NYNORSK MEDIESENTER rapport 2003

Transkript

1 NYNORSK MEDIESENTER rapport 2003

2 INNHALD Føreord 4 Mandat 6 Samandrag 8 1. Visjon, verdiar og mål 12 Visjon: Stolt nynorsk Verdiar: Dyktig frodig framfus Mål: Godt omdøme 2. Stoda for nynorsken 14 Ein idé i pakt med tida Auka toleranse, men under press Elefanthud ein fordel 25 %-regelen og andre retningsliner Tiltak etter 25 %-vedtaket Andre tiltak for nynorsk 3. Nynorsken taper i NRK 21 Undersøking 2003: 13 % nynorskbrukarar Nynorsk berre for nyhende? Program Oslo: 7 % Program Riks: 11 % Barn og ungdom: 5 % Kanalvertane Leiarane og nynorsken Konklusjonar frå undersøkinga i 2003

3 4. Innhaldet i Nynorsk mediesenter 29 Praktikantkurs «Munn og mæle» eit kurstilbod frå Nynorsk mediesenter Tilbod på Internett 5. Organisering 38 Leiaren Andre fast tilsette Medarbeidarar på deltid og timebasis 6. Økonomi Samarbeid med andre språktiltak 43 Den indre krinsen Trekantsamarbeidet Andre nynorskinstitusjonar Internasjonalt samarbeid 8. Reklame og lansering 46 Namnet Profilen Lysingar 9. Konklusjon i lys av mandat og kulturmelding 48 Sonderingane Konklusjon Vedlegg Målstatistikk for NRK Nynorsk- og bokmålsbrukarar i NRK 3. Arve Sandal: Særtrekk ved NRK Sogn og Fjordane 4. Jon Peder Vestad: Kurslitteratur for praktikantkurset 5. Jan Olav Fretland: To døme på kursopplegg 6. Jarle Arvid Aase: Økonomi ved start og drift av Nynorsk mediesenter 7. Gry Molvær: Reklame og lansering

4 FØREORD 4 nynorsk mediesenter Ω rapport Det som på idéstadiet heitte Nynorsk kompetansesenter, heiter no Nynorsk mediesenter. Dette er innstillinga om mål og meining med eit slikt senter. Nynorsk mediesenter skal medverke til at endå fleire, med rak rygg, brukar målet sitt, både i og utanfor studio. Styret i NRK har både i august 2002 og januar 2003 vedteke å opprette dette senteret. Det skal vere i tilknyting til NRK Sogn og Fjordane, for å ta vare på «de særlige oppgavene som Førde har i forhold til nynorsk språk og kultur». Styret føresette start frå 1. januar Prosjektgruppa vart oppnemnd 16. mai i år. Vi såg fort at tidsplanen var knapp med omsyn til starten, om vi skulle gjere skikkeleg arbeid. Vi tok dette opp med styringsgruppa, som utsette starttidspunktet til 1. juli Vi har no utgreidd det styret i NRK har vedteke. Styringsgruppa bad oss om å ta kontakt med «alle aktuelle samarbeidspartnere for å sondere mulighetene for å samarbeide om et nasjonalt senter». Det har vore vanskeleg så lenge det ikkje er endeleg avklart kva NRK vil legge av pengar og prestisje i Nynorsk mediesenter. Det vart ekstra vanskeleg då det i lisensdebatten i haust oppstod uvisse om Nynorsk mediesenter i det heile skulle få starte. Dei kontaktane vi har hatt, tyder på at andre medieverksemder er mest interesserte i å kjøpe tenester frå Nynorsk mediesenter, men ikkje i å gå inn på eigarsida. Prosjektgruppa meiner det er naturleg at NRK er kjernen i Nynorsk mediesenter. Men senteret kan ikkje vere ein del av den årlege lisensdebatten. Vi ser det difor som naturleg

5 Frå venstre: Arve Sandal, Ottar Grepstad, Magni Øvrebotten, Jon-Peder Vestad, Gry Molvær og Jan Olav Fretland. at staten går inn med ei grunnfinansiering. Dette er endå meir naturleg i lys av at Nynorsk mediesenter har fått eit eige avsnitt i kulturmeldinga som regjeringa la fram i august Der vert det sett på som eitt av tre senter som «kan styrkja norsk språk generelt og nynorsk spesielt». Vi takkar alle leiarane i NRK som har svart på maset vårt om kor mange nynorsk- og bokmålsbrukarar det er i redaksjonane deira, og Ruth Munk Jensen, som fekk statistikkar og søyler utav desse svara. Takk også til alle dei nynorskbrukande mediefolka som svara oss på kva forhold dei har til nynorsk som mediespråk. Og til sist, ei stor takk til Silje Nes, som gav rapporten vår ein grafisk utsjånad som vi håpar gjev deg lyst til å lese vidare. Førde, Magni Øvrebotten Gry Molvær Ottar Grepstad Jan Olav Fretland Jon-Peder Vestad Arve Sandal

6 MANDAT FOR ETABLERING AV NYNORSK KOMPETANSESENTER Styrets vedtak 26.august 2002 og 9.januar august 2002: «Styret forutsetter at NRK beholder en organisering og administrasjon i Sogn og Fjordane som ivaretar de særlige oppgavene som Førde har i forhold til nynorsk språk og kultur, herunder opprettelse av et nynorsk kompetansesenter med selvstending budsjettansvar». 9. januar 2003: «Sammenslåing av distriktskontorene i Sogn og Fjordane og Hordaland gjennmføres ikke. Styret finner at en sammenslåing av disse redaksjonene vil kunne virke som et hinder for opprettelsen og utviklingen av et nynorsk kompetansesenter i Førde. Administrasjonen bes komme tilbake med forslag til mandat, omfang og budsjett for et slikt kompetansesenter. Iverksettelsen forutsettes gjennomført 1. januar 2004.» Forslag til visjon: Nynorsk kompetansesenter skal vere ei drivkraft for at flest mogleg vil og kan bruke nynorsk. 6 nynorsk mediesenter Ω rapport Overordnede prinsipper: Ω Nynorsk kompetansesenter opprettes fra 1. januar 2004 og bygges gradvis opp over to faser. Ω Fase 1: Hovedoppgaven det første året (2004) vil være å drive opplæring i NRK-regi av praktikanter i nynorsk etermediespråk for hele NRK. I denne perioden utredes også en utvidelse av tilbudet fra Ω Fase 2: Hovedmålet (fra 2005) vil være å etablere et nasjonalt etermediesenter med et videre perspektiv både når det gjelder eksterne samarbeidspartnere, finansiering og brukere av senteret.

