HÅP SOM DØYR HÅP SOM LIVNAR FREDS- OG MENNESKERETTSSØNDAGEN SØNDAG I ADVENT

Transkript

1 HÅP SOM DØYR HÅP SOM LIVNAR FREDS- OG MENNESKERETTSSØNDAGEN SØNDAG I ADVENT INNHALD I Innleiing s. 1 II Forteljingar s. 3 III Fakta s. 7 IV Liturgiske byggjeklossar s. 11 V Annan informasjon s. 16 DEN NORSKE KYRKJAS NORD SØR-INFORMASJON (KUI) MELLOMKYRKJELEG RÅD FOR DEN NORSKE KYRKJA

2 I Innleiing På freds- og menneskerettssøndagen i år (2. søndag i advent) ønskjer vi å setje søkjelyset på Aksjon Håp og dei prosjekta som aksjonen støttar, menneskeverdet og krenking av menneskeverdet. Det er dette oppdraget Gud har gitt oss som menneske skapte i Hans bilete. Han har gitt oss menneskeverd, og vi pliktar å kjempe for den uendelege verdien alle menneske har. Vi er Guds hender på jorda, og i samhandling med Gud kviler det eit ansvar på oss for å forvalte rett og å vere med og skape rettferd og fred. Alle menneske er fødde til fridom og med same menneskeverd og menneskerettar. Dei har fått fornuft og samvit og skal leve med kvarandre som brør. (Menneskerettsfråsegna, artikkel 1) I samarbeid med Aksjon Håp har vi valt oss ut grupper som treng merksemd, støtte og mot til å styrkje menneskeverdet sitt: a. Kvinner i Bolivia b. Kvinner i Kongo som er utsette for seksualisert vald c. Hiv- og aidsramma i Swaziland Det er fleire organisasjonar og institusjonar som arbeider for desse gruppene i Noreg og i andre land, men kyrkja er ein viktig medspelar og kyrkja kan vise veg lokalt og globalt. BRUK AV MATERIALET Vi oppfordrar norske kyrkjelydar til å markere 2. søndag i advent (10. desember 2006) som freds- og menneskerettssøndag. Adventstida handlar om lys som blir tende, og tekstane i år er Matt 24,1 14 (preiketekst), Mal 3,17 4, 2a og Rom 15,4 7 der det berande elementet er håpet om at Herren skal kome. I opplegget presenterer vi nokre forteljingar og faktaark i tillegg til enkle liturgiske byggjeklossar. Dette kan inspirere til å lyfte fram menneskeverdet, krenking av menneskeverdet og fredskaping/forsoning i lys av det kristne håpet både i ei vanleg høgmesse og i ei temagudsteneste. Bruk det som er relevant for dykk gjerne i samarbeid med asylsøkjarar/innvandrarar/taterar i nærmiljøet. Denne materialpakken er utarbeidd og redigert av Kristin Sommerseth, Aksjon Håp, og Estrid Hessellund, Den norske kyrkjas nord sør-informasjon (KUI). Nynorsk tekst: Norunn Stendal Aksnes, Tjørvåg Har du kommentarar eller ønskjer meir informasjon, kan du kontakte Den norske kyrkjas nord sør-informasjon (KUI) på eller på telefon / Vi ønskjer Guds velsigning i arbeidet med freds- og menneskerettssøndagen lokalt! Olav Fykse Tveit Generalsekretær, Mellomkirkelig råd for Den norske kirke Estrid Hessellund Dagleg leiar, Den norske kyrkjas nord sør-informasjon (KUI) Adressa til Kyrkjas hus: Postadresse: Postboks 799 Sentrum, 0106 Oslo Besøksadresse: Rådhusgata 1-3, 0106 Oslo Sentralbordnummer: Faksnummer: E-post: estrid.hessellund@kirken.no s. 2

3 II Forteljingar A)KVINNER I BOLIVIA EI FORTELJING OM HÅP Å gi kvinner lån er ei investering i framtida. For indianarkvinnene på El Alto i Bolivia inneber det nye sjansar og utviklande fellesskap. Vi har fått langt større handlefridom i kvardagen. Meir kapital gir oss spelerom og fleire alternativ, seier ei av kvinnene. Ho sit i lag med 20 andre aymarakvinner langs ein vegg heime hos ei av dei. Vi er nord på El Alto, 4000 meter over havet. Sidan 1991 har Misjonsalliansen lånt ut godt over ein halv milliard kroner gjennom lånefondet sitt i Bolivia, Diaconia-FRIF. Ei av dei nyaste satsingane i mikrokredittverksemda er ein eigen kvinnebank. Her organiserer kvinner seg i grupper. Dei er ansvarlege overfor kvarandre og etablerer interne spareordningar i gruppa. Låna går til tenesteytande verksemd som til dømes ein liten butikk på marknaden, eit lite bakeri eller ei skreddarverksemd. Eit lite lån er ofte det som skal til for å kome i gang. handlefridom og gode fellesskap. Før var vi berre naboar, no kjenner vi oss som systrer òg, seier ei av kvinnene. 29 år gamle Cristina Mamani er åleine med fem barn. Ho sleit lenge med å få endane til å møtast. Saman med barna leigde ho eit lite husvære. På natta strikka ho genserar, på dagen hadde ho eit lite vaskeri. Men eit lån i Diaconia-FRIF gjorde kvardagen enklare. I ei av dei mørkaste stundene i livet mitt, mannen min hadde nemleg reist frå meg, fekk eg eit lån på 800 kroner. Det gjorde at eg fekk råd til å kjøpe inn ull som eg kunne lage genserar av, fortel Mamani. Ho er med i ei lånegruppe som kallar seg No Me Ovides ( Ikkje gløym meg ). No har dei fått sitt femte lån. Eg er utruleg glad og takksam for den sjansen eg har fått. No eig familien eit husvære, og eg får det til å gå rundt økonomisk, seier Mamani. Eit lite lån kan vere det som skal til for å utnytte og utløyse ressursar og evner hos fattige menneske. Denne kvinnegruppa står saman om eit lån på El Alto. Handlar om tillit Det å gi lån, handlar om tillit. Ved at vi tek dei fattige på alvor, får dei ny sjølvkjensle og tru på eigne ressursar. Dei blir opptekne av kva dei kan, og ikkje kva dei manglar. Det einaste berekraftige er at folk sjølv tek tak i sin eigen situasjon. Mikrokreditt gjer det mogeleg, seier Per N. Bondevik, utsending for Misjonsalliansen. Kvinnene møtest gjerne ein gong i veka for å krevje inn pengar til nedbetalinga av lånet, interne lån i gruppa og for å få inn dei visse sparesummane. Når kvinnene samlast for å sjå på den økonomiske situasjonen og for å betale inn, snakkar dei om andre ting òg. Slik fyller kvinnebanken òg ein viktig sosial funksjon, seier sjefen for lånefondet i Bolivia, Carlos Ross. Lån til vaksne gjer det mogeleg for dei å gi barna sine skulegang og ei tryggare framtid. Gode fellesskap Ved utgangen av 2005 var omtrent kvinner knytte til kvinnebanken. Eit gjennomsnittslån ligg på rundt 700 kroner. Å gi kvinner kontroll på økonomien gir store ringverknader for kvar av dei, for familien og for lokalsamfunnet. I eit mannsdominert samfunn som Bolivia er det viktig å gi kvinnene mynde til å ta avgjerder og fridom til å kontrollere sitt eige liv. Gjennom kvinnebanken blir det skapt sjølvkjensle, s. 3

