Rapport Beite til sau og storfe

Transkript

1 Rapport 2016 Beite til sau og storfe Birgitt Harstad Ragnvald Gramstad Mai 2016

2 2 Innhald Innhald... 2 Formål med prosjektet... 3 Bakgrunnen for prosjektet... 3 Samarbeidspartar... 3 Prosjektperiode... 3 Aktivitetar... 3 Forsøksaktivitet... 4 Kvalitetsutvikling i haustbeite til storfe - Dalane... 4 Kvalitetsutvikling i haustbeite til lam - Bjerkreim... 8 Kvalitetsutvikling i haustbeite på fulldyrka jord lam - Gjesdal...16 Frøblandingar til eng for sauebeiting i kombinasjon med slått - Gjesdal...18 Arrangement og munnleg kunnskapsformidling...20 Beiteskjøtsel i Førland landskapsvernområde...20 Beitekveld i strålande ver...24 Beite- og sauekveld i Ørsdalen i Bjerkreim...25 Beite- og sauekveld på Helleland i Eigersund...25 Beitekveld i Årdal...26 Beitekveld på Myklebust i Tananger...26 Beitekveld i Gjesdal...27 Beitemøte på Rennesøy...27 Publisert fagstoff og artiklar...27 Kvalitetsutvikling i haustbeite...28 Frå villniss til beite...30 Kvalitetsutvikling i haustbeite...32 Kvalitetsutvikling i haustbeite på fulldyrka jord...33 Oppsummering...35 Vegen vidare...35

3 3 Formål med prosjektet Mål med prosjektet har vore å auka kunnskap om ulike grasartar/blandingar for slått og beiting, og få kunnskap om rett gjødsling til beite på ettersommaren og hausten. I tillegg ønskjer vi gi fagleg god og ny informasjon til næringa gjennom markdagar og skriving av fagartiklar. Et klart mål er betre beitekvalitet på gardsbruka, og gjennom det sikra betre inntening i produksjonane. Bakgrunnen for prosjektet Det er store areal med tradisjonelle kulturbeite i Rogaland. I tillegg vert ein heil del av fulldyrka jord nytta som beite til både storfe og sau. Spesielt på ettersommaren vert mykje eng på fulldyrka jord nytta som «feitefôring» av slaktelam. Gjennom fleire registreringar og kvalitetsprøvar på gjødsla og ugjødsla areal, ønska ein finna fram til betre dyrkings- og gjødslingsregime. I tillegg ønska vi å finna fram til tal for kvalitetsutvikling i beitegras på både fulldyrka jord og på beite. Gjennom sortsprøving av grasartar/blandingar vil ein få fram kunnskap om kva grasart/blanding som vil vera mest aktuelle å bruka. Samarbeidspartar Prosjektet vart gjennomført av Norsk Landbruksrådgiving Rogaland og Norsk Landbruksrådgiving Dalane med fagleg bistand og litt økonomiske midlar frå Bioforsk/NIBIO. På denne måten får ein eit større materiale og god fagleg tyngde inn i prosjektet. I tillegg har vi hatt samarbeid med fleire gardbrukarar i gjennomføring av forsøk, prøvingar og markdagar. Vi vil retta spesiell takk til dykk som har stilt garden til disposisjon. Vi har også samarbeidd med lokale Sau og Geit-lag om arrangement. I prosjektgruppa deltok Birgitt Harstad frå Norsk Landbruksrådgiving Dalane og Ingvild L. Nesheim og Ragnvald Gramstad frå Norsk Landbruksrådgiving Rogaland. Ragnvald Gramstad var prosjektleiar, og Helga Hellesø var prosjektansvarleg. Prosjektet er delfinansiert gjennom Fylkesmannen i Rogaland. Prosjektperiode Prosjektet varte frå , og vart avslutta med oppsummeringsmøte i mai 2016 på Mosterøy og på Helleland. Aktivitetar Faglege resultat er publisert i forsøksårsmeldinga i begge organisasjonane kvart år i prosjektperioden. I tillegg vart resultata kunngjort på nettsida, på ulike fagmøte og i andre rådgivingssamanhengar. Både Norsk Landbruksrådgiving Dalane og i Norsk Landbruksrådgiving Rogaland har gjennomført felles forsøk/registrering på kvalitetsutvikling i haustbeite på dyrka jord. Dette er

4 4 gjort over 4 år. Resultata vart publisert i Bondevennen, på heimesider, i forsøksmeldingar og på ulike fagmøte m.m. I tillegg er det gjennomført markdagar knytt opp til forsøksfelta. Det er også arrangert fleire markdagar med andre aktuelle beitetema. Eng/beiteforsøket med ulike grasartar/blandingar har vorte gjennomført i Gjesdal over 3 år. Dette vil i lag med resultat frå 8 liknande felt spreidd på Sør- og Vestlandet, gi oss ei god tilråding om kva grasartar/blandingar som høver best til slått og beiting. I mars 2015 deltok vi på møte hos ei storfegruppe på Sør-Jæren, og heldt foredrag om grasartar/blandingar og beiteregime for storfe, og la fram resultat frå registreringa om kvalitetsutvikling i eng på dyrka jord utover ettersommaren og hausten. I mai 2015 arrangerte vi markdag på forsøksfeltet i Gjesdal for om lag 25 frammøtte gardbrukarar. På denne kvelden gjekk vi igjennom forsøksresultat, graskjennskap, aktuelle grasblandingar og utveksla erfaringar. I august 2015 vart det arrangert beitekveld i Bjerkreim der ein såg på og fekk informasjon om forsøksfeltet med haustbeite til lam. På to beitekurs i Dalane i 2013 var haustbeiting på eng eitt av tema. I 2016 vart resultata frå forsøk/registrering i 2015 bearbeidd, og det vart gjennomført fagmøte på Mosterøy 9.mai og i Dalane 24.mai. Forsøksaktivitet I dette kapitlet vil vi gjera greie for den forsøksaktiviteten som er gjennomført i prosjektet, og som dannar grunnlag for store delar av kunnskapsformidlinga i prosjektet. Kvalitetsutvikling i haustbeite til storfe - Dalane Dette var to-årig prøveuttak i eng Norsk Landbruksrådgiving Dalane la ut eitt forsøksfelt i Bjerkreim og eitt i Eigersund. Forsøket var eit samarbeid med Bioforsk Midt-Norge, Kvithamar og var del av ein større forsøksserie med fleire forsøksfelt i heile landet. Forsøksplan var utarbeidd av Bioforsk, og dei bidrog med bearbeiding av talmaterialet og analysering av planteprøver. Føremål: Undersøkje fôrkvaliteten i fulldyrka haustbeite til storfe utover hausten etter 2. slåtten. Metode: Det vart utført registreringar 4 gonger i beiteperioden; ved beiteslepp, ved beiteavslutning og to gonger under beitinga. På kvart ledd vart det kvar gong utført 40 høgdemålingar av plantebestanden, botanisert 4 stader og tatt ut planteprøver for analyse av fôrkvalitet og mineralar. Forsøksfeltet i Dalane: Vertar: Asbjørn Tengesdal, Bjerkreim Alf Magne Seglem, Eigerøy

5 5 Feltarbeid og resultat i 2012 Felt i Bjerkreim. Raigras-dominert eng med innslag av engrapp, timotei og kveke. Kontinuerleg beiting med mjølkekyr frå 20. august 1. slått 10. juni, 2. slått 29. juli (22 dagar frå slått til beiteslepp). Gjødsla med 3,5-4 tonn storfegjødsel blanda med silosaft per daa etter andreslått. 27. august (i beiteperioden) vart det gjødsla med 5,4 kg N (27-0-0) per daa. Grashøgder og tørrstoff% Dato registrering: 16. august 31. august 11. september 21. september GRASHØGDE gjennomsnitt, cm GRASHØGDE variasjon, cm TØRRSTOFF% beitegras ,1 17,5 14,3 20,0 Ved beitestart, 3 veker etter slått, var grashøgda 7 cm. Teigen vart etter kvart hardt nedbeita. Fôrkvalitet Dato uttak prøve Kompr. plantehøgde FEm PBV Råprotein Ford.* NDF UNDF cm /kg ts g/kg ts % av ts % av ts % av ts % av NDF 16.aug 7 1, aug 5 1, sept 4 1, sept 4 1, *Ford. = fordøyeligheit Karbohydr., vassløys. % av ts Fôreiningskonsentrasjonen heldt seg ganske stabilt svært høg utover heile beiteperioden. Proteininnhaldet var også svært høgt. Det vart litt redusert frå midt i august til sist i september, men var framleis høgt. Det var svært lågt trevleinnhald i beitegraset gjennom heile beiteperioden. Felt i Eigersund. Timotei/engsvingel-dominert eng med innslag av raigras, engrapp og kveke. Kontinuerleg beiting med Hereford kyr, ungdyr og okse frå 13. september. 1. slått 13. juni, 2. slått 8. august (36 dagar frå 2. slått til beiteslepp). Gjødsla med 5 kg N/daa ( ) etter andreslått.

