Skjøtselsplan for slåttemark på Nes. Kvam herad, Hordaland.

Transkript

1 Vestlandet Skjøtselsplan for slåttemark på Nes. Kvam herad, Hordaland. NORSK LANDBRUKSRÅDGIVING HORDALAND 2011 ØYVIND VATSHELLE OPPDRAGSGIVER: FYLKESMANNEN I HORDALAND LITTERATURREFERANSE: Øyvind Vatshelle Skjøtselsplan for slåttemark på Nes, Kvam-

2 Innhald 1. Generell del Generelle råd ved skjøtsel av verdifull slåttemark Generelle råd ved restaurering av verdifull slåttemark Spesiell del SØKBARE EIGENSKAPAR OMRÅDEOMTALE SKJØTSELSPLAN Ortofoto/kart Bilete... 9 Framsidebilete: Lokaliteten ligg i delar av ein gamal frukthage mellom intensivt drive innmark og skogsbeite. Bilete teke frå UTM-posisjon ca. Ø: N: mot sørvest.

3 1. Generell del Slåttemarker er areal som blir regelmessig slått. Natureng eller seminaturlig slåttemark er slåttemarker som er forma gjennom rydding og lang tids tradisjonell slått. Dei er ofte overflaterydda, men ikkje oppdyrka og tilsådd i seinare tid, og er anten ugjødsla eller svært lite gjødsla. Dei blir slått seint i sesongen. Slåttemarkene vart gjerne haustbeita og ofte også vårbeita. Korleis slåttemarkene har vore skjøtta varierer noko frå stad til stad og frå landsdel til landsdel. Slåttemark er urte- og grasdominert og oftast svært artsrik. Dei kan vere opne eller tresett. Tresette slåttemarker med styvingstre som blir hausta ved lauving er i dag svært sjeldne. Slike såkalla lauvenger vart gjerne beita om våren, slått ein gong seint om sommaren og beita om hausten. I tillegg vart greinene på trea hausta til lauvfôr med eit tidsintervall på 5-8 år. Det var også vanleg å hauste fôr på myrer med gras og halvgras (slåttemyr). Fram mot slutten av 1950-åra blei myrslått mykje sjeldnare, og blir no berre gjort nokre få stader. Attgroinga av slåttemyr går gjerne sakte, så fleire myrar ber i framleis preg av denne haustinga. Det er registrert få lauvenger og slåttemyrer som framleis er i hevd. Dei ulike slåttemarkene høyrer til blant våre mest artsrike naturtypar, og har stor betyding også for andre organismar enn karplantar. Til dømes er rundt 70 prosent av dagsommarfuglane våre knytt til open engvegetasjon (særlig urterik slåttemark). I tillegg har slåttemarker stor betyding for mange truga artar av beitemarksopp. Slåttemark kan ikkje bli erstatta av beitemark fordi dei inneheld artar som ikkje klarar seg i område som berre blir beita. Samanlikna med naturbeitemark har slåttemark generelt det høgaste artsmangfaldet per m 2 og også dei største bestandane av fleire truga engartar. Slåtteengene er viktige levande genbankar. I tillegg er dei berekraftige økosystem som har vore eit nøkkelelement i norsk landbruk i fleire tusen år. Grunna moderniseringa av landbruket er gammal slåttemark no blant våre mest truga naturtypar. 1.1 Generelle råd ved skjøtsel av verdifull slåttemark Beste måten å skjøtte ei gammal, artsrik eng på, er å følgje opp den tradisjonelle driftsforma, utan gjødsling, med sein slått og beiting både vår- og haust. Sein slått Det tradisjonelle slåttetidspunktet har variert frå stad til stad avhengig av klima og høgd over havet. Difor er det viktig å finne ut kva som har vore vanleg på den aktuelle lokaliteten eller i nærområdet frå gammalt av. Slåtten byrja gjerne rundt jonsok på areala nærmast husa, men strekte seg 5-6 veker framover til alle engene var slått. Engene som er intakte i dag er gjerne utkantteigar som blei slått i andre halvdel av juli eller i august. Ein bør nytte lett reiskap (ljå, tohjuls slåmaskin, til nød lett traktor). Graset må fjernast Graset må bakketørkast eventuelt hesjast før det blir fjerna. Dersom ein ikkje får tørka graset på staden, må slåttetidspunktet vere så seint at plantene likevel rekk å frø seg. Beiting vår og haust På Vestlandet vart enga som regel beita vår og haust. Vårbeitinga må avsluttast innan utgangen av mai for at plantane skal rekke å setje frø før slåtten. Beiting kan ikkje erstatte slått, men beiting kan likevel vere aktuelt som einaste skjøtsel i ein periode dersom det ikkje er mogleg å slå. Beiting med sau evt. gamle storferasar vår og haust er då det beste. Beitesesongane kan heller strekkjast. Beiting med moderne storferasar er ueigna grunna beitepress og tråkkskadar. Beiteugras må fjernast manuelt. Unngå gjødsling Areala skal ikkje gjødslast då dette gjer at grasveksten trengjer ut blomstrane. Nokre sopp forsvinn for all framtid etter berre ein gongs gjødsling.

