Regional plan for verdiskaping PLANTEMA NYSKAPING. Legge til rette for nyskaping og vekst leveranse til næringsforum sitt møte 22.

Transkript

1 Reginal plan fr verdiskaping PLANTEMA NYSKAPING Legge til rette fr nyskaping g vekst leveranse til næringsfrum sitt møte 22. januar 2014 Sekretariatet fr nyskaping

2 Innhld 1 Innleiande Generelt m arbeidet Sgn g Fjrdane eit gdt utgangspunkt Offentleg sektr Dagens situasjn Kva gjer vi vegval Krt ppsummering Næringsapparatet Dagens situasjn Kva gjer vi vegval Krt ppsummering Entreprenørskap Mål/kva ønskjer vi? Dagens situasjn Krt ppsummering Virkemiddelplitikk Dagens situasjn Kva gjer vi vegval Krt ppsummering Breiband Dagens situasjn Kva gjer vi - vegval Felles føresetnader fr å lukkast Avsluttande merknader Vedlegg

3 1 Innleiande Dette ntatet skal tene sm leveranse frå plantema nyskaping, til næringsfrum sitt møte 22.januar. Vi har lagt vekt på å identifisere g mtale dei viktigaste mråda sm dei samarbeidande næringsaktørane/partnarskapen saman kan gjere nk med, g peike på kva sm bør gjerast. I vedlegg 1 syner vi ei skisse til kven sm bør følgje pp det vidare arbeidet, sm grunnlag fr nærmare drøftingar m ppfølgjingsarbeidet. Det skisserte arbeidet er eit «fellesløft» i den frstand at dei samarbeidande aktørane/partnarskapen må utfylle einannan g vere gdt samrdna i desse satsingane. Ntatet er laga av sekretariatet fr plantema Nyskaping: Lisbeth Bringebøen, Jan Ivar Rise g Endre Høgalmen. Vi har delt inn ntatet slik: Generelt m arbeidet. Eit verblikk ver dagens situasjn g hvudutfrdringar Sgn g Fjrdane. Offentleg sektr. Næringsapparatet. Entreprenørskap. Virkemiddelplitikk. Breiband. 3

4 2 Generelt m arbeidet Det skjer ein gd del innan næringsutvikling i fylket, g det er ptensiale fr å få til atskilleg meir. Vi vil her vurdere kva sm kan gjerast fr å løyse ut dette ptensialet, med vekt på det sm plantema Nyskaping femnar m. Sm ein del av dette vil vi då vurdere kva sm «bremsar ss», g kva sm skal til fr at vi skal bli meir innvative g nyskapande g bruke dei muligheitene sm vi har. Vi kjem sm ein del av dette gså innm tilgngen til flk, kapital g kultur fr nyskaping. Gjennm arbeidet vil vi naturleg nk legge mest vekt på det sm vi frventar har best verknad, eller krt g gdt det viktigaste sm vi kan gjere i lag fr å styrke næringslivet vårt. Fellesnemnar i det vidfemnande plantemaet Nyskaping er å utvikle det ffentlege si evne sm tilretteleggar, arenabyggar g den gde hjelpar slik at gde tiltak får den hjelpa sm dei treng. Dette uavhengig av m tiltaka er nemnde i dei strategiske planane. Vi skal krt g gdt hjelpe g rådgje dei sm vil satse, slik at dei får realisert ideane sine. Dette gjeld både etablerte bedrifter, g etablerarar sm vil starte si eiga verksemd. Og vi i dette høvet er dei aktørane sm samarbeider m å få til utvikling i fylket sitt næringsliv, dvs fylkeskmmunen, Innvasjn Nrge, Fylkesmannen, kmmunane/næringsselskap, NHO med fleire (gså kalla partnarskapen). 4

5 3 Sgn g Fjrdane eit gdt utgangspunkt Elevane i Sgn g Fjrdane kan syne til skuleresultat i landstppen, g entreprenørskapsarbeidet i skulen (elevbedrifter i grunnskulen g ungdmsbedrifter i vidaregåande skule) vert vurdert sm vellukka. Så langt bra, g ein skulle tru at dette gjev eit gdt grunnlag fr bedriftsetableringar g innvasjn i arbeidslivet. Men når vi ligg på btnen av etablerarstatistikken g heller ikkje utpeikar ss sm nk spesielt innvativt fylke er det grunn til å spørje seg m kva sm bremsar ss - g kva vi kan få gjrt med det. Med tanke på næringsstrukturen vår ligg vi klart ver landssnittet når det gjeld sysselsette innan industri g landbruk/fiske/ppdrett. Det skjer ein gd del innvativt innan industri g naturbaserte næringar, sm gjer at vi prduserer meir med færre tilsette. Dette sm ledd i ei effektivisering, sm vi er nøydde til å jbbe med fr å henge med i knkurransen. Vi ligg under landssnittet når det gjeld frretningsmessig tenesteyting, g vert ppfatta sm lette med tanke på dei såkalla nye næringane. Og vi skulle gjerne hatt fleire bedrifter i dei næringane sm veks. Og vi skulle gjerne hatt fleire bedrifter i lønsame næringar, sm dreg ss nærmare landssnittet med tanke på verdiskaping pr tilsett (vi ligg på beskjedne 65 % av landssnittet). Fylket eksprterer ressurssterk ungdm til meir sentrale strøk (vi er mellm dei fylka sm tapar mest unge i alderen år). Vi misser flk med høgare utdanning (1909 persnar med høgare utdanning flytta i åra , i følgje analyse utført av Høgskulen i Sgn g Fjrdane). Og vi misser flk med fagbrev (759 persnar med fagbrev flytta i åra ). Vi greier ikkje å kmpensere utflyttinga med nk flk sm flyttar til fylket. Men vi har heldigvis bra tilgng på arbeidsinnvandrarar, sm vi har gjrt ss heilt avhengige av. Men vi har ei str g felles ppgåve i å integrere desse på ein gd måte, i håp m at dei skal slå seg til i fylket vårt. Næringsstrukturen i fylket er elles dminert av små bedrifter, sm naturleg nk har ei gd merksemd på det daglege arbeidet. Men med ein liten administrasjn er det utfrdrande å gjere seg nytte av dei ffentlege aktørane sine virkemiddel innan innvasjn g FU. Avstanden til dei tunge frskingsmiljøa er str, både fysisk g kulturelt. Dette kan vere litt av frklaringa på kvifr vi på det jamne kan ppfattast sm meir tradisjnelle enn nyskapande. Men det er heldigvis mange gde unntak. Og fellesnemnaren fr desse er ressurssterke flk med ein sterk vilje til å skape nk nytt. Dette understrekar berre kr viktig det er å ha tilgng på dei «rette» flka, g at fylket framstår sm så attraktivt at dei «rette» flka vel å satse hs ss. Sm eit døme på eit anna lyspunkt kan vi nemne Sunnfjrd si gde plassering i NHO sitt næringsnm, der Telemarksfrsking har rangert Sunnfjrd sm ein av dei beste næringslivsreginane i landet. Impnerande nk, i ei tid der vi kjempar mt tunge trendar med urbanisering g sentralisering, sm trekkjer flk til dei stre byane. Sgn g Fjrdane framstår sm eit kapitalfattig fylke, der det er få private investrar sm har mykje midlar til å setje inn i næringsutvikling. Dette merkast når nyskapande tiltak med risik skal ppfinansierast. På banksida kan det sjå ut til at dei stre landsdekkande frretningsbankane ikkje lenger ser på Sgn g Fjrdane sm eit så interessant fylke. Dette gjer Innvasjn Nrge sine utlån dest viktigare, i g med at dette gså kan løyse ut lån frå vanlege bankar. Tilgng til privat kapital tidleg i ei bedrift sitt liv er fte kritisk fr å kme ver kneika, g vi bør sjå kva sm kan gjerast fr å styrke tilgngen til privat g risikvilleg eigenkapital. 5

