Folkehelserapport. Samnanger kommune 2014

Transkript

1 Folkehelserapport Samnanger kommune 2014

2 2

3 Innhald 1.0 Innleiing Kva er folkehelsearbeid? Folkehelsekoordinator Statistikk Befolkning og befolkningsendring Kommunebarometer: Befolkning og befolkningsendring Indikatorar Nettoinnflyttingar Befolkningsvekst Framskrivande befolkning Oppvekst og levevilkår Kommunebarometer: Inntekt, økonomi, utdanning og arbeid Indikatorar Kommunebarometer: Skule Indikatorar Helserelatert atferd og helsetilstand Kommunebarometer: Helserelatert atferd og helsetilstand Indikatorar Tannhelse Fysisk, biologisk, kjemisk og sosialt miljø Utfordringsområde Etterord Referansar og bakgrunnsstoff Vedlegg: Folkehelseprofil Samnanger kommune

4 1.0 Innleiing I "Folkehelsemeldingen: God helse - felles ansvar" frå 2013 kan ein lese at regjeringa Stoltenberg hadde som mål å få betre oversikt over helse og faktorar som påverker den. Noreg har alle føresetnadar for å få eit godt datagrunnlag for å beskriva folkehelseutfordringane og iverksetta effektive tiltak (Meld.St ). I følgje Lov om folkehelsearbeid (folkehelseloven) skal kommunen fremma folkehelsa innan dei oppgåver og med dei verkemiddel kommunen er tillagt. Blant anna skal kommunen etter 5 ha nødvendig oversikt over helsetilstanden i befolkninga og dei positive og negative faktorar som kan verka inn på denne. Oversikta skal vera skriftlig og identifisera folkehelseutfordringane i kommunen, herunder vurdera konsekvensar og årsaksforhold. Kommunen skal særskild vera merksam på trekk ved utviklinga som kan skapa eller oppretthalda sosiale eller helsemessige problem eller sosiale helseskilnader (2011). Formålet med kommunale rapportar over levekår og folkehelse er at ein ut frå kunnskapsbasert datagrunnlag kan planleggja konkrete effektive tiltak for å fremje helsa til befolkninga. Rapporten skal gje oss kunnskap om folkehelsa og levekår i Samnanger slik at me veit kva helseutfordringar som er spesifikke for kommunen og slik danna grunnlag for diskusjonen om korleis me kan løysa dei. Kommunen skal utarbeida eit oversiktsdokument kvart fjerde år som skal ligga til grunn for det langsiktige folkehelsearbeidet. Oversikta skal inngå som grunnlag for arbeidet med kommunens planstrategi. Neste rapport er planlagt ferdig innan utgangen av 2015, då neste planstrategi skal handsamast. Kommunen skal i arbeid sitt med kommuneplanar etter plan- og bygningslova kapittel 11 fastsetta overordna mål og strategiar for folkehelsearbeidet som er egna til å møta dei utfordringar kommunen står overfor. (Lov om folkehelse, 2011). Sjukdomsmønster speglar levevanar, miljø og levekår. Alder, kjønn og biologi er individuelle eigenskapar som verker inn på helsa. Det er og andre fleire faktorar som påverkar helsa, t.d. ulike samfunnsforholda. Faktorane nemnt under kan fremja helsa, eller det motsette: auka risikoen for sjukdom. Krav til oversiktens innhald etter Forskrift om oversikt over folkehelsa Oversikta skal omfatte opplysningar om og vurderingar av: a) befolkningssamansetning b) oppvekst- og levekårsforhold c) fysisk, biologisk, kjemisk og sosialt miljø d) skader og ulykker e) helserelatert atferd og f) helsetilstand 4

5 Utfordringar i arbeidet med oversikta Samnanger er ein liten kommune i tal innbyggjarar. Innan enkelte område i oversikta er det difor vanskeleg å seia noko om tilstand eller trend, ettersom informasjonen kan verta gjennomsiktig og lettare knytast til enkeltpersonar. Oversiktsdokumentet skal ikkje innehalda opplysningar som kan knytast til enkeltpersonar. Fleire statistikkar i oversiktsrapporten er utarbeida etter ei samanlikning mellom landet, Hordaland fylke og Samnanger. Sjølv om til dømes tal viser at Samnanger kommune ligg likt med landsgjennomsnittet, er ikkje det synonymt med at statistikken for Samnanger er positiv. Det kan vera at denne statistikken er negativ for landet i sin heilskap, og det vert då vanskeleg å seia noko spesifikt om tilstanden i Samnanger. Rapporten er laga etter rettleiinga God oversikt en føresetnad for god folkehelse, utgitt av Helsedirektoratet i Kva er folkehelsearbeid? Folkehelsearbeid vert i folkehelseloven definert som samfunnets innsats for å påverka faktorar som direkte eller indirekte fremmar befolkninga si helse og trivsel, førebyggjer psykisk og somatisk sjukdom, skade eller liding, eller som beskyttar mot helsetruslar, samt arbeid for ei jamnare fordeling av faktorar som direkte eller indirekte påverkar helsa. Formålet med lova er å bidra til ei samfunnsutvikling som fremmar folkehelsa, her under utjamnar sosiale helseforskjellar (Lov om folkehelsearbeid 2011). Skal me få til eit felles løft for folkehelsa, må alle aktørane i samfunnet bidra. Befolkninga si helse er eit felles ansvar. Alle har eit ansvar for å utvikla eit samfunn som fremmar helse, og kvar enkelt har ansvar for eiga helse. Kommunen har ei viktig rolle. Kommunen har gjennom ny folkehelselov fått eit større ansvar for førebyggande arbeid i helsetenesta og folkehelsearbeid på tvers av sektorar. Kommunane har ansvar for å ha oversikt over utfordringar, men vel sjølv mål og tiltak for å fremma befolkninga si helse (Meld.St ). 1.2 Folkehelsekoordinator I mars 2013 vart stillinga som folkehelsekoordinator i Samnanger kommune kopla opp mot kultureininga og fordelt 40% folkehelsekoordinator/60% kulturkonsulent. Folkehelsekoordinator si rolle er å koordinera arbeid på tvers av avdelingar og verksemder. Koordinatoren skal også vera ein pådrivar for å få andre aktørar i eigen organisasjon og det samfunn den skal betena til å ta større ansvar for førebyggjande og helsefremmande aktivitet (Folkehelse på tvers 2012). 5