6 6 Grashøgder og tørrstoff% Dato registrering: 10. september 24. september 4. oktober 11. oktober GRASHØGDE gjennomsnitt, cm GRASHØGDE variasjon, cm TØRRSTOFF% beitegras ,9 21,7 16,2 23,3 Ved beitestart, 5 veker etter slått, var grashøgda 13 cm. Med moderat beitetrykk vart grashøgda gradvis redusert frå midt i september til midt i oktober. Fôrkvalitet Dato uttak prøve Kompr. plante- høgde FEm PBV Råprotein Ford. NDF UNDF Karbohydr., cm /kg ts g/kg ts % av ts % av ts % av ts % av NDF vassløys. 10.sept 13 1, % av ts 24.sept 12 1, okt 7 0, okt 7 0, Fôreiningskonsentrasjonen heldt seg ganske stabilt høg gjennom beiteperioden, med tendens til litt nedgang i oktober. Proteininnhaldet var høgt ved beiteslepp, men vart redusert utover i oktober. Feltarbeid og resultat i 2013 Det var sein 2. slått hjå mange i år. Det var difor berre feltet i Bjerkreim som vart haustbeita i På dette feltet vart det i år skiftebeita med mjølkekyr mellom to teigar f.o.m. 4. september. Teigane var høvesvis 35 dekar (teig 1, den same som i 2012) og 76 dekar (teig 2). Det vart gjødsla med storfeblautgjødsel og kalkammon (N27) om våren og etter 1. slått. Teig 1 var hausta 2. juli og 22. august og gjødsla med 3,5 m3 storfeblautgjødsel blanda med silosaft etter 2. slått. Teig 2 var hausta 28. juni og 21. august og gjødsla med 3,5 m3 storfeblautgjødsel blanda med silosaft etter 2. slått. Beiteperiodar på dei 2 teigane: september: teig september: teig september: teig september: beita på anna areal september: teig september- : teig 2

7 7 Det gjekk ca. 14 dagar frå slått til beiteslepp. Dato uttak planteprøve 3.sept (dit dyra skal) 6.sept (der dyra er) 6.sept (dit dyra skal) 11.sept (der dyra er) 11.sept (dit dyra skal) 25.sept (der dyra er, 1.dag her) 25.sept (der dyra var i går) Teig nr. Kompr plante- Høgde cm FEm PBV Råprotein Ford. NDF UNDF Karbohydr., vassløys. /kg g/kg % av ts % av % av % av % av ts ts ts ts ts NDF 1 6 1, , , , , , , Det var lita plantehøgde og god avbeiting på begge teigane gjennom heile beiteperioden, og beitet hadde høg fôreiningskonsentrasjon og lågt trevleinnhald. Proteininnhaldet var uvanleg høgt. Sjølv om trevleinnhaldet (NDF) heldt seg ganske stabilt lågt, så auka andelen av ufordøyelege trevlar utover i september. Diskusjon Intensivt beita og godt gjødsla raigrasdominert beite hadde svært høg fôreiningskonsentrasjon og proteininnhald og lågt trevleinnhald utover heile beitesesongen om hausten. Det galdt både der det vart kontinuerleg beita (3 veker frå slått til beiting) og der det vart skiftebeita. Særleg året det vart skiftebeita var det uvanleg høgt proteininnhald i beitegraset. Då gjekk det berre 2 veker frå slått til beiting, og det vart også gjødsla i denne perioden før beiteslepp. Høgt proteininnhald har nok samanheng med ei sterk nitrogengjødsling. Dersom grasavlinga tidlegare i sesongen var lågare enn forventa, kan nitrogentilførselen ha blitt større enn behovet for plantene. Det var også lågt trevlelinnhald. På eit slik beite kan ein forvente at kyrne får høge ureatall og kanskje også låg feitt-%. På dette bruket var dyra inne om nettene, og ein kan då gje tilleggsfôr som til ein viss grad kan balansere total fôrrasjon. Eit moderat beita og timoteidominert beite heldt også høg kvalitet utover hausten. Her gjekk det litt lenger tid frå slått til beiting, 5 veker. Nitrogengjødsling etter 2. slått bidrog nok til høgt proteininnhald ved beiteslepp, men proteininnhaldet minka noko utover hausten.

8 8 Grashøgdemålaren viser lita grashøgde, men beitegraset har høgt energi- og proteininnhald når det er intensiv beiting og kort tid frå slått til beiteslepp. Foto: Birgitt Harstad Kvalitetsutvikling i haustbeite til lam - Bjerkreim Dette var eit to-årig prøveuttak i eng Norsk Landbruksrådgiving Rogaland og Norsk Landbruksrådgiving Dalane la ut kvart sitt forsøksfelt, eitt i Gjesdal og eitt i Bjerkreim. Forsøket bygde på opplegget me samarbeidde med Bioforsk Midt-Norge, Kvithamar om i 2012 og 2013, der ein undersøkte haustbeite til storfe. Føremål: Undersøkje fôrkvaliteten i fulldyrka haustbeite til lam utover hausten etter 2. slåtten, både beite som blir gjødsla med nitrogen etter 2. slått og beite som ikkje blir gjødsla etter 2. slått. Metode: Ein del av teigen vart gjødsla med 5 kg nitrogen etter 2. slått medan den andre delen ikkje vart gjødsla. Registeringar gjort 4 gonger i beiteperioden; ved beiteslepp, ved beiteavslutning og to gonger under beitinga. På kvart ledd vart det kvar gong utført 40 høgdemålingar av plantebestanden, botanisert 4 stader og tatt ut planteprøver for analyse av fôrkvalitet og mineralar.