4 B) KVINNER I KONGO SOM ER UTSETTE FOR SEKSUALISERT VALD er modig. Ho vil stå fram for å gi lidingane eit ansikt. Men det er så vondt, så vondt. Det blir ein liten pause i forteljinga hennar. Eit par av barna hennar kjem inn, og stemninga blir lysare. Det er sterkt å sjå det gode forholdet mellom mor og barn, for slik har det ikkje alltid vore. I oktober 2005 kom soldatgruppa igjen til landsby deira, og heller ikkje denne gongen sparde dei Venasia. Fem soldatar valdtok henne på det mest brutale, og skadane var om mogeleg endå større enn tidlegare. Medan Venasia vart valdteken av ei rekkje menn, vart barna hennar tvinga til å sjå på. Minna riv i Venasia når ho fortel dette. Professor Kabanga er flink med henne og rosar henne for at ho er så modig. Vi ser tydeleg at dei har eit godt forhold. Som om ikkje desse lidingane var nok, så skaut og drap soldatane eit av barna hennar. Venasia M`Ndaherwa med 8 av sine 9 barn. Venasia M`Ndaherhwa overlevde marerittet Venasia M`Ndaherwa er nibarnsmor og ei av mange tusen kvinner som er valdtekne under borgarkrigen i Kongo. Venasia bur ikkje langt frå Bukavu. Bukavu er ein middels stor by i Kongo og ligg ved Kiwu-sjøen nær grensa til Rwanda. Ho kjem smilande mot oss. Ho har pynta seg i dag, ho får gjester. Vi blir ønskte velkomen og inviterte inn i huset hennar. Der står det enkle små trekrakkar vi kan sitje på. Ho har pynta med duk på bordet. Venasia set seg på huk i hjørnet av rommet og gjer teikn til professor Kabanga at ho er klar til å fortelje. Gjennom ein tolk fortel kvinna si historie. Det er tre år sidan første gongen vi vart offer for soldatane. Dei kom inn i landsbyen vår og gjekk frå hus til hus. Dei kom til oss òg. Fleire soldatar heldt meg fast og valdtok meg. Det var ei grufull oppleving. Eg vart veldig dårleg etterpå. Eg skamma meg djupt over det som hadde hendt, og tenkte mykje på barna mine. Hadde dei sett det? Merka dei noko? Kvifor gret mamma? Desse og mange andre spørsmål kverna rundt inni meg. Det gjorde så vondt. Eg var så redd, seier Venasia. Barna hadde vore passive tilskodarar til det som skjedde, og var svært skremde. Seinare same året kom soldatgruppene tilbake. Også denne gongen kom dei hit til oss. Eg hadde ikkje sjanse til å forsvare meg. Ei gruppe soldatar valdtok meg endå ein gong, seier ho. Då alt dette hadde hendt med meg og familien min, hadde mannen min fått nok. Han reiste frå oss, seier ho. Professor Kabanga spør om ho veit kvar han er no. Eg veit ikkje, svarer ho, men han er langt unna. Han kjem aldri tilbake. Ho fortel at barna vart skamfulle etter denne opplevinga og fekk problem med korleis dei skulle stille seg til henne. Vi sit og ser på kvinna utan å kunne kome på noko fornuftig å seie. Kva skal ein seie til ei kvinne som har opplevt dette? Det er så langt frå vårt verkelege liv at vi har store problem med å snakke. Tolken vår spør henne kva CAMPS (rehabiliteringsprogram, sjå s. 12) har hjelpt henne med. Eg har fått hjelp av CAMPS, og det er vi svært takksame for, seier ho. CAMPS har hjelpt barna med dei traumatiske opplevingane samtidig som dei har gitt Venasia råd om korleis ho kan snakke med barna sine om det som har hendt. I tilegg har ho fått hjelp til å arbeide seg gjennom problema sine. Det har gitt resultat, Venasia kjenner seg sterkare enn på lenge, og barna er svært glade i mor si no. CAMPS har òg hjelpt Venasia med det økonomiske. Dei har gitt meg ei hakke og ein jungelkniv. Dermed kan eg arbeide i åkeren, og det gir meg ei lita inntekt. I tillegg har eg fått ein gris, som vi passar godt på. Målet med grisen er at han skal få ungar som ho kan selje. For å vise kor takksam familien er, har dei kalla grisen Furaha, som betyr glede. Trass i alt det grufulle, smiler familien og synest dei har eit godt liv no. Dei er svært takksame for arbeidet til CAMPS. Det er vondt å sjå henne fortelje dette. Vi ser at ho kjempar med seg sjølv for å snakke om det. Men Venasia s. 4