6 2.0 Statistikk Kommunebarometra (inndelt i tema) viser korleis Samnanger kommune avvikar (i prosent) frå gjennomsnittet for Hordaland fylke og gjennomsnittet for Noreg. Tal for Noreg vert vist som forholdstal. Etter kvart kommunebarometer følgjer ei beskriving av indikatorane som er nytta, samt meir detaljert statistikk og forklaring. Enkelte tal vert presentert i eigne tabellar då dette gir best informasjon. I rapporten er det hovudsakleg Folkehelseinstituttet sine tal som er nytta, dvs. deira nyaste tilgjengelege data. For alle tal og statistikkar som vert brukt i rapporten finn ein kjelda under NOTAT. 2.1 Befolkning og befolkningsendring Kommunebarometer for befolkning og befolkningsendring Åleinebuande Befolkning 0-14 år 60 % 40 % Befolkning år Yrkesaktiv alder år Innvandrarar totalt 20 % 0 % -20 % -40 % -60 % Befolkning år Befolkning år Heile landet Hordaland Samnanger Født Befolkning år Befolkning 90 år+ Befolkning år Befolkning 80 år+ Notat: Statistikkar henta frå folkehelseinstituttet kommunehelsa statistikkbank 6

7 2.1.2 Indikatorar Befolkning, 2013 Folkemengda i Samnanger kommune pr 1. januar 2014 er innbyggjarar. Samnanger har hatt ein liten men jamn vekst dei siste 10 åra. I 2005 var folketalet Det er små skilnader mellom kjønna, men Samnanger har nokre fleire menn enn kvinner, og slik har det vore dei siste 5 åra. Født, år år år år år år 80 år og over+ Prosent av befolkninga i ulike aldersgrupper busett pr. 1. januar. 18,0% 19,0% 18,4% 12,5% 13,8% 13,2% 23,0% 28,2% 27,5% 28,3% 24,1% 25,3% 9,6% 8,1% 8,7% 2,6% 2,5% 2,6% 6,0% 4,4% 4,4% 1,3% 0,9% 0,8% Statistikken visar tal levande født i løpet av eit år. Tal fødde gjer informasjon som kan vera til nytte i planlegging av helse- og sosialtenester. Tal fødde per 1000 innbyggjar per år. Innvandrarar og norskføda med innvandrarforeldre 2013 Totalt Europa utan Tyrkia Afrika Asia med Tyrkia Nordamerika Sør- og Mellom-Amerika Befolkning i yrkesaktiv alder 2013 Personar som bur åleine ,2% 12,8% 12,0% Tal personar med to utanlandske foreldre og fire utanlandskfødde besteforeldre busett i Noreg per 1. januar (totalt og fordelt på landbakgrunn), i prosent av befolkninga. 6,6 % 11,6% 14,1% 4,4% 6,3% 7,1% 0,9% 1,3% 1,8% 1,2% 3,1% 4,6% 0,0% 0,2% 0,2% 0,1% 0,6% 0,4% Prosent av befolkninga i yrkesaktiv alder, år. 65,4% 67,0% 67,0% Tal personar som bur i ein-personshushaldningar i prosent av befolkninga per 1. januar. Åleinebuande antakast å vera ei potensielt utsett gruppe både økonomisk, helsemessig og sosialt. 13,8% 17,4% 18,0% 7

8 2.1.3 Nettoinnflytting Statistikken omfattar alle registrerte flyttingar mellom to norske kommunar eller mellom ein norsk kommune og utlandet i løpet av eit år. Figur 1. Figuren visar differansen mellom innflyttingar og utflyttingar i tal personar, Samnanger samanlikna med nabokommunane Fusa og Vaksdal. NOTAT: Folkehelseinstituttet Kommunehelsa statistikkbank Befolkningsvekst Tabell 1. Differansen mellom befolkningsmengda 1. januar og folkemengde 1. januar året før, i prosent vekst Samnanger 1,83-0,71-0,71 0,80 0,96 0,70 Hordaland 1,31 1,51 1,60 1,48 1,31 1,54 Landet 1,20 1,31 1,23 1,28 1,33 1,31 Notat: Folkehelseinstituttet kommunehelsa statistikkbank Framskriving av befolkning Ut frå tabell 2 er det forventa jamn auke i den samla befolkninga i Samnanger fram mot Auken fordeler seg ulikt i dei ulike aldersgruppene. Det er venta stor vekst i tal eldre frå 65+, og nokre av aldersgruppene over 65 er forventa meir eller mindre ei fordobling. Bortsett frå 8

9 aldersgruppa år der det også er forventa auke, minkar derimot befolkningstalet i dei resterande aldersgruppene. Tabell 2. Framskrivande befolkning fordelt på alder i Samnanger, (MMMM) Alle aldrar år år år år år år år år NOTAT: Folkehelseinstituttet Kommunehelsa statistikkbank 2.2 Oppvekst og levekår Kommunebarometer for inntekt, økonomi, utdanning og arbeid Sosialhjelpsmottakarar år Vidaregåande eller høgare 25 år+ Sosialhjelpsmottakarar år Lav inntekt 80 % 60 % 40 % 20 % 0 % -20 % -40 % -60 % Median inntekt Arbeidsledige år Arbeidsledige år Heile landet Hordaland Bruk av gradert sjukemelding år Uføretrygda år Samnanger Born av eineforsørgarar 0-17 år Uføretrygda år Eineforsørgarar 45 år + Eineforsørgarar under 45 år Uføretrygda år Notat: Statistikkar henta frå folkehelseinstituttet kommunehelsa statistikkbank 9