7 Ω Prosjektet organiseres gjennom en bredt sammensatt prosjektgruppe med deltakere både i og utenfor NRK samt en styringsgruppe som prosjektgruppen skal rapportere til. Ω Styringsgruppen består av Unni Hansen, leder for NRK Kompetanse, Ragnhild Sælthun Fjørtoft, leder av NRKs språkutvalg og Erik Berg-Hansen, leder av NRKs distriktsorganisasjon. Ω Prosjektgruppen består av distriktsredaktør Magni Øvrebotten (leder), banksjef Arve Sandal, Sparebanken Sogn & Fjordane, 1.amanuensis Jan Olav Fretland, Høgskulen i Sogndal, journalist Gry-Beate Molvær, Program Riks i Trondheim og direktør Ottar Grepstad, Nynorsk kultursentrum i Ørsta. Språkkonsulenten i NRK, Jon Peder Vestad, knyttes til prosjektet som rådgiver. Ω Prosjektgruppen skal foreslå framtidig organisering av språksenteret, herunder mulige eksterne samarbeidspartenere, utrede det pedagogiske innholdet, kartlegge potensielle brukere og markedsføringstiltak. Prosjektgruppen skal også komme med forslag til finansiering av driften. Ω Prosjektgruppen skal levere sin innstilling innen 15. oktober Det blir stilt til rådighet kr ,- i prosjektperioden fra mai oktober nynorsk mediesenter Ω rapport Rammer Ω Det første året (2004) skal det knyttes tre årsverk til driften av Nynorsk kompetansesenter. Antall årsverk fra 2005 er avhengig av omfang og drift av et framtidig nasjonalt etermediesenter. Ω Det skal settes av midler til driften den første året (2004) i forbindelse med høstens budsjettbehandling for Ω Det er en forutsetning at senteret samlokaliseres med NRK Sogn og Fjordane det første året og at det trekkes gjensidige synergieffekter ut av dette samarbeidet.

8 SAMANDRAG I rett tid Styret i NRK har vedteke å opprette eit kompetansesenter for nynorsk i Førde. Gruppa som har utgreidd tiltaket, meiner senteret skal heite Nynorsk mediesenter og vere ein sentral lærestad for nynorskbrukarar i radio, fjernsyn og på Internett. Senteret vert ei vidareutvikling av ulike ordningar i NRK for å rekruttere og ale opp gode journalistar som brukar nynorsk. Nynorsk mediesenter er ein ny og viktig institusjon i rett tid. I kulturmeldinga frå regjeringa hausten 2003 vert senteret omtalt som eit viktig tiltak for å fremje nynorsken som framleis er hovudspråket for minst nordmenn. Med dette tiltaket for betre mediespråk vert NRK nyskapande både i norsk og europeisk samanheng. På vikande front Nynorsk mediesenter kjem i rett tid fordi nynorsken er på vikande front både i NRK og andre media. Ei undersøking gjord i samband med denne rapporten syner at i dag er berre 13 % av dei redaksjonelle medarbeidarane i NRK nynorskbrukarar. I 1988 var det 19 %. Undersøkinga frå 2003 syner at: Ω for kvar nynorskbrukande medarbeidar tilset NRK 10 nye bokmålsbrukarar Ω for kvar nynorskbrukar i barne- og ungdomsprogramma er det 20 bokmålsbrukarar Ω for kvar nynorskbrukande leiar er det over 30 som har bokmål som hovudspråk 8 nynorsk mediesenter Ω rapport Det er eit særleg tankekors at stoda er verst i dei avdelingane som lagar program for born og unge. Der er berre 5 % av dei tilsette nynorskbrukarar. Av totalt 120 medarbeidarar som arbeider med barne- og ungdomsprogram i NRK, er det berre 6 nynorskfolk. I underholdningsavdelinga for radio/fjernsyn er det også få nynorskbrukarar, berre 6 %, eller fem av totalt 85 medarbeidarar.

9 INGVILD BRYN, NRK Kunne du tenkje deg å kysse utan di eiga tunge? Slik ville det vere å bruke bokmål for meg. Best er distrikts- og nyhendedivisjonen (NYDI) med totalt 17 % nynorskfolk, fyrst og fremst takka vere distriktskontora på Vestlandet. Program riks har 11 % nynorsk og Program Oslo 7 %. Det er leiarane som har ansvaret for språk og rekruttering i NRK. Svært få av dei brukar nynorsk. Det er ingen nynorskbrukarar i toppleiinga i NRK. Det er heller ingen på direktør- eller programsjefnivå i NYDI, Program Oslo eller NRK Kringkastar. I toppen av Program riks er det ein nynorskbrukar blant tre leiarar. Nynorsk er fyrst og fremst eit distrikts- og nyhendespråk i NRK. I 2002 var det totalt 17 % nynorsk i NRK radio og 11,5 % i NRK fjernsynet. På heile 1990-talet gjekk nynorskprosenten attende i fjernsynet. Målet er framleis minst 25 %. Stolt nynorsk Prosjektgruppa som har utgreidd Nynorsk mediesenter, meiner STOLT NYNORSK skal vere visjonen til senteret. Gruppa trur det er viktig at dei som arbeider i radio og fjernsyn, er gode føredøme og ambassadørar for nynorsken. Dei bør vere så dyktige, både språkleg og fagleg, at nynorskbrukarar generelt vert stolte og glade i dialekten og språket sitt. Då vil dei ta vare på målet sitt og bli ei kraft for den språklege identiteten som er knytt til det nynorske. Det finst neppe meir effektive kanalar for spreiing av nynorsk identitet og språkleg godtaking enn radio og fjernsyn. 9 nynorsk mediesenter Ω rapport Godt omdøme Skal Nynorsk mediesenter kunne strekke seg mot visjonen, er godt omdøme eit sentralt mål. Senteret må ha kvalitet i alle ledd og trekke til seg gode elevar. Opplæringa i senteret må vere så god at kandidatane vert omtykte og etterspurde i redaksjonane. Skal det vere mogleg, må minst 80 % av praktikantane og kursdeltakarane vere nøgde med studiet og kursa. Prosjektgruppa trur også at minst 80 % av dei tilsette må vere nøgde med

10 jobb og arbeidsmiljø på senteret. Som ein lekk i dette arbeidet, meiner gruppa at verdiane dyktig, frodig og framfus skal prege miljøet og dei som arbeider ved Nynorsk mediesenter. Lærestad Nynorsk mediesenter vert fyrst og fremst ein lærestad for både nye og etablerte journalistar. Ei praktikantordning for åtte i året vert hovudtilbodet frå senteret. Tilbodet vil merke seg ut frå andre studietilbod ved at praktikantane får delta i redaksjonen i NRK Sogn og Fjordane og lære ved å gjere det. Undervisning i godt språk og språkkultur vert eit anna sentralt emne for praktikantane som også skal ha praksis ved andre NRKkontor. Kortare kurs særleg i språk, medietrening, formidling, humor og Internett vert det andre hovudelementet ved Nynorsk mediesenter. Kursa er tenkt gjennomførte både i Førde, i redaksjonar i NRK og andre medieverksemder, og i organisasjonar og næringsliv. Kursverksemd utanfor NRK vert den kommersielle delen av senteret for å skaffe inntekter til drifta. Kurspakken skal lanserast og marknadsførast under samlenamnet Munn og mæle eit kurstilbod frå Nynorsk mediesenter. Nynorskforum på Internett Nynorsk mediesenter vert ein nettstad både for informasjon, inspirasjon og kunnskap om nynorsk språk og kultur. Kjerneområda til Nynorsk mediesenter må prege nettstaden. Her er det naturleg med til dømes peikarar til språklege verktøy, brev frå nynorskkonsulenten, humorspalte og ein plass der nye talent kan få vise seg fram. Dette er også plassen for ein frisk presentasjon av Nynorsk mediesenter og ein nettradio der det beste frå studentane vert lagt ut på internett. Tilsette I fyrste omgang skal det tilsettast ein leiar og to medarbeidarar ved senteret. Dei må minst ha høgare utdanning, ha røynsle frå etermedia og vere trygge og stolte nynorskbrukarar. Dei må også kunne leve i grenselandet mellom børs og katedral for å medverke til inntekter for senteret. I tillegg er det naturleg å leige inn lærekrefter både til språkundervisninga og kurstilboda. Her er det særleg aktuelt å samarbeide med høgskulane i Volda og Sogndal og Nynorsk kultursentrum i Ørsta. 10 nynorsk mediesenter Ω rapport Økonomi For 2004 er den samla budsjettrongen til investering og drift på vel 4,2 millionar kroner, med tre fast tilsette. Pengane går til etablering av senteret i Førde, driftsutgifter og løn til

