Strategisk utviklingsanalyse

Transkript

1 Strategisk utviklingsanalyse Askvoll kommune Side 1 Strategisk utviklingsanalyse Tilrådd av styringsgruppemøte den

2 Strategisk utviklingsanalyse Askvoll kommune Side 2 INNHALD FORORD FØREMÅL OG GJENNOMFØRING FØREMÅL BAKGRUNN KARTLEGGING FORANKRING SAMTALAR OG IDEDUGNAD PROSJEKTORGANISERING OMSTILLINGSOMRÅDET I EIT REGIONALT PERSPEKTIV INNLEIING KORTFATTA ANALYSE AV BEFOLKNINGSSTRUKTUR, BEFOLKNINGSUTVIKLING OG KOMPETANSE I OMSTILLINGSOMRÅDET NÆRINGSSTRUKTUR OG NÆRINGSUTVIKLING, ARBEIDSLØYSE RESERVEARBEIDSMARKNAD OG PENDLINGSMOGLEGHEITER OPPSUMMERING KOMPARATIVE FORTRINN FOR NÆRINGSUTVIKLING INNLEIING ANALYSE AV LOKAL PRODUKSJONSFAKTORTILGANG Råstoff /naturressursar Arbeidskraft Næringskompetanse/teknologi Lokal kapitaltilgang Nærleiken til marknad/kundar OPPSUMMERING UTVIKLINGSMOGLEGHEITER KRING EKSISTERANDE NÆRINGSLIV ANALYSE AV LOKALE NÆRINGSMILJØ MED UTVIKLINGSMOGLEGHEITER, NÆRINGSKULTUR OG NÆRINGSTRADISJONAR Innleiing Primærnæringane Tradisjonell industri, fiskeindustri og havbruk Handel- og tenesteytande næringar Reiselivsnæringa NÆRINGSSAMARBEID, NÆRINGSKLYNGER OG NETTVERK TILTAK UNDER ARBEID OG UNDER PLANLEGGING KOMMUNEN SI ROLLE SOM OFFENSIV TILRETTELEGGAR UTVIKLINGSBEHOV I DET KOMMUNALE SERVICETILBODET: SKULAR, BARNEHAGAR, FRITIDSTILBOD, KULTURTILBOD, BUSTADTILBOD Grunnskule, barnehagar og fritids- / kulturtilbod Vidaregåande opplæring Bustadpolitikk/bustadbygging KOMMUNAL NÆRINGSSERVICE, NÆRINGSBYGG OG NÆRINGSAREAL Aktørar næringsfond/kommunen som tilretteleggjar Næringsbygg og areal...31

3 Strategisk utviklingsanalyse Askvoll kommune Side Planarbeid og næringsutvikling service og sakshandsamingstid UTVIKLING AV SENTERSTRUKTUR OG KOMMUNIKASJONAR STRATEGISKE VAL OG SATSINGSOMRÅDE INNLEIING Erfaringar frå andre omstillingsområde Oppsummering av analysen kva særlege utfordringar har kommunen og kva styrkar har kommunen som det er viktig å bygge vidare på VISJON OG MÅLSETTING SATSINGSOMRÅDE: ORGANISERING, VERKTØY OG METODAR Innleiing Organisering Verktøy og metodar HANDLINGSPLAN...39 Framsidebilete: Optimimisme på Herland august Foto: RN.

4 Strategisk utviklingsanalyse Askvoll kommune Side 4 Forord Føremålet med denne rapporten er å vurdere om det er behov for at Askvoll kommune skal få omstillingsstatus. Under arbeid med rapporten har ein hatt eit godt samarbeid med næringslivet i kommunen. Næringslivet og andre interesserte har gitt mange gode tilbakemeldingar om kva dei ser på som utfordringar for Askvoll kommune. Dette samarbeidet har også resultert i at næringslivet har teke initiativ til eit tettare og meir forpliktande samarbeid om næringsutvikling. Dette har skjedd gjennom at representantar frå næringslivet har teke initiativ til å etablere eit næringsutviklingsselskap som kommunen og næringslivet eig i fellesskap. Kommunen har heilt klart utfordringar som kan forsvare at kommunen får omstillingsstatus. Folketalet er i tilbakegong og tal arbeidsplassar har blitt redusert. Likevel sporar vi ein viss optimisme i næringslivet. Dette er mellom anna knytt opp til realisering av Lutelandet og Dalsfjordsambandet. Samstundes aukar aktiviteten i fleire av verksemdene på øyane i kommunen. Dette saman med at næringslivet vil ta eigarskap i omstillingsarbeidet, medfører at styringsgruppa har stor tru på at ein skal få god effekt av ei eventuell omstillingsløyving.