10 Indikatorar Lav inntekt, 2011 Personer i husholdninger i alle aldrar med inntekt under 50 % av nasjonal medianinntekt, beregna etter EU-skala. Studentar er ikkje inkluderte. Inntekt og økonomi er grunnleggane faktororar som har verknad for helse, og forskning har vist at det er ein samanheng mellom inntektsnivå og helsetilstand. Lav inntekt aukar sannsynlegheita for dårleg sjølvopplevd helse, sjukdom og for tidlig død. 2,7 % 4,2 % 4,7 % Median inntekt, 2011 (Husholdningar) Median inntekt i hushaldningar (etter skatt). Med inntekt meinast yrkesinntekt, kapitalinntekt, skattepliktige og skattefrie overføringar i ein hushaldning i løpet av kalenderåret. Studentar er ikkje inkluderte. Samnanger: kr ,- / 14 % over landssnittet Fylkessnitt: kr ,- / 4 % over landssnittet Landssnitt: kr ,- Arbeidsledige, 2012 Registrerte arbeidsledige i prosent av befolkninga. Arbeidsledige reknast å vera ei utsett gruppe, både økonomisk, helsemessig og sosialt. Samnanger: år 2,1 %/ år 1,1 % Fylkessnitt: år 1,8 %/ år 1,3 % Landssnitt: år 2,2 %/ år 1,6 % Uføretrygda, Tal uføretrygda i prosent av befolkninga i alderen 18 - t.o.m. 66 år. Statistikken visar 3 års glidande gjennomsnitt. Gruppa uføretrygda er ei utsett gruppe helsemessig (fysisk og psykisk) og materielt. Omfanget av uføretrygd er ein indikator på helsetilstand, men må sjås i samanheng med næringslivet, utdanningsnivået og arbeidstilbodet i kommunen år år år 4,3 % 2,3 % 2,5 % 9,2 % 8,2 % 9,4 % 16,5 % 16,0 % 18,4 % 10

11 Eineforsørgarar, Tal eineforsørgarar av alle barnetrygdmottakarar, pr 31/12 i statistikkåret. Statistikken visar 3 års glidande gjennomsnitt. Eineforsørgjarar er inga einsarta gruppe. For nokon kan det utgjera ei økonomisk belastning å være eineforsørgjar, enten dette er eit resultat av familieoppløysning eller ikkje. Analyser visar at eineforsørgjarar oftare har lav inntekt enn hushaldningar med fleire vaksne medlemar. Under 45 år 45 år + Born av eineforsørgarar, % 17% 19% 11% 22% 25% Indikatoren visar andelen av born i alderen 0-17 år med mor eller far som er eineforsørgar. Statistikken visar 3 års glidande gjennomsnitt. Born av eineforsørgarar antas å være en potensielt utsatt gruppe, både økonomisk og sosialt. 9,6 % 14,2 % 15,8 % Bruk av gradert sju kemelding, Tal graderte sjukemeldingar i prosent av alle sjukmeldingar i løpet av året, alder år. Statistikken visar 3 års glidande gjennomsnitt. Gradering av sjukemeldingar vert sett som hensiktsmessig for å oppretthalda kontakten med arbeidsplassen for igjen å hindra at ein fell utanfor arbeidslivet. For den enkeltes si helse er det rekna å vera ugunstig med langvarige passive trygdeytingar. Samtidig kan det å koma for tidlig tilbake i jobb også utgjera ein helserisiko på sikt. Bruk av graderte sjukemeldingar kan også føra til ein såkalt innlåsningseffekt som inneber at innsatsen for å koma tilbake i full jobb vert redusert og at terskelen for å få sjukemeldinga vert senka. 18,9 % 17,6 % 19,8 % Legemeldt sjukefråvær etterbustad 3. kvartal 2013 Er ikkje med i kommunebarometeret (Notat: NAV statistikkbank) Sjukefråværsprosenten syner tal dagsverk som er tapt på grunn av legemeldt sjukefråvær i prosent av alle avtalte dagsverk for arbeidstakarar år. 6,4 % 5,4 % 5,5 % 11

12 Sosialhjelpsmottakarar, Tal sosialhjelpsmottakarar i løpet av året etter alder, i forhold til folkemengd i dei aktuelle aldersgruppene. Statistikken visar 3 års glidande gjennomsnitt. Mottakarar av sosialhjelp er ei utsett gruppe psykososialt og materielt. Dei har ofte ei meir marginal tilknyting til arbeidsmarknaden, kortare utdanning og lågare bustandard enn befolkninga elles. Det er også vist at det er langt større innslag av helseproblem blant sosialhjelpsmottakarar enn i befolkninga elles, og særlig er det eit stort tal med psykiske plagar og lidingar. Utbreiinga av sosialhjelp i totalbefolkninga er eit uttrykk for pågangen på det kommunale hjelpeapparatet frå personar som for kortare eller lengre tid er avhengig av økonomisk støtte til livsopphald. Langtidsavhengigheit av sosialhjelp kan blant anna gjenspegla ein lokalt vanskeleg arbeidsmarknad, men også at sosialtenesta legg ulik vekt på aktivisering av den enkelte og på tverrfagleg samarbeid år år Høgaste fullførte utdanningsnivå, 2012: Vidaregåande eller høgare, 8,1 % 5,1 % 5,8 % 3,0 % 3,1 % 3,3 % Tal personar 25 år+ med vidaregåande eller høgare utdanning. som høgste fullførte utdanning i prosent av alle med oppgitt utdanningsnivå. Det er veldokumenterte samanhengar mellom utdanningsnivå, materielle levekår og helse. 75 % 79 % 76 % 12

13 2.2.3 Kommunebarometer for skule Auka trivsel er eit sentralt mål for folkehelsearbeidet. For born og unge er skulen ein svært viktig sosial arena. Trivsel på skulen er ein av ei rekkje faktorar som påverkar elevens motivasjon for å læra, og dermed deira evne til å meistre dei utfordringane skulekvardagen gjer (Øia,T i Kommunehelsa statistikkbank 2013). Trivsel kan på lengre sikt ha verknad for fråfall blant elevar i den vidaregåande skulen, kor hol i kunnskapsgrunnlaget frå ungdomsskulen er ein viktig medverkande årsak til fråfall. Vidare kan skuletrivsel knytast til livstilfredsheit, spesielt for jenter (Danielsen m.fl, 2009 i Kommunehelsa statistikkbank 2013). Nokre av tala er anonymiserte ettersom utvalet er for lite. Dei er derfor ikkje med i kommunebarometeret, men ein kan sjå gjennomsnittet for fylket og Noreg i beskrivinga av indikatorar. Fråfall videregåande Mobbing 7.trinn gutar Trivsel 7. trinn gutar 0 % -5 % -10 % -15 % -20 % -25 % -30 % Trivsel 7. trinn jenter Trivsel 10.trinn gutar Heile landet Hordaland Samnanger Trivsel 10.trinn jenter Notat: Statistikkar henta frå folkehelseinstituttet kommunehelsa statistikkbank 13