11 Nynorsken er ein viktig del av identiten min, og noko eg er stolt over. Men nynorsken er kanskje ikkje like stolt av meg? ARILD OPHEIM, NRK tilsette og praktikantar. Vi har også laga budsjett for fyrste heile driftsår, med både tre og fem faste tilsette. Det syner ein kapitaltrong på vel 5 mill kroner, med tre faste stillingar, og 5,9 mill med fem. Inntektspotensialet i kursverksemda er vesentleg større med fem enn med tre tilsette. Det er rekna ut at synergieffekten ved samlokalisering med NRK Sogn og Fjordane vil vere på rundt ein halv million kroner i året. Prosjektgruppa meiner det bør arbeidast for å få staten med på drifta av senteret ved ei grunnfinansiering over statsbudsjettet. Organisering Nynorsk mediesenter skal ligge under NRK Kompetanse. Det er viktig for å nyte godt av kunnskapen i denne avdelinga, og fordi dette skal vere eit senter for heile NRK. Det er også viktig fordi Nynorsk mediesenter skal selje tenester i marknaden, og difor må vere kopla fri frå dagleg, journalistisk verksemd. Men den daglege styringa må delegerast til leiaren i Førde. Eit nært samarbeid med NRK Sogn og Fjordane er avgjerande for å lukkast med opplæringsprogrammet og hente ut viktige synergiar. Til nytte for NRK Nynorsk mediesenter er eit aktivt grep frå NRK for å auke nynorskprosenten i sendingane. Institusjonen vil få betalt på ulike måtar. Fyrst og fremst ved betre tilgang på og rekruttering av nynorskbrukande journalistar som er skreddarsydde for etermedia. Dermed aukar både det språklege, kulturelle og geografiske mangfaldet i redaksjonane. Senteret vil også medverke til auka medvit om nynorsk og godt språk. Og ikkje minst vil satsinga gje NRK ekstra velvilje både i Stortinget, kulturlivet, målorganisasjonane og hjå alle som er opptekne av språk, og vere eit godt argument for allmennkringkastaren NRK. 11 nynorsk mediesenter Ω rapport

12 VISJON, VERDIAR OG MÅL 1Visjon: Stolt nynorsk Nynorsk mediesenter skal medverke til at nynorskfolk vert stolte og glade i dialekten og språket sitt. Då vil dei ta vare på det, kjempe for det og bli ei kraft for den språklege identiteten som nynorsken er. Det at Siri Lill Mannes, Ingvild Bryn, Morten Sandøy, Are Kalvø og Arne Brimi står fram på fjernsynsskjermane med sjølvtillit og kraftfull nynorsk, gjer dei til gode ambassadørar for nynorsken og gjer oss stolte av språket og røtene våre. Nynorsk mediesenter skal ale opp fleire nynorskbrukarar som kan verte gode ambassadørar i etermedia. Det finst ikkje meir effektive kanalar for spreiing av nynorsk identitet og språkleg godtaking enn radio og fjernsyn. Målet er å gjere nynorskfolk stolte nok til å halde på språket sitt og å auke den språklege toleransen gjennom gode føredøme. Nynorsk mediesenter skal styrkje nynorskbrukarane i media både språkleg og fagleg, og ha som mål at dei skal vere blant dei beste. Det vil gje nynorsken status og andlet, og byggje opp under visjonen vår. Senteret skal og medverke til at nynorskbrukarar flest skal bli trygge nok til å bruke målet sitt, og såleis auke det språklege mangfaldet i medieog samfunnsdebatten. 12 Verdiar: Dyktig frodig framfus Dette er verdiane Nynorsk mediesenter skal byggje på. Dei skal seie noko om kva vi vil vere, og kva som skal prege både dei som arbeider ved senteret og dei som vert lærte opp der. Det skal vere kvalitet i alle ledd, slik at dyktig vert omdømet til Nynorsk mediesenter. Nynorsk er meir enn eit språk; det er ein identitet, ein kultur og ei historie. Ein trygg språkleg og kulturell ståstad er viktig for å vere open for nye impulsar, og for å ta sjølvstendige val. Nynorsk språk og kultur har ein frodig tradisjon som Nynorsk mediesenter skal byggje vidare på for å gje nynorsken innpass på nye område.

13 MORTEN SANDØY, TV2 «Få ting er så godt å høyre på i eteren som nynorsk. Språket er presist, korrekt og fritt for flosklar.» Nynorskbrukaren må vere dyktig for at språket ikkje skal bli brukt mot han. Då nyttar det ikkje å stå med hua i handa, ein må vere litt framfus, i den positive tydinga av ordet. Våge å merke seg ut, stå for noko og vere noko. Mål: Godt omdøme Nynorsk mediesenter må få eit godt omdøme for å lukkast. Det kan senteret berre få ved at praktikantane og kurselevane held eit høgt nivå. For å oppnå dette må det vere kvalitet i alle ledd, ikkje minst hjå dei tilsette og når det gjeld innhaldet i senteret: Ω Fagleg tyngd både journalistisk, språkleg og i spørsmål som gjeld meir allmenn nynorsk kultur, må vere eit kjennemerke for institusjonen. Det betyr ikkje at senteret sjølv skal ha kunnskap på alle fagfelt, men det skal vite kvar slik kunnskap finst og kjenne godt til dei sentrale diskusjonane kring nynorsk. Ω Berre dei beste og mest motiverte søkjarane får plass som praktikantar, etter intervju og opptaksprøve. Dei må bli så dyktige at det vert rift om dei i redaksjonane, og dei skal ha likt seg så godt at dei rår andre til å søkje Nynorsk mediesenter. Ω Dei tilsette må ha høgare utdanning og røynsle frå etermedia, og vere «brennande sjeler» både for nynorsk og journalistikk. Ω Senteret skal vere veldrive, både med omsyn til økonomi, opplæring, trivsel og resultat. Minst 80 % av dei tilsette skal vere godt nøgde med jobb, miljø og leiar, og minst 80 % av praktikantar og kursdeltakarar skal vere nøgde med studiet og kursa. 13 nynorsk mediesenter Ω rapport