5 Strategisk utviklingsanalyse Askvoll kommune Side 5 1 Føremål og gjennomføring 1.1 Føremål Føremålet med denne strategiske utviklingsanalysen er å gje ein brei oversikt over arbeidsplassbehov, næringsmessige konkurransefortrinn og utviklingspotensiale i Askvoll kommune. Basert på denne analysen vert rapporten avslutta med eit kapittel der ein har utforma visjon, målsettingar og satsingsområde for næringsutviklingsarbeidet i Askvoll kommune. Ved utforming av denne rapporten har det vore tett dialog mellom kommuneadministrasjonen og næringslivet i kommunen. Ein håpar at arbeidet med denne rapporten såleis også har medført at kommuneadministrasjonen og næringslivet kan samarbeide tett om gjennomføringa av næringsutviklingsarbeidet i planperioden. 1.2 Bakgrunn I 2008 har Askvoll kommune sendt ein søknad til Sogn og Fjordane Fylkeskommune der ein søkjer om omstillingsstatus. Målsetjinga med omstillingsarbeidet vil vere å sette i gong gode prosjekt for næringsutvikling med sikte på å sikre og skape nye arbeidsplassar. Omstillingsarbeidet skal vere ein ekstraordinær offensiv satsing på næringsutvikling. Arbeidet kan omfatte både bedriftsretta innsats og tilrettelegging for næringsutvikling. Den kommunale verksemda skal trekkast aktivt med i omstillingsarbeidet. I vurderinga av søknaden har fylkeskommunen følgjande vedtak: Fylkesdirektøren er litt usikker på om omstillingsstatus er det beste verkemiddelet for å møte dei utfordringane Askvoll har. Ei strategisk utviklingsanalyse er m.a. meint å gje svar på dette spørsmålet, og fylkesdirektøren er derfor innstilt på å gje eit bidrag til finansiering av denne. Askvoll må i arbeidet med Strategisk utviklingsanalyse sjå på kva satsingsområde og prosjekt som best let seg realisere i eit regionalt samarbeid. Eit viktig føremål med denne analysen er såleis å vurdere om grunnlaget for omstillingsstatus er til stades. Det er vidare viktig å vurdere korleis Askvoll kommune kan samarbeide med andre kommunar i regionen. 1.3 Kartlegging I samband med utarbeiding av denne strategiske utviklingsanalysen har ein brukt ei rekke med skriftlege kjelder, mellom anna; Askvoll kommune: Bygdeutvikling mot fråflytting, 1997 Sluttrapport frå pilotkommunane, Rapport Nr Bygder i Sogn og Fjordane, Fylkesmannen i Østfold (2005). Rapport (udatert): Ein ny tid for Værlandet og Bulandet

6 Strategisk utviklingsanalyse Askvoll kommune Side 6 SSB sine nettsider for uttrekk av statistikk Askvoll kommune sine nettsider 1.4 Forankring samtalar og idedugnad I samband med utarbeiding av den strategiske utviklingsplanen har ein gjennomført intervju med 19 bedrifter samt representantar frå kommunen og Sparebanken Sogn og Fjordane. I alt 28 personar. Følgjande bedrifter har delteke på intervjua: Bedrift Bransje - Bulandet Fiskeindustri AS Fiskeindustri - Norheim AS Fiskebåt - Værlandet Fiskeredskap AS Fiskeindustri / tenesteyting til fiskeflåten - Tviberg Feriesenter AS Reiseliv - Sig. Løkeland AS Fiskeindustri - Helle Fabrikker AS Industri knivfabrikk - Klausen Mekaniske AS Mekanisk Industri - Stongfjorden Mekaniske AS Mekanisk Industri - Askvoll Fjordhotell AS Reiseliv - Heggøy AS Fiskebåt - En To Tre Teknikk AS / Terrengteknikk AS Sal og service anleggsmaskiner, Entreprenør Skog/Anlegg - M Leiknes AS (Byggfag Bygg og entreprise Askvoll) - Otto Olset Bygg og entreprise Entreprenørforretning - Holmedal Elektriske AS Elektroservice - Askvoll Elektriske AS Sal og service - AutoMarin AS Sal og service, bilverkstad. - Vestfrakt AS Frakteskiprederi - Jensbua Reiseliv destinasjonsselskap og kulturminnevern - Flokenes fiskefarm AS Fiskeoppdrett - Askvoll Sentrumsgruppe Handelsorganisasjon Askvoll sentrum - Nettverkskreditt Stiftelse/kredittinstitusjon - Sparebanken Sogn og Fjordane v/ Ottar Dalsøyren Finansinstitusjon I tillegg har vi hatt samtaler med ordførar, rådmannen og landbrukssjefen. Følgjande punkt var sentrale tema i samtalane med dei ulike verksemdene: Tilgang på arbeidskraft Kompetansebehov Formar for eksisterande samarbeid og nettverk Behov for og tilgang til finansiering/kapital Tiltak som verksemdene meinar bør prioriterast i det vidare omstillingsarbeidet I tillegg vart desse verksemdene og andre interesserte invitert til eit fellesmøte der førebelse analysar og vurderingar vart presentert. I tillegg vart det gjennomført gruppearbeid med presentasjon i plenum avslutningsvis. Deltakarane fekk såleis høve til å kome med innspel til