9 9 Forsøksfelt i Bjerkreim Vert: Morten Vassbø, Bjerkreim Forsøksteigen sådd i 2012 med silofrøblanding normal (utan raigras). Stripa inn såfrø av silofrøblanding med 10% raigras våren 2014 på heile teigen. Ingen innsåing våren Teigen blei ikkje vårbeita. Jordanalyse hausten 2014: Volumvekt=0,86 ph=6,1 P-Al=14 K-Al=8 Teigen blei delt i to delar: LEDD A (ca 10 dekar): ikkje gjødsla med nitrogen etter 2. slått LEDD B (ca 5 dekar): gjødsla med 5 kg nitrogen (20 kg kalkammon/dekar) etter 2. slått Lam sleppt innpå teigen i byrjinga av september. Beita utover hausten til slutten av oktober. Forsøksteigen var del av ein stor engteig på ca 75 dekar. I løpet av forsøksperioden kunne beitedyra gå fritt på heile dette arealet. Tal beitedyr vart justert utover hausten pga slakting, tilgang på beite etc. Feltarbeid i 2014 Gjødsling: Vår: 2,5 m3 blautgjødsel storfe/sau (8. april) + 60 kg (2. mai). Etter 1. slått: 2,0 m3 blautgjødsel storfe/sau (13. juni) + 30 kg (25. juni) LEDD B gjødsla med 5 kg nitrogen (20 kg kalkammon/dekar) 18. august. 1. slått: 6. juni (slått til høy) 2. slått: 7. august Lam sleppt innpå ca. 5. september (nokre hadde kome seg innpå før dei hadde lov). Beita med lam utover hausten til ca. 30. oktober. Dyretal og beiteperiodar: Beitepause på forsøksteigane frå 2. slått 7. august til ca. 1. september (25 dagar) Ved forsøksstart 4. september hadde lam vore innpå teigane nokre dagar utan lov. 9. sept.-22. sept.: 60 lam 22. sept.-23. sept.: 80 lam 23. sept.-15. okt.: gradvis reduksjon frå 60 lam til 17 lam pga. slakting etc. 15. okt.-29. okt.: 17 lam Dei siste lamma vart tatt vekk frå beitet like etter siste registrering 29. oktober. Feltarbeid 2015 Gjødsling Vår: 2 m3 blautgjødsel storfe/sau/gris (24. april) + 60 kg (13. mai) Etter 1. slått: 2 m3 blautgjødsel storfe/sau/gris (3. juli) + 40 kg (13. juli) LEDD B gjødsla med 5 kg nitrogen (20 kg kalkammon/dekar) 7. september. 1. slått: 29. juni (slått til høy) 2. slått: 20. august Lam sleppt innpå ca 8. september, dvs. berre ein dag etter at det vart gjødsla med nitrogen. Beita med lam utover hausten til ca 20. oktober. Dyretal og beiteperiodar:

10 10 Beitepause på forsøksteigane frå 2. slått 20. august til ca 8. september (19 dagar). 9. sept.-20. sept.: 65 lam 20. sept.-27. sept.: 210 lam 27. sept.-19. okt.: 90 lam, gradvis reduksjon pga slakting etc. Dei siste lamma tatt vekk frå beitet kring siste registrering 19. oktober. Resultat Grashøgder 2014 Måling av grashøgdene utover hausten gav følgjande resultat: DATO REG. 4. SEPT. 22. SEPT. 10. OKT. 29. OKT. GRASHØGDE Gj.snitt, cm GRASHØGDE Variasjon, cm gjødsla ikkje gjødsla gjødsla ikkje gjødsla gjødsla ikkje gjødsla gjødsla 5,6 6,3 4,9 4,8 4,0 4,2 3,4 3,8 ikkje gjødsla 5,4-5,9 6,0-6,5 4,5-5,0 4,5-5,2 3,8-4,2 4,1-4,3 3,2-3,7 3,1-4,8 Grashøgder 2015 DATO REG. 8. SEPT. 23. SEPT. 8. OKT. 19. OKT. GRASHØGDE Gj.snitt, cm GRASHØGDE Variasjon,cm gjødsla ikkje gjødsla gjødsla ikkje gjødsla gjødsla ikkje gjødsla gjødsla 7,6 7,3 6,9 6,7 5,9 5,5 5,1 4,9 ikkje gjødsla 7,3-7,8 7,0-7,6 6,4-7,6 5,8-7,3 5,5-6,2 5,1-5,9 4,8-5,6 4,6-5,3 Ved kvar registrering vart kvart ledd botanisert 4 stader, totalt 16 stader i løpet av beiteperioden. Begge teigane var ganske einsarta og like i botanisk samansetnad utover hausten. I fjor (2014), 2. engår, dominerte timotei medan det i år, 3. engår, var rapp som dominerte på begge teigane. Der var også eit betydeleg innslag av engsvingel og timotei, og noko fleirårig raigras. Elles litt kløver og ugras (vassarve, høymole). Teigane blei jamnt beita, og med augene var det uråd å sjå skilnad i grashøgde. Når ein var på feltet var det også uråd å sjå skilnad på farge mellom gjødsla og ugjødsla teig, men då feltvert var på fjellet og såg ned på teigane, så var den gjødsla teigen synleg grønare!

11 11 Høgdemålingane i år viste ein liten tendens til litt høgare gras der det var gjødsla etter 2. slått. I gjennomsnitt for alle 4 måledatoane var grashøgda 6,4 cm på gjødsla ledd og 6,1 cm på ugjødsla ledd. Dette var motsett av i 2014, då grashøgda var 4,5 cm på gjødsla ledd og 4,8 cm på ugjødsla ledd. Gjennomsnittshøgda i cm for alle 4 målingane utover hausten er vist nedanfor: gjødsla ikkje gjødsla Gj.snitt ,5 4,8 Gj.snitt ,4 6,1 Gj.snitt for 2 år 2014 og ,5 5,5 I gjennomsnitt for dei 2 forsøksåra og 4 målingar utover hausten var grashøgda heilt lik på ledda som var gjødsla og ikkje-gjødsla med nitrogen etter 2. slåtten/før haustbeiting. Fôrkvalitet 2014 DATO REG. 4. SEPT. 22. SEPT. 10. OKT. 29. OKT. TØRRSTOFF% Beitegras 14,9 20,0 17,0 19,7 15,4 15,2 15,3 16,1 Tørrstoffinnhaldet var stort sett litt høgare på den ugjødsla teigen enn på den gjødsla teigen utover heile hausten. Dato uttak 2014 FEm/kg ts PBV, g/kg ts Råprotein, % av ts NDF, % av ts Gjødsla Ugjødsla Gjødsla Ugjødsla Gjødsla Ugjødsla Gjødsla Ugjødsla 4. sept 1,10 1, ,0 22,7 52,6 50,3 22. sept 1,00 0, ,0 17,1 51,6 49,9 10. okt 1,00 0, ,7 21,5 54,0 56,2 29. okt 0,95 0, ,7 22,4 54,9 54,2 Gj.snitt 1,01 0, ,4 20,9 53,3 52,7 Det var litt høgare fôreiningskonsentrasjon (FEm) på gjødsla enn på ugjødsla teig ved første registrering, og denne skilnaden mellom gjødsla og ugjødsla heldt seg utover hausten. Fôreiningskonsentrasjonen gjekk litt ned utover hausten både på gjødsla og ugjødsla teig. Skilnaden mellom gjødsla og ugjødsla var statistisk sikker. Det same var skilnaden i proteininnhald/pbv. Proteininnhaldet var, ikkje uventa, ein del høgare der det var gjødsla med 5 kg nitrogen pr dekar etter 2. slått. Proteininnhaldet var høgt også der det ikkje var gjødsla etter 2. slått. Det var tendens til høgast trevleinnhald (NDF) på gjødsla teig, men skilnaden var ikkje statistisk sikker.

12 oktober 2014 var enga sterkt nedbeita og hadde fått haustpreg, men fôreiningskonsentrasjonen og proteininnhaldet var framleis ganske høgt. Foto: Birgitt Harstad Fôrkvalitet 2015 Dato uttak 2015 FEm/kg ts PBV, g/kg ts Råprotein, % av ts NDF, % av ts Gjødsla Ugjødsla Gjødsla Ugjødsla Gjødsla Ugjødsla Gjødsla Ugjødsla 8. sept 1,04 1, ,5 21,2 46,0 45,6 23. sept 1,03 1, ,5 19,5 51,4 49,3 8. okt 1,02 0, ,6 18,6 47,7 46,7 19. okt 0,99 0, ,5 14,9 44,3 46,0 Gj.snitt 1,02 1, ,0 18,6 47,4 46,9 Ved første registrering, berre 1 dag etter gjødsling med N-gjødsel, var det ganske lik fôreiningskonsentrasjon på gjødsla og ugjødsla teig. Ved dei seinare registreringane utover hausten var det litt høgare fôreiningskonsentrasjon (FEm) på gjødsla enn på ugjødsla teig. Dette samsvarar med talla frå i fjor, men då var det høgast FEm også ved den første registreringa (4. sept.), som vart utført ca. 14 dagar etter N- gjødslinga. Fôreiningskonsentrasjonen gjekk, som i fjor, litt ned utover hausten både på gjødsla og ugjødsla teig. Som i fjor var proteininnhaldet, ikkje uventa, ein del høgare der det var gjødsla med 5 kg nitrogen pr. dekar etter 2. slått. Ved første registrering i år var skilnaden liten. Det skuldast nok at det var gjødsla med nitrogen berre 1 dag tidlegare, og plantene hadde ikkje klart å nyttiggjere seg noko særleg av tilført N så raskt.