6 Sgn g Fjrdane er eit fylke der mange kjenner kvarande, g ein skulle tru at dette fremmar samarbeid innan næringslivet. Mykje kan imidlertid tyde på at samarbeida ikkje er så gdt utvikla sm vi kunne frvente. Vi bør følgjeleg sjå kva sm skal til fr å få bedriftene til søke saman g lære av kvarandre (nettverksaktivitet), ikkje minst fr å stå sterkare i kampen m større ppdrag gså utanfr fylket. Det er her nærliggande å nemne eit meir systematisk arbeid med leverandørutvikling. Det er fleire døme på gde næringsmiljø i fylket, men knapt nk skikkelege næringsklynger sm fte er ein mtr fr utvikling i andre fylke (t.d. skip g møbel på Sunnmøre). Vi bør følgjeleg sjå krleis vi betre kan stimulere til rbuste næringsmiljø i fylket. Og krleis vi ev kan knyte ss tettare pp til dei tunge næringsklyngene nrd g sør fr ss. Sgn g Fjrdane er eit fylke med mange flinke praktikarar. Tilgngen til flk med høgare utdanning (ikkje minst teknisk g næringsretta utdanning) kan imidlertid bli ein nøkkel til vidare vekst i fylket. Og dette må viast merksemd. Vi kan tilby bra støtterdningar fr flk sm vil starte si eiga bedrift, men kan likevel syne til fr få etableringar. Dei nye bedriftene hs ss lever rett nk lenger, g dette kan tyde på at vi ikkje etablerer eiga verksemd før vi er rimeleg trygge på at det skal gå bra. Dette kan gså seie nk m kulturen hs ss. Denne kulturen kan bremse nyetableringar g utvikling innan næringslivet, g vi må lære meir m krleis vi kan få til eit takskifte her. Feilskjer innan næringsutvikling gjev grunnlag fr refleksjn g læring, g slike erfaringar må ein gså skatte g dra lærdm av. Bedrifter g etablerarar har tilgng til ei rekkje virkemiddel frå dei ffentlege aktørane, ikkje minst frå Innvasjn Nrge. Og dei har tilgng på eit hjelpeapparat med ei rekkje med næringsmedarbeidarar i kmmunar g næringsselskap. Netttilveksten av arbeidsplassar var 509 samla fr åra , derav ein nettauke på fem fr Næringsutvikling er rett nk langsiktig arbeid, men vi bør finne ut meir m kva virkemiddel sm har best verknad på sysselsettinga g dermed på sikt flketalet i fylket vår. Vi har samla sett eit mfemnande hjelpeapparat. Det er behv fr ei betre krdinering mellm nkre av aktørane, g vi må bli betre til å frmidle dei t «dørene» sm småbedrifter g etablerarar skal frhlde seg til: Innvasjn Nrge g det kmmunale næringsapparatet (den kmmunale næringsmedarbeidaren eller det lkale næringsselskapet). Her skal småbedrifter g etablerarar gså få råd m andre hjelparar, slik at den einskilde næringsdrivande vanlegvis kun treng å kjenne dei t nemnde «dørene» inn til hjelpeapparatet. Det er fr få sm etablerer si eiga verksemd, g vi kunne ønske i friskare satsing i deler av næringslivet. Og her ser vi eit betydeleg i dei mange småbedriftene våre. Det er då endå viktigare med eit hjelpeapparat sm er aktive ute blant næringsdrivande g mtiverer, frmidlar kunnskap g ev gjev råd m krleis ein kan utvikle bedrifta. Dette frdrar ein gd kmpetanse, g det er følgjeleg viktig å vidareføre det ppstarta arbeidet med kmpetansebygging i næringsapparatet. Vi må lukkast betre med å utvikle dei «nye næringane», sm mange av ungdmane våre utdannar seg innan. Det er gde døme på etablerarar sm har fått gd hjelp, men det er grunn til å tru at både næringsapparat g bankvesen har behv fr å etablere ein kmpetanse sm gjer ss tryggare i møte med tenester sm kan ppfattast sm kmpliserte både teknisk g marknadsmessig. 6

7 Ei ppsummering av dei frbetringspunkta sm vi har indentifisert vanfr: Tilgng til flinke flk med næringsretta utdanning vil vere ein knapp faktr, i ei tid då mange trekkjer mt sentrale strøk. Det er følgjeleg avgjerande å skape g frmidle eit fylke sm flk satsar framtida si på, eit fylke der ikkje minst yngre menneske finn det attraktivt å bu g arbeide. Ei rekke tilhøve må vere på plass fr å tiltrekkje seg nk flinke flk: Ein velfungerande arbeidsmarknad, med «jbb til begge» g høve til å skifte jbb Attraktive bumråde, g tilgng til «urbane» sentrumstilbd. Gde tenestetilbd frå det ffentlege innan m.a. barnehage, skule g helse. Eit vegnett sm samlar ss i gde bu- g arbeidsmråde, g sm ikkje minst lettar pendling. Og eit fullgdt breiband sm dekkjer både næringsliv g private sine behv. Vi ser gså at det er behv fr eit felles løft fr betre integrering av arbeidsinnvandrarar, i vn m at dei vil slå seg ned her i fylket. Vi må legge betre til rette fr vekst i dei mange småbedriftene sm vi har i fylket, m.a. ved å gjere det lettare fr dei å nytte seg av dei ffentlege aktørane sine virkemiddel innan innvasjn g FOU. Og vi må stimulere til betre samarbeid bedrifter imellm, der dei kan lære av kvarandre (nettverksaktivitet). Også gjennm leverandørutvikling der bedriftene kan stå sterkare i kampen m større ppdrag. Vi må gså legge betre til rette fr fleire rbuste næringsmiljø, g sjå krleis vi kan knyte ss tettare til dei sterke næringsklyngene nrd g sør fr ss. Det kan vere særs utfrdrande å skaffe nk tlmdig g risikvilleg eigenkapital, særleg tidleg i ei bedrift sitt liv. Vi må vi vurdere kva sm kan gjerast fr å lette tilgngen til kapital. Vi bør påverke til ei kulturendring, til ein meir utviklings- g samarbeidsrientert mentalitet. Og vi må skaffe ss betre kunnskap m kva virkemiddel/kmbinasjn av virkemiddel sm best fremmar innvasjn g auka sysselsetting hs ss. Dette gjeld ikkje minst FOUretta tiltak sm skal byggje bru mellm næringslivet g frskingsmiljøa. Vi må bli betre til å marknadsføre dei t «dørene» inn til hjelpeapparatet: Innvasjn Nrge g det kmmunale næringsapparatet, g krdinering mellm nkre av hjelparane bør bli betre. Det er trng fr at næringsapparatet er meir aktive ute blant næringsdrivande g mtiverer, frmidlar kunnskap g ev gjev råd m krleis ein kan utvikle bedrifta. 7

8 Det er viktig å vidareføre det ppstarta arbeidet med kmpetansebygging i næringsapparatet, ikkje minst fr å møte dei «nye næringane» på ein gd måte. 8