5 Vi takkar for oss og bøyer oss idet vi går ut av huset. Vi ber om å få ta nokre bilete av familien. Venasia samlar alle barna sine framfor huset, og vi begynner å knipse. Ho takkar for at vi ville besøkje henne. Vi takkar for gjestfridommen hennar og ønskjer henne alt godt for framtida. Vi går vidare med hovudet fullt av bilete. For ein kvardag desse menneska har. Og for eit livsmot dei viser. Venesia M`Ndaherwa med grisen ho har fått av CAMPS og kalla Furaha, som betyr glede! C) HIV- OG AIDSRAMMA I SWAZILAND Nomphico Matsebula arbeider aktivt mot hiv Nomphico Matsebula (32) er blant dei som har levt lengst med hiv i Swaziland. No er det elleve år sidan ho testa positivt. Nomphico er gift, og ho og mannen lever eit rimeleg godt liv. Begge har arbeid, hus og bil og høyrer ikkje til blant dei mange fattige i Swaziland. Barna deira er Meluswe, ein gut på tolv år, og Selvsiwe, ei jente på to og eit halvt år. Begge er friske. Historia til Nomphico handlar om håp og livsmot. Sjølv om ho har ein alvorleg diagnose, lever ho eit sunt og aktivt liv og har ingen symptom på at ho er hivsmitta. Nomphico arbeider hos NATICC (sjå s. 14) og er òg aktiv i det nasjonale arbeidet mot aids. Også ektemannen til Nomphico er hivpositiv. I 1995 var dei kjærastar og planla å gifte seg. Men sidan begge hadde mistanke om at dei var hivpositive, tok dei ein Nomphico er ei av dei som har levt lengst med hiv i Swaziland. hivtest utan å informere kvarandre. Begge testane var positive. No måtte dei halde diagnosen hemmeleg for kvarandre heilt til han fridde. Før han fridde, fortalde han henne at han var hivpositiv. Då fortalde ho at ho òg hadde testa positivt. Det var ei stor lette for begge å kunne vere ærlege om diagnosen. Nomphico hadde vore redd for at kjærasten ville forlate henne om han fann ut at ho var hivpositiv, men no fridde han i staden. I 1995 var fordommane om hiv og aids store rundt om i verda, ikkje minst i Swaziland. Nomphico og ektemannen gifta seg i I tillegg til å måtte takle sjukdommen og si eiga redsle møtte det nygifte ekteparet mange negative tilbakemeldingar og stigmatisering. Det var mykje mystikk rundt temaet hiv og aids. Ei av dei store misforståingane var at folk ikkje skilde mellom hiv og aids, men trudde det var ei og same lidinga, og at ein hivdiagnose var det same som fullt utvikla aids med væskande sår, diaré og store smerter. Sanninga er at ein hivsmitta kan leve eit symptomfritt liv i mange år før ein eventuelt utviklar aids. I 1998 var det nære på at Nomphico miste livet. Ho fekk lungebetennelse, og immunforsvaret hennar greidde ikkje å kjempe imot. Legane fann ingen medisin som hjelpte, og Nomphico vart stadig svakare. Til slutt kunne ho ikkje stå oppreist eller snakke. Ho kommuniserte med ektemannen ved hjelp av små nikk eller lappar. Ein lege valde å setje henne på ein sprøytekur mot tuberkulose. Kuren førte til at ho måtte ta 60 injeksjonar over ein viss periode. Først etter den 27. sprøyta merka dei betring. Sakte, men sikkert vart ho frisk. Same året vart Swaziland AIDS Support Organisation (SASO) skipa. Nomphico engasjerte seg sterkt i arbeidet s. 5

6 til organisasjonen. På grunn av motet og stå-på-viljen sin vart ho bedt om å vere med i NATICC då det starta i I 1999 fortalde ho familien at ho var hivpositiv. Faren var allereie død, og mora, som er pastor, vart djupt fortvila og fornekta det heile. Viss du hadde aids, ville du ha vore død no, sa ho. Nomphico vart veldig lei seg for måten mora reagerte på. Same året stod Nomphico fram på den nasjonale fjernsynskanalen og fortalde at ho var hivpositiv. Svigerforeldra til Nomphico reagerte svært negativt på at ho stod fram. Dei kravde at ho skulle bruke jentenamnet sitt og ikkje etternamnet til ektemannen. Ingen skulle forstå at dei var svigerforeldra hennar. For dei var det ei skam å ha ein hivpositiv i familien. Det er den same innstillinga som hindrar folk frå å teste seg, og som fører til at dei ikkje søkjer hjelp før sjukdommen har utvikla seg for langt. Ektemannen støtta henne sjølv om han ikkje stod fram sjølv. På mange måtar har dei gjort det til eit livsverk å førebyggje hiv og kjempe mot stigmatisering. kyrkja, var det alltid to tre ledige plassar i ein ring rundt henne. Også på andre arenaer vart ho møtt med redsle og mistanke. Folk ønskte ikkje å vere fysisk nær henne. I tillegg til å kjempe mot sin eigen sjukdom har Nomphico kjempa mot overtru, stigmatisering og redsle i samfunnet. Langsamt endrar haldningane seg, og fleire let seg teste. I alle desse åra har Nomphico kontrollert sjukdommen sin og styrkt immunforsvaret berre ved hjelp av kosthald, vitamin og positive tankar. Ektemannen til Nomphico har nettopp lagt bak seg ein sjukdomsperiode. Immunforsvaret hans har vore lågt. No kjem han seg litt etter litt. Nomphico treng ikkje å ta medisinar. Når vi spør kor lenge Nomphico trur ho kan leve som hivpositiv, smiler ho og seier at ho reknar med i alle fall 30 år til. Ho er bestemt på at ho skal sjå barnebarna vekse opp og akkurat no ser det lovande ut. Etter at ho hadde stått fram offentleg, opplevde Nomphico å bli isolert i lokalsamfunnet. Når ho gjekk i Nomphico arbeider ved Naticc, som med støtte frå Aksjon Håp vil utvide verksemda si. Utvidinga av lokala er allereie i gang. s. 6

