøyrsler som skal vidareførast er vist med avkøyrslepil i plankartet. 1.2 Køyreveg a. Køyreveg skal opparbeidast med linjeføring, utforming og dimensjonering som synt på plankartet. Tilpassingar kan gjerast i samband med detaljprosjektering og utbygging av vegen. b. Regulert breidde for køyreveg er generelt 5,5 m. I tillegg kjem breiddeutviding i avkøyrsler osv. c. Køyreveg skal ikkje ha større stigning enn 1: Fortau a. Fortau skal opparbeidast med linjeføring, utforming og dimensjonering som synt på plankartet. Tilpassingar kan gjerast i samband med detaljprosjektering og utbygging av vegen. b. Regulert breidde for fortau er generelt 2,75 m. I tillegg kjem breiddeutviding i avkøyrsler osv. Breidde på fortau kan tilpassast der det er naudsynt med t.d murar. c. Fortau skal ikkje ha større stigning enn 1:20. d. Fortau skal ha fast dekke som ikkje gjeve for stor friksjon eller nivåforskjellar for rullestolbrukarar og personar med ganghjelpemiddel. Fortau skal dekkast med asfalt eller anna dekke med tilsvarande jamn overflate. Steinsetting skal kunne fungere som ledelinje for blinde. 1.4 Anna veggrunn tekniske anlegg og grøntareal. a) Anna veggrunn inneheld areal til veggrøft, skjeringar/fyllingar, murar og forbygging mot bekk b) Jordskjeringar/-fyllingar med normal helling skal tilstellast og tilsåast med frø som er naturleg for areal inntil jordskjering/-fylling. Området kan opparbeidast og gjevast ei parklik utforming. c) Parkering kan tillatast utanfor frisiktsonene i anna vegareal dersom det ikkje er til hinder for gåande og køyrande. d) Skjeringar/fyllingar skal ferdigstillast samstundes med resten av anlegget.

12 Omsynssone Frisikt a) I frisiktsonene skal det vere fri sikt 0,5 m over køyrebanenivå i hovudvegen. Enkeltståande hinder som skilt, stolpar m.m, kan tillatast.

13 Innkomne merknadar til oppstartsvarselet NVE Region Vest, brev datert Delar av planlagd gangveg ligg innanfor NGI sitt aktsemdskart for snø og steinskred. Kommunen bør vurdera faren for skred langs vegen, og om det er behov for avbøtande tiltak. Kommentar: NGI har utarbeidd vurdering av skredfare og skjeringsstabilitet. Området vart vurdert til å vera trygt for 100 års skred. Gangveg vert anbefalt å leggjast på utsida. Torgrim Gjesme, brev datert Er uklart kor mykje dette kan bli, men har forståelse for at det kan vera behov for å uvida vegen i svingen og litt nedover. - Minner om at han har ein juridisk bindande avtale med kommunen, av (pkt 4). Kommentar: Køyreveg og fortausløysing vert utforma i tråd med vegnormal 017. Køyreveg og fortausløysing vil føre til ei mindre utviding på kvar side i dette området, men er prosjektert slik at det skal ta minst mogleg areal. Nye murar er innarbeidd i plankart. Sogn og Fjordane Fylkeskommune, kulturavdelinga, brev datert Dei meinar området har stort potensial for spor etter forhistorisk busetnad i form av dyrkingslag og busettingsspor. Dei vil difor setje krav om arkeologiske registreringsundersøkingar, jf 9 i Lov om kulturminne. Dei vil kome attende med budsjett for arbeidet når detaljane i planen er meir kokretisert. Kommentar: Kommunen har hatt dialog med fylkeskommunen om saka. Detaljerte skisser som syner tiltaket, markslag, m.m er oversendt for vurdering. Dersom det vert aktuelt med undersøkingar, må dette gjennomførast før ein plan kan vedtas. Jon Erik Frondal, brev datert Er positiv til bygging av gangveg. - Kan ikkje forstå at planområdet skal strekke seg langs Liavegen forbi hans bustadhus Liavegen 2. Ber om at planområdet vert stroke for denne delen av Liavegen. - Om det er ynskje om å bygge gangveg til Flåm har han ingen innvendingar mot at gangveg vert bygd på øvre side av E16, so lenge denne vert lagt langs vegkanten. Ein vil då spare eigedomane til Sunde og Stølås. Kommentar: Planområdet stoppar like etter Liavegen, der det no vert jobba med ulike alternativ for vidare framføring. Dette må handterast i ein eigen prosess. Merknad er elles teken til orientering.