9 4 Offentleg sektr 4.1 Mål/Kva ønskjer vi? Vi ønskjer ein ffentleg sektr sm: Leverer gde tenester slik at Sgn g Fjrdane framstår sm eit attraktivt g gdt fylke å bu i. Alt frå barnehage g utdanningstilbd til helsestell, transprttilbd, integrering av arbeidsinnvandrarar g tilrettelegging fr gjennmgangsbustadar. Er ein pådrivar fr å utvikle fylket. M.a. ved å påvirke utbygging av infrastruktur sm veg g breiband. Og nyttar dei høva sm byr seg fr å trekke ressursar g funksjnar til Sgn g Fjrdane. Yter gd infrmasjn g service - g reagerer snøgt på initiativ fr å utvikle fylket krt sakshandssamingstid. Har gde g ppdaterte planar sm eit grunnlag fr å samle fylket m ein felles innsats. Og sm grunnlag fr å tilby næringsareal til både landbasert verksemd g fiskeppdrett g attraktive buareal. 4.2 Dagens situasjn Det ffentlege tenestetilbdet i Sgn g Fjrdane er jamnt ver bra. Det er neppe grunn til å tru at det er manglande tenestetilbd frå det ffentlege sm held flketalet i fylket nede eller bremsar utviklinga i næringslivet. På eitt mråde er det imidlertid eit betydeleg frbetringsptensiale, g vi er då inne på kmmunane sine planar sm skal sikre ei gd g heilskapleg satsing. Ein gd samfunnsdel i kmmuneplanen skal legge til rette fr påfølgjande gde planavklaringar kring areal til næringslivet g tilrettelegging fr attraktive bumråde. Når ein kmmune ikkje har ppdaterte planverk kan det ta fleire år før eit areal er klar fr bygging, med utarbeiding av arealplan g påfølgjande reguleringsplan. Utarbeiding av arealplan tek frt 1-2 år, avhengig kmpleksitet. Utlegging av areal i strandsna vil t.d. fte vere knfliktfylt. Ein reguleringsplan med grunnlag i arealplanen vil fte ta ½-1 år. Mange av kmmunane i fylket har gamle planar. Dei fleste planane er yngre enn ti år, men sju kmmunar har framleis planar frå før år Av desse er rett nk dei fleste i gng med revisjn. At arealplanen er gamal inneber nødvendigvis ikkje at kmmunen ikkje har ein arealreserve, men det kan frt gå lengre tid å få arealet klart fr bygging. Det skal lagast ein kystplan fr fylket, sm vil gje betre arealplanlegging langs kysten. Dette er ikkje minst viktig fr ppdrettsnæringa sm treng tilgng til gde lkalitetar. Det skal i frkant gjerast ei kartlegging av havbtnen g det marine øksystemet. 9

10 Tilgng til attraktive areal fr bustadbygging er viktig fr å trekke til seg flk. Kmmunane kan jamnt ver syne til tilgjengelege tmter. Men vi har inntrykk av at attraktiviteten er varierande. Vi har gså eit generelt inntrykk av at planlegginga av areal fr bustadar fte er grunneigarstyrt. Det er gså ein del å hente på å få til betre verrdna planarbeid, sm grunnlag fr påfølgjande avklaringar kring dei langsiktige knsekvensane av lkalisering i ein større samanheng. Dette gjeld både planlegging fr næringsareal g buareal, gså sm del av eit større bu- g arbeidsmråde. Betre integrering av arbeidsinnvandrarar er eit anna viktig frbetringspunkt. Vel 10 % av arbeidsstkken vår er arbeidsinnvandrarar, g tilgng til flinke arbeidstakarar utanfrå er ein nøkkel til utvikling innan næringslivet g beflkningsvekst i kmmunane. Nkre bedrifter g kmmunar kan nemnast sm gde døme med tanke på integrering av arbeidsinnvandrarar, men dei fleste har enn mykje å lære. Ei undersøking sm er gjrt av Mørefrskning syner at få av kmmunane har merksemd kring arbeidsinnvandring i sine kmmuneplanar. Hs ss kan vi nemnde Flra sm eit hederleg unntak, g sm døme på ein kmmune sm har erfaring med å ta seg av både arbeidsinnvandrarar g flyktningar. Det er på gang eit prsjekt i regi av 4 fylkeskmmunar g ei rekkje frskingsinstitusjnar på Vestlandet. Dette skal skaffe meir viten m arbeidsinnvandring, g skal gje nyttig infrmasjn m krleis vi best kan arbeide vidare den desse viktige prblemstillingane. Eit prsjekt utført av Høgskulen i Sgn g Fjrdane har peika på at dei ffentlege aktørane sine nettsider ikkje er gdt nk tilpassa innvandrarane sine behv. Når det gjeld breiband skal i utgangspunktet teleperatørane syte fr dette. Men ffentleg innsats har synt seg naudsynt i eit fylke sm Sgn g Fjrdane, fr å frtgang i utbygging av tilbdet i deler av fylket. Kmmunane har ei nøkkelrlle i dette, men varierande kmpetanse g kapasitet til å rganisere den ffentlege breibandinnsatsen. Over halvparten av bedriftene i fylket leverer varer/tenester til ffentleg sektr, g aller størst er andelen innan bygg g anlegg. Det kan vere krevjande fr mindre bedrifter å stette krava i utlysinga, g samstundes vere knkurransedyktige på pris. Her må bedriftene søke saman i leverandørsamarbeid, slik sm mange gjer i dag. Dei ffentlege kjøparane går n ver til e- handel, slik at leverandørane må tilpasse seg dette. I den grad innkjøpsregelverket tillet det kan dei ffentlege kjøparane ha fylket sitt næringsliv i tankane når anbdsgrunnlaget vert til, m.a. med tanke på strleiken på leveransane. Og det ffentlege kan styrke lkale leverandørar si knkurranseevne ved å stimulere til leverandørsamarbeid, g vere så pne sm råd fr innvative måtar å løyse leveransen på. Det er avgjerande at arbeidstakarane i arbeidslivet får utvikla kmpetansen sin. Terskelen fr fr å ta etterutdanning er lågare når utdanninga kan kmbinerast med arbeid, g takast der flk bur g arbeider. Teknlgien pnar fr fjernundervising via skjerm, g strøymingsteneste sm inneber at du kan følgje undervisinga når det passar fr deg. Syner elles til plantema Kunnskap si mtale av dette mrådet. Mange framhevar kr viktig det er med tilgng til gjennmgangsbustadar. Her har kmmunane ein jbb å gjere med å legge til rette fr fleire gjennmgangsbustadar. Ikkje nødvendigvis ved sjølv å bygge, men vel så mykje ved å legge til rette areal fr dette g stimulere utbyggarar til å satse. Hamarøy kmmune i Nrdland har fått til bustader til både utleige g eige, gjennm eit tett samarbeid med private utbyggjarar. Ved å gje langsiktige leigegarantiar fr ei visst tal 10

