Vi håpar at planen blir nytta i det daglege arbeidet med beitespørsmål i åra som kjem. Skjåk 27. januar Styringsgruppa BAKGRUNN

Transkript

1 BEITEBRUKS- OG BEREDSKAPSPLAN FOR SKJÅK FORORD Etter innspel frå fleire beitebrukarar vart beitebruksplan i Skjåk sett på kartet i 2003, da miljø og næringsutvalet vedtok å få utarbeidd ein beitebruksplan. Ute i planprosessen kom fylkesmannen med utspel til kommunane om utarbeiding av beredskapsplan for dyr i utmark. Plannemnda såg for seg at ein måtte prøve å innlemme beredskapsplanen i beitebruksplanen. Seinare vart saka fremma for formannskapet, som vedtok å utarbeide ein kombinasjonsplan, med status som kommunedelplan. Ei styringsgruppe med representantar frå Skjåk kommune, Skjåk Almenning, Skjåk beite- og sankelag og faglaga i jordbruket vart utpeika til å leie arbeidet med planen. Styringsgruppa har vore samansett på fylgjande måte: Sevald Sperstad frå Skjåk Bondelag/Skjåk Bonde og Småbrukarlag (leiar) Stig Aaboen frå Skjåk Almenning Sissel Skogheim frå Skjåk beite- og sankelag Ola Skrinde politisk valt av Skjåk kommune Susanne Ramstad Brenna, frå administrasjonen i Skjåk kommune (sekretær) Målsetjinga har vore å få til ein handlingsretta beitebruks og beredskapsplan som skal: - synleggjere verdien av utmarksbeitet og foreslå tiltak som kan sikre beitebruken for framtida - forebyggje konfliktar mellom beitebrukarar - forebyggje konfliktar mellom beitebrukarar og andre interessentar i utmarka - leggje vekt på beitebruken i kommunalt planarbeid Styringsgruppa vil takke alle som har kome med innspel i planprosessen. Vi er svært glade for det store engasjementet beitebrukarane synte i samband med innhenting av opplysningar om beitebruken i gamal tid. Elles har innspela som kom fram på grendamøta vi gjennomførte i stor grad kome til å prege planarbeidet. I forkant av planarbeidet har styringsgruppa hatt møte med Erling Skurdal frå landbruksavdelinga hjå Fylkesmannen. Under prosessen har det også vore møte med viltinteressene i Skjåk kommune. Til slutt vil vi takke Skjåk kommune for oppdraget med å lage ein beitebruks- og beredskapsplan, og dei i administrasjonen som har hjelpt oss med planen. Vi håpar at planen blir nytta i det daglege arbeidet med beitespørsmål i åra som kjem. Skjåk 27. januar 2006 Styringsgruppa BAKGRUNN

2 INNLEIING Mesteparten av Skjåk kommune er utmark, og bruken av utmarka til ulike formål har lange tradisjonar. Utmarksbeitet har alltid vore ein viktig ressurs for husdyrhaldet. Dei siste 50 åra har mykje endra seg. Utmarka har vorte ein arena for mange andre interesser enn dei som er knytt til landbruket. Og landbruket er endra, seterbruket har gått drastisk ned, færre bruk har dyr, samanslåing av gardar, nye samarbeidsformer m.m. Dagens bruk av og behov for beite kan gå på tvers av tidlegare hevd og bruk. Korleis utviklinga blir framover er det vanskeleg å spå om. Med beitebruksplan har ein eit planverkty å møte framtidige utfordringar med. Det var frå første stund ønskje om å dra beitebrukarane med i planarbeidet, da det er dei som sit inne med mest kunnskap om beitebruk og beiterettar. Informasjonsskriv vedlagt spørjeskjema vart sendt til dei med bruksrett i Skjåk almenning, og om lag hundre skjema kom innatt. I tillegg kom mange innom landbrukskontoret for å prate om beitebruk og beiterett. I prosessen vidare følgde gjennomføring av 3 grendamøte, møte med fylkesmannen og møte med vilt- og jegerinteresser, før nemnda for alvor sette i gang arbeidet med planen. Den ferdige planen er samansett av ein tekstdel og ein tiltaks- og handlingsdel. I tekstdelen har vi med bakgrunnsstoff og tek opp aktuelle problemstillingar. I tiltaks- og handlingsdelen prioriterer vi aktuelle tiltak med plassering av ansvar. Her blir og opplista tiltak i samband med beredskap. Vedlagt planen følgjer utarbeidd forslag til: Kommunal forskrift om forbod mot bruk av piggtråd Kommunal forskrift om bandtvang av hund Retningsliner for gjerde/ferist/felås i utmark Retningsliner for gjerding rundt hytter Avtale om løyve til å ta i bruk