14 STODA FOR NYNORSKEN 2Kulturmeldinga regjeringa Bondevik la fram 29. august 2003, er den sjuande i rekkja sidan Det er fyrste gongen at styresmaktene tydeleg har skilt ut nynorsk som eige underemne med nokså utførlege drøftingar. Regjeringa gjer opp status for nynorsken i kulturmeldinga, og framstillinga av den aktuelle språkstoda syner klart kvifor det trengst eit senter for nynorsk mediespråk: «Jamvel om talet på primærbrukarar av nynorsk prosentvis er halvert sidan krigen og den geografiske utbreiinga har gått kraftig tilbake, kan det likevel hevdast at nynorsk aldri tidlegare har hatt ein meir framståande posisjon i det norske samfunnet enn i dag. Dette er resultat av dels ei sterkare regionalisering av nynorsk som kvardagsspråk, dels ei sterkare nasjonal institusjonalisering av den nynorske skriftkulturen. På den eine sida har nynorsk i aukande grad vorte eit landsdelsspråk for Vestlandet og fått eit sterkare fotfeste i dei stroka der han vert mykje brukt, til dømes ved at stadig fleire lokale bedrifter nyttar nynorsk. På den andre sida er nynorsk sterkare institusjonelt rotfesta i det offisielle Noreg gjennom skuleverk, offentleg forvaltning, radio og fjernsyn, kunst og litteratur, akademisk liv og gjennom etablerte ordningar som parallellutgåvestøtta for lærebøker, innkjøpsordninga for skjønnlitteratur og ikkje minst pressestøtta. Samstundes møter nynorsk framleis aktiv motstand i visse krinsar, og meir vanleg ulike former for passiv motstand. Mest av alt er dette kan henda eit utslag av dei ulike utfordringane som mange har erfart at språkkløyvinga stiller den einskilde og samfunnet overfor. Men til dette kjem at nynorsk også avspeglar ein kollektiv kulturell identitet som tradisjonelt har stått i opposisjon til ein dominerande fleirtalskultur. Målrørsle, lekmannskristendom og fråhaldsrørsle vert gjerne rekna som dei klassiske motkulturane i norsk historie. Utgangspunktet i dag må vera å sjå nynorsk språk og kultur som ein integrert del av ein nasjonal fellesskultur. Dette er ingen einskapleg felleskultur, men ein kultur som har bygd inn i seg eit tradisjonelt kulturelt mangfald der nettopp språkkløyvinga er eit sentralt element. Integrering må bety å akseptera og å ta vare på dette mangfaldet, ikkje å viska det ut.» 14

15 Nynorsken er min kulturelle grunnmur og utgangspunktet for mitt verdisyn på ei rekkje viktige område. Gjennom bruk av nynorsk, hevdar me som journalistar også dei demokratiske mindretalsrettane. ANNE LOGNVIK, NRK Ein idé i pakt med tida Nynorsk mediesenter kan syne seg å vere ein idé i rett tid. For regjeringa legg i kulturmeldinga opp til at tiåret fram til 200-årsjubileet for Ivar Aasen i 2013 bør brukast til eit systematisk arbeid for å styrkje nynorsken. Dette inneber tiltak «som i visse samanhengar prinsipielt favoriserer nynorsk»: «Nynorsk og bokmål er formelt likestilte, men reelt har nynorsk vanskelegare vilkår. Både for å ta vare på det kulturelle mangfaldet som det representerer å ha to norske skriftkulturar, og for at dei som soknar til nynorsk, skal kunna bruka og utvikla språket sitt på nokolunde like vilkår, må det offentlege prinsipielt kunna favorisera nynorsk språk og kultur. Ei viss positiv diskriminering av nynorsk er rimeleg både ut frå allmenne rettferdsprinsipp og med basis i internasjonal språkrettstenking. Ulike tiltak i offentleg regi vil likevel berre delvis kunna vega opp for dei særlege motkreftene som nynorsk i alle høve vil vera utsett for jamført med bokmål. Jamvel om nynorsk språk og kultur i dag er tungt institusjonalisert, har språket mot seg eit fleirtals- og marknadspress, og ein del av institusjonaliseringa er offentlege ordningar eller tiltak som må haldast ved lag, fornyast og byggjast ut dersom den nynorske skriftkulturen skal tryggjast.» Stortinget skal drøfte kulturmeldinga 1. april Det er god grunn til å rekne med at dei viktigaste synspunkta om nynorsk vil få støtte frå eit tydeleg fleirtal på Stortinget. 15 nynorsk mediesenter Ω rapport Auka toleranse, men under press Fleire undersøkingar siste tiåret syner auka toleranse overfor nynorsken. Denne toleransen kjem klarast til uttrykk på dei områda der nynorsk er innarbeidd over lengre tid, som i skjønnlitteratur, teater og som nyhendespråk i etermedia. Når nynorsken utfordrar på nye område, vert meiningane meir delte. I fleire representative meiningsmålingar det siste tiåret svarar om lag 14 % at dei nyttar nynorsk eller begge målformer privat. Dette svarar til vel personar.

16 «I NRK vert det arbeidd med å etablera eit eige nynorsk kompetansesenter i Førde. Drifta startar frå nyttår 2004 i NRKregi med tre tilsette og åtte praktikantar. Året etter skal det skipast eit nasjonalt nynorsk kompetansesenter med fleire bein å stå på enn NRK. Føremålet er heile tida å fremja bruken av nynorsk i etermedia, på båe sider av mikrofonen. Kompetansesentertanken kan vera ein god modell også på andre område enn på mediefeltet, og ein bør difor vurdera å oppretta tilsvarande arrangement andre stader. God eksponering av nynorsk målbruk i riksdekkjande etermedia er særleg viktig for å profilera nynorsk språk og kultur i det offentlege rommet. Det bør leggjast til rette for tett samarbeid og tenleg arbeidsdeling mellom Nynorsk kultursentrum, det nynorske kompetansesenteret og det nye kompetanseorganet for norsk språk. Det vil vera fornuftig at desse tre institusjonane utviklar eit tett samarbeid som kan fremja ei viss fordeling av oppgåver og samordning av større tiltak som skal koma språkbrukarane til gode, og som kan styrkja norsk språk generelt og nynorsk spesielt.» STORTINGSMELDING NR.48 ( ). KULTURPOLITIKK FRAM MOT 2014

17 At nynorskbrukarar i røynda er tospråklege, er ikkje noko nytt. Det interessante er at prosentdelen nynorskbrukarar held seg så stabil som den gjer i slike undersøkingar. Den institusjonelle bruken av nynorsk held seg også stabil. Kvart tredje kyrkjesokn nyttar nynorsk liturgi, og kvar fjerde kommune har nynorsk som tenestemål. I det ligg at nynorsk vert nytta i all kontakt mellom statlege instansar og desse kommunane. I praksis er nynorsk også det daglege administrasjonsspråket i desse kommunane. Den individuelle bruken av nynorsk går noko tilbake blant skuleelevar. Førre skuleåret hadde 15 % av elevane i grunnskulen nynorsk som hovudmål. Det er framleis slik at minst ein tredel av grunnskuleelevane skifter hovudmål før dei er ferdige i vidaregåande skule. Nynorsk er no som før eit språk under eit visst press. Det er eit mindre brukt språk enn bokmål, men er jamstelt med det mest brukte språket. Nynorsk kan ikkje og skal difor ikkje definerast som eit minoritetsspråk. I internasjonalt perspektiv er nynorsk eit stort språk, for dei fleste av dei meir enn 6000 språka i verda vert nytta av færre enn menneske. Elefanthud ein fordel Vil ein vere nynorskbrukande journalist i dag, har ein knapt andre val enn etermedia på riks- og lokalplan og avisene i nynorskområda. Nynorskbrukarane kan både nynorsk og bokmål skriftleg, men vil dei ha jobb i større aviser, er dei jamt over nøydde til å bruke bokmål. Det er få nynorskbrukarar ved journalistutdanningane her i landet, som byr på særs lite opplæring i nynorsk både som språk, kultur og identitet. Journalistyrket er eit utprega «karriereyrke» der ein fort kan kome til den konklusjonen at vil ein opp og fram, så er bokmålet raskaste vegen. Det er meir arbeidskrevjande å vere nynorskbrukar fordi det meste av det du skal presentere er på bokmål, og må omsetjast. Samla utgjer dette eit stort press som gjer at mange gjev opp å bruke nynorsk. Det kostar for mykje på alle vis, om dei ikkje har ei overtyding i botn som gjer at dei held ut. 17 nynorsk mediesenter Ω rapport 25%-regelen og andre retningsliner Den 20. april 1970 vedtok kyrkje- og undervisningskomiteen i Stortinget, med 11 mot tre røyster, at det skulle vere minst 25 % nynorsk i sendingane til NRK. Det vart gjort i samband med behandlinga av St. meld. nr.189 ( ) Om språksaka: «Hovedregelen må være å gi nynorsken en plass som i det minste svarer til en fjerdedel av ordsendingene. Flertallet vil understreke at det innen rammen av NRK s virksomhet må være mulig å etablere regler som kan gi nynorsken en så sterk stilling, og at NRK har et spesielt ansvar for at slike regler blir utformet og fulgt».