11 bustadar sm er tiltenkt bustadssiale føremål, har kmmunen redusert risiken fr private utbyggjarar. Samstundes får kmmunen redusert sine frpliktingar, ved at utbyggjer gså står sm ansvarleg utleigar. Husbanken er gså inne i desse prsjekta, g dette har vre eit gdt grep fr bustadutviklinga i Hamarøy. Denne Hamarøymdellen kan utviklast i nye variantar, med tanke på å stimulere private utbyggjarar til å satse på utleigemarknaden. Kmpetansesenter fr distriktsutvikling har gd kjennskap til kmmuane sin innsats på bustadmarknaden, g kan frmidle kunnskap m dette. Sm eit døme på andre mdellar kan vi nemne at Flra kmmune n etablerer eit eigedmsselskap i samarbeid med private aktørar, sm skal arbeide fram gde løysingar fr m.a. utleigebustadar. 4.3 Kva gjer vi vegval Vi hjelper kmmunane g dei andre ffentlege aktørane til å ha ppdaterte planverk Vi må gjere ein innsats fr å stimulere kmmune til å ha ppdaterte planverk sm inneber heilskaplege vurderingar g krt behandlingstid når næringslivet treng areal, gså når det gjeld fiskeppdrett. Og tilgng til attraktive areal fr bustadbygging. Desse arealavklaringane må imidlertid vere tufta på eit verrdna planarbeid (sm regel ein samfunnsdel i kmmuneplanen) sm avklarer dei langsiktige knsekvensane av lkalisering i ein større samanheng. Vi kan bidra på følgjande vis: Synleggjere kr viktig det er med ppdaterte planverk. Også ein gd samfunnsdel i kmmuneplanen sm grunnlag fr påfølgjande gde g heilskaplege vurderingar kring lkalisering av ulike funksjnar i kmmunen. Støtte kmmunane med kmpetanse til å utvikle gde heilskaplege planprsessar i arbeidet med kmmuneplanen sin samfunnsdel Kme tidlegare inn i planprsessane med gde råd Også m krleis ein kan invlvere næringslivet på ein gd måte Vidareutvikle arbeidet i Planfrum, der dei ffentlege aktørane kjem saman g m.a. drøftar ein kmmune sin plan Arbeide vidare med å vidareutvikle kmpetansen til fagmiljøa i kmmunane Tilby samlingar g nettverk, g stimulere til samarbeid mellm kmmunar Vi gjer ein felles innsats fr å integrere arbeidsinnvandrarane Dei ffentlege aktørane g næringslivet må saman gjere ein betre innsats fr å integrere arbeidsinnvandrarane. Bevisstgjere kr viktig det er å få integrert arbeidsinnvandrarane. Utvikle statistikk g analyser sm kan gje betre grunnlag fr å setje i verk målretta integreringstiltak Utvikle g dele kmpetanse m krleis dei ulike aktørane kan arbeide fr integrering 11

12 M.a. gjennm nettverk g samlingar der vi kan lære av kvarandre. Dra veksel på det pågåande prsjektet m arbeidsinnvandring i fire Vestlandsfylke Vi styrkar evna vår til å planlegge g gjennmføre breiband-prsjekt Kmmunane må styrke si evne til å initiere g rganisere breiband-prsjekt. Betre rådgjeving til kmmunane (g fylkeskmmunen kan ev utføre arbeid fr dei kmmunane sm ønskjer det). Utvikle gde samarbeid, der ein lærer av kvarande g utviklar ein sams måte å gjennmføre arbeidet på (standardisering av prsedyrer g dkument). Syner til eige kapittel m breiband Vi hjelper lkale leverandørar til å verte meir knkurransedyktige Offentleg sektr kan dyktiggjere lkalt næringsliv med tanke på leveransar Stimulere til leverandørsamarbeid g vere meir pne fr innvative løysingar kring leveransane (vel å merke innanfr det regelverket sm dei må halde seg innan) Vi frmidlar eit etterutdanningstilbd sm kan takast der flk bur g arbeider Dette gjeld etterutdanning sm kan takast i kmbinasjn med arbeid, g femnar gså m fjernundervising Vi legg til rette fr fleire gjennmgangsbustadar Vi må få til fleire gjennmgangsbustadar sm gjer det lettare å «prøvebu» før ein ev etablerer seg med eigen bustad. Vi må her stimulere kmmunar g utbyggarar ved å infrmere m aktuelle løysingar g lærdm frå andre fylke (m.a. frå Hamarøy). Sgn g Fjrdane sin attraktivitet er viktig med tanke på at flk skal satse framtida si her, jf rekruttering. Og likeins utdanningstilbdet. Fr desse mråda syner vi til plantema Kunnskap sm går meir inn på m.a. rekruttering g utdanningstilbdet. 4.4 Krt ppsummering Vi legg til grunn følgjande Vi hjelper kmmunane g dei andre ffentlege aktørane til å ha ppdaterte planverk. Vi gjer ein felles innsats fr å integrere arbeidsinnvandrarane. Vi styrkar evna vår til å planlegge g gjennmføre breiband-prsjekt. Vi hjelper lkale leverandørar til å verte meir knkurransedyktige. Vi frmidlar eit etterutdanningstilbd sm kan takast der flk bur g arbeider. Vi legg til rette fr fleire gjennmgangsbustadar. 12

13 5 Næringsapparatet 5.1 Mål/Kva ønskjer vi? Vi vil ha eit velfungarande g versiktleg næringsapparat sm framstår sm gde hjelparar fr næringslivet g sm får fram fleire g betre etablerarar. Eit krps med samrdna hjelparar sm i sum utfyller einannan, g sm har ei klar rlledeling seg i mellm. Sm gså arbeider utadretta g ppsøkjande, ikkje minst får å få til vekst i eksisterande bedrifter. Og sm har kmpetanse til å rettleie, g versikt til å syne vidare til andre aktørar i næringsapparatet. framstår sm versiktleg g der brukaren lett frstår kvar han skal vende seg. 5.2 Dagens situasjn Kmmunane/næringsselskapa har ein særs viktig funksjn verfr etablerarar g småbedrifter, særleg før dei kjem til den andre stre aktøren sm er Innvasjn Nrge. Så sånn sett kan etablerarar g mindre bedrifter i utgangspunket frhalde seg til kmmunane/næringsselskapa g Innvasjn Nrge, g skal der få dei gde råda sm dei treng - g bli synt vidare til andre aktørar i næringsapparatet. Det er imidlertid gså mange andre aktørar innan næringsutvikling, g det samla næringsapparatet kan frt bli ppfatta sm kmplisert g der ein kan bli utrygg på rlledelinga mellm dei ulike aktørane. Dei sm treng midlar rienterer seg naturleg nk m dei finansieringskjeldene sm finst, enten dette er innanfr det ffentlege næringsapparatet eller støtterdningar i privat regi (alt frå bankar til legat). Det er psitivt at det er mange hjelparar innan næringsutvikling, g særleg når vi tek med dei private aktørane vil det alltid vere kmplisert å få eit versiktleg bilde av det samla hjelpekrpset. Men sm ffentlege aktørar kan vi klargjere det sm vi rår ver. Og rlledelinga mellm nkre av aktørane kunne vre tydlegare. Det er gd rlleavklaring mellm fylkeskmmunen, Innvasjn Nrge g Fylkesmannen. Og når det kjem pp saker sm ligg i ei gråsne vert dette vanlegvis drøfta. Det er gså bra klare linjer til kmmunane/næringsselskapa, g tilhøvet til desse vert vidareutvikla gjennm næringsavdelinga sine kmmunebesøk. Tilhøvet til Siva vert studesvis ppfatta sm meir krevande. Det er etablert nkre selskap/utviklingsselskap/nettverk, g nkre av desse har vakse ut ver den pprinnleg tiltenkte rlla. Dette kan ha med vekstambisjnar å gjere, g det kan ha med leit etter finansieringskjelder sm gjev rm fr auka aktivitet. Vi har då døme på at slike selskap tilbyr tilbd sm ligg særs tett pp til mrrganisasjnar sm t.d. Innvasjn Nrge. Dette kan skape uvisse m rlledelinga. Ei løysing her kan vere å rydde litt, g i utgangspunktet legge bedriftsretta tilbd under Innvasjn Nrge. Ein bør i alle høve ikkje pprette nye selskap sm tilbyr bedriftsretta tenester, før ein nøye har drøfta m dette kan leggast til Innvasjn Nrge. 13