14 Indikatorar Trivsel i skulen, 2007/ /12 7. trinn og 10.trinn Mobbing i skulen, 2007/ /12 7. trinn og 10.trinn 7. trinn gutar 7.trinn jenter 10.trinn gutar 10.trinn jenter 7. trinn gutar 7. trinn jenter 10.trinn gutar 10.trinn jenter Tal elevar som trivs godt på skulen i prosent av alle som svarte på undersøkinga. Kommunens tal omfattar elevar som går på skule i kommunen. Statistikken viser 5 års glidande gjennomsnitt. 84,1 % 82,7 % 84,4 % 87,1 % 88,4 % 89,4 % 73,0 % 79,5 % 81,4 % 81,7 % 84,9 % 85,8 % Tal elevar i 7. og 10. trinn i grunnskulen som har opplevd mobbing dei siste månadane i prosent av alle elever som deltok i undersøkinga. Kommunens tal omfatta elevar som går på skule i kommunen. Statistikken viser 5 års glidande gjennomsnitt. 8,2 % 9,3 % 9,4 % X 7,6 % 7,7 % X 11,3 % 11,0 % X 6,5 % 6,8 % X = tala er anonymisert på grunn av at dei er for låge. Fråfall i vidaregåande skule, Fråfallet inkluderar personar som ikkje har oppnådd studie- eller yrkeskompetanse etter 5 år, samt elevar som starta opp dette året, men slutta undervegs. Det er tatt utgangspunkt i personen sin bustadskommune det året han eller ho starta på grunnkurs i vidaregåande opplæring. Statistikken visar 3 års glidande gjennomsnitt. 18,5 % 23,3 % 25,0 % 14

15 2.3 Helserelatert atferd og helsetilstand Kommunebarometer for helserelatert atferd og helsetilstand Muskel- og skjelett, primærhelse menn Muskel- og skjelett, primærhelse kvinner KOLS og astma kvinner Dødelighet kvinner Dødelighet menn Hjerte- og kar, spes.helse Vaksinasjon 9 år 100 % Muskel-skjelett/bindevev, spes.helse Vaksinasjon 2 år Hoftebrot, spes.helse 80 % 60 % 40 % 20 % 0 % -20 % -40 % -60 % Røyking, kvinner Overvekt og fedme, menn ved sesjon Høg fødselsvekt Lav fødselsvekt Heile landet Hordaland Samnanger Psykiske symptomar og lidingar KOLS og astma menn Psykiske symptom Type 2-diabetes kvinner Type 2-diabetes menn Kreft kvinner Kreft menn Psykiske lidingar Midlar mot psyksiske lidingar Hjerte- og kar, primærhelse Midlar mot hjerte- og karsjukdomar Notat: Statistikkar henta frå folkehelseinstituttet kommunehelsa statistikkbank

16 2.3.2 Indikatorar Personskadar, Spesialhelsetenesta Hjerte- og kar sjukdomar Sjukdom i muskel-skjelettsystem og bindevev Hoftebrot KOLS Tal pasientar innlagt (dag- og døgnopphold) i somatiske sjukehus per 1000 innbyggar per år. Dersom ein person vert innlagt fleire gongar i løpet av kalenderåret med same sjukdom/ liding, tel vedkomande kun ein gang. Statistikken viser 3 års glidande gjennomsnitt. 16,7 % 19,1 % 18,2 % 16, 2 % 18,1 % 18,3 % 1,5 % 2,1 % 2,1 % X 1,4 % 1,3 % X = tala er anonymisert på grunn av at dei er for låge. Røyking, kvinner Tal fødande som ga opp at dei røykte ved første svangerskapskontroll i prosent av alle fødande med røykeopplysninger. Statistikken visar gjennomsnitt for overlappande 10-årsperioder (2006 og 2007 er ekskludert pga. teknisk feil ved innrapporteringa desse åra). Samnanger: 13 % (svarprosent 96,0) Fylkessnitt: 12 % (svarprosent 95,4) Landsnitt: 15 % (svarprosent 90,3) Overvekt og fedme, menn ved sesjon Tal menn på sesjon med overvekt eller fedme (KMI over 25) i prosent av alle menn på sesjon. Statistikken viser 7 års glidande gjennomsnitt. 33,2% 26,1% 25,5% Høg og lav fødselsvekt Tal born født med høg eller låg fødselsvekt. Statistikken visar 10 års glidande gjennomsnitt. Høg fødselsvekt = 4500 gram eller høgare Lav fødselsvekt = gram

17 Høg fødselsvekt Lav fødselsvekt Helse og sjukdom, Primærhelsetenesta Psykiske symptom og lidingar Psykiske symptom Psykiske lidingar Legemiddelbruk mot psykiske lidingar (utlevert på resept) 6,2 % 4,0% 3,5% 5,3% 5,0% 5,0% Tal unike personar 0-74 år i kontakt med fastlege eller legevakt per 1000 innbyggar per år. Dersom ein person har vore i kontakt med fastlege eller legevakt fleire gongar i løpet av kalenderåret med same sjukdom/ liding, tel vedkomande kun ein gong. Statistikken visar 3 års gjennomsnitt. 128,7 134,2 135,8 85,1 88,1 86,0 70,0 69,3 70,2 110,0 125,1 130,6 Hjerte- og karsjukdom Legemiddelbruk mot hjerte- og karsjukdom (utlevert på resept) 105,8 104,5 103,9 127,6 131,2 135,3 Nye tilfeller av kreft per år vist som forholdstal (Noreg = betyr at at kommunens standardiserte rate er 9 % høgare enn landsnivået). Statistikken visar 10 års gjennomsnitt. Kreft menn Kreft kvinner Brukarar av legemidlar utlevert på resept til behandlinga av type 2-diabetes til personar år, per 1000 innbyggar. Type 2-diabetes menn Type 2-diabetes kvinner 22,6 34,3 38,2 21,0 25,6 27,5 Brukarar av legemidlar utlevert på resept til behandling av KOLS og astma til personar år, per 1000 innbyggar. Statistikken visar 3 års glidande gjennomsnitt. 17