nytt beiteområde Avgrensing av planen: Planen tek ikkje for seg beitebruken og beiteretten til den enkelte gard Planen avgrensar seg til Skjåk kommune. Utøving av beitebruk i andre kommunar blir ikkje omfatta av planen. Kan her nemne at tal beitedyr frå Skjåk i Finndalen utgjer vel 400 storfe og vel 400 sau/lam, på Netosetra vel 100 storfe og vel 800 sau/lam Planen avgrensar seg til husdyr. Rein og anna vilt er halde utafor Vegetasjonskart manglar. Ikkje gjennomført kartlegging i Skjåk BEITERETTEN Allmenningsrett ligg til bygdelag som frå gamal tid har hatt slik rett. Beiteretten er del av denne eldgamle rettsinstitusjonen. Ein hadde rett til å beite med så stor buskap ein kunne vinterfø på bruket, og mjølkedyra (ku og geit) hadde førsteretten til beite i nærområda til

3 bruket eller setra. Juridisk har ein rett i heile almenninga, men i praksis har dei som etablerar seg først i eit område ein førsterett og andre kan ikkje etablere seg i det området dersom det er til vesentleg skade for dei etablerte. Beitebruken ordna brukarane seg imellom før, medan beiteordninga i dag er lagt til almenningstyret. Frå gjeting i gamle dagar til dagens driftsformer er mykje vorte annaleis. Særleg i eldre tider var utmarksressursane svært viktige, og kampen om beitet har vore årsak til mange tvistar og rettsaker. Gjennom domar, ved hevd, enkelte gonger ved arv og ved meir eller mindre godkjenning av dei etablerte beitebrukarane ser ein at enkelte bruk har skifta område. For å hevde seg rett i eit nytt område må ein beite der utan protestar i 50 år. Bruk som ikkje nyttar beiteretten over tid kan bli fortrengd slik at andre bruk kan overta retten, men den dagen bruket er i drift att står bruksretten ved lag, om kanskje i andre område. Det er truleg vi i dag har utmarksbeite til overs, likevel kan vi av ulike årsaker ane ein gryande kamp om dei beste og næraste områda. Utviklinga i samfunnet med konfliktfylt rovdyrpolitikk, stor-samdrifter med medlemmer frå forskjellige beiteområde og ei strukturendring med bakgrunn i økonomisk nedgang i næringa vil truleg medføre endringar som det er vanskeleg å sjå konsekvensane av i dag. BEITEBRUK FØR OG NÅ I tidlegare tider var det mange fleire einingar i landbruket i Skjåk. Ser ein i siste utgave av Norske gardsbruk(1998) var det registeret 353 bruk. Desse var fram til for relativt få år sia drivne som eigne bruk. Tal søkjarar om produksjonstilskot har gått ned frå 205 i 1995 til165 i Det betyr ikkje at større areal er ute av drift, men at meir jord ved bortleige er samla i færre einingar. Kvar gard hadde som oftast fleire dyreslag, men færre dyr av kvart slag enn tilfelle i dag. Kvar gard beitte i utmarka med nokre sauer, nokre kyr og ein geitflokk. Dyreslaga utfyller kvarande ved at dei foretrekkjer kvar sine artar og utmarka vart på det viset meir jamnbeita. Setrene var i bruk og beiteområda rundt seterstulane vart aktivt nytta. Dei som ikkje setra, sleppte dyra på utmarksbeite frå garden. Same kva tid på året det var kalving eller kjeing så var utmarka ein viktig forressurs gjennom heile sommarhalvåret. I dag er situasjonen ein heilt annan. Strukturendringar i landbruket har ført til at vi har færre foretak, men dei er større både i areal og på dyretal og med spesialisering på enkeltproduksjonar. Denne strukturrasjonaliseringa ser ut til å aksellere vidare, bl.a. ved at fleire slår seg saman i større samdrifter. Med krav om ferie for dyra, ser det ut til at utmarksbeitet har teke seg opp att litt dei seinare år, men da med større dyretettleik på avgrensa området, medan andre beiteområde ikkje blir nytta. Tidlegare henta sommarmjølkande kyr mykje av dagsforet i utmarka. I dag er det større krav til yting, som krev ei anna foring, og grovforet til kyr som mjølkar om sommaren blir i hovudsak henta på innmark. Sommarmjølkproduksjon er slik sett ein hemmande faktor for bruk av utmarksbeite. Opplegget hjå dei store samdriftene ser og ut til å medføre at færre beitedyr blir sleppte på utmarksbeite, enn om ein ser på kvart tilslutta bruk for seg sjølv.