4 1.2 Generelle råd ved restaurering av verdifull slåttemark Attgrodd slåttemark må berre ryddast i så stort omfang at ein har kapasitet til å følgje opp med skjøtsel etterpå! Dersom ein skal restaurere fleire småområde, kan det vere lurt å ta ryddinga trinnvis over fleire sesongar. Slik blir arbeidet meir overkomeleg, og ein får erfaring med kor omfattande både ryddinga og etterarbeidet er. Tidspunkt for rydding Hogst/grovrydding bør helst gjennomførast på frosen og gjerne bar mark. Då unngår ein skadar på marka, og samstundes er det enklare å få lågast mogleg stubbe. Rydding i snø kan vere meir tungvint. Etter rydding om vinteren må ein gå over arealet på barmark og kappe stubbane heilt ned til bakken. Mindre buskar og oppslag kan òg ryddast på sommaren når det er tørt og mykje av biomassen er samla i blada. Vurdere om nokre tre skal stå att I slåtteenger som ikkje har vore tresette er det ikkje noko poeng i å sette att tre ved rydding, men gamle styvingstre bør få stå. Eit og anna lauvtre med fin og vid krone kan òg gjerne få stå. Alle gran/furu og framande treslag bør fjernast. Fjerne kvist og kvast Det er spesielt viktig at ryddeavfall, kvist og stubbar blir samla og brent på eigna stader. Aller helst bør det fraktast ut av området, sidan dødt organisk materiale verkar som gjødsel. Ryddeavfall som ligg spreidd utover vil raskt føre til at uønska hurtigveksande og konkurransesterk vegetasjon blir dominerande. Av same grunn er oppflising og spreiing av flis i området ikkje å anbefale. Gradvis rydding Døde røter av tre og buskar som har blitt rydda bort frigjer næring. Dette gir ein gjødslingseffekt som lett fører til oppslag av bringebær, brennesle, geitrams og andre nitrogenkrevjande artar. Gjødslingseffekten saman med auka lysinnstråling fører gjerne òg til ein del etterrenningar. Gradvis rydding/gjenopning er difor viktig! Etterrydding Det er mest effektivt å slå lauvrenningane i juli, når det er minst energi samla i rotsystemet. Dette fell normalt saman med slåttetidspunktet. Det kan likevel vere nødvendig å rydde lauvrenningar og stubbeskot fleire gonger dei par første sesongane. Særleg or/older og osp kan vere utfordrande. Større stubbar vil rotne raskare om en skil barken frå veden med eit spett eller liknande, og deretter stappar jord i mellom. Med unntak av osp og or kan ein òg unngå renningar på denne måten. Dette kan til dømes vere aktuelt i kantar som skal vere opne for å få mest mogleg lys til slåttemarka. Problemartar som bringebær- og rosekratt, brennesle og mjødurt vil normalt forsvinne ved slått over tid. Men for å få dei bort kan det i byrjinga vere nødvendig å slå fleire gonger per sesong med ljå eller krattryddar. Felt med einstape (bregne) bør slåast ned med kjepp, ikkje skjerast ned. På denne måten held bregna fram med å transportere næring frå røtene, og utarmar rotsystemet sitt. Den bør så fjernast på hausten. Osp bør ringbarkast Osp spreiar seg med rotskot, og rydding fører oftast til meir oppslag. Det løner seg difor å ringbarke osp ved å skjere eit ca. fem cm breitt band rundt treet nedanfor den nedste greina. Det er viktig at snittet er såpass djupt at all barken forsvinn, slik at transporten av næringsstoff stoppar heilt opp. Det er lettast å ringbarke om våren. Etter tre somrar må dei døde trea fjernast. Lite å gjere på oppgjødsla areal På vanleg eng som er oppgjødsla er det særs vanskeleg å reetablerte artsrik slåttemark. Berre på tørre, skrinne bakkar der det framleis finst fleire indikatorartar, kan ein lykkast. I dei fleste tilfella kan ein 'aldri' få tilbake den tradisjonelle slåttemarka som var på staden før gjødsling eller dyrking. Det tar i tilfelle mange generasjonar. Meir om skjøtsel og restaurering: Skjøtselsboka for kulturlandskap og gamle norske kulturmarker: Norsk Landbruksrådgiving Hordaland v/gunnlaug Røthe tlf / gunnlaug.rothe@lr.no