14 Fr etablerarar g småbedrifter er det sm nemnt t «dører» inn til virkemidlane, g marknadsføringa av dei t «dørene» inn kunne vre betre. Gjennm nylansering av Driftig.n har vi klargjrt kr ein skal vende seg i den aktuelle kmmunen (med m.a. kntaktinfrmasjn til kmmunar g næringsselskap). Kring 60 prsent av bedriftene våre har 1-4 tilsette (g då har vi teke utgangspunkt i bedrifter med tilsette). Desse bedriftene har fte liten administrativ kapasitet til å drive utviklingsarbeid. Hittil har tiltaksapparatet ikkje vre tett nk på småbedriftene. Litt av frklaringa kan vere fr liten kapasitet g til ei viss grad manglande kmpetanse til å rettleie. Kmmunane har valt ulike løysingar fr krleis dei har rganisert det lkale tiltaksapparatet. Nkre kmmunar har tilsett eigen næringssjef/næringsknsulent. Nkre kmmunar har ppretta utviklingsselskap i samarbeid med lkalt næringsliv. På denne måten ønskjer dei å bringe lkalt næringsliv meir aktivt inn i arbeidet med næringsutvikling i kmmunen. Nkre kmmunar har gått saman g skipa felles næringsselskap. Denne mdellen kan medføre breidde g kapasitet i tiltaksapparatet. Det er midlertid ikkje nk «rett svar» fr kva sm er den beste rganiseringa av det kmmunale tiltaksapparatet. Men vi har til denne tid hatt tru på samarbeid mellm fleire kmmunar der vi får til eit større g meir allsidig fagmiljø. Vi får stundesvis høyre at dei sm utviklar «nye næringar» slit med å bli frstått i næringsapparatet, g slit med finansieringa. Dette siste kan gså skuldast at bankane vanlegvis etterspør pantetryggleik fr dei låna sm dei gjev. Vi må lukkast betre med å utvikle dei «nye næringane», sm mange av ungdmane våre utdannar seg innan. Det er gde døme på etablerarar sm har fått gd hjelp, men det er grunn til å tru at både næringsapparat g bankvesen har behv fr å etablere ein kmpetanse sm gjer ss tryggare i møte med tenester sm kan ppfattast sm kmpliserte både teknisk g marknadsmessig. Gjennm prsjekt kmmunal næringsutvikling vert det arbeidt systematisk med å styrke kmpetansen i næringsapparatet, m.a. gjennm: Samling med ulike tema på dagsrden, t.d. kmmunale næringsfnd. Kurs i alt frå sakshandsaming, prsjektarbeid, innkjøp g statsstøtteregelverket til vekststrategiar g frretningsmdellering. Høgskulekurs innan næringsutvikling. Driftig.n er sm nemnt relansert, g skal m.a. gjere det lettare å finne rett kntaktpersn i kmmunar g næringsselskap. Marknadsføringa av Driftig.n bør imidlertid styrkast, g dette arbeider er i gng. Næringsavdelinga gjennmfører n kmmunebesøk der vi vitjar kvar kmmune g det ev næringsselskapet sm dekkjer denne kmmunen. Dette fr å kjenne betre til kmmunane sine utfrdringar g kunne fange pp frbetringspunkt i samrdninga mellm kmmune/næringsselskap/fylkeskmmune/innvasjn Nrge/Fylkesmannnen. 5.3 Kva gjer vi vegval Eit næringsapparatet sm arbeider meir utadretta g ppsøkande Det er trng fr at næringsapparatet er meir aktive ute blant næringsdrivande g mtiverer, frmidlar kunnskap, utviklingsverktøy g rettleiing m krleis ein kan utvikle bedrifta. Dette er 14

15 særs viktig fr å få til vekst i mindre bedrifter, g fr å støtte etablerarar i ei krevande tid. I tillegg til tilstekkeleg tid frdrar dette «rett» kmpetanse. Ei utadretta g ppsøkande arbeidsfrm skal gså legge grunnlag fr: Å arbeide målretta med ønska m å få til betre samarbeid mellm bedrifter (gså innan leverandørutvikling) g sterkare næringsmiljø i fylket. Arbeide med tilgang til risikvilleg eigenkapital. Arbeide fr få ein kultur fr ei friskare satsing Styrke næringsapparatet sin kmpetanse Det er viktig å frsetje det målretta arbeidet med å tilby samlingar, kurs, utdanning g læringsnettverk fr næringsmedarbeidarane. Dette ikkje minst fr å legge til rette fr: Eit næringsapparat sm arbeider meir utadretta g ppsøkande. Ha kmpetanse til å rettleie småbedrifter sm bør satse. Ha tilstrekkeleg kunnskap til å møte dei «nye næringane» på ein gd måte. Det er fylkeskmmunen sm har drive denne verksemda i regi av prsjekt kmmunal næringsutvikling, i samarbeid med Innvasjn Nrge, Fylkesmannen si landbruksavdeling g kmmunane. Det vert føresett at dette viktige arbeidet vert vidareført av fylkeskmmunen, i dialg med dei andre aktørane Frenkle næringsapparatet g legge til rette fr felles næringsselskap Vi må sjå m vi har vre med å etablere eller støtta selskap med eit bedriftsretta tilbd sm ligg så nær pp til Innvasjn Nrge at ppgåvene heller kan utførast av Innvasjn Nrge. Det bør ikkje etablerast nye selskap med bedriftsretta tilbd før ein kan gjrt ei nøye vurdering av m dette kan ligge under Innvasjn Nrge. Stimulere til at kmmunar går saman m å etablere felles næringsselskap. Dette fr å legge til rette fr sterkare kmpetansemiljø. Men knsekvensen vert gså færre aktørar g dermed gså eit meir versiktleg næringsapparat Styrke krdineringa mellm dei ulike næringsaktørane Den gde krdineringa mellm fylkeskmmunen, Innvasjn Nrge g Fylkesmannen vert vidareført. Og dialgen med kmmunar/næringsselskap vert vidareutvikla m.a. gjennm dei kmmunebesøka sm er sett i gng. Og vi bør vidareutvikle dialgen med fleire av aktørane. Sm ein del av denne styrka dialgen bør vi sjå meir på rlleavklaringa pp mt aktørar sm t.d. Siva. Innanfr utviklingsarbeid er det utfrdrande å utfrme heilt klare retningssliner fr rlledeling, g gråsner bør ppdagast g drøftast ved at aktørane er tettare på kvarandre. Og partnarskapen må sjå til at halvffentlege utviklingsselskap ikkje vert gjevne knkurransevridande frdelar i høve til private tenesteytande bedrifter Utvikle reginal beredskap fr utvikling av «nye næringar» Den reginale partnerskapen må krdinere behvet fr kunnskap g kapital ved 15