4 Fleire samdrifter har dyr frå gardar med beiterett i forskjellige område. Ut frå tidlegare beitebruk må samdriftene fordele samdriftsdyra til forskjellige beiteområde etter kor bruka opprinneleg har hatt beiterett. Dette tykkjer fleire samdrifter blir for tungvint og arbeidskrevjande og ønskjer å få sleppe dyra samla i same området uavhengig av om alle har beiterett der eller ikkje. For å hindre nye gardar i å få hevda seg beiterett i feil område, må nye beitebrukarar inngå ei tidsavgrensa avtale med grunneigar. I dei fleste tilfelle er Skjåk Almenning grunneigar. Dei som frå før driv aktiv beiting i det aktuelle området må bli orientert/få uttale seg før ei avtale blir underskriven. Ved overbeiting må den med dårlegast/utan beiterett vike. ORGANISERT BEITEBRUK Da kontinuerleg gjeting av dyr på utmarksbeite meir gjekk over til jamleg tilsyn, melde det seg eit behov for organisert tilsyn. Lokale gjetarlag oppsto. For å samordne beitelaga rundt omkring i landet kom ordninga Organisert beitebruk i gang i Organisert beitebruk var frå starten av ei ordning for sau på utmarksbeite, men seinare har storfe og geit kome til. Lokale lag som samarbeida om tilsyn, salting og sanking slutta seg til Organisert beitebruk Skjåk beite- og sankelag vart starta på slutten av 80-talet, der det meste av småfeet og ein del storfe er med. I tillegg finst eit mindre beitelag som dekkjer eit avgrensa område i Billingsdalen. For å bli tilslutta organisert beitebruk må laga vera organisert i Brønnøysundregisteret. Av dyr frå Skjåk på utmark i 2005 var 90 % av sauen, 20 % av storfeet og 80 % av geitene medlemmer i eit av dei organiserte beitelaga. Det finst godt utvikla samarbeid utanom dei organiserte laga også. Skjåk beite og sankelag er det største laget og arbeider aktivt med tiltak for å redusere tap av dyr på beite. Det er investert i samle og skillekveer, sperregjerder, bruer, gjetarhytter, sambandsutstyr og vakttelefonordning. Skjåk beite- og sankelag har utarbeida reglement for sau, og driv aktivt informasjonsarbeid via skriv, plakatar m.m. Framover må det arbeidast for å få til ennå betre organisering, bl.a få fleire storfe med i beitelag. Organiserte beitelag får etter søknad tilskot for dyra som går på utmarksbeite. Nytt frå 2005 er at organiserte lag og kan få tilskot til lønna tilsyn. VERDIEN AV UTMARKRESSURSANE Hausting av utmarka var tidlegare ein særs viktig ressurs. Det var hamning, uttak av ved, lauv, måså, bær, kjøtt, fisk, husvyrke, solveris,hesjestaurar, vegstikk, hafeillvyrke m.m. Nytting av utmarksbeitet var viktig i husdyrhaldet. For å få fora flest mogleg dyr over vinteren vart det hausta foret disponert så det heldt akkurat og knapt nok det. Uttrykket vårknipa er eit kjent uttrykk.