5 2. Spesiell del 2.1 SØKBARE EIGENSKAPAR *Namn på lokaliteten Nes ID i Naturbase *Registrert i felt av: Øyvind Vatshelle *Kommune Kvam Eventuelle tidlegare registreringer (år og namn) og andre kjelder (skriftlige og munnlege) Munnleg kjelde: grunneigar Kåre Nes, 2010 Registreringar av Per Harald Salvesen og Torstein Solhøy, Universitetet i Bergen (pers. medd.) *Hovudnaturtype: D01 Slåttemark Utformingar: *Områdenr /3 *Dato: Skjøtselsavtale: Inngått år: Utløper år: Tilleggsnaturtypar: *Verdi (A, B, C): B (Viktig) Anna dokumentasjon (bilete, artar m.m.) Påverknadsfaktorar (kodeliste i handbok 13, vedlegg 11) Stadkvalitet Tilstand/Hevd Bruk (nå): Vegetasjonstypar: < 20 m X God X Slått X Torvtekt m Svak Beite Brenning m Ingen Pløying Park/hagestell > 100 m Gjengrodd Gjødsling Dårlig Lauving 2.2 OMRÅDEOMTALE INNLEIING Lokaliteten er oppsøkt på oppdrag frå miljøvernavdelinga hos Fylkesmannen i Hordaland for å undersøke lokaliteter som ikkje har vore registrert i naturbase tidlegare. Skildringa er skriven av Øyvind Vatshelle, Norsk Landbruksrådgiving Hordaland basert på eige feltarbeid og opplysningar frå grunneigar. LOKALISERING OG NATURGRUNNLAG: Bruket Nes ligg ved Mundheim på nordsida av Hardangerfjorden, i Kvam herad. Lokaliteten utgjer delar av ein frukthage mellom intensivt drive innmark og skogsbeite, og skrånar mot sør-søraust. Avgrensinga basert på ortofoto og har god presisjon. NATURTYPAR, UTFORMINGAR OG VEGETASJONSTYPAR I avgrensinga er det teke med buffersone nokre meter lengre ut enn den mest karakteristiske slåttemarkutforminga i dag.