7 III Fakta LÅN TIL FATTIGE I BOLIVIA Sidan 1991 har Misjonsalliansen lånt ut over ein halv milliard kroner til fattige indianarar i La Paz fylke. Dette har skapt mange tusen nye arbeidsplassar og hjelpt mange som elles aldri ville ha fått lån. Og heile 99 prosent klarer å betale tilbake lånet. Aksjon Håp støttar lånefondet til Misjonsalliansen i Bolivia. Fondet er organisert i den bolivianske stiftinga Diconia-FRIF og har til saman 90 tilsette, alle frå Bolivia. La Paz er eit område prega av enorm fattigdom, og alt handlar om å overleve. Første tida dreiv Misjonsalliansen rein matutdeling, men ein såg behovet for å skape varige tiltak og gi hjelp til sjølvhjelp. Mange av indianarane i La Paz trong berre ein liten startkapital for å opne ein verkstad, få utvida varetilbodet sitt, kjøpe inn maskiner eller byggje eit lokale. Mikrokreditt har vist seg å vere svært viktig for kvinner. Det kjem nok ikkje minst av at kvinner er overrepresenterte blant dei fattige i verda. Men mange kvinner viser stor vilje og evne til å få det til å gro rundt seg dersom dei får eit handslag som kan hjelpe dei til å byggje opp ei lita bedrift. Ved hjelp av eit lån på berre nokre få tusen kroner, kanskje endå mindre, har mange kvinner fått hjelp til å gjere investeringar som har resultert i ei lønsam verksemd. Det har i sin tur gjort kvinnene meir bestemte og sjølvsikre og ført til at dei har kome til å spele ei viktig rolle i samfunnet òg. Det nyaste tiltaket Diaconia-FRIF har gjort overfor kvinner, er å opprette solidaritetslån til kvinnegrupper. Her går kvinnene saman om eit lån og garanterer for kvarandre overfor banken. Kvinnene følgjer opp kvarandre og passar på at alle greier å betale avdraga. Det fantastiske med lånefonda i Bolivia er at dei fungerer betre enn ein vanleg bank. Heile 99 prosent klarer å betale tilbake låna sine. Dei fleste startar med eit lite lån, og når bedrifta byrjar å gå bra, kan dei ta opp eit større beløp. Men Diaconia-FRIF passar på at folk ikkje låner over evne. Med pengar frå Aksjon Håp vil Misjonsalliansen kunne utvide mikrokredittarbeidet sitt i Bolivia og gi fleire sjansen til å arbeide sjølv for ei betre framtid. HJELP TIL VALDTEKNE KVINNER I KONGO Mange tusen kvinner i Kongo har vorte utsette for grove overgrep og valdtekter frå soldatar og opprørsstyrkar i landet. De Norske Pinsemenigheters Ytremisjon (PYM) og samarbeidskyrkja deira, Celpa, starta rehabiliteringsprogrammet CAMPS, som hjelper desse kvinnene tilbake til livet. Men såra er store og vanskelege å lækje. For små beløp får fattige indianarar hjelp til å drive si eiga verksemd. Det kan verke som små beløp for oss, men for dei fattige i La Paz gjer desse beløpa heile forskjellen. Og dei opplever at det er viktig med nokon som trur på dei. Dei tilsette i Diaconia-FRIF gir gode råd om investeringar og følgjer opp klientane sine. Mikrokreditt betyr små lån til småbedrifter og personar, anten einmannsbedrifter eller familiebedrifter. Før var einaste alternativet for mange å gå til lånehaiar som tok skyhøge renter. Gjennom Diaconia-FRIF får dei fattige lån frå ein seriøs bank. Så mange som fire millionar menneske er døde i den fem år lange borgarkrigen i Kongo og i valdshandlingane etterpå. Konflikten i Kongo har kosta fleire menneskeliv enn i Rwanda, Bosnia, Kosovo og Darfur til saman. Kvart tredje dødsfall kjem av væpna vald, medan andre døyr av sjukdommar og underernæring. Men ein annan alvorleg konsekvens av krigen i Kongo er grov seksuell vald. Alle grupper som har vore involverte i Kongo, har brukt valdtekt som våpen. Fleire titusen er valdtekne på det mest grufulle. Gjerningsmennene har gjennomført massevaldtekter, tortur og lemlesting. Det er registrert overgrep mot babyar så vel som mot menneske i 80-åra. Dei fleste offera er i alderen 13 til 25 år. Jenter og kvinner har vore verst utsette for overgrep, men heller ikkje gutar og menn har gått fri. s. 7

8 CAMPS lærer kvinnene å lage såpe slik at dei kan forsørgje familien sjølv. CAMPS gjer det dei kan for å hjelpe. Dei støttar dei utsette kvinnene og mennene med samtalar, skaffar medisinsk behandling for dei som treng det, og hjelper dei til å vende tilbake til kvardagen. Mange kvinner opplever at mennene forlet dei etter ei valdtekt. CAMPS arbeider for å lære desse kvinnene eit yrke, så dei blir i stand til å forsørgje familien. I mange tilfelle gir CAMPS kvinnene nødvendig utstyr for å klare seg. Krigen i Kongo Krigen i Kongo starta i 1996, den gongen landet framleis heitte Zaïre. Landet skifta i 1997 namn til Den demokratiske republikken Kongo (kortnamn norsk: Kongo). Med støtte frå ei rekkje naboland greidde Laurent-Desiré Kabila å setje ein stoppar for det brutale regimet til president Mobuto Sese Seko som hadde vart i 32 år. Dessverre viste det seg raskt at Kabila, til liks med forgjengaren sin, sette eigne interesser framfor det beste for landet. Ein ny krig braut ut i Store opprørsstyrkar som ville styrte Kabila, fekk støtte frå Rwanda, Uganda og Burundi. Styrkar frå Zimbabwe, Namibia og Angola kjempa for Kabila. Landa hadde ulike grunngivingar for å delta i krigen, men alle ville gjerne ha sin del av dei store naturrikdommane i Kongo. Krigen vart lang, uoversiktleg og blodig. Kabila vart drepen i eit attentat i 2001 og erstatta av sonen Joseph Kabila. Dette hjelpte på fredsforhandlingane, men offisielt trekte ikkje nabolanda seg ut før i Framleis dreg dei i trådane i delar av landet, og konfliktane er langt frå over. Mange tusen hutusoldatar rømde til Kongo etter borgarkrigen mellom tutsiar og hutuar i Rwanda. Desse soldatane er framleis væpna til stades i landet og er årsaka til at Rwanda ikkje har trekt ut soldatane sine. Mange kvinner og barn er fullstendig øydelagde etter dei brutale valdtektene. I tillegg er mange smitta av hiv. Væpna grupper har valdteke, drepe og plyndra innbyggjarane i dei mange landsbyane rundt i Kongo. Regelrett kannibalisme har skjedd framfor auga på familiemedlemmer. Offera fortel sterke historier om mareritt, redsle, angst og depresjonar. Kvinnene risikerer å bli isolerte og utstøytte frå lokalsamfunnet samtidig som dei blir avviste og etterlatne av mannen. Aksjon Håp støttar CAMPS i arbeidet med å hjelpe desse kvinnene til ei betre framtid. s. 8