16 frretningsmessig utvikling av «nye næringar». Partnerskapen skal syte fr gde nettverk inn mt Fu g nasjnale/internasjnale investrmiljø. Innvasjn Nrge krdinerer den reginale partnerskapen i dette arbeidet Frmidle eit meir versiktleg næringsapparat Vi vert flinkare til å marknadsføre dei t «dørene» inn til hjelpeapparatet. Dette gså gjennm Driftig.n, sm vi gså må marknadsføre betre. Dette frdrar imidlertid at dei sm sit bak desse t «dørene» har versikt nk til å rettleie vidare i eit relativt kmplisert hjelpeapparat 5.4 Krt ppsummering Vi legg til grunn følgjande med tanke på næringsapparatet: Eit næringsapparat sm arbeider meir utadretta g ppsøkande. Styrke næringsapparatet sin kmpetanse. Frenkle næringsapparatet g legge til rette fr felles næringsselskap. Styrke krdineringa mellm dei ulike næringsaktørane. Utvikle reginal beredskap fr utvikling av «nye næringar». Frmidle eit meir versiktleg næringsapparat. 16

17 6 Entreprenørskap 6.1 Mål/kva ønskjer vi? Hvudmålsetjinga fr ei entreprenøriell satsing er at det skal vere like naturleg å skape sin eigen arbeidsplass sm å søkje jbb i ei eksisterande bedrift. Avgrensing Entreprenørskap kan definerast i vid frstand, men alle tiltak g prsessar har det same verrdna målet sm er å skape levedyktige verksemder. Fr å få fleire menneskje til å vurdere å starte fr seg sjølv må dei ha kunnskap m det å starte bedrift g vite kvar g kva hjelp det er å få. Entreprenørielle tiltak kan dermed setjast inn lenge før bedrifta er tenkt etablert, altså gjerne på barnehage- g skulenivå. Dette fr å gi menneskja dei rette frutsetningane g verktya fr å seinare ønske g gjennmføre etablering av eiga verksemd. Målsetjingar g strategiar fr faktisk g knkret etablering vert handtert i kapittel m verkemiddelplitikk. 6.2 Dagens situasjn Den største knkurrenten til entreprenørskap er fast jbb. Med under t prsent arbeidsløyse i Sgn g Fjrdane så er ikkje mtivasjnen til entreprenøren eksterne faktrar sm at han ikkje får anna arbeid. Samtidig er mtivasjnen fr starte eige bedrift nært knytt til frventningar m framtidig avkasting g må vegast pp mt andre alternativ. Dette kan vere årsaka til at tal nyetableringar i fylket er relativt lågt, samtidig sm nyetableringane i str grad er levedyktige. Dette gjer at Nreg er i ein heldig psisjn der situasjnen er eigna fr bærekraftige, nyskapande, kunnskapsbaserte verksemder. Tal bedriftsetableringar i fylket er på jumbplass, både tal nye bedrifter målt i frhld til eksisterande bedriftsppulasjn g persnar i yrkesaktiv alder. Det er samtidig stre skilnader innad i fylket, g einskilde kmmunar g reginar har str vekst i etableringsratane. Sjølv m Sgn g Fjrdane er på btnen i tal nyetableringar, så har nyetableringane i Sgn g Fjrdane den høgaste verlevingsgraden samanlikna med dei øvrige fylka i landet. Vi er usikre på kvifr situasjnen er slik, men det kan tenkjast at det er fleire årsaker til kvifr så få trer å satse på eiga verksemd i fylket. I tillegg er dei fleste bedriftene i fylket små, g tykkjest å vere tilfreds med det. Truleg spelar både mtivasjn hjå entreprenøren i tillegg til eksterne rammevilkår ei str rlle. 17

18 Sgn g Fjrdane er i tet nasjnalt innan entreprenørskap i skulen. Fylket har t viktige tilbydarar av entreprenørskap i skulen; Høgskulen i Sgn g Fjrdane (REAL) g Ungt Entreprenørskap. Høgskulen er ein viktig bidragsytar fr å gje kmande g eksisterande lærarar g entreprenørskapskmpetanse. Ungt Entreprenørskap har hatt ein impnerande auke i tal elever g studentar sm deltek i ulike prgram i fylket. I 2012 var det i verkant av åtte tusen elever/ studentar sm deltk på UE-prgram. Same året var Sgn g Fjrdane det fylket med størst del elever sm deltk med ungdmsbedrift. 6.3 Kva gjer vi vegval Det eksisterer gde strukturar g verkemiddel fr entreprenørskapssatsinga i fylket. Desse må i større grad klargjerast, synleggjerast g vere tilgjengeleg fr ptensielle brukarar Haldningsskapande arbeid Frå eit verrdna g vidt perspektiv er haldningsskapande arbeid essensielt fr å ppnå bevisstheit fr kva sm eksisterer av strukturar g at det er mgeleg å lukkast i fylket vårt. Fr å få fleire til å tre å satse på eigne verksemder så må bevisstheita kring det at det er mgeleg å lukkast i fylket synast fram. I tillegg til å syne fram verksemder sm har fått det til, bør alle ha kunnskap m at det eksisterer hjelp både i frm av kunnskap g kapital dersm ein vel å starte eiga verksemd. Det haldningsskapande arbeidet kan i praksis utførast ved bruk av ulike gründerprisar, g ved prfilering av gründererar i ulike media. Vidare er det viktig at slike sukksesshistriar gså syner til kva hjelp entreprenøren fekk undervegs i ppstart g etablering av verksemda Entreprenørskap i pplæringa I pplæringsløpet bør innsatsen ppretthaldast, men g gjerne strukturerast g frsterkast. Granskingar syner at elevar i str grad har vre innm diverse entreprenørielle aktivitetar i pplæringsløpet. Nkre skular har eigne læreplanar fr kva type entreprenørskapsaktivitetar sm skal gjennmførast i kva klassetrinn, medan andre skular gjennmfører dette på meir adhc basis g gjennmføring er persnavhengig. Ei strukturering av aktivitetane kan fr eksempel gjerast ved å auke bevisstheita av viktigheit av entreprenøriell tenking g trening i tidlege år. Barnehage g grunnskule er gde arenaer å nytte fr å gjere unge tidleg bevisst i entreprenørskapstenking. Kmmunane g fylkeskmmunen har eit spesielt ansvar fr å legge til rette fr, mtivere g gså utfrme frslag eller krav til kva unge bør få av entreprenørskapserfaringar i skulen. På høgskulen er entreprenørskap integrert i nkre studieretningar, g er sm valfag i andre. Spesielt innan studieretningar sm friluftsliv g idrett bør elevane få meir trening i å tenkje entreprenørielt. Det ptimale vil vere å tilby fag med studiepeng til ein samla studentmasse, slik at elevar frå ulike studieretningar på ulike trinn kan danne grupper med kreativ entreprenøriell tenking Bedriftsetablering Det må vere enkelt fr ptensielle gründerar å skilje mellm ulike verkemiddel g aktørar sm tilbyr hjelp g rettleiing. Kapittelet m rganisering av verkemiddelapparat går nærare innpå kva aktørar sm tilbyr verkemiddel retta mt faktiske etablerarar. 18