7 Strategisk utviklingsanalyse Askvoll kommune Side 7 målsettingar med arbeidet, satsingsområde og tiltak. Det møtte nærare 50 personar på denne fellessamlinga. Innspela og kommentarane både etter intervjua og fellessamlingane er innarbeidd i den endelege rapporten.

8 Strategisk utviklingsanalyse Askvoll kommune Side Prosjektorganisering Prosjektet er organisert slik: Prosjekteigar Askvoll kommune Prosjektansvarleg Rådmann Robin Kirkhus / Håkon Loftheim Prosjektleiar Jan Flølo, PwC Styringsgruppe Aud Kari Steinsland Robin Kirkhus / Håkon Loftheim Roald Nordeide Arne Klausen Henny Vågane Terje Bjaanes Prosjektgruppe: Roald Nordeide næringskonsulent Askvoll kommune. Jan Flølo PwC Øystein Helleseth PwC Odd Bovim - PwC Prosjektorganisering Prosjektorganiseringa har fungert godt og prosjektet har vore gjennomført innanfor tids- og ressursrammene som var sett i prosjektplanen. Styringsgruppa har hatt 3 møte i samband med utforminga av denne reviderte strategiske utviklingsanalysen.

9 Strategisk utviklingsanalyse Askvoll kommune Side 9 2 Omstillingsområdet i eit regionalt perspektiv 2.1 Innleiing Målet med dette kapittelet er å gje ei kortfatta analyse av befolkningsutvikling, næringsstruktur, arbeidsløyse, utdanningsnivå, pendlingsmogelegheiter, senterstruktur og kommunikasjonar. Denne analysen dannar delar av grunnlaget for dei konklusjonane som blir trekt seinare i rapporten. Kommunesenteret i Askvoll ligg på fastlandet, medan ca. 1/3 av kommunen sine innbyggjarar bur på øyer. Askvoll er eit bygdesamfunn, som av fylkesmannen er delt inn i seks bygder: - Askvoll, - Værlandet/Bulandet, - Atløy, - Vågane/Gjelsvik/Rørvik, - Vårdal/Holmedal/Bakke/Rivedal og - Stongfjorden/Stubseid. Følgjande skildring er å finne på kommune sine eigne nettsider; Askvoll ligg sentralt plassert på kysten av Sogn og Fjordane og er eit knutepunkt mellom land og sjø. Kommunen strekkjer seg frå bygdene på sørsida av Førdefjorden i aust og til Bulandet i vest, med Dalsfjorden i sør og Førdefjorden i nord. Infrastrukturen i Askvoll er prega av at kommunen er ein kyst- og øy kommune, slik at mykje av transporten skjer over vann. Det går ferjeruter frå Eikenes til Dale og Askvoll til Fure som knytt nord- og sørsida av Dalsfjorden saman. I tillegg går det ferjeruter som knytter Atløy, samt øyene Værlandet og Bulandet, til fastlandet. Med bil kjem ein til Askvoll via Førde og riksveg 609 eller via riksveg 57 og ferje frå Dale eller Fure. Det tek omlag ein time frå kommunesenteret til Førde, og om lag ti minutt meir til flyplassen på Bringeland. Det er planlagt bru over Dalsfjorden (Eikenes-Dale) i Ei slik bru vil gjere det lettare å pendle Fjaler-Askvoll, noko som i enda større grad enn i dag vil gjere desse to kommunane til ein arbeidsmarknad. Det er i samferdsledebatten gitt uttrykk for at brua i stor grad også vil gjere Ytre Sunnfjord og Ytre Sogn til ein arbeidsmarknad. Kartet på neste side viser ein oversikt over kommunen.