18 KOLS og astma menn KOLS og astma kvinner 93,8 79,6 82,3 102,9 114,1 115,2 Muskel og skjelettplagar/sjukdomsdiagnosar (ekskl. brot og skadar). Tal unike personar 0-74 år i kontakt med fastlege eller legevakt per 1000 innbyggar per år. Statistikken visar 3 års gjennomsnitt. Muskel og skjelett menn Muskel og skjelett kvinner Dødsårsaker, ,3 206,1 223,8 253,9 277,4 287,4 Tal døde i aldersgruppa 0-74 år, per innbyggar per år, alders- og kjønnsstandardisert. Statistikken viser 10 års glidande gjennomsnitt. I statistikken er følgjande grupper dødsårsaker presentert: Alle dødsårsaker Hjerte- og karsjukdomar Iskemisk hjartesjukdom Hjerneslag KOLS Kreft Lungekreft KOLS og lungekreft Prostatakreft Brystkreft Voldsomme dødsfall Ulukker For Samnanger er tala i dei fleste av gruppene anomymisert ettersom tala er for låge. Statistikken vert derfor vist som alle dødsårsaker. I kommunebarometeret vert følgjande grupper representert: Tal døde i aldersgruppa 0-74 år, per innbyggar per år. Statistikken visar 10 års glidande gjennomsnitt. Alle dødsårsaker menn Alle dødsårsaker kvinner Hjarte- og karsjukdomar menn Kreft menn Kreft kvinner 320,6 329,6 346,5 141,2 199,8 222,9 122,3 85,8 86,7 59,7 116,6 120,0 55,0 98,7 107,5 18

19 Vaksinasjonsdekning Skader og ulukker 2012 Vaksinasjon 2 år Vaksinasjon 9 år Er ikkje med i kommunebarometeret (Notat: SSB statistikkbank Brann og ulukkesvern 2012) Tal born som er fullvaksinerte mot henholdsvis meslingar, kusma, røde hunder (MMR), kikhoste, difteri, stivkrampe, polio og Haemophilus influenzae type B (Hib) ved henholdsvis 2 og 9 års alder, i prosent av alle born i aldersgruppa 2 år og 9 år. Statistikken visar 5 års gjennomsnitt. 97,0% 94,0% 93,2% 88,6% 94,6% 94,4% Tal utrykkingar: sum utrykkingar til brannar og andre utrykkingar pr innbyggar, ,2 1,3 2, Tannhelse Dei siste 30 åra har det skjedd ei betydelig betring i tannhelsa i Noreg. Fleire born og unge har ingen eller få hol i tenna. Blant vaksne og eldre er det fleire som har eigne tenn i behald, og som klarar seg utan protese. Men fortsett varierar tannhelsa med alder, økonomi, kvar i landet ein bur og om ein tilhøyrer ei utsett gruppe eller ikkje (Folkehelseinstituttet faktaark 2013). Born på 3 år vert kalla inn til undersøking av karies hos tannlegen. På grunn av problem med datalistene i 2012 fekk ikkje alle innkalling. Det var 27 av 30 born som vart innkalla. Talla for born med karies i Samnanger er så få at dei ikkje lar seg ta med i denne oversikta på grunn av personvern. Tabell 3 visar statistikk over kariessituasjonen i 2012 for Samnanger, Fusa og Hordaland i aldrane 5 år, 12 år og 18 år. Statistikk over kariessituasjonen i Samnanger, Fusa og Hordaland, samt % ikkje under tilsyn Samnanger Fusa Hordaland 5 år Tal personar Kariesfrie (%) Ikkje under tilsyn (%) 12 år Tal personar Kariesfrie (%) Ikkje under tilsyn (%) 18 år Tal personar Kariesfrie (%) Ikkje under tilsyn (%) % ,50 % ,7 % 10,30 % % % % 0 NOTAT: Tal frå Hordaland Fylkeskommune sitt tannhelseregister ,90 % 9,20 % ,90 % 7 % ,20 % 11,40 % 19

20 Kvalitative data tyder på at born og unge i Samnanger, slik som i landet elles, har lite hol i tenna. Men ein forholdsvis stor del born og unge av utanlandsk opphav kjem med stort behandlingsbehov. Tidlegare hadde dei eldre stort sett protesar, men siste åra er det fleire og fleire eldre med eigne tenner. Dette fører til større behandlingsbehov hos eldre. 3.0 Kjemisk, biologisk, fysisk og sosialt miljø Når det gjeld vasskvalitet tek Samnanger kommune systematisk prøvar av vatnet, etter godkjent plan frå Mattilsynet. I kommunale bygningar vert det tatt radonmålingar, og tiltak vert sett inn dersom det er påkravd. I følgje statistikk frå folkehelseinstituttet var tal personar tilknyta vassverk med tilfredsstillande analyseresultat med omsyn til E. coli/koliforme bakteriar i Samnanger 88,0% i 2012 (fylkessnitt 97,3% og landssnitt 95,9 %). Samnanger har ein del kommunale eldre bygg som treng oppgradering av ventilasjonssystem. Kommunen har to bygg med naturleg ventilasjon som har fungert godt, samt eit passivhus der det ikkje er gjort målingar enda. Klimaet, med mykje regn og vind, og den (relativt) spreidde busetnaden gjer at det jamt over er god luftkvalitet i Samnanger. Mykje av busetnaden ligg langs dei gjennomgåande fylkesvegane i kommunen, desse genererer ein del trafikkstøy døgeret rundt. Trafikkstøy har kjende risikofaktorar for folk si helse. Eldre hus langs desse vegane er truleg ikkje isolerte godt nok til å verna bebuarane mot den trafikkstøyen som auka trafikk har ført med seg. Fleire av vegane i kommunen burde vore sikra betre for mjuke trafikantar. Vegane skulle vore sikra for ras, og føringskantar som ikkje heldt dagens krav må utbetrast. Trafikksikringsplanen for Samnanger i 2013 er 10 år gammal, og mange av tiltaka den lista opp er i dag gjennomførte. Ein skal arbeida med ny trafikksikringsplan i I dei sentrale områda er det gang- og sykkelveg eller fortau langs nokre av fylkesvegane, og det er under bygging gang- og sykkelveg frå Indre Tysse til Frøland. Ein del kommunale vegar har utfordringar på strekningar utan fortau. Nye kommunale bygg tilfredsstiller krava til universell utforming, mens eldre bygg nok har avvik i forhold til det som er dagens krav. Dei naturgjevne tilhøve ligg til rette for at innbyggjarane kan driva eit aktivt friluftsliv både på fjorden, i nærområda sine og til fjells. Kommunen hadde for nokre år sidan eit prosjekt der det vart merka 15 turstiar av varierande lengd, stignings m.m. Desse er publiserte på kommunen si nettside med kart og skildring. Turistforeininga har også T-merka stiar i fjellområdet som er delt mellom kommunane Vaksdal, Samnanger og Kvam, og ei ny turistforeiningshytte er under oppføring i Samnanger sin del av dette området. Samnanger har gode moglegheiter for skigåing om vinteren, mellom anna i langrennsløypeanlegget i Totræna og alpinanlegget i Eikedalen, i tillegg til i fjellet. Bergen og omland friluftsråd har tilrettelagt 3 friluftsområde i kommunen, to 20