19 6.3.4 Organisering av det skuleretta arbeidet Ungt Entreprenørskap står fr det perative arbeidet. Tilhøvet til Ungt Entreprenørskap vert takla gjennm avtale sm femnar m både ppdrag g årleg tilskt. Det vert årleg gjennmført dialgmøte med Ungt Entreprenørskap. Og elles gjev partnerane styringssignal gjennm si styredeltaking i Ungt Entreprenørskap sitt styre Samrdning av det samla entreprenørskapsarbeidet Det vert årleg gjennmført 2-3 samrådingsmøte der føremålet er å ppdatere kvarandre g samrå seg med tanke på det samla entreprenørskapsarbeidet, gså det skuleretta arbeidet. 6.4 Krt ppsummering Det er viktig å arbeide vidare med haldningsskapande arbeid fr å få fleire til å satse på eiga bedrift. Og tilrettelegge fr at unge får gd entreprenørskapspplæring g erfaring i barnehage, grunnskule g høgskulen. Arbeidet med entreprenørskap har frå 2006 til g med 2012 vre rganisert gjennm eit prgramarbeid. Eit eige entreprenørskapsutval leverte våren 2013 fagrapprten Entreprenørskap i Sgn g Fjrdane. Rapprten syner ei rekkje mål, strategiar g knkrete tiltak, g kven sm naturleg skal ha ansvar fr å gjennmføre desse tiltaka. Rapprten syner at det eksisterer gde strukturar g ansvarsmråde pr i dag, g at vi må tre å frsterke den innsatsen. Vi syner elles til den nemnde rapprten, sm er eit innspel i det vidare arbeidet med verdiskapingsplanen. Det haldningsskapande arbeidet skjer i str grad i skuleverket, g det er her dei unge får entreprenørskapspplæringa g erfaring frå. Ungt Entreprenørskap bør ha ansvar fr det perative, medan ei mindre gruppe sm inkluderer ansvarspersnar frå pplæringssektren på kmmunalt g fylkeskmmunalt nivå bidreg strategisk. Måla prgramstyret fr entreprenørskap g nyskaping fresl i 2012 fr ei vidare satsing er desse: At alle unge gjennm barnehage, skule til g med høgskulenivå, skal få pplæring g erfaring i entreprenørskap. Operativt ansvarleg: Ungt entreprenørskap. Aktuelle tiltak: Stimuleringsrdning fr mindre entreprenørskapstiltak. At alle kmmunar g skular skal ha enkle entreprenørskapsplanar. Aktuelle tiltak: Krav m planar fr å få vannemnte stimuleringsmidlar. Entreprenørskapsarbeidet g planane skal inkludere satsing på elevbedrifter, ungdmsbedrifter g studentbedrifter. Syte fr at entreprenørskapssatsinga i skulen inkluderer samarbeid med lkalt næringsliv. At pedaggisk tilsette i Sgn g Fjrdane har kmpetanse i entreprenørskap. 19

20 Aktuelle tiltak: Kurs g kmpetansehevingstiltak. Byggje eit nettverk mellm entreprenørskapslærarane i Sgn g Fjrdane Aktuelle tiltak: Møtestader. Mål fr å auke tal nyetableringar må arbeidast meir med, men det viktige målet er: Fleire nyetableringar i fylket. Aktuelle tiltak: Møtestader fr nyetablerte g entreprenørar i fylket. 20

21 7 Virkemiddelplitikk 7.1 Mål/Kva ønskjer vi? Verkemidla frå dei ulike aktørane må utfylle kvarandre på ein gd måte der privat g ffentleg kapital samspelar gdt. Dei finansielle g kunnskapsretta verkemidla må gså utfylle kvarandre, g vi må ha ein gd balanse mellm bedriftsretta g tilretteleggande innsats. Etablerarar i fylket må ha tilgang til dei rette verkemidla i dei ulike fasane. Desse fasane vert fte mtala sm: Idè- g ppstartfase. Pre-såkrnfase (inkubatrfase). Såkrnfase. Tidleg vekstfase. Og vi må ha ein virkemiddelplitikk sm støttar pp under ambisjnane m: Fleire g betre etablerarar. Vekst i eksisterande bedrifter, ikkje minst dei mange småbedriftene. Betre samarbeid mellm bedriftene (nettverk g leverandørsamarbeid). Fleire rbuste næringsmiljø. 7.2 Dagens situasjn Regjeringa har sm mål at dei næringsretta virkemidla skal vere blant dei beste g mest framtidsretta i verda. Dette skal bidra til at vi skal ligge i tet innan kunnskap, teknlgi g verdiskaping. Dei direkte virkemidla skal bidra til å løyse ut lønsame prsjekt sm elles ikkje ville blitt realisert. Dei ulike fasane I idê- g ppstartfasen får etableraren tilbd m både kapital, kurs g rådgjeving. Etableraren møter sm regel først næringsapparatet i eigen kmmune. Her vert gründeren rettleia, g får hjelp til å utvikle frretningsideen. Kmmunen frvaltar gså eit næringsfnd sm kan hjelpe gründeren i denne tidlege fasen. I denne fasen får gründeren i fylket vårt tilbd m t ulike etablerarkurs; Alkymisten fr dei sm allereie har ein frretningsidê, i tillegg til eit lavterskel tilbd fr dei sm vil vite meir m kva det inneberer å starte fr seg sjølv. I pre-såkrnfasen (inkubatrfasen), så skal bedrifter i ein inkubatr få hjelp til å utvikle innvasjnsbedrifta i denne tidlege fasen ved bruk av kmpetanse g nettverk sm inkubatren tilbyr. Inkludert i dette tilbyr fte inkubatren administrative tenester g kntrleige. I Sgn g Fjrdane kan bedrifter søkje m å bli tekne pp i Kunnskapsparken sin Fjrd Inkubatr. Bedrifter i inkubatren får bedriftsrådgjeving, finansieringsrådgjeving, fagleg støtte til rganisering g leiing, hjelp til å knyte kntaktar med utviklingsrienterte miljø g anna rådgjevingshjelp. 21

22 Såkrnfasen er fte den vanskelege mellmfasen, altså fasen etter støtte frå Innvasjn Nreg g fram til den fasen etableraren kan klare å få venturekapital, sm er definert sm støtte frå prfesjnelle investrar. Såkrnkapital er midlar frå fnd sm investerer i tidlegfasebedrifter g er kjenneteikna av høg risik. Såkrnkapital har vre etterlyst i mange år av nrske gründerar. Dette er fasen sm fte vert referert til sm «bldbadet» frdi kstnadene er høge, gjerne frdi prduktet ikkje er ferdigutvikla, g dermed har ikkje gründeren nk inntekter. Risikkapital i denne fasen er dermed fte avgjerande fr at bedrifter skal kunne kme ver i fasen der dei kan kme i psisjn til å få støtte av prfesjnelle investrar gjennm venturekapitalfnd. Det har gså tendensert mt at såkrnkapitalfnda har knkurrert med Venturekapitalfnda, g såleis har ikkje såkrnfnda ønska å gå inn i «bldbadet» nettpp på grunn av høg risik. Risiken er sm regel knytt til både prdukt g marknad. Fr etableraren så må han fte ha fått sin første kunde sm bevis fr at frretningsmdellen fungerer før han får denne type finansiering. I tidleg vekstfase så er gründeren g bedrifta utvikla nk til at prfesjnelle investrar trer å satse kapital. Venturekapital selskap tilbyr eit spekter av investeringar, alt frå å starte pp idear frå btnen av til det å finansiere spinn-ffs frå mderne bedrifter, til det å finansiere rask internasjnal ekspansjn av eit suksessfult heimeprdukt. Felles fr venturekapitalfnda er at dei ser etter marginar, skalerbarheit, vekstptensial g menneskja bak. 4: Tidlleg vekstfase: Prfesjnelle investrar, venturkapitalfnd, tilskt til frsking g utvikling. 3: Såkrnfase: Vanskeleg mellmfase med få verkemiddel - behv fr risikkapital. 2: Pre- såkrnfase: Inkubatrprgrammet til SIVA, Innvasjnslån, lavrisiklån, garantiar frå IN 1: Idè g ppstartfase: Etablerartilskt frå IN, næringsfnd frå 1.linja, rådgjeving. Verkemidla frå Innvasjn Nreg til næringsdrivande i Sgn g Fjrdane Dei ffentlege aktørane er tungt inne med virkemiddel fr å stimulere næringsutviklinga i fylket. Den største aktøren er naturleg nk Innvasjn Nrge, sm i 2012 løyvde vel 520 mill kr til næringsutvikling i fylket: 116 mill kr i tilskt. 310 mill kr i lån. 22