10 Strategisk utviklingsanalyse Askvoll kommune Side Kortfatta analyse av befolkningsstruktur, befolkningsutvikling og kompetanse i omstillingsområdet Askvoll kommune hadde pr innbyggarar. Dette er ein nedgang på 362 personar i den siste 10-årsperioden (1999 til 2009). Folketalet har hatt ein jamn nedgang sidan grensejusteringa i høve til Fjaler i Nedgangen i folketalet dei siste ti åra går fram av denne grafen.

11 Strategisk utviklingsanalyse Askvoll kommune Side 11 Askvoll kommune Askvoll kommune Kjelde: SSB, Askvoll kommune Den negative folketalsutvikling har si forklaring i stor fråflytting. Utanom året 2000 har det flytta fleire frå kommunen enn til. Tabellen under synleggjer folketalsutviklinga. År Folketal 1.januar Fødsels- Overskot Innflytting Utflytting Netto flytting Folke vekst * ) 48 * ) 76 * ) -28 * ) -28 * ) *) Per 3. kvartal 2009 Kjelde: SSB, Befolkningsutvikling Netto utflytting i perioden utgjer etter dette 9,4 %. I åra , samt , var den negative folketalsutviklinga på meir enn 1% av folketalet i kommunen. Gjennomsnittet i perioden har vore ei årleg negativ folketalsutvikling på 1,12 %. Dette er ein klart større folketalsreduksjon enn det som har vore antyda i tidlegare framskriving, Bygdeutvikling mot fråflytting, 1997, statistikkgrunnlag, s. 4. Føresetnadene for framskrivinga var at kommunen skulle ha same fråflytting og fødsels- og dødsfrekvens som i perioden

12 Strategisk utviklingsanalyse Askvoll kommune Side 12 Figuren under illustrerer viser netto utflytting (dvs eks fødselsoverskot). Nedgangen i folketalet er noko Askvoll har til felles med dei andre kommunane i regionen (HAFS-regionen: Hyllestad, Askvoll, Fjaler, Solund og Gulen). Denne tabellen viser utviklinga i regionen dei siste ti åra: Prosentvis nedgang: 1411 Gulen , Solund , Hyllestad , Fjaler , Askvoll ,9 Kjelde: SSB, Befolkningsutvikling Askvoll kommune har størst tilbakegong av HAFS kommunane. Solund har nest høgast prosentvis tilbakegong. I denne kommunen var tilbakegongen særleg sterk i perioden 2000 til Etter det har folketalet stabilisert seg i Solund. Fjaler har lågast tilbakegong i folketalet. Truleg har etableringa av United World College i Fjaler bidrege positivt. Fjaler kommune har også vidaregåande skule. Askvoll kommune har særleg stor utflytting blant dei vaksne i alderen år. Dei siste 10 åra har talet innbyggjarar i aldersgruppa år gått ned frå 406 personar til 247 personar. Figuren under illustrerer denne utviklinga:

13 Strategisk utviklingsanalyse Askvoll kommune Side 13 Kommune har hatt ein nedgang i folketalet på 39% innanfor denne aldersgruppa, noko som er betrakteleg større enn den generelle folkenedgangen i kommunen på 9 %, og større enn tilsvarande tal for fylket under eitt på 14 % (SSB, 2007). Særleg i er det ein stor del kvinner som flyttar ut. Også blant unge vaksne i alderen år har det vore ein klar nedgang i befolkninga, særleg blant kvinner, der nedgangen har vore på 16 % i perioden. Det er eit aukande avvik mellom tal menn og kvinner i denne aldersgruppa. Figuren under illustrerer denne utviklinga: Kjelde: Statistisk sentralbyrå