9 Mange barn misser foreldra sine i aids. NATICC ønskjer å hjelpe desse barna. HIVSMITTA I SWAZILAND Swaziland har den høgaste prosenten hivsmitta i verda med nesten 43 prosent. I eit land der håpløysa er så stor, gjer De Frie Evangeliske Forsamlinger og NATICC eit eineståande arbeid for hivsmitta sør i Swaziland. Så mange som 56 prosent av kvinnene i Swaziland kan vere smitta av hiv. Mange barn blir foreldrelause etter at foreldra døyr av aids, og mange spedborn døyr av viruset. Landet har 1,1 millionar innbyggjarar, og to tredelar lever på mindre enn to dollar dagen. Arbeidsløysa er offisielt på 22 prosent, og den gjennomsnittlege levealderen er berre 34 år. NATICC (the Nhlangano AIDS Information and Counselling Centre) vart starta i Det er det einaste senteret som driv med førebyggjande arbeid og rådgiving om hiv i Sør-Swaziland. Senteret er knytt til De Frie Evangeliske Forsamlinger. NATICC blir drive av godt trena rådgivarar og personar som er utdanna i hiv og aids, i tillegg til frivillige hivsmitta. NATICC driv både testing av hiv og rådgivingsgrupper. Gruppene reiser rundt til avsidesliggjande område og utfører testar. Dei stiller alltid opp med rådgiving før og etter testinga. Rådgivingsgruppene arbeider for å få dei hivpositive til å lære å leve med viruset, informerer om korleis dei kan ete sunt og unngå å bli sjuke. NATICC formidlar òg legehjelp og medisinsk behandling til dei sjukaste. Dei tek jamleg målingar av CD4-nivået til hivpositive og set dei i kontakt med helsesenter og sjukehus dersom det er nødvendig. NATICC har eit informasjonssenter der dei har filmar og litteratur om hiv og aids. Dei satsar spesielt på å nå skular og kyrkjelydar, dessutan ungdomsgrupper. No satsar NATICC sterkt på å ta seg av barna til hivsmitta. Dei ønskjer å byggje opp ein stad dei kallar halfway house, der foreldrelause barn kan kome og bu ein periode medan personalet ser etter trygge fosterheimar til dei. Barn utan foreldre er spesielt utsette for overgrep og valdtekter. Halfway house vil òg ha eit dagtilbod for barn i området der dei kan kome og få mat i tillegg til viktig vaksenkontakt. Aksjon Håp støttar arbeidet til NATICC og gjer dei i stand til å byggje fleire senter og nå ut til større område. CD-4 nivå CD4-celler er ein type kvite blodlekamar som hjelper til med å halde oppe eit effektivt immunsystem som nedkjempar infeksjonar. Når ein person er smitta med hiv, kopierer viruscellene seg fortare enn kroppen klarer å produsere immunforsvarsceller, CD4-celler. Ein frisk person har 1200 CD4-celler per mikroliter blod. Når talet på CD4-celler er 200 eller lågare, greier ikkje kroppen lenger å forsvare seg mot ei mengd infeksjonssjukdommar. Når desse infeksjonane kjem samtidig, utviklar personen aids. Gjennomsnittleg inkubasjonstid, det vil seie tida det tek frå viruset svekkjer immunsystemet så kraftig at ein utviklar aids, er 8 10 år. I mange fattige land er inkubasjonstida kortare på grunn av dårlegare allmenntilstand, i snitt 6 8 år. Etter at aids har slått til, vil personen normalt døy innan månader utan behandling. Dette er avhengig av kor alvorleg infeksjonen er, og kor raskt han utviklar seg. Hivviruset er altså ikkje dødeleg i seg sjølv. Det å leve med hiv, inneber likevel at ein har eit svekt immunsystem og dermed er meir utsett for andre smittsame sjukdommar som til dømes tuberkulose. UNAIDS hevdar at over 50 % av dei hivpositive i Sør- Afrika òg er smitta av tuberkulose. s. 9

10 ORGANISASJONAR KNYTTE TIL AKSJON HÅP Norsk Luthersk Misjonssamband Det Norske Misjonsselskap Den Norske Misjonsallianse De Norske Pinsemenigheters Ytremisjon Normisjon Stiftinga Areopagos Ungdom i Oppdrag Åpne dører De Frie Evangeliske Forsamlinger Det Norske Misjonsforbund Den Evangelisk Lutherske Frikirke Den Norske Israelsmisjon Norsk misjon i Øst Metodistkirkens Misjonsselskap Evangelisk Orientmisjon Den Norske Tibetmisjon Det norske Baptistsamfunn Navigatørene Kristen Muslimmisjon Operasjon Mobilisering s. 10

11 IV Liturgiske byggjeklossar IV 1 INNGANG I GUDSTENESTA (SAMLING) ALTERNATIV A Denne ordninga for inngang i gudstenesta er til utprøving i samband med gudstenestereforma i Den norske kyrkja (sjå Saman med den enkle grunnordninga er det ein ressursbank som vil bli utvida etter kvart med fleire alternativ til liturgiske byggjeklossar (sjå meir om dette på heimesida til gudstenestereforma). STRUKTUR ENKEL GUDSTENESTEORDNING RUBRIKKAR SAMLING Førebuinga Vi samlast Individuell førebuing Klokkeringing Informasjon/kunngjeringar * (sjå forslag a. nedanfor) Kort stille Tre slag med klokkene Vi syng Preludium/prosesjon (valfritt) Inngangssalme Inngangsord * (sjå forslag b. nedanfor) Rommet er gjort i stand i god tid før gudstenesta. Det er lagt til rette for individuell førebuing. Ev. lysglobe, små alter med bøner, syndsvedkjenning, medarbeidarar som stille rettleiarar, ev. prest/diakon i rommet ved alteret. Ev. musikk siste ti minutta før klokkene ringjer (fleire idear i ressursbank) Fem minutt ringing utan dei tre avsluttande slaga Ved representant for kyrkjelyden. Velkomstord om særpreg ved gudstenesta og om spesielle innslag. Dåpsbarn osv. Informasjonen sluttar med orda Lat oss vere stille for Herren eller No kan gudstenesta begynne eller ei anna enkel formulering som kallar og stemmer forsamlinga til gudsteneste. Nådehelsing eller trinitarisk helsing ved liturg. Forskjellige alternativ i ressursbank Vi ber Samlingsbøn * (sjå forslag c. nedanfor) Kyrie/kyrielitani * (sjå forslag d. nedanfor) Vi lovprisar Gloria/laudamus * (sjå forslag e. nedanfor) Felleslesing, veksellesing og/eller lesing av ein representant for fellesskapet. Ei samlande VI-bøn, felles, prega av kyrkjeåret og med element av overgiving og syndserkjenning/syndsvedkjenning. Fleire alternativ i ressursbank Fleire alternativ i NoS, Salmer 97 og i ressursbank. Også høve til å utforme kyrielitani (kyrierop) lokalt. Sjå mal i ressursbank. Fleire alternativ i Gudstenestebok 1, NoS, Salmer 97 og ressursbank IV 2 Etter denne korte forklaringa av sjølve grunnordninga kjem forslag til utforming av dei ulike ledda på fredsog menneskerettssøndagen s. 11