13 13 FÔRKVALITET SAMANLIKNING 2014 OG 2015 Gjennomsnittstall for 4 registreringar september-oktober er vist nedanfor: FEm/kg ts PBV, g/kg ts Råprotein, % av ts NDF, % av ts Gjødsla Ugjødsla Gjødsla Ugjødsla Gjødsla Ugjødsla Gjødsla Ugjødsla Gj.snitt ,01 0, ,4 20,9 53,3 52,7 Gj.snitt ,02 1, ,0 18,6 47,4 46,9 Gj.sn og2015 1,02 0, ,7 19,8 50,4 49,8 Fôreiningskonsentrasjon og proteininnhald var høgast på gjødsla teig begge åra. Proteininnhaldet var noko høgare i 2014 enn i 2015 både på gjødsla og ugjødsla teig. Det var i år, som i fjor, ein liten, usikker tendens til høgast trevleinnhald (NDF) på gjødsla teig. MINERALAR 2014 Dato uttak 2014 fosfor g/kg ts kalium g/kg ts kalsium g/kg ts magnesium g/kg ts natrium g/kg ts Gjødsla Ugjødsla Gjødsla Ugjødsla Gjødsla Ugjødsla Gjødsla Ugjødsla Gjødsla Ugjødsla 4. sept 5,3 4, ,9 3,4 2,9 2,4 0,2 0,2 22.sept 4,3 3, ,9 3,6 2,7 2,4 0,5 0,2 10. okt 5,7 5, ,8 3,5 2,9 2,7 0,8 0,7 29. okt 5,6 5, ,1 3,0 2,6 2,4 0,7 0,7 Gj.snitt 5,2 4, ,7 3,4 2,8 2,5 0,5 0,5 Dato uttak 2014 svovel g/kg ts kopar mg/kg ts molybden mg/kg ts kobolt mg/kg ts selen mg/kg ts Gjødsla Ugjødsla Gjødsla Ugjødsla Gjødsla Ugjødsla Gjødsla Ugjødsla Gjødsla Ugjødsla 4. sept 3,5 3,2 6,0 6,0 2,2 1,9 0,07 0,07 0,17 0,18 22.sept 2,7 2,8 5,0 6,0 2,1 1,7 0,07 0,07 0,10 0, okt 3,9 3,8 8,0 9,0 2,8 2,0 0,09 0,12 0,11 0, okt 3,9 3,3 6,0 8,0 2,2 1,9 0,09 0,13 0,17 0,17 Gj.snitt 3,5 3,3 6,3 7,3 2,3 1,9 0,08 0,10 0,14 0,15 Dato uttak 2014 sink mg/kg ts jern mg/kg ts mangan mg/kg ts jod mg/kg ts Gjødsla Ugjødsla Gjødsla Ugjødsla Gjødsla Ugjødsla Gjødsla Ugjødsla 4. sept ,10 0, sept ,10 0, okt ,40 0, okt ,50 0,50 Gj.snitt ,3 0,3

14 14 MINERALAR 2015 Dato uttak 2015 fosfor g/kg ts kalium g/kg ts kalsium g/kg ts magnesium g/kg ts natrium g/kg ts Gjødsla Ugjødsla Gjødsla Ugjødsla Gjødsla Ugjødsla Gjødsla Ugjødsla Gjødsla Ugjødsla 8. sept 4,2 3, ,8 3,3 2,4 2,2 0,4 0,3 23.sept 5,6 4, ,5 3,2 3,2 2,4 0,5 0,4 8. okt 5,0 3, ,0 3,0 2,9 2,3 0,4 0,4 19. okt 4,1 3, ,6 2,9 2,6 2,0 0,5 0,3 Gj.snitt 2015 Gj.snitt 2014 Gj.snitt 2 ÅR 4,7 3, ,0 3,1 2,8 2,2 0,5 0,4 5,2 4, ,7 3,4 2,8 2,5 0,5 0,5 5,0 4, ,9 3,3 2,8 2,4 0,5 0,5 Dato uttak 2015 svovel g/kg ts kopar mg/kg ts sink mg/kg ts jern mg/kg ts mangan mg/kg ts Gjødsl a Ugjødsl a Gjødsl a Ugjødsl a Gjødsl a Ugjødsl a Gjødsl a Ugjødsl a Gjødsl a 8. sept 3,0 3,1 6,0 6, sep 3,2 3,1 7,0 6, t 8. okt 2,9 2,7 6,0 6, okt 2,2 2,3 5,0 4, Gj.snit 2,8 2,8 6,0 5, t 2015 Gj.snit 3,5 3,3 6,3 7, t 2014 Gj.snit 3,2 3,1 6,2 6, t 2 ÅR Ugjødsl a På feltet i Bjerkreim var det, i år som i fjor, litt høgare innhald av makrominerala fosfor, kalium, kalsium og magnesium på gjødsla teig enn på ugjødsla. I år var det liten/ingen skilnad på innhaldet av svovel og natrium på gjødsla og ugjødsla teig. Det var heller ikkje i fjor sikker skilnad mellom gjødsla og ugjødsla teig for desse 2 minerala. Det var skilnad i mineralinnhaldet i beitegraset ved dei ulike tidspunkta for prøveuttak. I år var det tendens til at innhaldet av minerala fosfor, kalium, kalsium, magnesium og svovel blei redusert frå 2. registrering (23. september) og utover hausten. Det galdt både gjødsla og ugjødsla teig. I fjor var det ingen slik tydeleg tendens. Natriuminnhaldet var ganske stabilt i år medan det i fjor viste tendens til auke utover hausten. Det vart analysert for nokre færre mikromineral i år enn i fjor. Det var høgare innhald av sink på gjødsla enn på ugjødsla teig både i år og i fjor.

15 15 Som i fjor var innhaldet av jern høgast på ugjødsla teig, og innhaldet auka utover hausten. For kopar og mangan var innhaldet litt høgare på gjødsla teig i år, medan det i fjor var tendens til høgast innhald på ugjødsla teig for desse 2 minerala. Det var normalt innhald av dei minerala det vart analysert for i år. Innhaldet var litt lågare i år enn i fjor, særleg for minerala fosfor, svovel, kopar, sink, jern og mangan. I fjor vart det i tillegg analysert for kobolt og selen, som begge viste lågt innhald. Koboltinnhaldet bør vere minst 0.11 mg/kg ts til lam. Selen låg ned mot nedre grense, 0.1 mg/kg ts. Det vart i fjor også analysert for molybden, som viste ganske høgt innhald. Det var då statistisk sikkert høgare innhald av molybden på den gjødsla teigen enn på den ugjødsla. Forholdet mellom kopar og molybden bør ikkje kome under 2 (mangel). Då det i fjor var lågast koparinnhald og høgast molybdeninnhald på gjødsla teig, så blei det lågare forhold kopar/molybden på gjødsla teig (2,7) enn på ugjødsla. I år var det derimot litt lågare koparinnhald på ugjødsla teig enn på gjødsla. Det er difor ikkje sikkert at den gjødsla teigen ville fått eit lågare kopar/molybden-forhold enn den ugjødsla teigen dersom ein hadde analysert for molybden også i år. Diskusjon I gjennomsnitt for 2 år var det ingen skilnad i grashøgde på gjødsla og ugjødsla teig ved såpass hard beiting som det var på desse teigane dei to siste åra (+ 5 cm grashøgde). Det var høgast fôreiningskonsentrasjon på gjødsla teig i år som i fjor. Når ein gjødslar med nitrogen etter 2. slått forventar ein at det blir meir vekst og større avling. Då bør det også bli meir bladmasse og mindre strå og dermed betre fôrkvalitet. Nitrogengjødsling påverkar proteininnhaldet direkte, og ein forventa at innhaldet var høgast der det var gjødsla med nitrogen etter 2. slått. Det var det også på feltet vårt både i år og i fjor. I fjor vart det gjødsla med kalkammon (N) 17 dagar før 1. registrering, og proteininnhaldet var høgast ved denne 1. reg. I år vart det gjødsla med kalkammon berre ein dag før 1. registrering. Truleg rakk ikkje plantene å nyttiggjere seg av nitrogenet til dagen etterpå. Proteininnhaldet var difor høgast ved 2. registrering i år. Proteininnhaldet var litt lågare i år enn i fjor, både på gjødsla og ugjødsla teig. Kor mykje meir beiteavling denne N-gjødslinga resulterte i og korleis gjødslinga påverka fôropptak ol. hjå dyra vart det ikkje gjort registreringar på i dette forsøket. På feltet vårt var det høgast innhald av ein del mineral der det var gjødsla med nitrogen etter 2. slått. Noko av forklåringa kan vere at nokre mineral, t.d. fosfor og kalium, er det meir av i bladmasse enn i strå. Gjødslinga kan ha stimulert bladveksten. Gjødsling kan kanskje også stimulere rotveksten og dermed næringsopptaket. Gjødsling stimulerer planteveksten. Dersom opptaket av enkelte mineral og innhaldet i plantene er likt, så kan auka vekst føre til uttynning av mineralet på den teigen som har høgast avling. Det kan i nokre tilfelle forklare kvifor mineralinnhaldet er høgast på ugjødsla ledd.