14 Strategisk utviklingsanalyse Askvoll kommune Side 14 Fråflytting innanfor desse aldersgruppene er difor ei viktig årsak til negativ folketalsutvikling, og ein indikator på framtidig folketalsutvikling. Figuren under viser fordelinga av befolkninga basert på kjønn og alder pr Her ser ein at kommunen har ein låg del av befolkninga i alderen 24 til 39 år. Truleg vil dette verke negativt inn på næringsutviklinga i kommunen, då personar i dette alderssegmentet vanlegvis vil vere i ein arbeidsfør og produktiv alder. Kjelde: Statistisk sentralbyrå Utdanningsnivå i kommunen Befolkninga har noko lågare utdanning enn landsgjennomsnittet. 2 % av befolkninga i Askvoll har meir enn 3 års universitets- eller høgskuleutdanning, medan 14 % har universitets- eller høgskuleutdanning som er kortare enn tre år. Tilsvarande for heile landet er høvesvis 6 % og 20 %. Figuren under illustrer dette: Utdanningsnivå Askvoll kommune, % 2 % Grunnskolenivå 38 % Videregående skole-nivå Universitets- og høgskolenivå 3 år og under Universitets- og høgskolenivå over 3 år 46 % Kjelde: Statistisk sentralbyrå

15 Strategisk utviklingsanalyse Askvoll kommune Side 15 Figurane under viser utviklinga i forhold til høgare utdanning i Askvoll kommune. Utdanningsnivå i Askvoll kommune Utdanningsnivå i Askvoll kommune 360 Universitets- og høgskulenivå, 3 år og under 52 Universitets- og høgskulenivå, meir enn 3 år Kjelde: Statistisk sentralbyrå Ein kan sjå ei viss auke i innbyggjarar med universitets- og høgskoleutdanning dei siste ti åra. 2.3 Næringsstruktur og næringsutvikling, arbeidsløyse Askvoll er prega av å vere ein primærnæringskommune, med 16 % av befolkninga sysselsett i jordbruk, skogbruk og fiske, noko som er klart over landsgjennomsnittet. Næringslivet elles i kommunen er variert. Figuren under illustrerer prosentvis fordeling av sysselsetting innan ulike næringar i 4. kvartal Jordbruk, skogbruk og fiske 21 % 2 % 16 % Industri, bergverksdrift, olje- og gassutv Kraft- og vannforsyning 45 Bygge- og anleggsvirksomhet Varehandel, hotell- og restaurantv. 13 % Transport og kommunikasjon 7 % 5 % 8 % 1 % Finansiell tjenesteyting,forsikring Forr.tjenesteyting, eiendomsdrift 75 Off.adm. og forsvar, sosialforsikr. 4 % 1 % 10 % 12 % 80 Undervisning 85 Helse- og sosialtjenester Kulturell og personlig tjenesteyt Kjelde: Statistisk sentralbyrå, Askvoll kommune I perioden har det vore ein moderat liten nedgong i tal sysselsette totalt i kommunen. I 2000 var det sysselsette, medan det i 2008 var sysselsette. Ser ein

16 Strategisk utviklingsanalyse Askvoll kommune Side 16 nærare på dei ulike næringane ser ein nedgang i talet sysselsette innan jordbruk og industri og ein auke innan helse- og sosialtenestar. Grafen under viser utviklinga over dei sysselsette innan ulike sektorar. 400 Utvikling innan næringssektorar Jordbruk, skogbruk og fiske Industri, bergv., olje- og gassutv Kraft- og vannforsyning Kjelde: Statistisk sentralbyrå, Askvoll kommune 45 Bygge- og anleggsvirksomhet Varehandel, hotell- og restaurantvirksomhet Transport og kommunikasjon Finansiell tjenesteyting Forretningsmessig tjenesteyting, eiendomsdrift 75 Off.adm. og forsvar, sosialforsikr. 80 Undervisning 85 Helse- og sosialtjenester Andre sosiale og personlige tjenester Pendling forholdet mellom busette og sysselsette i kommunen Ein ser av grafen under at det er klart fleire busett i kommunen enn det er sysselsette med arbeidsstad i kommunen. Sysselsatte i kommunen Sysselsatte bosatt i kommunen Sysselsatte med arbeidssted i kommunen Ny Kjelde: Statistisk sentralbyrå, Askvoll kommune Etter ein klar nedgang i perioden ser ein no at det er fleire sysselsette med bustad i kommunen. Auken i sysselsetting er like stor blant dei som er busett i kommunen og sysselsett i anna kommune. Talet på pendlarar (netto) ut av kommunen er såleis etter måten stabil.