5 Det er gjort utrekningar på kor mykje beitedyra haustar gjennom ein beitesesong. Dyr på 8 vekers utmarksbeite i Skjåk 2005(søknad prod.tilskot august): Sau og lam Storfe Ku Geit og kje Hest Fleire faktorar spelar inn slik at tala varierer, men grovt kan det reknast med at Storfe kan ta opp 4 foreiningar pr dag (6.600 kcal) Sau/lam 1 foreiningar pr dag (1.650 kcal) Geit 1 foreiningar pr.dag (1.650 kcal) Foropptak i utmarka i Skjåk beitesesongen 2005: Dyr Energiopptak rekna Energiopptak etter 8 veker Verdi av energiopptak etter 8 i foreiningar pr. dag i foreiningar veker med foreiningspris kr Sau 4579 x 1= x 56 = Kr x = kr Ku 695 x 3= x 56 = Kr x = kr Geit 439 x1 = x 56 = Kr x = kr SUM Kr Dette tilsvarar eit areal på ca dekar dyrka mark. Det var her rekna med 8 veker på utmarksbeite, som er minimumskravet for å få tilskot. I praksis går mange av dyra på utmarksbeite i ei enda lengre periode, kanskje dobbelt så lenge (16veker). Sauen er dyreslaget der produksjonen er basert på utmarksbeite. Sauen dominerer i utmarksbildet, og blir kalla utmarkas slåttekar. Ein tek her med eit eksempel på verdien av utmarksbeite omsett til den betalinga gardbrukaren får for slaktet: Hjå eit lam som ti-doblar fødselvekta fram til hausten, skjer ca.70% av veksten på utmarksbeite, dvs at 35kg av eit haustlam på 50kg er utmark. Reknar ein med slakteprosent på 40 og kr. 30 i betaling pr. kg, slaktar utmarksdelen av lamma i Skjåk for ein førstehandsverdi på 2 millionar kroner. Dette enda Skjåk berre er ei lita saukommune. Ein kan lage liknande reknestykke for andre dyreslag, og i sum konkludere med at utmarka representerer store verdiar! BEITING DYRAS BEITEVANAR - BIOLOGISK MANGFALD Mange faktorar som jordsmonn, temperatur, nedbørshyppigheit og mengde har innverknad på beitekvalitet og -mengde. Biomasseproduksjonen og beitekvaliteten går ned utover sommaren, medan hjå dyr i vekst aukar matbehovet utover i beitesesongen. Det kan resultere i minkande tilvekst utover seinsommaren. I skogen blir beitet fortare gamalt enn til fjells, der det blir ny groe og friskt beite etterkvart som snøen forsvinn.

6 Vegetasjon blir påvirka av beitetrykk, val av beiteplanter, dyretrakk og andre faktorar. Forholdet mellom beitedyr og vegetasjon er eit samspel. Somme planter blir redusert av beiting, andre dreg fordelar. Beitetrykket har og stor effekt, ved hard beiting vil berre dei mest hardføre plantene overleve, og tal planteartar minke. Dyretrakk kan gje rom for spesielle planter men vera øydeleggjande for andre. Utan beiting gror det til med skog og buskas. Leveforholda til ulike planter endrar seg i ei attgroingsfase. Planter som krev ljos vil gå attende når tresjiktet stengjer for ljoset. For andre planter kan tresjiktet vera gunstig, fordi det reduserer fordampinga og jorda held betre på råmen. Men får attgroinga gå sin gang går utviklinga mot færre og lågareståande planter. I tidlegare tider var husdyrhaldet jamnare fordelt og lite spesialiset og sambeite mellom ulike dyreslag vanleg. Det gav eit jamnare beitetrykk.undersøkjingar viser at beiting gjev større artsrikdom. Beitedyra gjer og ein stor innsats ved at dei held oppe råk og stigar. Dette lettar framkomsten for utøving av bl.a friluftsliv i utmarka. Det er stor forskjell på korleis ulike dyreslag beiter og kva planter dei foretrekkjer. På grunn av forskjellige beitevaner hjå husdyra kan sambeite gje gode resultat.. Geita har det mest varierte forinntaket. Geita foretrekkjer urter framfor grasplanter Geita skil seg og ut frå dei andre dyreslaga ved at ho beiter meir lauv og skot frå tre og busker, og gneg bark frå både bartre og lauvtre. Sauen et og ein del lauv, og har elles ei nokonlunde lik fordeling på urter og grasartar. Hest og ku er først og fremst grasetarar. Elles foretrekkjer småfeet turre plassar, medan storfe gjerne kan beite på meir myrlende. Alle beitedyra trivst betre i åpent lende enn i tette kratt. Opptak av planteslag hjå ulike husdyrartar i % Gras Urter Tre og busker Sau Geit Storfe (Skurdal: Beiting i utmark 1997) Dyra har forskjellige måte å beite på, ut frå anatomi og ernæringsfysiologi. Hesten samlar graset med mulen og bit over. Hesten har fortenner både i over- og underkjeven og klarar å gnage snauare enn dei andre