14 Liv og Arne Sunde, brev datert Planarbeidet ein no skal i gang med vil vera byrjinga på vidare arbeid med framføring av gang- og sykkelveg mellom Aurland og flåm. Er viktig at planarbeidet tek føre seg fleire alternativ slik at vidareføring langs eller i utkanten av E16 gjer minst mogleg skalde på eksisterande bustadar. - Onstadberget: Bør vurdere om det er mogleg å leggje til rette for gang- og sykkelveg ved å skyte seg inn i bergformasjonen på venstre side av vegen. - Ved vidareføring av gang- og sykkelveg på nedsida av E16 er det fare for at tre eller fire bustadar ikkje kan nyttast lenger. Er viktig at ein ser på alternativ ved å gå opp langs Liavegen. - Det mest skånsame for noverande bustadar er å leggje ny gang- og sykkelveg på oppsida av E16, evt at ein går opp før Otnes og legg vegen over bustadfeltet på Heggviksvåi. Kommentar: Det har vore jobba med vidare framføring av natursti frå Heggvikji til Bøen. Arbeidet er også forankra i vedteken kommunal planstrategi , samt føreslegen kommunedelplan for veg og trafikktrygging. Det er valt ei fortausløysing på ytre del av vegbana. Køyreveg og fortausløysing inneber ei utviding både innover i fjellskjeringane, men og på utsida nokre stadar. Planområdet stoppar like etter Liavegen, der det no vert jobba med ulike alternativ for vidare framføring. Dette må handterast i ein eigen prosess. Merknad er elles teken til orientering. E-co Energi AS, brev datert Har ingen merknadar utover at adkomst til Vangen kraftstasjon og til transformatorhall ivaretas i planen slik adkomsten er i dag. I tillegg må det tas hensyn til utslippsrøyr frå dieselaggregatet som er montert i taket i adkomsttunnel transformator. Kommentar: Merknad er teken til fylgje. Det har vore møte mellom kommunen og E-co der ulike problemstillingar vart drøfta. Det vart konkludert med at omsyna til tunnelande, adkomst og utslippsrøyret kan løysast. Kommunen jobbar med nøyaktig innmåling av anlegga, samt profilerar tunnelane, parallelt med planarbeidet. Fylkesmannen i Sogn og Fjordane, brev datert Miljøvernavdelinga: Dei føreset at naturmangfaldlova og dei miljørettslege prinsippa vert innarbeidde i planomtale og lagde til grunn for planarbeidet. Dei tilrår å leggje gang- og sykkelvegen i tilknyting til vegen, slik at minst mogleg anna areal blir påverka av tiltaket. - Beredskapseininga: For at kravet om ROS-analye skal vere oppfylt, må det gjerast eit systematisk arbeid som gir oversikt over risiko- og sårbarheit. Dei føreset at eventuelle funn og tilrådingar frå analysen vert følgde opp og innarbeidde i planen. Viktig at tema for ROS-analysen ikkje vert for avgrensa.

15 Det må tydeleg fram kven som har utført ROS-analysen, og kva kjelder som har vore brukte. Ei sjekkliste åleine er ikkje å sjå på som ein ROS-analyse. - Landbruksavdelinga: På Onstadøyri vil tiltaket råke noko fulldyrka og lettdrive jordbruksareal. For å spare dyrka jord på denne strekninga vil dei tilrå å leggje ny gang- og sykkelveg nærast mogleg bilvegen, og å bruke rekkverk i staden for brei midtrabatt(veggrøft) som skilje mellom vegane. Kommentar: Merknad er teken til fylgje. Det er utarbeidd ROS-analyse for området. Området er vurdert i høve Naturmangfaldlova, syner til vurderinga under. For å spare jordbruksareal, er det valt ei fortausløysing. Det er lite jordbruksareal som går med, då ein vil lage ein mur, som veg og fortau vert lagt på, i staden for slak vegskråning mot sideareal. På plankart er eksisterande veglinjer synt med raud strek, for å tydeleg vise kva endringar som vert gjort. Statens Vegvesen Region Vest, brev datert Har ingen merknadar. Kommentar: Merknad er teken til orientering