17 Strategisk utviklingsanalyse Askvoll kommune Side 17 Større verksemder: Av dei 17 største verksemdene i Askvoll kommune målt i omsetning er 4 knytt til fiskeindustrien. Klausen Mek Verksted og AS Helle fabrikker er dei to største industriarbeidsplassane i kommunen. Dei fleste av dei største verksemdene finn ein innanfor handel og servicenæringane (inklusiv turisme). I tabellen nedanfor viser vi utviklingstrendar for dei største verksemdene i kommunen: Selskap Tilsette Omsetning Driftsresultat Klausen Mek Verksted AS Landøy Fiskeoppdrett AS Automarin AS AS Dalsøren Flokenes fiskefarm Bulandet Fiskeindustri AS AS Helle Fabrikker Askvoll Sandfrakt, (Atløy) Holmedal Elektriske AS Datter: Askvoll Elektriske AS *) *) MX Sport AS Brimmen Quarry Værlandet Fiskeredskap AS Stongfjord Mekaniske Ind. AS Askvoll Fjordhotell AS Værlandet Handel AS Askvoll Sjøbuer SUM *) Ikkje tilgjengeleg per i dag Kjelde: Proff Forvalt Utvikling dei siste åra Sidan er det stifta til saman 36 nye selskap. 25 av desse er aksjeselskap. Ein god del av dei aktive selskapa er innan fiskeindustrien. Dette vitnar om ein viss gründerverksemd i kommunen. I mange av desse selskapa er det låg aktivitet. Årsaka til dette er gjerne at selskapa har blitt etablert i samband med omdanningar eller at det er holdingselskap knytt til allereie eksisterande selskap. Det finst lite informasjon om omsetninga til dei nye selskapa da mange ikkje har levert sitt fyrste rekneskap enno. Arbeidsløyse Arbeidsløysa i Askvoll kommune har mellom , jf. figur under, hatt ein topp i 2004 med ca. 65 ledige personar. I 2008 låg arbeidsløysa på 1,4 %. Dette er det same som for heile fylket, noko som er klart lågare enn gjennomsnittet for landet (2,0%). Arbeidsløysa synest å ha gått noko opp dei ni fyrste månadene i 2009, men det er uklart om dette skuldast sesongvariasjonar eller er teikn på ein langsiktig trend.

18 Strategisk utviklingsanalyse Askvoll kommune Side 18 Arbeidsledige i Askvoll, Antall arbeidsledige Kjelde: Statistisk sentralbyrå, Askvoll kommune 2009 er gjennomsnittstal til og med september, medan dei andre åra er gjennomsnittstal for heile året. I figuren under er dei månadlege tala for 2008 og 2009 vist. Arbeidsledige i Askvoll, ,5 4 3,5 3 2,5 2 1,5 1 0,5 0 Andel arbeidsledige, prosent 2008M M M M M M M M M M M M M M M M M M M M08 Kjelde: Statistisk sentralbyrå, Askvoll kommune 2.4 Reservearbeidsmarknad og pendlingsmoglegheiter Askvoll er senteret i kommunen og har den største konsentrasjonen av innbyggjarar og arbeidsplassar. Busetnaden er spreidd i mindre fjordgrender, og 1/3 av innbyggjarane bur på øyer. Busette på øyane arbeider til ei viss grad på fastlandet, og ein kan seie at kommunen er ein arbeidsmarknad. Når det gjeld reservearbeidsmarknad eksisterer det i dag ein del pendling til og frå andre nabokommunar. Største kommune når det gjeld pendling inn til Askvoll er Fjaler, medan dei største utpendlingskommunane er Førde og Bergen. Figurane under illustrerar fordelinga mellom kommunane. Talmaterialet er henta frå Statistisk Sentralbyrå og inkluderar vekependlarar og studentar.

19 Strategisk utviklingsanalyse Askvoll kommune Side 19 Største innpendlingskommunar til Askvoll, Tal på innpendlarar Fjaler Bergen Førde Kjelde: Statistisk sentralbyrå Største utpendlingskommunar frå Askvoll, Førde Bergen Fjaler Flora Oslo kommune Tal på utpendlarar Kjelde: Statistisk sentralbyrå I 2008 er det 350 fleire utpendlarar frå kommunen enn innpendlarar. Forklaringa på innpendlinga frå Fjaler til Askvoll kan vere at avløysarlaget og andre interkommunale ordningar for kommunane er registrert i Askvoll. Dette førar til at ein del av avløysarane som bur og jobbar i Fjaler for avløysarlaget vert registrert som pendlarar til Askvoll.