12 A. INFORMASJON/KUNNGJERINGAR I dag, 2. søndag i advent, markerer vi menneskerettssøndagen. For mange menneske på kloden vår er dette ein dag i ei rekkje vonde dagar, ein dag dei ville sleppe å møte om dei kunne velje. For også i dag grip andre menneske inn i livet deira. Andre trakkar på privatområdet deira, tek seg til rette i framandt hus. Andre riv opp det blømande håpet med rota, gler seg over håp som døyr. Andre raserer menneskesinnet og menneskeverdet. Dei slengjer ut ord som snur om på livet, ord som drep, ord som skil, ord som krenkjer. Andre bruker makt, rå makt som krenkjer eigenverdet. Livet som var skapt til fridom og utfalding, blir stengt inne mellom synlege og usynlege murar. Dette skjer i dag på vår klode. Derfor er denne dagen ein dag der mange opplever at håpet døyr. Dei to lysa som vi ikkje tenner i dag, kan stå som mållause vitne om at håpet ein dag skal vakne også i deira liv. Samtidig tenner vi to lys for håpet som skin mot oss i ei verd der natta og vinterkulden rår. I samarbeid med Aksjon Håp har vi i dag trekt fram tre grupper som treng at vi ser, støttar og oppmuntrar dei til å lyfte menneskeverdet sitt og tenne håpet: Kvinner i Bolivia Kvinner i Kongo som er utsette for seksualisert vald Hiv- og aidsramma i Swaziland Ev. andre kunngjeringar om spesielle personar som tek del i gudstenesta, viktig informasjon om opplegget, offeret til Aksjon Håp o.l. Avslutning: Lat oss vere stille for Gud Stille Tre klokkeslag Deretter Lystenning (adventskrans) ALLE SYNG: Salmer 97 nr. 1 v. 1 2 Tenn lys... B. INNGANGSORD L: Alt det som fyller oss med undring frå fødsel til død, er eit verk av Skaparen. Vi samlast i Guds hus for å feire at alt er skapt og blir skapt på nytt i namnet til vår Far, Sonen og Heilaganden. C. SAMLINGSBØN ELLER DIKT L: Heile verda tilhøyrer Gud, A: jorda og alle folkeslag. L: Kor godt og vakkert det er A: når sysken bur fredeleg saman. L: Kjærleik og tru møter kvarandre, A: rettferd og fred går hand i hand. L: Dersom Herrens disiplar teier, A: skal steinane rope. L: Herre, lat opp våre lepper, A: så vi saman kan forkynne di ære. eller Kvart einaste menneske Kvart einaste menneske er Guds barn, skapt i hans bilete. Det er det som tel. Vår oppgåve er å tene den fattigaste blant dei fattige. Guds kjærleik er uendeleg, full av godleik, full av medkjensle. Gud elskar verda gjennom oss, deg og meg. Mor Teresa D. KYRIELITANI Kyrielitaniet kan utformast lokalt. Vel eit kyrieomkvede, t.d. nr. 154, 155 eller 156 i Salmer 97, og formuler enkle kyrierop som blir lesne mellom omkveda. Bruk faktastoffet om Aksjon Håp til å utforme ropa nedanfor er eit døme. Som innleiing til kyrielitaniet kan det seiast noko om at Kyrie eleison, Herre, miskunne deg, er ropet frå den blinde Bartimeus og dei spedalske, som ropte ut si naud til Jesus. Det er eit rop i naud, eit rop om hjelp. I gudstenesta i dag lyder ropet frå fortvila menneske i område prega av krig og konfliktar. Ropet er òg fylt av vår fortviling og vårt inderlege ønske om å vere med og gi livsmot og håp. Alle syng: Kyrie eleison rop: I Bolivia lever mange kvinner utan mynde til å bestemme og utan å kunne brødfø barna sine fordi dei er åleinemødrer. Herre, miskunne deg! Kort stille Alle syng: Kyrie eleison rop: I Kongo blir mange kvinner og barn utsette for vald frå soldatgrupper, og lid både fysisk og psykisk. Herre, miskunne deg! Kort stille s. 12