18 LINDA EIDE, NRK For nynorskbrukarar er medfødd elefanthud å tilrå, men det kan også opparbeidast. I vedtektene til NRK AS, reviderte 20.juni 2002, står dette i 3, punkt 6, om føremålet med NRK: «Fremme bruk og respekt for norsk språk og tilse at de to målformer er representert med minst 25 % av verbalsendingene i radio og fjernsyn og i NRK s informasjonsvirksomhet.» I NRK sin overordna strategi Noe for alle. Alltid står det dette om språk under kapittelet «Viktig»: «NRK ønsker å bli oppfattet som en vesentlig kulturformidler og skal i sin virksomhet være forankret i norsk virkelighet og identitet. NRK skal ta vare på, bruke og formidle det norske og det samiske språket. NRK skal også formidle minoritetskulturer som finnes i Noreg.» VEDLEGG 1: MÅLSTATISTIKK FOR NRK nynorsk mediesenter Ω rapport Tiltak etter 25%-vedtaket I kjølvatnet av vedtaket om minst 25 % nynorsk byrja NRK i 1972 å registrere bokmål og nynorsk i sendingane, seinare også dialekt. Frå 1972 til 1984 var det jamt mellom 19 og 21 % nynorsk i NRK Radio og mellom 16 og 20 % i NRK Fjernsynet. Frå 1984 og fram til i dag har nynorskprosenten lege godt under 20, både for radio og fjernsyn, med unntak av eit «blaff» i 2001, då det var registrert 21 % nynorsk i radio. For 1999 er det ikkje skikkelege registreringar korkje for radio eller fjernsyn. I 2002 utgjorde bruken av nynorsk i NRK Fjernsynet så lite som 11,5 %. Så låg har han ikkje vore sidan registreringa tok til. For NRK Radio var nynorskprosenten 17 i fjor. Det vert diskutert kor påliteleg målstatistikken er, men det er den einaste peikepinnen vi har å halde oss til. Difor er det viktig både å behalde og forbetre statistikkføringa. Nye NRK-tilbod, som Alltid-kanalane og NRK Mpetre, er ikkje med i registreringa i den offisielle målstatistikken. Bokmål dominerer i desse nye tilboda, og det inneber at nynorskprosenten hadde vore endå lågare om målstatistikken hadde omfatta heile NRK-tilbodet. Vedtaket frå 1970 om minst 25 % nynorsk står ved lag og bør framleis vere ein god handlingsregel for NRK. Dette målet har ført til at NRK har halde ved like høge språklege ambisjonar. Vi trur også at det har medverka til at språket i NRK i tiåra etterpå jamt

19 MÅLSTATISTIKK NRK RADIO OG TV nynorsk mediesenter Ω rapport Bokmål TV Nynorsk TV Bokmål Radio Nynorsk Radio

20 IDUN HUSABØ ANDERSSEN, NRK Som nynorskpraktikant har eg fått vekse inn i journalistrolla under rettleiing frå dyktige og kvalitetsmedvitne kollegaer. Det har gitt meg ein solid grunnmur, og eg har oppdaga kor mykje nynorsk betyr for meg som person og som formidlar. har nærma seg daglegspråket. At ei slik målsetjing vert teken på alvor, om enn med vekslande hell, kan vere med og sikre eit anstendig nivå for bruk av nynorsk i NRK også etter dette. Det har i sin tur sitt å seie for at institusjonen kan halde på rolla si som Allmennkringkastaren. Andre tiltak for nynorsk Eit anna tiltak som følgde av 25 %-regelen var ein eigen rekrutteringskonsulent for nynorsk. Den ordninga fanst i NRK frå 1972 til Oppgåva var å rekruttere nynorskfolk til programverksemda. Ein av dei som hadde denne stillinga, var Sylfest Lomheim, som frå 1. januar 2004 er språkdirektør her i landet. Den 21. juni 1988 vedtok styret Handlingsplan for meir nynorsk i NRK. I samband med dette vart det året etter lyst etter nynorskpraktikantar. Sju jenter vart tekne opp og fekk praksis i ulike avdelingar i Oslo og på distriktskontora i Stavanger, Førde og Trondheim. I 1991 føreslo NRK Sogn og Fjordane opplæring av to nynorskpraktikantar i året, med eit distriktskontor som lærestad. NRK Møre og Romsdal fekk ei slik ordning med to praktikantar i året frå 1993 til I åra har distriktskontora i Ålesund og Førde hatt éin nynorskpraktikant kvar. Praktikantane har hatt ei læretid på 8 månader. Totalt har 18 nynorskpraktikantar fått denne opplæringa frå 1993 til Mellom dei er Gry Molvær, Elisabeth Skarsbø Moen, Håvard Heggen, Tone Lin Støfring og Ingunn Solheim. Alle 18 har anten utdanna seg vidare innanfor media eller fått seg arbeid som journalistar. Desse to praktikantstillingane går no inn i Nynorsk mediesenter i Førde. 20 nynorsk mediesenter Ω rapport

21 3NYNORSKEN TAPER I NRK I samband med denne utgreiinga av Nynorsk mediesenter spurde vi i august-november 2003 alle redaksjonelle avdelingar i NRK om kor mange nynorsk- og bokmålsbrukarar dei har. Vi spurde også om der er medarbeidarar med ein nynorsknær dialekt som skriv bokmål. Av di både språk og rekruttering er eit leiaransvar i NRK, spurde vi også om kor mange nynorsk- og bokmålsbrukande leiarar det er i kvar avdeling. Tala våre frå 2003 er samanlikna med tal NRK gav i eit svarbrev til Kringkastingsringen i 1988, og som vart henta fram att i Nynorsk faktabok Vi tek atterhald om at dei tala vi her legg fram, kan innehalde mindre feil og manglar fordi spørsmålsstillingane ikkje har vore presise nok, og truleg heller ikkje identiske i 1988 og Hovudtendensane er likevel så tydelege at dei ikkje kan (bort)forklarast med slike feilkjelder. NYNORSKMEDARBEIDARAR I NRK I 1988 OG 2003 I PROSENT 20 % 18 % 16 % 14 % 12 % 10 % 8 % 6 % 4 % 2 % 0 % 19 % Heile NRK 13 %