20 Strategisk utviklingsanalyse Askvoll kommune Side 20 Utviklinga i tal pendlarar er slik: Tal på utpendlarar frå Askvoll kommune, Oslo kommune Bergen Flora Fjaler Førde Kjelde: Statistisk sentralbyrå Talet på pendlarar til Førde har hatt ein viss auke, medan talet på pendlarar til andre kommunar har vore etter måten stabilt. Det er her viktig å presisere at statistikken baserar seg på kor tilsette er folkeregistrert og kor bedrifter er registert lokalisert. I ein omstillingsprosess, der endringar skjer fort, kan enkelte tal vere misvisande, og store endringar frå år til år kan ha samanheng med omstruktureringar innanfor enkeltverksemder. I tillegg vil studentar heimehøyrande i Askvoll som har arbeid på sin studiestad bli registrert som pendlarar. 2.5 Oppsummering Askvoll kommune har dei siste åra hatt ei negativ folketalsutvikling. Dette gjeld spesielt innan aldersgruppa og år. Den relativt låge delen av innbyggjarar i denne aldersgruppa gir ei svært ugunstig alderssamansetting med tanke på framtidig folketalsutvikling, da den og gjer at det i åra framover kan bli fødd færre born i kommunen. Samstundes er det denne aldersgruppa som skal sikre nyrekruttering til bedriftene og offentleg sektor i kommunen. Held den folketalsutviklinga som ein har i dag fram, vil kommunen på sikt få store utfordringar. Kommunen har ein variert næringsstruktur der primærnæringane, industri og handel og servicenæringane er dei viktigaste i tal sysselsette. Ein ser variasjonar i næringane mellom dei ulike områda i kommunen. Industrien viser noko tilbakegong i tal sysselsette. Talet som pendlar frå Askvoll til Førde har auka dei siste åra. Dette viser at Askvoll kommune i større og større grad vert ein integrert del av arbeidsmarknaden i Indre Sunnfjord. Avstanden til regionsenteret Førde er likevel lang for dag-pendling. Kommunar som til dømes Naustdal og Gaular som har kortare avstand til Førde, opplever ei meir positiv folketalsutvikling enn

21 Strategisk utviklingsanalyse Askvoll kommune Side 21 Askvoll. Å skape nye arbeidsplassar i kommunen blir difor viktig dersom folketalet skal stabilisere seg. NHO fekk i 2004 og 2007 utarbeida eit attraktivitetsbarometer. Dette barometeret skal gje ein peikepinn på kva kommune som ut frå teoretiske kriterium er best å bu i. Det blir lagt vekt på ei rekke med faktorar som vekst i tal arbeidsplassar, arbeidsmarknadsintegrasjon, vekst i tal arbeidsplassar i grannekommunane, bustadbygging, gjennomsnittsinntekt m.v. I 2004 vart Askvoll kommune rangert som den 248 beste kommunen å bu i, medan ein i 2007 vart rangert som 395. Det er sjølvsagt vanskeleg å måle kva som er den beste kommunen å bu i på ein fagleg god måte. Undersøkinga til NHO bekreftar likevel vår funn. Askvoll kommune har store utfordringar med omsyn til å vere ein attraktiv kommune å busette seg i.