16 16 Jordvariasjon mellom teigane kan vere ei feilkjelde, men ein kjenner ikkje til betydelege skilnader mellom gjødsla og ugjødsla teig her. Ulikt mineralinnhald i ulike plantedelar eller i ulike planteartar kan også vere ei feilkjelde. Samandrag Haustbeite med silofrøblanding og eit lite innslag av fleirårig raigras heldt høg fôrkvalitet (FEm og PBV) utover til oktober/november i år som i fjor. Det vart beita jamnt med lam frå ca. 3 veker etter 2. slått. Med ganske høgt beitetrykk var det ingen tydeleg skilnad i grashøgde/avbeiting på teigar som var gjødsla eller ikkje-gjødsla med nitrogen etter 2. slått (5 kg nitrogen/dekar). Gjødsling med nitrogen etter 2. slått auka proteininnhaldet i beitegraset. Fôreiningskonsentrasjonen auka også noko. Gjødsling med nitrogen etter 2. slått såg ut til å auke innhaldet av nokre mineral i beitegraset medan det reduserte innhaldet av andre mineral. Innhaldet av dei minerala ein analyserte for i år var normalt. I fjor vart det i tillegg analysert for kobolt, som viste lågt innhald. Det vart også analysert for kopar og molybden, der molybden viste forholdsvis høgt innhald i forhold til kopar. Med høgt beitetrykk og kort tid frå 2. slått til beiteslepp var det ingen skilnad i grashøgda på teigar der det var gjødsla og der det ikkje var gjødsla med 5 kg nitrogen etter 2.slått Foto: Birgitt Harstad Kvalitetsutvikling i haustbeite på fulldyrka jord lam - Gjesdal Samanlikning av gjødsla og ugjødsla beitegras etter 2. slått på 1. og 2. års blandingseng har gitt liten skilnad i protein og næringsinnhald. Dette er førebels resultat etter to års prøving i eng i Gjesdal og i Dalane.

17 17 Dette er eit forsøksopplegg i samarbeid mellom NLR Dalane og NLR Rogaland. Forsøksopplegget er ein del av eit større samarbeidsprosjekt «Beite til sau og storfe» som vert støtta av Fylkesmannen i Rogaland og Rogaland Fylkeskommune. Forsøket er eit samarbeid med Bioforsk Midt-Norge, Kvithamar, der vi i 2012 og 2013 undersøkte haustbeite til storfe. Føremål med forsøket var å undersøka fôrkvaliteten i fulldyrka haustbeite til lam utover hausten etter 2. slått, både beite som vert gjødsla med nitrogen etter 2. slått og beite som ikkje vert gjødsla etter 2. slått. Forsøka låg hjå Morten Vassbø i Bjerkreim og hjå Erik T. Ravndal i Gjesdal. Engarealet i Dalane vart sådd i 2012 med Spire Surfôr Normal. Våren 2014 vart det direktesådd med Spire Surfôr Pluss 10. Engarealet i Gjesdal vart sådd våren 2013 med Spire Surfôr Pluss 10. På begge engareala vart det tilført husdyrgjødsel om våren og etter 1. slått. Det vart hausta 2 gonger, og noko av beitearealet vart tilført ca. 5 kg N/daa etter 2. slått. I Dalane vart det brukt 5 kg N i kalkammonsalpeter/daa og i Gjesdal 5 kg N i N-34/daa. Grashøgda vart målt etter eit bestemt forsøkssystem 4 gonger utover hausten fram til oktober. Det vart teke ut grasprøvar til kvalitetsanalysar ved kvar måling. I alt 4 prøvar frå ugjødsla og 4 prøvar frå gjødsla areal. I alt 8 prøvar frå Dalane og 8 prøvar frå Gjesdal. Alle grasprøvane vart analyserte for kvalitet, sjå tabell 1 og tabell 2. Det vart også teke mineralanalysar. Haustbeite i Gjesdal. Foto: Ingrid Møgedal Vurdering Det var liten skilnad i næringsinnhald og innhald av protein i alle prøvane utover hausten både i 2014 og 2015 (tabell 1 og 2). Optimalt innhald av protein i grovfôr til sau ligg gjerne i området % av tørrstoffinnhaldet, og i desse registreringane har gras på dyrka jord oppnådd dette proteininnhaldet utan N-gjødsling etter 2. slått. Ut frå desse registreringane som har gått over 2 år, bør ein vera noko forsiktig med N-gjødsling til beite på dyrka jord utover hausten.

18 18 Tabell 1. Kvalitet av beitegras i Gjesdal, Fem/kg TS, for fire ulike tidspunkt. 2014: gjødsla teig vart gjødsla med N-34 (5 kg N). 2015: gjødsla teig vart gjødsla med N-27 (5 kg N) 4 dagar før 1. registrering. Dato Gjesdal ugjødsla Gjesdal gjødsla Råprotein, Råprotein, FEm/kg TS % av TS FEm/kg TS % av TS ,97 18,3 0,98 18, ,94 17,9 0,95 18, ,94 18,8 1,01 19, ,00 22,7 0,99 21,4 Gj.snitt 0,96 19,4 0,98 19, ,87 16,8 0,96 21, ,96 22,1 0,92 20, ,92 19,0 0,94 18, ,93 17,8 0,96 19,6 Gj.snitt 0,92 18,9 0,95 20,3 Tabell 2. Kvalitet av beitegras i Dalane, Fem/kg TS, for fire ulike tidspunkt. 2014: gjødsla teig vart gjødsla med kalkammon (5 kg N) 17 dagar før 1. registrering. 2015: gjødsla teig vart gjødsla med kalkammon (5 kg N) berre 1 dag før 1. registrering Dato Dalane ugjødsla Dalane gjødsla Råprotein, Råprotein, FEm/kg TS % av TS FEm/kg TS % av TS ,05 22,7 1,10 28, ,96 17,1 1,00 21, ,94 21,5 1,00 24, ,93 22,4 0,95 23,7 Gj.snitt 0,97 20,9 1,01 24, ,05 21,2 1,04 21, ,00 19,5 1,03 26, ,99 18,6 1,02 24, ,94 14,9 0,99 19,5 Gj.snitt 1,00 18,6 1,02 23,0 Frøblandingar til eng for sauebeiting i kombinasjon med slått - Gjesdal Frøblanding med 30 % engrapp og frøblanding med hundegras ser ut til å ha gitt størst avling i dette feltet, men det var liten forskjell i totalavling mellom ulike frøblandingar til eng for beiting og slått. Målet med dette forsøksfeltet er å sjå korleis ulike frøblandingar til eng som skal beitast med sau, og haustast 2 gonger, eignar seg når det gjeld avling, kvalitet og varigheit.