21 badeplassar (Rolvsvåg og Gjerde) og eit større, fjordtilknytt friluftsområde (Flesjane). Langrennsanlegget i Totræna er eigd av Samnanger Idrettslag. Resultat frå spørjeundersøking om fysisk aktivitet I 2011 vart det sendt ut ei spørjeundersøking om fysisk aktivitet i Samnanger frå Eining for kultur. Målgruppa var alle i alderen 12 år og oppover, og det vart mottatt 445 svar. Eit av spørsmåla var korleis dei som er litt, middels eller mykje fysisk aktiv, aktiviserar seg på eiga hand (utanom idrettslag eller anna organisert aktivitet). Deltakarane i spørjeundersøkinga kunne svare ja og/eller nei på samtlege av alternativa. Tabell 4. Korleis aktiviserar du deg på eiga hand? Ja Nei 1 2 Ja % Nei % Aktiv på skule/jobb/arbeid heime ,83 45,17 Vert aktivisert av fysioterapeut e.l ,37 96,63 Går/syklar til skule/jobb ,12 78,88 Rusleturar i nærmiljøet ,07 53,93 Tur i skog og mark, turstiar, fjell ,65 41,35 Jakt/fiske ,85 83,15 Skigåing ,18 63,82 Sykling ,57 58,43 Skating o.l ,70 97,30 Joggeturar ,74 73,26 Ballspel på løkke el. i ballbinge ,58 87,42 Alpin ,74 73,26 Styrketrening ,98 82,02 Dans, aerobic, zumba e.l ,81 87,19 Symjing ,79 89,21 Riding ,80 98,20 Klatring, rafting/anna ekstremsport ,02 97,98 Klatretårn, jungelløype e.l ,47 97,53 Anna ,58 87,42 Notat: Samnanger kommune - Eining for kultur 2011 Ut frå resultata er det tilsynelatande naturen i Samnanger som vert mest nytta til eiga aktivisering. 58,65 % av 445 deltakarar svarar at dei aktiviserar seg med å gå tur i skog og mark, på turstiar og i fjellet. 54,83 % av deltakarane aktiviserar seg gjennom skule, jobb eller med arbeid i heimen. Undersøkinga gjer oss ikkje eit nøyaktig bilete på aktiviteten i Samnanger, men gjer ein peikepinn på kva aktivitetar som vert mest nytta for fysisk aktivisering på eiga hand. Det er positivt å sjå at alle alternativa vert nytta, i meir eller mindre grad. 21

22 Eit anna spørjemål var kva dei viktigaste grunnane til at dei som ikkje er fysisk aktiv, nettopp er lite eller ikkje fysisk aktiv. Ut frå tabell 5 ser ein at over 90% av deltakarane svarar at dei oppførte alternativa ikkje er grunnar til lite eller ingen aktivitet. Dette kan sjåast som positivt dersom ein tolkar det slik at deltakarane som svara nei, er i fysisk aktivitet. Samstundes visar også tabellen at det eksisterar grunnar til lite eller ingen aktivitet. Høgast oppslutning her er andre interesser. Tabell 5. Viktigaste grunnane til ikkje fysisk aktivitet Ja Nei 1 2 JA % Nei % Lite pengar ,37 96,63 Veit forlite om tilboda ,49 95,51 Ingen å gjera det med ,04 95,96 Kjedeleg ,57 98,43 Tilbod passar ikkje ,97 93,03 Ikkje anlegg i nærleiken ,49 95,51 For gamal ,57 98,43 Funksjonshemma ,67 99,33 Plagar, lyter eller sjukdom ,60 96,40 Ikkje tid ,39 94,61 Treng det ikkje ,80 98,20 Andre interesser ,09 91,91 Treng hjelp for å vera aktiv ,25 97,75 Anna ,60 96,40 Notat: Samnanger kommune Eining for kultur 2011 Tilbod i kommunen Ei meiningsfull fritid er eit viktig bidrag for å sikra born og unge ein god oppvekst. Fritida er ein arena for utfolding og personleg utvikling. I samvær med venar og jamaldra lærer ein seg viktige sosiale kodar, men også kunnskap som har betyding for personleg utvikling og for seinare læring. Fritida spelar ei rolle for born og ungdom si utvikling til sjølvstendige individ som tek ansvar for seg sjølv og andre, ta eigne avgjersler og føretek eigne vurderingar. Mange arbeidsgjevarar legg dessutan vekt på fritidsinteresser utanom skule og arbeid i sitt val av arbeidstakarar. For ungdomar som ikkje får delta i felles aktivitetar i fritida, kan det verta ei hindring for deira personlege utfolding og utvikling. Dei kan gå glipp av viktig uformell læring og sosialisering, og læring av fysiske ferdigheiter gjennom leik og idrett (St. meld. Nr ). Det er store forskjellar mellom dei større byane og meir spreidtbygde strøk når det gjeld moglegheita til å velje mellom ulike typar fritidsaktivitetar. På mindre stader er det gjerne 22