13 Alle syng: Kyrie eleison rop: I Swaziland lever mange kvinner og menn med hiv og aids og blir diskriminerte, stempla og frykta av samfunnet rundt seg. Herre, miskunne deg! Kort stille Alle syng: Kyrie eleison... E. GLORIA/LOVSONG Forslag til gloria i forlenginga av dette kyrielitaniet: L eller ein annan: Verken død eller liv, verken englar eller krefter, verken det som no er, eller det som koma skal, eller noka makt, verken det som er i det høge eller i det djupe, eller nokon annan skapning, skal kunna skilja oss frå Guds kjærleik i Kristus Jesus, vår Herre. (Rom 8,38 39) Alle (syng) Gloria, gloria, in excelsis Deo (Salmer 97 nr. 243) eller Syng lovsong, heile jorda / Laudate, omnes gentes (Salmer 97 nr. 230) eller Kom, konge, kom i morgenglans (NoS 19) eller ein annan lovsong som høver i adventstida. Vi føreslår å utelate kollektbøna i denne gudstenesta (ho er med i dei andre bønene) og å gå direkte frå gloria/lovsong til tekstlesingane. F. TEKSTLESING Mal 3,17 4,2a Rom 15,4 7 Matt 24,1 14 (preiketekst) De kan ev. kombinere kvar tekstlesing med å lese ein artikkel frå Menneskerettsfråsegna knytt til kvart av dei tre landa vi set søkjelyset på (Bolivia, Kongo, Swaziland): Bolivia Kvar einskild medlem i samfunnet har rett til sosial tryggleik, og har krav på at dei økonomiske, sosiale og kulturelle goda som han ikkje kan vere utan om han skal ha vørdnad for seg sjølv og styrkje den personlege karakteren sin, blir løyste gjennom nasjonale tiltak og internasjonalt samarbeid i samsvar med det kvar stat maktar. (Menneskerettsfråsegna, artikkel 22) Bibeltekst: Malaki 3,17 4,2 Den dagen eg gjer mitt verk, seier Herren, Allhærs Gud, skal de vera min eigedom, og eg vil vera mild mot dei, liksom ein mann er mild mot son sin som tener han. Då skal de atter sjå skil på rettferdige og gudlause, på dei som dyrkar Gud, og dei som ikkje dyrkar han. Sjå, dagen kjem, han brenn som ein omn. Alle frekke og gudlause skal då vera som halm, og dagen som kjem, skal brenna dei opp, seier Herren, Allhærs Gud, så korkje rot eller grein vert att. Men for dykk som har age for mitt namn, skal rettferdssola renna med lækjedom under sine venger. De skal gå ut og kjæta dykk som kalvar når dei slepp or av fjøset. Swaziland Alle har rett til ein levestandard som kan tryggje helsa og velværet til forsytaren og familien hans, og gje dei mat og klede, hus, helsestell og nødvendige sosiale trygder ved arbeidsløyse, uføre, dødsfall, alderdom eller andre tilhøve som skiplar livskåra, og som forsytaren ikkje er herre over. (Menneskerettsfråsegna, artikkel 25) Bibeltekst: Romarbrevet 15,4 7 Og alt som før er skrive, er skrive for at vi skal læra av det: Vi skal få håp gjennom det tolmod og den trøyst som skriftene gjev. Må Gud sjølv, som gjev tolmod og trøyst, gje dykk alle same sinn etter Kristi Jesu vilje. Då kan de samstemde og med ein munn prisa Gud, vår Herre Jesu Kristi Far. Ta difor imot kvarandre slik Kristus tok imot dykk, til Guds ære. Kongo: Ingen må torturerast, pinast eller straffast på umenneskeleg eller nedsetjande vis. (Menneskerettsfråsegna, artikkel 5) Bibeltekst: Matteus 24,1 14 Så gjekk Jesus bort frå tempelet. Då han var på veg ut, kom disiplane til han og peika på tempelbygningane. Men han sa: «Ja, ser de alt dette! Sanneleg, eg seier dykk: Her skal ikkje liggja att stein på stein, alt skal rivast ned.» Då han sat på Oljeberget og disiplane var åleine med han, kom dei til han og spurde: «Sei oss: Når skal dette henda? Og kva er teiknet på di atterkome og enden på verda?» Jesus tok til orde og sa: «Ta dykk i akt så ingen fører dykk vill! For mange skal koma i mitt namn og seia: Eg er Messias! Og dei skal føra mange på villspor. De skal høyra om krig, og det skal gå rykte om krig. Sjå til at de ikkje lèt dykk skremma! For dette må henda; men enno er ikkje enden komen. Folk skal reisa seg mot folk og rike mot rike, og det skal vera hungersnaud og jordskjelv på stad etter stad. Men alt dette er berre byrjinga på fødselsriene. Då skal dei gje dykk over til forfølging og slå dykk i hel. Ja, alle folk skal hata dykk for mitt namn skuld. Mange skal då falla frå, og dei skal svika kvarandre og hata kvarandre. Mange falske profetar skal stiga fram og føra mange vill. Og fordi lovløysa har vorte så stor, s. 13

14 skal kjærleiken kolna hos dei fleste. Men den som held ut til enden, skal bli frelst. Og dette evangeliet om riket skal forkynnast i heile verda til vitnemål for alle folkeslag, og så skal enden koma.» G. VEDKJENNING AV TRUA OG HÅPET (som ev. alternativ til den apostoliske eller nikenske truvedkjenninga) Veksellesing. A og B blir delte mellom to grupper, menn og kvinner, høgre og venstre side eller liturg og kyrkjelyd. A: Det er ikkje sant at verda og lagnaden til folket må vere død og undergang. B: Sanninga er at: Så elska Gud verda at han gav Son sin, den einborne, så kvar den som trur på han, ikkje skal gå fortapt, men ha evig liv. (Joh 3,16) A: Det er ikkje sant at vi skal finne oss i umenneskeleg framferd og diskriminering, svolt og fattigdom, død og øydelegging. B: Sanninga er: Eg er komen for at de skal ha liv og overflod. (Joh 10,10) A: Det er ikkje sant at vi er hjelpelause offer for dei vonde maktene som prøver å styre over verda. B: Sanninga er: Eg har fått all makt i himmelen og på jorda. Eg er med dykk alle dagar så lenge verda står. (Matt 28,18) A: Lat oss derfor drøyme, lat oss profetere, lat oss sjå syner om kjærleik, fred og rettferd. B: Lat oss audmjuke og glade med tru og mot vedkjenne: Jesus Kristus er lyset for verda! Allan Boesak, Sør-Afrika h. SYNDSVEDKJENNING Heilage Gud, vi sannar for deg at vi ofte ser berre det vi vil sjå, og høyrer berre det vi vil høyre. Tilgi oss når vi går forbi menneske som treng oss, og ikkje bryr oss om den naud og smerte som ikkje rammar oss sjølv. Tilgi at vi ikkje har vilje til å hindre at menneske må tole diskriminering og fordømming. Tilgi at vi ofte let vere å bruke kreftene våre på å gi andre livsmot, framtid og håp. Ver nådig mot oss og tilgi oss det vi har forsømt og gjort urett, for Jesu Kristi skuld. Sindre Eide, Tid for nærvær (Verbum 2003) I. FORBØN (KAN LESAST AV FLEIRE PERSONAR) L: Lat oss vende oss til Gud i bøn. A: Evige, miskunnsame Gud. I dag ber vi at du må opne auga våre så vi ser når vi sårar andre, og når vi er vitne til at håpet held på å slokne. Vi ber for kvinnene i Bolivia, at alle som lengtar etter håpet, skal finne det. Gud, vi ber deg. K: Herre, høyr vår bøn! (Salmer 97 nr. 160 eller eit anna bøneomkvede) B: Herre, vi ber deg gi oss øyre som høyrer, øyre som høyrer fortvilinga i stemma frå våre systrer og brør. Vi ber om øyre som ikkje dovnar av lyden frå velstanden, øyre som kan skilje rett frå gale. Vi ber for kvinnene i Kongo som er utsette for seksualisert vald. Gud, vi ber deg. K: Herre, høyr vår bøn! C: Vi ber om eit hjarte som bankar for medmenneska våre, eit hjarte som lid med dei lidande og gled seg med dei glade. Herre, vi ber for våre systrer og brør i Swaziland som er ramma av hiv og aids og treng hjelp til kropp og sjel. Hjelp oss å gi både tid og pengar til å fremje rettferd. Gud, vi ber deg. K: Herre, høyr vår bøn! D: Gud, takk for at du ser. Du er ikkje bunden til tid og stad. Du veit om dei som kjenner seg framande i landet vårt. Du ser kor dei lengtar og drøymer. Herre, bruk oss som er kalla ved ditt namn, så vi òg ser, høyrer, elskar elskar liksom du. s. 14