19 19 Feltet er eitt av åtte felt i regi av NIBIO, og vart etablert våren 2012 i Gjesdal hjå Tove og Stein Vølstad. Særs vanskeleg overvintring for gras i gav utfrysing av fleire sådde grasartar, og vi fekk innslag av vassarve og tunrapp. Dei 8 felta vart plasserte geografisk slik at fleirårig raigras er på grensa til å tole vinteren. Det vart brukt 7 ulike engfrøblandingar samt Frisk hundegras i reinbestand, sjå tabell 1. Tabell 1. Innhald (%) av ulike artar i dei testa blandingane Figgjo raigras Trygve raigras Hykor raisvingel Lofa raisvingel Knut engrapp Frisk hunde gras Hundegras blanding Bladfak sblandin g Timotei Engsvingel Engrapp Raudkløver Kvitkløver Fl. raigras Raisvingel Hundegras Bladfaks 50 På feltet i Rogaland er det alle engår teke ei simulert vårbeiting, to slåttar og ei haustbeiting. Resultat I første engår låg avlinga i snitt på feltet på rundt 900 kg ts/daa, og andre engår på rundt 1000 kg ts/daa. Første engår markerte frøblandinga med 10 % Figgjo raigras seg med høgast totalavling. Andre engår var det blandinga med 30 % engrapp som kom best ut på 1057 kg ts/daa, med hundegrasblandinga tett etter på 1044 kg ts/daa Snittavling , kg ts/daa Haustbeite 2.slått 1.slått Vårbeite. Figur 1. Snittavling for (kg ts/daa) for dei ulike frøblandingane på feltet i Rogaland

20 20 Forsøksfeltet fekk ei sterk utfrysing i Avlingane tok seg opp i 2014 og i Andelen av sådde grasartar på rutene varierte frå %. Sådde grasartar vart erstatta med i all hovudsak tunrapp og knebøygd revehale. Forsøksfeltet har vore forsøkshausta i 3 år. Siste forsøksår var Då fekk vi ikkje registrert avling på 2. slått, noko som har redusert totalavlinga. Alle år har det vore liten forskjell i totalavlinga for dei ulike blandingane, sjå figur 1. Det ser likevel ut som frøblandinga med 30 % engrapp og frøblanding med hundegras har tålt simulert beiting og stått best. Frøblanding med Lofa og frøblanding med reint hundegras har gitt lågast avling. Førebels har vi resultat frå felt i Gjesdal. Seinare vil vi få ei samla vurdering for alle felta i landet. Forsøksfelt med frøblandingar for beite/slått hos Stein og Tove Vølstad. Foto: Ingvild L. Nesheim. Arrangement og munnleg kunnskapsformidling I prosjektet gjennomførte vi ulike arrangement der vi mellom anna la fram resultat frå forsøksarbeidet og annan relevant kunnskap om beite og beitedrift. Det vil vi gjera greie for i dette kapitlet. Beiteskjøtsel i Førland landskapsvernområde Sundag 17. august 2014 arrangerte NLR Dalane saman med Lund Sau og Geit vandretur til den fråflytta heiegarden Førland i Lund. Det var tur med los både frå Hovsherad og frå Ualand. Trass usikre vêrmeldingar og regnbyer frå morgonen deltok totalt 60 personar med smått og stort. Transporten gjekk etappevis både til fots, på traktortilhengar og med båt over Førlandsvatnet. Framme på Førland venta ein varm grill på deltakarane.

21 21 I gamal tid, då trafikken gjekk til fots over heiane, var Førland ein sentral plass. Då vegbygginga nede i dalføra tok til, endra dette seg. Det var 5 bruk på Førland, og det siste vart flytta frå på 1970-talet. Bonde Andrê Kjørmo fortel om skjøtselsarbeidet som er gjort dei siste 7 åra på den attgroingstruga fjellgarden. Foto: Birgitt Harstad Landskapsvernområde Vegard Ankarstrand frå Fylkesmannen i Rogaland, miljøavdeling fortalde at på Førland er det eit stort lyngheiområde med mykje tørrhei. Det grensar til Tverrådalen naturreservat og til Slethei, som er ei grasdominert fukthei. Den gamle heiegarden ligg her, og det er lite inngrep i området. Alt dette i sum gjorde at området fekk status som landskapsvernområde og vart verna i Det hadde vore litt beiting på Førland før det, men området var truga av attgroing. For å skjøtte området betre trongst meir beiting og aktiv skjøtsel. Det vart utarbeidd skjøtselsplan for området, og i 2007 vart det gjort avtale med bonde Andrê Kjørmo om beiting og skjøtsel av Førlandsområdet, som er totalt ca 3000 dekar. Ein del av innmarka på Førland med lyngheiområda i bakgrunnen. Foto: Birgitt Harstad

22 22 Innafor eit slik område vil det vere fleire ulike interesser, og ein har vore gjennom nokre rundar for å kome dit ein er i dag. Fylkesmannen ynskjer ein best mogeleg skjøtsel og set sine krav, det er jaktinteresser i området, eigedomane har fått nye eigarar som har sett opp fritidshytter og bonden ynskjer best mogeleg beite og avdrått på beitedyra. Det er difor m.a. sett opp gjerde rundt hytter. Likeeins er heile innmarka på ca 150 dekar pluss ca 50 dekar utmark/kratt gjerda inn, og når jakta byrjar i september blir alle dyra tatt inn på innmarka. Der beiter dei til jakta er over. Undervegs har alle partar inngått nokre kompromiss for å kome fram til løysingar, og det vart gjeve uttrykk for at samarbeidet i dag fungerer godt. Aktiv beiteskjøtsel siste 7 åra Bonde Andrê Kjørmo fortalde om arbeidet som har blitt gjort på Førland sidan Det var mykje attgrodd på den tida. I utmarka var det gamal, høg lyng. På innmarka dominerte einer og eit par meter høge bjørkerenningar, og det var mykje tre som burde fjernast. Talet på beitedyr vart auka frå Dei første åra vart det beita med sau og seinare er det også nokre år beita med storfe. Sauetalet har variert frå 50 til 125 vaksne sauer pluss lam, dei første åra spælsau og seinare berre villsau. Ein har prøvd seg fram med kor mange dyr som kan vere høveleg for å få til ein god skjøtsel. Ammekyr og villsau i år I år beiter der 25 Dexter-kyr og 120 vaksne villsauer med lam frå juni til seinhaustes. Dyra beiter både på innmarka og utmarka. Det er sett opp 1,2 km med gjerde rundt heile innmarka for å kunne regulere beitinga. Blåtopptuer som er beita på. Foto: Birgitt Harstad I juli/august blir lamma tatt ifrå sauene, og sauene held fram med å beite her. 1. september blir alle dyra tatt inn på innmarka, og dei beiter der minst ein månad.