6 ARTSMANGFALD: Registrerte indikatorartar for gamal slåttemark: Beitesvæve, blåklokke, blåkoll, englodnegras, firkantperikum, fuglevikke, følblom, geitesvingel, grov nattfiol, gulaks, harerug, hjertegras, hårsvæve, jordnøtt, knoppurt (ikkje artsbestemt), kystgriseøyre, prestekrage, ryllik, skogstorkeenebb, smalkjempe, tepperot, tiriltunge og veronika (ikkje artsbestemt). Artane er relativt jamt fordelt i enga. Av andre artar kan nemnast: engsoleie, engsyre, flekkmarihand, frytle (ikkje artsbestemt), hanekam, kvitveis, løvetann, marikåpe, maure (ikkje artsbestemt), raud jonsokblom, raudkløver, raudsvingel og sølvbunke. BRUK, TILSTAND OG PÅVERKNAD: Lokaliteten blir slått seint og blir ikkje gjødsla. Lokaliteten er i god hevd. FRAMANDE ARTAR: Ingen registrerte artar. KULTURMINNE: Ingen registrerte. SKJØTSEL OG OMSYN Arealet må ikkje gjødslast. Areala må ikkje gjødslast. Slåtten bør gå føre seg seint, det vil seie i juliaugust kvart år, helst etter 10. juli. Graset bør tørkast flatt på staden eller i hesje, og deretter takast bort. Slåttemarka bør bli beita beitast ned i mai og i september-oktober kvart år for å hindre næringstilførsle frå vissent gras. DEL AV HEILSKAPLEG LANDSKAP: Lokaliteten ligg i ein skrinn bakke, slik at det på sikt kan vere aktuelt å utvide lokaliteten. Slåttemarkene er del av innmarka på eit bruk i drift, som del av det samanhengande jordbrukslandskapet på Nes. GRUNNGJEVING FOR VERDISETTING: Verdien blir under litt tvil vurdert som B - viktig. Lokaliteten er liten, men førekomst av fleire gode indikatorar for ugjødsla slåttemark, inklusiv hjartegras, kan forsvare ein B-verdi. 2.3 SKJØTSELSPLAN DATO skjøtselsplan: UTM 32 Ø: N: UTFORMA AV: ØYVIND VATSHELLE Gnr/bnr /3 AREAL (noverande): 0,7 DAA FIRMA: NORSK LANDBRUKSRÅDGIVING HORDALAND AREAL etter evt. restaurering: Del av verneområde? MÅL: Hovudmål for lokaliteten: Auke artsmangfaldet og jamn fordeling av artane over eit større areal. Konkrete delmål: Redusere omfanget av næringskrevjande artar som engsoleie og løvetann, og av skogsartar som kvitveis. Evt. spesifikke mål for delområde: - Tilstandsmål artar: - Mål for halde nede problemartar/attgroing: -

7 AKTUELLE TILTAK: Prioritering (år) Ant daa og kostnad/daa 0,7 daa 2000 kr/daa Kontroll: (Dato) Vårbeite med sau i april-mai. Haustbeite i september. Sein slått: Slått med slåmaskin/ljå i andre halvdel av juli. Gjerne bakketørk av graset og bruk til fôr. Dersom tørkinga blir mislukka må ein rake og køyre bort graset. Unngå gjødsling. Ein må også unngå at gras blir liggande på arealet sidan dette vil ha ein gjødslingseffekt. Årleg Årleg Årleg Aktuelle restaureringstiltak: Eventuelt rydde nokre tre/greinar mot skogsbeitet slik at det blir meir lys i kantane av enga. Vurdere innan 2013 BEHOV FOR UTSTYR: OPPFØLGING: Skjøtselsplanen skal bli evaluert innan Behov for registrering av spesifikke artsgrupper: sopp Tilskot søkt år: Tilskot tildelt år: Skjøtselsavtale partar: Søkt til: Tildelt frå: ANSVAR: Person/personar som har ansvar for at skjøtselsplanen blir sett i verk: Grunneigar: Kåre Nes Fylkesmannen: Solveig Kalvø Roald

8 2.4 Ortofoto/kart Avgrensing markert med blå strek.

9 2.5 Bilete Artsrik slåttemark i ein gamal frukthage, Nes.

10