22 SIGRID GJELLAN, NRK For meg som trønder er det ein fordel å kunne normalisere dialekta mi til nynorsk. Eg fekk pipestemme og knotekompleks på bokmål. Undersøking 2003: 13 % nynorskbrukarar I 2003 er det 13 % nynorskbrukarar i redaksjonane i NRK, medan det var 19 % i I riksredaksjonane er det 10 % nynorskbrukarar i 2003, mot 18 % i Program Oslo har i dag 7 % nynorskbrukarar, Program riks har 11 %, og Distrikts- og nyhendedivisjonen har 17 % (13 % riks, 19 % distriktskontor). Organiseringa av NRK har endra seg mykje på desse 15 åra. No er NRK delt inn i seks ulike divisjonar, medan det i 1988 var grovt sett to: radio og fjernsyn. I spørjerunden vår har vi berre brydd oss med dei tre divisjonane som lagar program (den fjerde er Sami Radio), og i hovudsak talt leiarar og medarbeidarar i dei avdelingane som er på lufta. NYNORSKMEDARBEIDARAR VED DISTRIKTSKONTORA 1988 OG % % NN 1988 % NN % 50 % 25 % 0 % Østfold Oslo/Akershus Hedmark Oppland Buskerud Vestfold Telemark Sørlandet Rogaland Hordaland Sogn og Fjordane Møre og Romsdal Sør-Trøndelag Nord-Trøndelag Nordland Troms Finnmark 22 nynorsk mediesenter Ω rapport

23 Distriktskontora i NRK har samla 19 % nynorskmedarbeidarar, no som i Trass i langt fleire tilsette i dag enn i 1988 har distriktskontora halde same nivået med nynorskfolk, i skarp motsetnad til resten av NRK. Men nynorsken vert regionalisert. Utan NRK Sogn og Fjordane, NRK Møre og Romsdal og NRK Hordaland hadde det vore få nynorskbrukarar også på distriktskontora. På det fjerde vestlandskontoret, NRK Rogaland, har talet på tilsette som brukar nynorsk gått attende med 18 prosentpoeng frå 1988 til Nynorskbrukarane har tapt terreng også i NRK Møre og Romsdal (minus 14 prosentpoeng), medan dei held stand i Sogn og Fjordane og har gått fram 19 prosentpoeng i NRK Hordaland. Litt av forklaringa på fleire nynorskbrukarar i NRK Hordaland er at kontoret har rekruttert mange slike frå NRK Sogn og Fjordane. Vi har sett på språkutviklinga fylkesvis fordi Telemark, Oppland, Nord-Trøndelag og delvis Buskerud skil seg i språktradisjonar frå dei nabofylka dei har sams distriktskontor med frå I Telemark og Oppland held talet på nynorskbrukarar same nivået no som i 1988, medan nynorsken har tapt terreng både i Buskerud og Nord-Trøndelag. Forutan på kontoret i Hordaland har talet på nynorskbrukarar auka i Sør-Trøndelag, på Sørlandet og i Østlandssendingen. Sistnemnde har ein auke på 4 prosentpoeng; ein medarbeidar. På seks kontor er det ikkje nynorskbrukarar i det heile: Østfold, Vestfold, Hedmark, Nordland, Troms og Finnmark. NRK Nordland hadde 10 % nynorskbrukarar i 1988, elles er stoda no som då. Spørjerunden vår syner at det er ein god del folk i NRK med ei nynorsknær dialekt som normaliserer til bokmål. Det er høvesvis mange av dei i Rogaland, Trøndelag, Nordland og Troms. 23 nynorsk mediesenter Ω rapport Nynorsk berre for nyhende? Det er ikkje overraskande at Distrikts- og nyhendedivisjonen (NYDI) kjem best ut av det med 13 % nynorskbrukarar i riksredaksjonane. For her høyrer Dagsnytt, Dagsrevyen og alle aktualitetsprogramma i NRK heime. Dette er utstillingsvindauga som det tradisjonelt har vore sett fokus på utanfrå med krav om ei jamnare fordeling mellom bokmål og nynorsk, og det har innarbeidd seg ein viss tradisjon for at det skal vere det. Nynorsken har ikkje minst med NRK som føredøme også vunne ry som eit godt og presist nyhendespråk. NRK si rolle her kan knapt overvurderast. Hausten 2003 er nynorsk i riks-nydi fyrst og fremst eit språk for framføring av

24 Moderne nynorsk er eit direkte, aktivt språk som det er lett å oppfatte, også i eteren. NILS GUNNAR LIE, TV2 Dagsnytt, Alltid Nyhende og innanriksstoff, og mindre for sport, utanriks, Internett og fjernsyn. Ein av ni avviklarar i Dagsrevyen brukar nynorsk, ein av elleve journalistar på nettnyhenda, og ingen av dei som steller med økonomi og reportasje. I dag er det TV2-nyhenda som utmerkar seg med nynorsk, der tre av fire faste nyhendeanker er nynorskbrukarar. Program Oslo: 7 % Dette omfattar alle riksredaksjonane på Marienlyst, bortsett frå nyhende og sport. Avdelinga har 7% nynorsk hausten av 419 medarbeidarar er nynorskbrukarar. Det er 6% nynorskmedarbeidarar i dei programma som vender seg mot barn og ungdom. Av totalt 96 medarbeidarar som arbeider med barne- og ungdomsprogram i Program Oslo, er det 5,5 nynorskbrukarar: Ω Ung-redaksjonen i P3/TV har ingen nynorskbrukarar blant 35 medarbeidarar. Ω Barneredaksjonen i fjernsynet har 16 medarbeidarar, men ingen av dei brukar nynorsk. Ω Småbarnsredaksjonen i fjernsynet har 11 medarbeidarar ein brukar nynorsk (9 %). Ω Barneradioen har 17,7 medarbeidarar. Av desse brukar 3,5 brukar nynorsk (20 %). Ω Barn og ungdom har ein nynorskbrukar av totalt 11 medarbeidarar (9 %). Underhaldningsavdelinga i NRK Radio/Fjernsyn har også 6%nynorskbrukarar, PROSENT NYNORSKMEDARBEIDARAR I PROGRAM OSLO 2003 %NN 12 % 10 % 8 % 10 % 6 % 4 % 7 % 6 % 6 % 7 % 2 % 0 % Drama Underholdning Barn og Ungdom Fakta Kultur 24 nynorsk mediesenter Ω rapport

25 eller fem av 85 medarbeidarar. Underhaldning er eit felt der nynorsk er mest fråverande i etermedia, med Are Kalvø og Arne Hjeltnes blant dei heiderlege unntaka. Kulturavdelinga har 10 % nynorsk: 9,5 nynorskbrukar av 133 medarbeidarar. Det er den avdelinga i Program Oslo som har høvesvis flest nynorskbrukarar. Grunnen er kanskje at nynorsk er godteke som «høveleg» for kultur, til liks med nyhende? Dramaavdelinga har 7%nynorsk, eller ein nynorskbrukar av totalt 14 medarbeidarar. Faktaavdelinga har og 7%nynorsk. Her er det 10 nynorskbrukarar av totalt 96 medarbeidarar. Program Riks: 11 % Denne avdelinga for radio og fjernsyn har 11 % nynorskbrukarar. Desse utgjer 11 av 88 medarbeidarar, fordelte på riksredaksjonane i Tromsø, Trondheim, Ålesund og Bergen. I Program Riks/TV er det 14 % nynorskbrukarar, eller sju av totalt 49 medarbeidarar. Avdelinga i Trondheim er den største. Der er to av 28 medarbeidarar nynorskbrukarar, og begge to er profilerte programleiarar. I Program Riks radio er det 8% nynorskbrukarar, eller fire av 50 medarbeidarar. Også her har Trondheim ein profilert nynorsk programleiar, i Norgesglasset. I Program Riks UNG er det ingen nynorskbrukarar, men 24 bokmålsbrukarar. PROSENT NYNORSKBRUKARAR I PROGRAM RIKS RADIO OG TV 16 % 14 % 12 % 14 % 10 % 8 % 6 % 4 % 2 % 8 % % NN 0 % Sum Program Riks TV Sum Program Riks Radio 25 nynorsk mediesenter Ω rapport