23 23 Lyngheia brent etappevis Lyngheia har blitt brent etappevis. Første året vart det laga branngater. Sjølv om det var mykje gamal, høg lyng som brann godt, så vart det ein kontrollert brann. Neste år lukkast dei ikkje like godt, og det vart brent litt meir enn planlagt. I vår vart den siste stripa med gamal lyng brent. Dei tidlegaste brente områda er no 7 år og der har kome opp igjen ung, grøn og frisk lyng som er meir attraktiv som beite enn den gamle lyngen. Under lyngbrenninga er det med 5-6 personar med ryggsprøyter med vatn og sløkkjeutstyr. Dei har brent om våren før 1. april. Lyngheiområde som vart brent i vår. Foto: Birgitt Harstad Hogst opnar landskapet Mykje einer, kratt og større tre har blitt saga eller hogge ned på innmarka. Mykje arbeid står ennå att for å opne opp landskapet endå meir. Både bonde og hytteeigarar gler seg over at landskapet opnar seg igjen. Tre blir saga ned og blir så liggjande på bakken. Det hadde vore ynskjeleg å fjerna desse, men utan maskinelt utstyr her inne på heia har ein kompromissa seg fram til ei løysing der ein prioriterer å rydde/brenne nedhogde tre på innmarka. Bjørketre er hogge ned på innmarka og landskapet opnar seg mot Førlandsvatnet. Foto: Birgitt Harstad

24 24 Til no er det brukt om lag 1000 timar på skjøtselen av området. Av desse er 250 timar brukt til å setje opp gjerde rundt heile innmarka og i tillegg rundt hytter på området. Om lag 250 timar er brukt til lyngbrenning og resten til hogst, rydding og brenning. Det er skrive fagartikkel frå turen som er publisert både på heimesida til Norsk Landbruksrådgiving Dalane. Beitekveld i strålande ver Norsk Landbruksrådgiving Dalane og Storfesatsinga i Rogaland arrangerte beitekveld tysdag 26. august personar møtte fram i tunet hjå Anne Lise B. og Håvid Bilstad på Birkemo, Ualand for å vere med på beitevandring, erfaringsutveksling, grilling og drøs. Frå Norsk Landbruksrådgiving Dalane møtte Birgitt Harstad medan Storfesatsinga stilte med dei 3 prosjektleiarane sine; Bengt Egil Elve frå Nortura, Guro Hansen frå Fatland og Georg Fredrik Ueland frå Prima. Dei 3 sistnemnde bidrog også med grillmat og serverte deltakarane varme pølser og karbonadar utpå kvelden. Håvid Bilstad leia an på beitevandringa, som gjekk på gamalt etablert beite og nytt beite. Han fortalde om gardsdrifta og beitebruken og Birgitt Harstad bidrog med aktuelt fagstoff undervegs. Etter 1 ½ timars tur var deltakarane tilbake i tunet der Bengt Egil Elve hadde eit innlegg om aktuelle ting kring beiting. Resten av kvelden var det uformelt drøs og erfaringsutveksling, mat og kaffi. Dei som ville kunne ta ein tur inn og sjå på fjoset. Bonde Håvid Bilstad fortel om beitebruken på Birkemo medan bønder og ammekyr med kalvar lyttar interessert! Foto: Birgitt Harstad

25 25 Beite- og sauekveld i Ørsdalen i Bjerkreim 27. august 2015 inviterte me i samarbeid med Bjerkreim Sau og Geit til samling hjå Morten Vassbø i Ørsdalen. Me er i gang med eit 2-årig forsøk hjå han der ein undersøkjer kvaliteten i eng som blir haustbeita av lam etter 2. slåtten. Dei frammøtte tok ein tur bort på enga der registreringane går føre seg. Feltvert fortalde om bruk og stell av enga og Birgitt Harstad, Norsk Landbruksrådgiving Dalane orienterte om forsøksresultata etter det første registreringsåret (sjå omtale av forsøksresultata annan stad i rapporten). Bonde Morten Vassbø og Birgitt Harstad, NLR Dalane fortel om forsøket med kvalitet i haustbeite til lam. Foto: Anette Hetland Stian Espedal, Nortura gav gode råd om fôring av lam om hausten. Bjerkreim Sau og Geit innvigde den nye grillen sin og Nortura og Fatland spanderte mykje god grillmat på dei 70 frammøtte frå heile Dalane. Etter ein god matpause og mykje drøs hadde Berit Pettersen, Fatland innlegg om utplukking av slakte-/livlam. Beite- og sauekveld på Helleland i Eigersund 24. mai 2016 inviterte me i samarbeid med Helleland Sau og Geit til samling hjå Kari og Harald Melhus på Slettebø på Helleland. Rogaland Sau og Geit var også medarrangør. Kvelden starta med beitevandring med bonde Harald Melhus og Birgitt Harstad, NLR Dalane i spissen. Undervegs var det stopp og orientering om beitebruken på garden, aktuelle faglege beitetema og resultat frå forsøk med avling og kvalitet i kulturbeite. Berit Pettersen orienterte om aktuelt frå Fatland. Ole Kristian Rundevold orienterte om og demonstrerte bruk av bakmontert kalkspreiar på kulturbeite.

26 26 Beitevandring på Helleland ein flott maikveld. Foto: Anne Karine Hetland Nortura, Fatland og Prima stilte med mykje god grillmat og Helleland Sau og Geit var grillmeistrar. Grillmat, saft og kaffi gjekk unna denne flotte maikvelden då dei 100 frammøtte forsynte seg medan drøset gjekk. Bjørn Høyland frå Rogaland Sau og Geit, Siri Haugland frå Nortura og Leif Håkon Korsbø frå Prima orienterte om aktuelle saker før Harald Sleveland, leiar i Helleland Sau og Geit, avrunda kvelden. Beitekveld i Årdal Dette var eit ope arrangement for storfe- og sauanæringa i Ryfylke 8.september 2014, og omlag 28 møtte fram. Program for kvelden var gras og ugraskjennskap i eng og beite, alternativ bekjempingstrategi, og resultat frå forsøk/prøving omkring kvalitetsutvikling i eng utover ettersommaren og hausten, Representantar frå slakterinæringa snakka om kvalitetsbegrep for både lam og storfe. I tillegg kom behovet for kvalitetsslakt og økonomien i kjøttproduksjonen fram. Møte vart arrangert i samarbeid med Nortura, Fatland Jæren, Prima Jæren, Fylkesmannen i Rogaland og NLR-Rogaland. Beitekveld på Myklebust i Tananger Dette var ein open kveld for beiteinteresserte hos Malvin Hebnes, Tananger, i vårt område 10.september 2014, og om lag 20 møtte fram. Program for kvelden var ugras i eng og beite kort omkring bekjempingstrategi, resultat frå prøving/forsøk omkring «kvalitetsutvikling i eng utover ettersommaren og hausten».

27 27 Representantar frå slakterinæringa snakka om behov for kvalitetsslakt av storfe og lam, i tillegg til økonomi i desse produksjonane. Møte vart arrangert i samarbeid med Nortura, Fatland Jæren, Prima Jæren, Fylkesmannen i Rogaland og NLR-Rogaland. Beitekveld i Gjesdal Dette var eit ope møte for medlemmer som er interesserte i sau og beiting 4.mai Markdagen var hjå Tove og Stein Vølstad på Kluge i Gjesdal. Det var 25 frammøtte og vi gjekk igjennom følgjande program: Forsøksresultat frå forsøksfeltet «Grasartar for slått og beiting». Dette er eit forsøksfelt som inngår i ein serie på 8 felt spreidd omkring på Sør- og Vestlandet. Det består av ulike grasartar og frøblandingar for slått og beiting. Det ser ut som grasblandingar med innslag av engrapp har klart seg best. I tillegg til omtale av resultat gjekk ein gjennom graskjennskap og litt omkring ugrasbekjemping i eng og beite. Etter denne samlinga drog vi opp til gardbrukar Kåre Søyland, Søyland i Gjesdal for litt erfaringsutveksling om beiting med sau og lam. I tillegg erfaringsutveksling om bruk av mjølkerobot og beiting med ku. Beitemøte på Rennesøy Norsk Landbruksrådgiving Rogaland arrangerte beitemøte på Rennesøy 10.mai 2016 i samarbeid med Rogaland Sau og Geit. Det møtte 25 interesserte sauebønder. Ragnvald Gramstad i Norsk Landbruksrådgiving Rogaland gjorde greie for kvalitetsutvikling av beitegras på eng om hausten, og forsøksresultat frå gjødsling med kobolt og kopar i Helgjødsel. Kollega Ingvild Luteberget Nesheim la fram resultat frå beiteprøvar og resultat frå forsøk med ulike grasartar/blandingar for slått og beiting. I tillegg la leiar Bjørn Høyland i Rogaland Sau og Geit fram ønske om at vi i lag måtte utvikla eit godt rådgivingstilbod til sauenæringa i Rogaland. Stikkord er dyrking av rett grovfôr, oppdatering av fôringsnormer og rett fôring til sau og lam gjennom heile året. Veterinær Siv Meling heldt foredrag om helse på sau og lam, og peika på ulike årsaker til at lam døyr. Ho støtta ideen om å utvikla eit rådgivingstilbod til sauenæringa. Dagen vart avslutta med markvandring i kulturbeite, omtale om ulike tiltak for tiltak mot ulike vanskelege rotugras som tistel, landøye, lyssiv og høymole. Publisert fagstoff og artiklar Her ønskjer vi presentera fagstoffet og artiklane som er skrive i prosjektet. Det er publisert anten på nettsidene våre, i medlemsskriv og/eller i Bondevennen. Resultata frå forsøksfelta er presenterte i årsmeldingane kvart år, men her tar vi med dei artiklane som er skrivne til slutt i prosjektet. Arrangementet «Beiteskjøtsel i Førland landskapsvernområde» er også skrive som fagartikkel, og er publisert både på nettsida og i skriv til Norsk Landbruksrådgiving Dalane.