23 avgrensa a kva organiserte fritidstilbod som er tilgjengelege, mens ein i større byar har eit større utval (St. meld. Nr ). Når det gjeld fritidsaktivitetar, har Samnanger fleire gode tilbod. Frivillige lag og organisasjonar gjev moglegheit for både organiserte og eigenorganiserte kultur- og idrettsaktivitetar. Sektordiagrammet (figur 3.) visar noko av medlemsaktiviteten: Figur 3. Medlemstal alle aldrar i 2014 Tysse skyttarlag Samnanger pensjonistlag Samnanger Røde Kors Omsorg Samnanger barnekor og King Sing Samnanger Turlag Samnanger båtforening Samnanger Cheerleading Samnanger sundagsskulelag Samnanger skulemusikklag Nordbygda Ungdomslag Tysse og Nordbygda Musikklag Tveit Ungdomslag Samnanger misjonsforsamling URD Ungdomslag Samnanger idrettslag Notat: Samnanger kommune Einig for kultur 2014 Kommunale tenester tilbyr mellom anna kulturskuleundervisning. I kulturskulen kan born og unge læra seg ulike musikkinstrument, verta undervist i drama/teater, foto/multimedia og keramikk. Kulturskulen har tilbod om bandøving til utviklingshemma ein gong i veka. Biblioteket har som oppgåve å fremja opplysning, utdanning og anna kulturell verksemd gjennom aktiv formidling og ved å stilla bøker og anna media gratis til disposisjon for alle. Folkebiblioteket skal vera ein uavhengig møteplass og arena for offentleg samtale og debatt. Me har også tilbod om svømmimg i det kommunale svømmebassenget (Samnanger kommune 2013). Den kulturelle nistepakka er eit samarbeid mellom dei to kommunale barnehagane og kulturskulen. Vassloppa og Dråpeslottet barnehagar kjøper ein kulturskuletime i veka, per barnehage, med planlagd repertoar. Dei eldste gruppene i barnehagen deltek i opplegg som munnar ut i ei framsyning til jul og ei framsyning til sommaren. Det har til dømes vorte jobba 23

24 med Torbjørn Egner (jubileum i 2012). Prosjektet for 2014 er Alf Prøysen sin songskatt, som har jubileum same året. Den kulturelle skulesekken er eit nasjonalt satsingsfelt med overordna målsettingar. Den kulturelle skulesekken (DKS) tek sikte på å utvikla ei heilskapleg integrering av kunstnarlege og kulturelle uttrykk i realiseringa av læringsmåla i skulen. I Hordaland får både grunnskulen og den vidaregåande skulen tilbod gjennom DKS i fylket. Den kulturelle spaserstokken er eit kulturtilbod for eldre forvalta av Kulturdepartementet. Tiltaket er retta særleg mot eldre som av ulike grunnar har problem med å oppsøka kulturtilbod utanfor sitt nærmiljø. Ut frå søknad får Samnanger kommune tildelt tilskot som skal dekka 3 tiltak. Det eine tiltaket kommunen søkjer mildar til er Syng med oss : ein time song og musikk kvar måndag på sjukeheimen. Dei resterande tiltaka vert nytta til enkeltforestillingar, føredrag, framsyningar og liknande. Nettverket Kultur for eldre er eit samarbeid mellom Os, Fusa, Kvam og Samnanger kommunar. To gongar i året søkjer nettverket om midlar til turnear som skal koma dei eldre på institusjonar til gode. Eldre på sjukeheimen har tilbod om aktivitetar gjennom arbeidsstova, men fleire aktivitetstilbod for eldre er etterspurde. Det er behov for kvardagslege fysiske- og sosiale aktivitetar som avislesing, prating, gå turar og liknande. Ein felles møtestad både for dei yngre og eldre pensjonistane er ønska. Når det gjeldt eldre som bur heime, er det tilbod om dagsenter 3 dagar i veka, men det er kun plass til vel 10 personar pr. dag. Ny sjukeheim legg til rette for meir aktivitet. Brukarane innan avdeling for funksjonshemma er ei samansett gruppe, og dei har behov for ulike type tilbod. Sjølv om gruppa i sin heilskap er relativt stor i høve til innbyggjartalet, er det for små forhold til at ein kan setja i gong aktivitetar utan samarbeid med andre kommunar. Samnanger kommune har samarbeid med Fusa og Kvam kommunar om fritidsklubb for utviklingshemma. Hausten 2013 starta Samnanger kommune og Kvam kommune opp eit prosjekt om ungdomsklubb i Norheimsund. Det er vidareført i Våren 2013 fekk Samnanger kommune tilbod om å delta i Fusa sin Idrettsskule for funksjonshemma med oppstart i september same året. På grunn av lite oppmøte av samningar vart samarbeidet på dette området avslutta. Sjølv om dei nemnde tilboda fangar opp mange i befolkninga, synleggjer kvalitativ data manglar i tilbod på fritidsaktivitetar for born og unge utanfor idrett og kulturskule. Ei undersøking blant ungdomsskuleelevar, utført av ungdomsskulen med folkehelsekoordinator våren 2013 viser at det eksisterar fleire ulike fritidsinteresser som me ikkje har tilbod om i kommunen. Dette gjeld blant anna dans, nettreff, mekkegruppe, fotokurs, kampsport og motorcrossbane. I tillegg er det sterkt ønskje frå ungdom og fagpersonar at ungdom kan få ein eigen møtestad der dei kan delta på aktivitetar samtidig, ha tilgang til lågterskelaktivitetar, og kvar dei kan organisera diskotek. I etterkant av undersøkinga har kulturskulen starta opp tilbod om dans, og ei gruppe frivillige ungdomar har starta cheerleadinggruppe. Aktivitetar som er framlagt som ynskjeleg å delta i for flyktningar er fotball, springing, symjing, strikkekafè og trim for kvinner. Kulturelle forskjellar og språk er vorte påpeika som ei utfordring for dei nyinnflytta i integreringsprosessen. Når det gjeld aktivitetstiltak i regi av kulturavdelinga 24