22 Strategisk utviklingsanalyse Askvoll kommune Side 22 3 Komparative fortrinn for næringsutvikling 3.1 Innleiing I dette kapittelet vil vi sjå nærare på kva fortrinn Askvoll kommune har for næringsutvikling i høve andre kommunar. Desse fortrinna vert vurdert med utgangspunkt i to dimensjonar. For det fyrste ser vi nærare på viktige ressursar for næringsutvikling (produksjonsfaktortilgang). Vi deler produksjonsfaktorane inn i: - Råstoff / naturressursar - Arbeidskraft - Næringskompetanse / teknologi - Lokal kapitaltilgong - Nærleik til marknad I analysen av produksjonsfaktortilgangen vil vi legge hovudvekt på å vurdere tilgangen i høve til andre kommunar og regionar slik at vi kan vurdere om kommunen har konkurransefortrinn i høve til andre kommunar og regionar. Den andre dimensjonen som vert vurdert er ulike næringar. Vi har valt å definere næringane slik: Primærnæringane: Denne næringa omfattar fiske, jordbruk og skogbruk og er ein betydeleg næringsaktør i kommunen. Næringsutøvarane har gjerne næringa i kombinasjon med reiseliv, småkraft eller løna arbeid. Næringa utgjer i underkant av 20 % av sysselsettinga i kommunen og er såleis den største næringa i kommunen målt i tal sysselsette. Fiskeri/havbruksnæring: Denne næringa blir definert som industriverksemder som arbeidar med oppdrett og vidareforedling av fisk og sjømat. Dette er også ei betydeleg næring i kommunen, særleg på Værlandet og Bulandet. I tillegg er der verksemder innan havbruk i Førdefjorden. Industri: Fleire verksemder i Askvoll kommune har satsingar som gjeld industriproduksjon. Verksemdene høyrer i utgangspunktet til i SMB segmentet, men vi har valt å skilje ut denne satsinga då næringa har andre utfordringar enn andre verksemder. Små og mellomstore bedrifter (SMB): Teneste- og vareproduserande verksemder. Tal tilsette i kvar verksemd varierar frå 1 til vel 30. Handel og reiseliv: Dette er også verksemder som etter ei tradisjonell inndeling høyrer til i SMB segmentet. Vi har valt å skilje ut reiseliv og handel som ei eiga næring då karaktertrekka ved denne næringa er annleis enn elles i SMB segmentet. Næringa er også viktig fordi næringa leverer viktige tenester til lokalbefolkninga.

23 Strategisk utviklingsanalyse Askvoll kommune Side Analyse av lokal produksjonsfaktortilgang Råstoff /naturressursar Tilgangen på råstoff/naturressursar må vurderast som eit komparativt fortrinn innan fiskeri, fiskeindustri og handel/reiseliv, medan faktoren kan vurderast som nøytral i høve til dei andre næringsgreinene. Årsaka til at ein vurderer råstoff som ein styrke for fiske og fiskeindustri er at kommunen er ein kystkommune med kort veg til fiskefelta. Kommunen har vidare ein fiskeflåte som har fiskekvotar som gjev dei rett til å utnytte desse ressursane. Fokuset på kyst og fjord i samband med reiseliv medfører også at kommunen har fortrinn innan reiseliv Arbeidskraft Vår vurdering er at dei ulike næringane i kommunen korkje har spesielle fordelar eller ulemper med omsyn til tilgang på arbeidskraft. Askvoll kommune har i ein forholdsvis lav arbeidsløyse samanlikna med landet elles.. Det er såleis ingen stor arbeidskraftreserve i kommunen. I intervju med bedrifter får vi opplyst at verksemder innan t.d. fiskeindustrien har tilsett arbeidskraft frå utlandet. Dette er vanleg også elles i landet og vår vurdering er difor at Askvoll ikkje skil seg frå andre kommunar og regionar på dette området Næringskompetanse/teknologi Status i dag er at Askvoll kommune har eit fortrinn på dette området innan fiske, fiskeindustri og industri. Årsaka til dette er at kommunen lang tradisjon innan desse næringane med mange flinke tilsette som kan mykje om den næringa dei arbeider i. Vi er likevel bekymra for utviklinga vidare framover. Årsaka til dette er at fleire av nøkkelmedarbeidarane i verksemdene innan desse næringane nærmar seg pensjonsalder. Dette blir spesielt trekt fram som ei utfordring i nokre av industribedriftene i kommunen. Vi kan ikkje sjå at det er sett i gong noko systematisk arbeid for å møte denne utfordringa. Skal desse næringane vere viktige inn i framtida blir dette viktig å arbeide med vidare i omstillingsarbeidet. For dei andre næringane vurderer vi tilgangen på kompetanse som nøytral til svak. I dei fleste verksemdene har medarbeidarane lang erfaring og høg kompetanse innan sine fagfelt. Utfordringa er at desse næringane i framtida vil krev høgare formell kompetanse. Askvoll kommune har innbyggarar med eit lågare utdanningsnivå enn landsgjennomsnittet. Samstundes viser folketalsutviklinga at få flyttar til kommunen. Skal desse næringane klare seg godt i framtida er ein avhengig av at t.d. ungdommen som reiser ut for å ta seg utdanning kjem heim for å arbeide i desse næringane Lokal kapitaltilgang Det er fleire kjelder til kapital for næringslivet. Ei naturleg inndeling kan vere: - Bedriftene går med overskot - Bedriftene får tilført eigenkapital gjennom innskot frå investorar - Bedriftene får tilført framandkapital frå finansinstitusjonar