28 28 Kvalitetsutvikling i haustbeite Registrering og analysar av kvaliteten i beitegras på fulldyrka jord, har over 2 år vist jamn og god kvalitet frå midten av juli og fram til siste del av september. Heile grasaarealet vert beita med mjølkekyr, og beitet er etablert med sortar av fleirårig engelsk raigras med kvitkløver. Registreringane starta opp sommaren 2012 på garden til Malvin Hebnes på Myklebust i Sola som ein del av ein landsdekkande serie i regi av Bioforsk. Registreringane heldt fram i Registreringane synte særs god kvalitet av beitegras utover hausten. Foto: Ragnvald Gramstad Det registrerte arealet ligg på god moldrik morenejord. Arealet er i overkant av 40 daa, og det er etablert engareal med grasfrøblandinga Spire Pluss 90 frå FK Rogaland og Agder. Blandinga består av fleire sortar fleirårig engelsk raigras og ca. 10 % kvitkløver. I praksis vert arealet om våren gjødsla opp med tanke på ein siloslått i byrjinga av juni. Etter slått i 2013 vart engarealet gjødsla opp etter følgjande program: 15. juni kg Opti NS 27/daa, 18. juli 12 kg N-34/daa, 15. august ca 20 kg N-34/daa. Beiteslepp av om lag 40 mjølkekyr var 24. juni. Dyra beita heile døgnet og fekk tilleggsfôring inne med rundball 2. slått frå Det var robotmjølking, og dyra var stort sett inne i driftsbygningen om natta. Registrering av graskvalitet Registrering av graskvalitet starta opp i juli både i 2012 (23/7) og 2013 (22/7). I 2012 vart det teke 2 slåttar før beiteslepp. Gras på vel beitehøgd i sirkelen vart på kvart punkt klypt ut, og i ei mengd på ca. 0,5 kg. Dette vart pakka i plastposar, tørka og sendt til analyse. I tillegg vart beitehøgd målt ved hjelp av høgdemålar til gras. Etter 4 gonger utover hausten fekk ein 4 registreringar over 2 år med ca. 3 vekers mellomrom. Siste registrering i 2012 var 24. september og i oktober. Resultat Resultat frå begge år i tabell 1 og 2 viser særs bra kvalitet med omsyn til fordøyelighet. Innhald av protein er i periodar noko høgt, og spesielt når % protein av tørrstoffet kjem opp mot %. Det er jamt innhald av karbohydrat utover heile sesongen.

29 29 Tabell 1. Kvalitetsutvikling i haustbeite, Sola på Jæren 2013 Dato uttak Komprimert plantehøgde, cm FEm/kg ts PBV, g/kg ts Råprotein, % av ts Fordøyeligheit, % av ts NDF, % av ts UNDF, % av NDF Karbohydrat vassløyselege, % av ts 22. jul aug sept okt Tabell 2. Kvalitetsutvikling i haustbeite, Sola på Jæren 2012 Dato uttak Komprimert plantehøgde, cm FEm/kg ts PBV, g/kg ts Råprotein, % av ts Fordøyeligheit, % av ts NDF, % av ts UNDF, % av NDF Karbohydrat vassløyselege, % av ts juli aug 3. sept 26. sept 9,8 0, ,7 0, ,9 0, ,

30 30 Frå villniss til beite

31 31

32 32 Kvalitetsutvikling i haustbeite

33 33 Kvalitetsutvikling i haustbeite på fulldyrka jord

34 34

35 35 Oppsummering Norsk Landbruksrådgiving Rogaland har hatt ei større satsing på beite og sau dei siste åra. Vi har tatt ut beiteprøvar og analysert beitegaset for mineralinnhald. Vi har analysert innhald av kobolt og kopar i graset ved bruk av Helgjødsel for å vurdera effekten av opptak av desse minerala i plantene. I tillegg har vi arrangert beitekurs dei siste åra. Desse tiltaka har, i lag med dette prosjektet, vore med og sett beite og sauenæringa på kartet på ein ny og fruktbar måte i vårt område. Nytt inn i dette prosjektet har likevel vore at vi også har tatt opp spørsmåla ved kvalitet på haustbeite. Vi har også trekt inn storfe i forsøksspørsmåla våre. Dette har vi fått positive tilbakemeldingar på, og næringa og andre samarbeidspartar er no sjølve interesserte i at vi skal utvikla arbeidet vidare. Fagleg har vi fått større kunnskap om endringar i fôrkvaliteten i graset utover hausten Vi har også fått etablert eit fagleg nettverk blant prosjektdeltakarane og andre samarbeidspartar i prosjektet. Norsk Landbruksrådgiving Dalane har i mange år jobba med kulturbeite, som er ein stor og viktig ressurs i regionen. Plantevern og beitekvalitet har vore viktige tema. I seinare år har ein hatt prosjekt med kløver i beite og avlingsregistreringar. Resultat frå tidlegare arbeid saman med forsøksresultat frå dette prosjektet var viktige tema på dei godt besøkte arrangementa me hadde i prosjektperioden. På arrangementa la ein vekt på å samarbeide med andre organisasjonar og ha uformelle samlingar ute på beita. Ein hadde gode erfaringar med eit slik opplegg på dei 6 beitekursa me arrangerte for ca. 100 bønder for nokre år sidan, og ynskte å byggje vidare på det. Erfaringsutveksling mellom deltakarane var ein viktig del av opplegget. Det er alltid vanskeleg å slå fast kva effektar eit prosjekt har. Men ut frå tilbakemeldinga og interesse for tema, vil vi tru at arbeidet har vore ein liten brikke i ein større samanheng som kan bidra til betre utnytting av beite både til sau og storfe. Auka kunnskap bør også kunna gjera det mulig å få meir optimal bruk av beite utover hausten. Vi meiner å merka større engasjement kring bruk av beite i ein del miljø. Vegen vidare Det vil vera interessant å følgja dette prosjektet opp med ny kunnskapstilfang og formidling av ny kunnskap ut til næringa. Under har me skissert opp nokre av dei utfordringane som kan vera aktuelle. I arbeidet er det avdekka behov for å finna meir ut om kvalitet på fôret til både sau og storfe. Til sau er det mellom anna kome innspel på utfordringar med hygiene, mineral- og energiinnhald i fôret. I den samanheng vil det også vera nyttig å dra vidare arbeidet med å ta ut beiteprøvar og analysera for mineralinnhald og vurdera desse resultata opp mot tilvekst om hausten. Næringa opplever også at for mange lam døyr anten før eller etter lemming på våren. Her kan ein vurdera fleire faktorar som kvalitet på beite, fôring mm.