25 og flyktningetenesta (til dømes kulturell matfest og aktivitetsdag) er tilbakemeldingane svært positive. Ein hensikt med å arrangera desse aktivitetstilboda er å samle menneska i Samnanger til sosialt fellesskap og nettverksbygging. Kriminalitet Kriminalitet Lovbrudd anmeldt per 1000 innbyggar. Statistikken visar to års gjennomsnitt Forbrytelser Forseelser 17,4 45,0 51,6 12,8 20,9 23,6 Notat: SSB statistikkbanken Anmeldte lovbrudd

26 4.0 Utfordringsområde Samnanger kommune har: - større andel eldre enn fylkessnittet og landssnittet - mindre andel barn, unge og unge vaksne enn fylkessnittet og landssnittet - mindre andel innvandrarar enn fylkessnittet og landssnittet - mindre befolkningsvekst enn fylkessnittet og landssnittet frå større andel sosialhjelpsmottakarar frå år - større andel uføretrygda frå år - noko midre trivsel blant elevar i 7. trinn og 10. trinn - større andel fødde med høg fødselsvekt - større andel overvekt og fedme, menn ved sesjon - større del menn som er brukarar av legemidlar for KOLS og astma utlevert på resept - større del menn med nye tilfelle av kreft per år - høgare tal utrykkingar til brannar og andre utrykkingar pr innbyggar - mindre vaksinasjonsdekking for aldersgruppa 9 år - mindre andel karriesfrie born i aldersgruppene 5 år og 12 år - få møtestader Hjarte- karlidingar, muskel og skjelettlidingar, samt psykiske plagar og lidingar er store sjukdomsgrupper både på landsbasis, i fylket og Samnanger. Samanlikna med data frå Plan for folkehelse i Samnanger kommune har ein funne at fleire av utfordringsområda framleis er dei same: aldrande befolkning, unge vaksne sosialhjelpsmottakarar og uføretrygda, høg fødselsvekt, fedme, born med karries, innvandrarar med nedsett tannhelse, trafikktryggleik og møteplassar. 5.0 Etterord Formålet med folkehelserapporten at ein ut frå kunnskapsbasert datagrunnlag kan planlegga konkrete effektive tiltak for å fremma helsa til befolkninga. Denne rapporten skal gje oss kunnskap om folkehelsa og levekår i Samnanger slik at me veit kva helseutfordringar som er spesifikke for kommunen og korleis me kan løysa dei. 1. Rapporten skal vera eit grunnlag for avgjersler i det folkehelsearbeidet som vert utøva frå dag til dag. 2. Rapporten skal utgjera grunnlaget for avgjersler knytt til langsiktig planlegging av folkehelsearbeidet. Dvs. inngå som grunnlag for kommunestyret sitt arbeid med kommunens planstrategi kvart fjerde år. Ein drøfting av kommunen sine folkehelseutfordringar bør inngå i strategien, jf. plan- og bygningsloven Ansvaret for utfordringsområda i rapporten går på tvers av ulike fag- og tenesteområderi kommunen. I tillegg til kommunestyret sitt arbeid med planstrategi bør rapporten nyttast i tverrfaglege samarbeid, møter og fagforum i einingane. 26

27 6.0 Referansar og bakgrunnsstoff 1. Folkehelsemeldingen (Meld. St. 34, ) Helse- og omsorgsdepartementet. 2. Lov om folkehelsearbeid (2011) Folkehelseloven m.v. av nr Forskrift om oversikt over folkehelsen (2012) Helse- og omsorgsdepartementet, med hjemmel i lov 24. juni 2011 nr. 29 Lov om folkehelsearbeid (folkehelseloven). 4. Helsedirektoratet (2013) God oversikt en forutsetning for god folkehelse. En veileder til arbeidet med oversikt over helsetilstand og påvirkningsfaktorer. Helsedirektoratet: Oslo. 5. Folkehelse på tvers (2012) Sunne kommuner WHOs norkse nettverk 6. Folkehelseinstituttet (2013) Kommunehelsa statistikkbank 7. NAV statistikkbank (2013) Legemeldt sjukefråvær etter bustad/år: stikk%2fcommon%2fappservice.do 8. Øia, T (2011) Ungdomsskoleelever. Motivasjon, mestring og resultater. NOVA/rapport 9/11, i Folkehelseinstituttet: Kommunehelsa statistikkbank (2013). 9. Danielsen, A.G., Samdal, O., Hetland, J. & Wold, B. (2009) School-related Social Support and Students Perceived Life Satisfaction. The Journal of Educational Research, pp , i Folkehelseinstituttet: Kommunehelsa statistikkbank (2013). 10. Fosse, G. (2006) Mental health of psychiatric outpatients bullied in childhood. NTNU, I Folkehelseinstituttet: Kommunehelsa statistikkbank (2013). 11. Nordhagen R, Nielsen A, Stigum H (2005) Parental reported bullying among Nordic children: a population-based study. Child Care Health Dev 2005, i Folkehelseinstituttet: Kommunehelsa statistikkbank (2013). 12. Utdanningsdirektoratet (2013) Skoleporten Folkehelseinstituttet (2013) Diverse faktaark 6&MainContent_6263=6466:0:25,8307&Content_6466=6430:106816::0:6182:1:::0:0 14. Hordaland Fylkeskommune (2013) Hordaland Fylkeskommune sitt tannhelseregister. 15. Mangfold gjennom inkludering og deltakelse (Meld. St. 49, ) Arbeidsdepartementet. 16. Samnanger kommune (2013) Nettportal: SSB statistikkbank (2013) Brann og ulukkesvern, 2012: 27

28 ntable=kostra2k5255p1ko&nvl=&planguage=0&nytmpvar=true&cmssubjectarea=offentligsektor&kortnavnweb=brann_kostra&statvariant=&checked=true 18. Samnanger kommune Teknisk eining (2014) 19. SSB statistikkbank (2013) Anmeldte lovbrudd : ntable=anmeldt04&nvl=&planguage=0&nytmpvar=true&cmssubjectarea=sosiale-forholdog-kriminalitet&kortnavnweb=lovbrudda&statvariant=&checked=true 20. Folkehelseprofil for Samnanger (2013) Folkehelseinstituttet Vedlegg 1. Folkehelseprofil Samnanger kommune

29 29