15 L: I stille legg vi fram for Gud det kvar og ein har på hjartet. Stille K: Herre, høyr vår bøn! Amen. eller Gjer oss til reiskapar Å Herre, vår Gud, som skapte himmel og jord. Vi takkar og lovar deg for din kjærleik, din visdom, godleik og nåde. Gjer oss til ein reiskap for kjærleik, fred og sameining mellom folk utan omsyn til status, farge, rang eller tru. Lat oss syne respekt for heile ditt skaparverk og sjå kvarandre og alle dine skapningar som brør og systrer. Hjelp oss å tene kvarandre audmjukt, likeframt og med glede. Ta bort den ånd av hat, vald og rivalisering som bur i hjartet til folka. Lat oss leve i rettferd og fred ved Jesus Kristus, vår Herre. Tekst frå Frontliner, tidsskrift for NCCP, ungdoms- og studentrørsla i Det filippinske kyrkjerådet. O: Svein Helge Rødahl J. NATTVERD / TAKKEBØN ETTER NATTVERDEN L: Lat oss takke og be fordi vi i ei verd med svolt og krig Alle:har fått feire lovnaden om overflod og fred, L: fordi vi i ei verd med undertrykking og tyranni Alle: har fått feire lovnaden om teneste og fridom, L: fordi vi i ei verd av frykt og svik Alle: har fått feire lovnaden om glede og truskap, L: fordi vi i ei verd av hat og død Alle: har fått feire lovnaden om kjærleik og liv, L: fordi vi i ei verd med synd og forgjengelegdom Alle: har fått feire lovnaden om frelse og fornying, L: fordi vi midt i dødens verd Alle: kan smake oppstoda. Frå Lima-liturgien K. UTGANGSBØN Kjærleikens Gud. Vi har delt vår smerte og våre tap med deg. Du er vårt håp i vår liding og lengt. Måtte vi finne fred i trua på at du viser di kraft sjølv i den kraftlause. Vis oss at din styrke kan utfalde seg også når vi er uvanleg svake. Du fordomsfrie Herre, hjelp oss å skape ei verd der ingen må døy åleine, og der alle kan leve med livsmot og utan frykt. Det ber vi om i Jesu Kristi namn. Amen! Frå hiv- og aidsmaterialet Éin kropp, Norden-FOCCISA 2006 L. VELSIGNINGA (Kan lesast av to personar) Måtte Herren, den allmektige, som er opphavet og endemålet for alt, velsigne deg, la deg trivast og vekse, la håpa dine gå i oppfylling og strevet ditt bere frukt. Han bevare deg frå alt vondt, vere ditt vern i fare og di tilflukt i angst. Herren la sitt ansikt lyse over deg liksom sola over jorda gir varme til den stivfrosne og glede til alt som lever. Han vere deg nådig når skulda vil kvele deg. Han løyse deg frå alt som vil skade deg, og gjere deg fri. Herren lyfte sitt åsyn på deg. Måtte han sjå di smerte og høyre di stemme, lækje og trøyste deg og gi deg fred, alt godt for lekamen og alt godt for sjela, kjærleik og lukke. Amen. Dette er det Herren vil, han som er frå æve til æve. Slik står det fast etter hans ønske for deg. Jørg Zink, tysk teolog, Ein hilsen til deg, Lunde forlag. s. 15

16 IV 3 FORSLAG TIL SONGAR Her er nokre songar som passar til temaet og tekstane denne dagen (i tillegg til dei som allereie er nemnde i opplegget): NoS (Norsk Salmebok) 1 28 Advent 707 Da jeg trengte en neste 721 Alt liv er kalt frem på ditt skapende bud 722 Gi fred, å Herre Gud, gi fred 733 Noen må våke Salmer 97 2 Tenn lys! Et lys skal brenne 52 Gud, ver oss alltid nær! 92 Vår himmelske Far, kom nær til oss i nåde 123 Stjernene lyser fremdeles i mørket Syng Håp 74 Fredens Gud, la det regne 76 I livets navn 93 Fordi han kom og var som morgenrøden (håpstango) 98 Solbarn, jordbarn 58 Se, jeg er med deg (utgang) V Annan informasjon Organisasjonar som arbeider med menneskerettar, nasjonal og internasjonal diakoni: Amnesty International: Arbeider først og fremst for å påverke styresmaktene til å sikre sivile og politiske rettar som ytringsfridom, rettstryggleik og fridom frå tortur. Sjå Kyrkjas Naudhjelp: Arbeider for grunnleggjande menneskerettar i land og regionar over heile verda. Sjå Kyrkjas Bymisjon: Arbeider i Noreg med prostituerte, rustiltak, psykisk helsevern, tiltak for barn, ungdom og eldre o.a. Sjå Kyrkjas Ressurssenter mot vald og seksuelle overgrep: Arbeider i Noreg som samtale- og møtestad, og som ein kompetansestad for kyrkja. E-post: post@kirkens-ressurssenter.no Sjå: FIAN (Food First Information Action Network): Arbeider for å sikre sosiale og økonomiske rettar som retten til mat og retten til å dyrke eiga jord. Sjå Norsk misjon i Øst: Arbeider spesielt for religionsfridom og for forfølgde kristne. Sjå VIL DU LESE MEIR? Til vidare lesing kan du gjerne velje: Håp for verden. Kirken og menneskerettighetene med bl.a. ein artikkel av biskop Gunnar Stålsett om menneskeverd og menneskerettar: Hva er da et menneske? Menneskerettigheter og kirken eit konfirmantopplegg for ein dobbeltime. Jeg var fremmed... eit studie- og idéhefte om kyrkja og den framande. KUI 1998 Materialet kan du bestille frå Den norske kyrkjas nord sør-informasjon, Postboks 799 Sentrum, 0106 Oslo, tlf.: OFRING VED GUDSTENESTA Vi tilrår offer til Aksjon Håp. Offer til Aksjon Håp kan de betale inn til kontonummer Aksjon Håp Pb 2785 Solli 0204 Oslo Meir informasjon om Aksjon Håp: sjå Oslokoalisjonen for trus- og livssynsfridom: Arbeider internasjonalt for trusfridom over heile verda. Sjå www. oslocoalition.no s. 16