26 MARTA NORHEIM, NRK Det er enklare å formulere seg enkelt og vanskelegare å formulere seg vanskeleg på nynorsk. Barn og ungdom: 5% Det mest oppsiktsvekkande som kjem fram i denne spørjegranskinga, er at det mest ikkje er nynorskbrukarar blant dei som lagar barne- og ungdomsprogram i NRK. Medarbeidarane høyrer heime i ulike avdelingar og divisjonar, men slår vi dei saman, er det 120 medarbeidarar for barne- og ungdomsprogramma. Av dei brukar 6 nynorsk! Det inneber 5% nynorsk. Desse programma vender seg mot barn og ungdom, dei åra i livet då identitet, språkforståing og toleranse vert mest forma. Det er kanskje ikkje så rart at mange slit med nynorsk sidemål og at mange nynorskbrukarar går over til bokmål når dei er ferdige med vidaregåande skule? Dei har i alle høve få nynorskbrukande rollemodellar i norsk radio og fjernsyn. Kanalvertane: tilfredsstillande I NRK Fjernsynet er tre av åtte kanalvertar nynorskbrukarar, i NRK P2 to av fire. Med åra har kanalvertane fått ei jamt større rolle. Dei representerer ein «personleg» kontakt mellom publikum og institusjon, og råmar inn programtilbodet på sin måte. Til skilnad frå resten av NRK er språkfordelinga her tilfredsstillande. VEDLEGG 2: NYNORSK- OG BOKMÅLSBRUKARAR I NRK 26 nynorsk mediesenter Ω rapport Leiarane og nynorsken Både språk og rekruttering er eit leiaransvar i NRK. Det er grunn til å tru at nynorskleiaren er meir oppteken av å få tak i nynorskbrukarar enn bokmålsleiaren, sjølv om det sikkert finst døme på det motsette i båe kategoriar. I dei sentrale redaksjonane er det svært få nynorskbrukande leiarar med tilsetjingsansvar. Det kan vere ei av forklaringane på at for kvar nynorskbrukar som vert tilsett i NRK, vert det tilsett ti bokmålsbrukarar. Dei store produksjonsmiljøa er plasserte i Oslo, Bergen, Trondheim og Tromsø, byar

27 som alle er dominert av bokmål. Dermed vert nynorsken mindre synleg i kvardagen til dei som rekrutterer medarbeidarar. Det er heller ikkje lenger vanleg å oppmode nynorskbrukarar om å søkje ledige stillingar i NRK, bortsett frå på einskilde distriktskontor. Undersøkinga syner at det er ingen nynorskbrukarar i toppleiinga i NRK, som er sett saman av kringkastingssjef og 10 direktørar. I Distrikts og nyhendedivisjonen er det 11 personar i leiinga, men ingen brukar nynorsk. På nivået under er det 15 redaksjonelle leiarar i NYDI på Marienlyst. Av dei er ein nynorskbrukar. På distriktskontora er det 12 distriktsredaktørar, og fire av dei er nynorskbrukarar (Trøndelag, Møre og Romsdal, Sogn og Fjordane og Hedmark/Oppland). Program Oslo har åtte personar i leiinga, men ingen av dei brukar nynorsk. Program Riks har ein nynorskbrukar i ei leiing på tre. På redaksjonssjefnivået under programsjefane er det ein nynorskbrukar og fem bokmålsbrukarar. NRK Kringkastar er programsetjaren i NRK. Der er det eit leiarsjikt på 14 for fjernsyn og ti for radio. Berre ein av dei 24 leiarane der er nynorskbrukar. Konklusjonar frå undersøkinga i 2003 På personalsida avdekkjer undersøkinga frå 2003 tre hovudlinjer: Ω For kvar ny nynorskbrukande medarbeidar tilset NRK 10 nye bokmålsmedarbeidarar. ΩFor kvar nynorskbrukar som arbeider med program for barn og unge i NRK, er det 20 bokmålsbrukarar. Ω For kvar nynorskbrukande leiar i NRK er det over 30 bokmålsbrukande leiarar. 27 nynorsk mediesenter Ω rapport Nynorskbrukarane i NRK er no sterkt regionaliserte til nokre få distriktskontor. Særleg Program Oslo med sine mange redaksjonar har få nynorskbrukarar. Undersøkinga omfattar om lag 50 redaksjonar og programavdelingar. Av desse er det 13 som ikkje har nokon nynorskbrukar i det heile, og 12 som har berre éin. At halvparten av dei programskapande einingane har éin eller ingen nynorskbrukarar, syner att i programprofilen til NRK. Mange redaksjonsmiljø manglar nynorskmiljø som er store nok til å kunne gje eit tilfredsstillande tilbod. Særleg viktig er det å styrkje faktaredaksjonane, underhaldningsavdelinga og redaksjonane som lagar program for barn og unge. NRK har svært få nynorskbrukande leiarar, og vi trur det er ein klar samanheng mellom dette faktumet og at det er få nynorskbrukande medarbeidarar. Både språk og rekruttering er eit leiaransvar i NRK, og tala våre tyder på at det er lite fokus på båe delar når det gjeld nynorsk. Dei utviklingstrekka som vi har presentert her, må ha mykje å seie for kva Nynorsk

28 GRETHE GYNNILD JOHNSEN, NRK Når du blir voksen, ser du hvilken kultur du avviser når du velger bokmål som hovedmål, sa norsklæreren min på ungdomsskolen. Som nordlending ser jeg at han hadde helt rett. mediesenter prioriterer av oppgåver og tilbod, og korleis dette senteret kan vere til hjelp for ulike avdelingar og redaksjonar i NRK. Forståinga for det nynorske må gjennomsyre organisasjonen på ein heilt annan måte enn det som er tilfellet no. Blant dei viktigaste tiltaka er ein målretta rekrutteringspolitikk og ei systematisk talentjakt. Nynorsk mediesenter må bli ein viktig medspelar for NRK i dette arbeidet. Ein ide til fordel for NRK Nynorsk mediesenter vil vere ei viktig nyvinning i arbeidet for å styrkje nynorsken. At NRK set i verk eit slikt tiltak, vil også vere med og stadfeste at denne store medieverksemda tek sitt kulturpolitiske ansvar alvorleg. Tiltaket vil vere med på å halde ved lag den støtta NRK har i folkevalde organ og meir allment i samfunns- og kulturliv. Nynorsk mediesenter vil auke tilgangen på nynorskbrukande mediearbeidarar som er skreddarsydde for etermedia. Dermed aukar både nynorskprosenten og det språklege, kulturelle og geografiske mangfaldet i redaksjonane. Å bruke nynorsk er ein stadig kamp med omskriving og forenkling av språket, og det er viktig for alle journalistar og redaksjonar som vil bli forstått. Den nynorskbrukande journalisten vert dagleg tvinga inn i denne kampen. Fleire nynorskbrukarar kan gje «smitteverdi» for bokmålet og auka språkleg medvit i redaksjonane. Vi trur Nynorsk mediesenter vil føre til auka medvit om nynorsk i NRK og media elles, og at dette medvitet etterkvart må gjennomsyre strategiplanar, rekruttering, leiaropplæring og språkpolitikk. Det vil stadfeste allmennkringkastaren NRK sin uvurderlege verdi for norsk språk og kultur. 28 nynorsk mediesenter Ω rapport