beitedyra. Storfeet ser vi er meir aktive med tunga i tillegg til bruk av tennene. Anatomien gjer at storfeet foretrekkjer plantene i ei viss høgde. Sauen og geita har kløyvd overleppa, og brukar denne aktiv saman med underkjeven. Smalare nase enn dei større dyra, gjer at småfeeet kjem lettare til for å velgja ut den planta dei ønskjer. Sau, geit og storfe har tenner berre i underkjeven. Fordøyingssystemet til hesten er annaleis enn til sau,geit og ku. Hesten utnyttar foret dårlegare, og brukar derfor mykje tid til beiting, medan sau, geit og ku tyggjer drøv i lengre perioder av døgnet. ATTGROING Ser vi bilde frå like etter 1900 har vi nesten vanskeleg for å tru at landskapet var så åpent. Rundt setrene var det fritt for skog, der det i dag er ugjennomtrengeleg grunna tett bjørk. Eitt høgt beitetrykk både rundt setrene og elles, held seg oppe til ca. midt på 1900-talet. Etter kvart vart det færre som setra og attgroingsprosessen rundt seterstulane kom i gang.

7 Geita(60% av beitinga tre og busker) må få æra for å vera den viktigaste landskapspleiaren, og det er åpenbart at når geittalet gjekk nedover, gav dette seg utslag i raskare oppslag av buskas. Kan her nemne at Skjåk var ei av dei største geitkommunane i landet rundt Det gror att overalt rundt oss og tregrensa stig. Forskarane har ulik meining om årsaka, men frå midten av 1900 talet og framover var nok reduksjon av beiting viktigaste årsaka. I seinare år må klima trekkjast inn som ein vesentleg faktor. Skal utviklinga berre få gå sin gang, eller er det mogleg med tiltak? Det har vore sagt at for å halde dagens nivå, må tal dyr på utmarksbeite aukast til det dobbelte. Å gjenskape slik det var for år sia ser håplaust ut. Sjølv om mekanisk rydding aldri kan erstatte dyremulen, kan det vera aktuelt å rydde først og så sleppe på beitedyr for å halde nede nye oppslag. Det kan bl.a. gjerast ved at område ein ønskjer skal bli rydda blir inngjerda. Elles må det stimulerast til beiting i område som i dag er lite brukt og/ eller er i ferd med å gro att. Kanskje ei økonomisk godtgjersle kan vera ein stimulans for å ta i bruk att slike beiteområde. Attgroinga og kampen for kulturlandskapet er ei oppgåve alle må ta ansvar for, for det er samfunnsutviklinga, sentral landbrukspolitikk, dårlege kår for landbruket som er årsak til nedgang i beitebruken, og prisen for å rette opp att må heile samfunnet bera. Klimaskapte forhold er vi og alle med og bidreg til. Tiltak for å dempe/redusere attgroinga: Mekanisk rydding med etterfølgjande beiting Kartlegge ubrukte/reduserte beiteområde og stimulere til å ta opp at beitinga der Ryddeaksjonar der alle deltek Gratis uttak av ved SETERLANDSKAPET Seterbruket var frå gamalt av svært omfattande i Skjåk, og det var vanleg at kvar gard i Skjåk setra. Ein var så avhengig av utmarksressursane og det husdyra kasta av seg, at gardsdrift utan setring var utenkjeleg. Det var heller ikkje uvanleg at ein gard hadde to setrer. Heimsetra låg nærmast garden og gjorde det mogleg å nytte vår- og forsommarbeitet i lågareliggjande strok. Seinare på sommaren flytta ein høgare til fjells med buskapen, for å nytte fjellbeitet. I Skjåk, Lom og Vågå er det tilsaman 181 seterrettar tillagt gardar i Skjåk. Dei fleste setrene ligg i setergrender. I Skjåk ligg dei fleste setrene i Skjåk Almenning. Utanom Skjåk har skjåkverar setrer eller seterrett på Neto, Bøverkinnhalsen og Leirdalen i Bøverdalen, og på Vangen, Sterringje, Breistulen, Odden og Klomsroe i Finndalen Etter krigen har seterbruket gått nedover og i 2005 var det berre 7 i Skjåk som setra på tradisjonelt vis. Attgroinga rundt seterstulane er eit tydeleg teikn på nedgangen i setring Sjølv om det nok i dag og blir sleppt beitedyr, var både totaltalet større og utnyttinga av beiteressursane ved sambeiting betre. Uttak av ved og trevyrke rundt seterstulane var og med på å halde landskapet åpent Tidlegare vart det slegi på dei fleste seterkveer, og før bilen og traktoren kom, vart høy dei ikkje brukte på setra lagra i løer og frakta heim på vinterføre. Ein del kveer blir slått i dag og, men beiting av seterkveene er nok mest vanleg. Tilskotsordningane i landbruket er på vriding over til meir miljøretta tiltak. Eit eksempel er tilskot til setring som har auka.