23 95 mill kr i rentestøtte fr lån. Om lag 84 % av innsatsen går til investeringar i industribygg, fiskebåtar, driftsbygningar g prduksjnsutstyr (harde investeringar). Dei resterande 16 % går til FU, kmpetanseutvikling g nettverksutvikling (mjuke investeringar). Midlane frå Innvasjn Nrge går hvudsakleg til tradisjnelle næringar, sm t.d. landbruk, fiskeflåte, havbruk, industri g reiseliv. Andre tensteytande næringar var mttakar av 4 % av støtta frå Innvasjn Nrge. Tala vanfr relaterer seg til den samla innsatsen på 520 mill kr. Dersm vi kun ser på tilskt får vi følgjande bilde: 28 % til harde investeringar. 72 % til mjuke investeringar. Andre tenesteytande næringar kjem betre ut når vi ser kun på tilskt, sm mttakar av m lag 15 % av tilskta frå Innvasjn Nrge. Når det gjeld tilskt så ser vi vidare at 90 % går til einskildbedrifter/persnar, g dei resterande 10 % til næringsmiljø g prduksjnssystem. Innvasjn g frsking i næringslivet Det vert gså tilbudd ei rekkje virkemiddel innan innvasjn g FU. Ein del mindre bedrifter pplever det sm krevjande å dra nytte av desse virkemidla. Innvasjn Nreg tilbyr verkemiddel sm fremjar innvasjn, internasjnalisering g prfilering. Innvasjn Nreg skal hjelpe fram nye idear g prdukt. Satsinga deira er spesielt retta mt etablerarar, kvinner, ppfinnarar g små- g mellmstre bedrifter med vekstptensiale. Innvasjn Nreg sitt ansvar er å bidra til at nrsk næringsliv lukkast internasjnalt, g dei har gså eit gjennmgåande fkus på dei næringsmråda der vi har særlege frtrinn sm maritim sektr, marin sektr, energi, miljø g reiseliv. Innvasjn Nrge, SIVA g Nrges frskingsråd er viktige bidragsytarar i satsinga på innvasjn i næringslivet. Innvasjn Nrge bidrar med finansiering, kmpetanse g nettverk til innvasjnsaktiviteter i bedrifter. SIVA bidrar sm pådrivar g tilretteleggar fr innvasjns- g næringsmiljø. Nrges frskingsråd støtter frskingsprsjekt i næringslivet, strategisk frsking, kmmersialiseringstiltak g internasjnalt frskingssamarbeid. SIVA sitt innvasjns- g nettverksarbeid bidreg til å utvikle innvasjnsevne g verdiskaping i heile landet. Inkubatrverksemd i sentrale strøk stimulerar til auka kmmersialisering av gründeridear g frskningsresultat g skal gje fleire vellukka bedriftsetableringar. SIVA bidreg gså til tettere samhandling mellm næringsliv, FU-miljø, kapitalmiljø g ffentlege aktørar. Dei generelle verkemidla frå Nregs frskingsråd fr næringsretta frsking støttar dei beste prsjekta uansett bransjetilknytning. I tillegg vert det g satsa innan dei næringane der vi har spesielle frtrinn g der det er betydeleg verdiskapingsptensiale. 23

24 7.3 Kva gjer vi vegval Det eksisterer gde tiltak g verkemiddel fr bedrifter i ppstartfasen i fylket. Fylkeskmmunen g Innvasjn Nreg tilbyr både Alkymisten g reginale bedriftsetableringskurs. I tillegg får gründerar tilbd m diverse kmpetanseutviklings- g nettverkstiltak. Kmmunane si førstelinjeteneste skal vere gde hjelparar g rettleiarar fr gründerar i eigen kmmune. Det er viktig med eit apparat sm gjer at etableraren vert sett i kntakt med dei rette verkemidla (Entreprenørskapsrapprten 2013). Entreprenørskapsutvalet har spesielt peika på desse måla i rapprten av 2013: Mål 4: Alle ptensielle nyetablerarar skal ha tilgang til g infrmasjn m kurs, kmpetansehevingstiltak g dei ulike verktya sm eksisterer. Mål 5: Etablerarar skal ha tilgang til arenaer der dei kan danne nettverk. Mål 6: Vekstbedrifter skal få synleggjrt tilgang til nettverk, kapital g kmpetanse. Mål 7: Stimulere etablerte småbedrifter til vekst g knppskyting. I tillegg til at dei verkemidla vi har vert betre synleggjrt så er den største utfrdringa er å skaffe privat kapital til gründerar g bedrifter i såkrnfasen. Fr å få auka midlar i denne fasen må det jbbast mt krleis vi kan betre tilgngen på tlmdig g risikvillig eigenkapital. Dette kan til dømes vere bankar g private investrar saman med insentivrdningar frå det ffentlege. Engel investrar, gså kalla business angels kan lettare trekkast til ss ved rett skattestruktur. Dersm ein kan spare skatt på å investere i risikfylte gründerverksemder så kan ein få auka tidlegkapital til gründerar. Eksempelvis er såkalla «Svensk-mdell» nk sm vi her i landet må sjå meir på. Denne mdellen utløyser dbbelt med kapital, sm betyr at dersm investren går inn med ein halv millin krner, så skal det ffentlege gå inn med tilsvarande. Dette bidreg til at risiken fr investren vert redusert. Det er viktig å sjå på krleis ein kan etablere gde system, langsiktigheit g frutsigbarheit i denne fasen fr å gjere gründerbedriftene i stand til å kme ver i tidleg vekstfase sm vil gje innvasjn g nyskaping. Nøkkelen til vekst kan g ligge i at dei mange småbedriftene får utvikle innvasjnsevna. Dette gjennm å legge betre til rette fr at gså mindre bedrifter nyt gdt av dei ffentlege aktørane sine virkemiddel innan innvasjn g FOU. Vi bør her sjå m dei aktuelle virkemidla kan frenklast/tilpassast mindre bedrifter, g vi må sjå på krleis vi best kan selje inn dei aktuelle virkemidla. Men begrensa administrativ kapasitet i mange småbedrifter trur vi at ei utvida mentrrdning vil ha utløysande verknad, ved at fleire bedrifter trer å søke på virkemidla innan innvasjn g FOU. Ei utvida mentrrdning med erfarne g lkale rådgjevarar vil gså kunne utfrdre småbedriftene til sjå dei mulighetane sm måtte by seg fr utvikling g vekst. Innvasjn Nrge har ei mentrrdning i dag, g det er nærliggande å sjå m denne kan vidareutviklast. Ein relativt liten del av virkemidlane går til «nye næringar». Vi bør følgjeleg sjå på krleis vi skal få inn fleire gde initiativ/søknader sm gjev grunnlag fr arbeidsplassar sm mange av ungdmane våre utdannar seg innan. Sm tidlegare nemnt er det viktig å legge til rette fr samarbeid g rbuste næringsmiljø, g vi er søkande på m dagens virkemiddelplitikk legg gdt nk til rette fr dette. Vi trur her at vi har 24