29 INNHALDET I NYNORSK MEDIESENTER 4Det finst ikkje noko tiltak som dekkjer den verksemda Nynorsk mediesenter er tiltenkt. Senteret fyller eit tomrom som korkje journalistutdanningane eller andre kursarrangørar fyller. Ingen av dei fem journalistutdanningane i høgskulesystemet (Oslo, Gimlekollen, Stavanger, Volda og Bodø) gjev kurs spesielt retta mot nynorskbrukarar i media, og det er få nynorskbrukarar på desse skulane. Nynorsk mediesenter vil dra vekslar på den autoriteten NRK representerer og kan sjølv vere med og styrkje denne. Men det stiller store krav til eit mangfaldig og fagleg godt innhald i senteret. Vi ser for oss tre berebjelkar for Nynorsk mediesenter: Ω Praktikantkurs ΩMunn og mæle eit tilbod med ulike kortkurs ΩInternett Nynorsk mediesenter skal drive i vegkrysset mellom børs og katedral. Det er snakk om både interne kurs i NRK og eksterne, inntektsgjevande kurs. Utoverretta kursverksemd kan gje både inntekter, merksemd og auka kontaktflate, og Nynorsk mediesenter er avhengig av alt dette for å vere livskraftig. Visjonen Stolt nynorsk skal liggje til grunn for tilboda i senteret. I tillegg til dei reint faglege måla må kursdeltakarane også få ein tryggare språkleg og kulturell ståstad. Møtet med mediesenteret skal gjere deltakarane dyktigare, frodigare og meir framfuse. Kurstilbodet vert todelt, med ei hovudsatsing på praktikantkurset og eit avgrensa tal kortkurs. I fyrste omgang må kortkursa haldast av tilsette ved senteret og innleigde kurshaldarar. 29

30 Praktikantkurs «Lære ved å gjere det» vert den viktigaste læremetoden ved Nynorsk mediesenter. Den pedagogikken har NRK Sogn og Fjordane lang og god røynsle med, og det er her kontoret skil seg frå dei tradisjonelle lærestadene. Ved at praktikantane får arbeide i eit pulserande og produserande journalistisk miljø, får dei tak i mykje taus kunnskap som dei ikkje kan lese seg til. Når dei får prøve seg på verkelege oppgåver på lufta, vert både motivasjonen og læreevna på topp. Vi gjer framlegg om eit 6-månaders kurs i praktisk radio, fjernsyn og internett. Vi ser føre oss at fyrste kullet på 4 praktikantar er på plass 2. august 2004 og har praksis ved eit anna kontor i februar Neste kull må dermed ta til i Førde 1. februar.2005 og ha praksis i juni same året. VEDLEGG 3: SÆRTREKK VED NRK SOGN OG FJORDANE Målgruppe Praktikantordninga er meint for menneske som vil bruke nynorsk i radio, fjernsyn og på Internett, eller som vil arbeide i sjangrar og programformat der det er naturleg for dei å nytte nynorsknær dialekt. Det vert ikkje stilt krav om journalistisk røynsle, men det er sjølvsagt inga ulempe. Opptakskrav Søkjarane må ha fullført vidaregåande skule, i utgangspunktet med studiekompetanse. Unntak kan gjerast. Karakterane er ikkje uvesentlege, men dei skal ikkje bety alt. Journalistikken treng talent og «brennande sjeler» med god sosial intelligens og vilje til å stå på for eit godt resultat. Det er viktig for mangfaldet og kunnskapsnivået i journalistikken at mange vegar fører dit. Deltakarane må sende ein skriftleg søknad der dei gjer greie for grunnen til at dei ynskjer å bli nynorskpraktikant, med vitnemål og attestar. Aktuelle søkjarar vert kalla inn til intervju, og det vert halde studio- og språktest før endeleg opptak. Det særmerkte med desse praktikantane må vere at dei har ein nynorsknær dialekt, som det er naturleg for dei å normalisere til nynorsk normaltalemål. Motivasjonen for det må vere god, og viljen til å bruke nynorsk i media etterpå må vere sterk. Nynorsk mediesenter skal arbeide for at nynorskbrukarar frå ulike delar av landet søkjer og får plass på senteret. Nynorsken held som nemnt på å verte regionalisert til Vestlandet, både i og utanfor NRK. Nynorsk mediesenter skal ikkje forsterke dette, men medvite prøve å rekruttere nynorskbrukarar frå både Austlandet, Sørlandet, Trøndelag og Nord-Noreg, men likevel ikkje slik at vestlendingen vert stengd ute. 30 nynorsk mediesenter Ω rapport

31 KARI SØRBØ, NRK Det beste komplimentet eg har fått var frå ein same i Finnmark som sa han skjøna lettare det eg sa på radio enn bokmålsbrukarane. Teoridel Praktikantkurset inneheld både journalistisk og språkleg teori. Det er viktig at praktikantane får den journalistiske basiskunnskapen som dei treng for å arbeide i radio, fjernsyn og på Internett. Deltakarane skal lære å kjenne råmene for talt nynorsk og verte kjende med nynorsk kulturhistorie. Målet er å gje dei kunnskap som gjer dei trygge på sitt eige språk. Dessutan skal praktikantane få opplæring i bruk av nynorsk i etermedia og kunnskap om formelle og uformelle språkreglar. Praksisdel Det er i denne delen av kurset at praktikantane får nytte av å vere i eit redaksjonelt miljø. Her får dei observere journalistiske arbeidsmetodar og prøve seg i konkrete oppdrag på lufta. Dei skal også få innblikk og praksis i ulike journalistiske sjangrar, lære seg framføring i studio og opptaks- og redigeringsteknikkar. Nokre sjangrar vert obligatoriske, som nyhendemeldinga, magasininnslaget og direkterapporten. Alle må prøve seg som programleiar i eitt eller fleire format (nyhende, magasin, underhaldning, sport, ungdomsprogram osv.). I praksisdelen skal dei ha høve til ei viss spesialisering, knytt til eit bestemt medium eller emneområde. 31 nynorsk mediesenter Ω rapport Læreplan Praktikantutdanninga vert delt i tre bolkar. Bolk 1: Innføringskurs i ein månad, med både teoretisk og praktisk undervisning. I den teoretiske undervisninga vert det lagt vekt på mediefag og journalistikk (metode, etikk, sjangerlære, mediekunnskap) og språkkunnskap (språk og samfunn, nynorsk i etermedia, språkreglar). I den praktiske undervisninga får deltakarane opplæring i bruk av opptaks- og redigeringsutstyr, dataprogram osv., og dei får øvd seg i å lage små produksjonar i ulike sjangrar.