8 Det blir og gjeve ekstra tilskot til både slått og beite på seterkveene. Setra- seterlivet og landskapet rundt ber på ei kulturhistorie med fysiske oog immatrielle kulturminne vi må ta vare på, og forhåpentlegvis blir setrene og i framtida ein ressurs for bygdene. Bortsett frå attgroing og hus til nedfalls ved ikkjebruk, er dei fleste seterstulane i Skjåk stort sett inntakte utan at fysiske inngrep har danna sår. Tiltak for å betre/hindre forverring av seterlandskapet i framtida: Informasjon Innføre sikringssone rundt seterstulane Prioritere rydding/beiting rundt seterstulane Der det alt er for attgrodd til at beitedyr klarar å åpne opp, må det ryddast mekanisk For å hindre meir attgroing, må fleire beitedyr sleppe til Slepper ikkje setereigarane sjølve nok dyr, må dyr frå andre beiteområde sleppe til Beste beiteryddaren er geita. Leige inn geiter og la dei gå i inngjerda soner rundt stulane. Tap av beite ved omdisponering til andre formål, må kompenserast med avbøtande tiltak HYTTEBYGGING Frå gamalt av vart det mura primitive steinbuer og innsmogoer i fjellet til bruk i samband med jakt, fangst, fiske, til dels også ferdsel, eller i samband med gjeting og ettersyn av husdyr. Dei fleste av desse er i dag rekna som herrelaust gods, dei står opne, og kven som helst kan bruke dei. Alt lenge før 2. verdskrigen byrja det å koma opp enkle buer/hytter med trekonstruksjonar nokre stader i utmarka i Skjåk. I lang tid frametter skjedde lokaliseringa i nærleiken av vatn og vassdrag, og grunna bruken i samband med nytting av fiskeressursane vart den alminnelege nemninga fiskebuer. Ofte vart det sett opp båtnaust i nærleiken. Nokre buer/hytter kom opp på eller ved seterkveer. Fyrst langt seinare vart det i Skjåk Almenning oppretta punktfeste på bygningane mellom almenninga og dei som hadde sett opp, eller arva buene. Frå 1960-talet auka utparselleringa av tomter, utan at nokor form for planlegging låg til grunn. Med betre råd og meir fritid, ynskte mange å ha ein enkel heim nummer to for avkopling. Storleiken og standarden på husvera auka ettersom tida gjekk. Nytt var det å feste burt tomter også til utanbygsbuande personar. Fyrst på slutten av 1980-talet fekk ein ei utbygging tufta på reguleringsplan med kartdel og reguleringsføresegner. Pr er det i heile Skjåk vel 600 hytter. I samband med rulleringa av kommuneplan med arealdel for Skjåk kommune, har Skjåk Almenning kome med innspel om å få vurdert ytterlegare hyttebygging i nærare kartfesta

9 område på eigedomen. Hyttebygging kan vera kontroversielt mellom anna i høve beitebruk og setring. Beiteretten er av dei eldste rettane vi kjenner til, og den er ein av dei grunnleggjande bruksrettane i både bygdealmenningar og statsalmenningar. Tiltak for å hindre/dempe konflikter: God planlegging Informasjon-dialog, Få dei reelle interessemotsetnadene opp i dagen Gode høyringsprosessar Kompenserande og avbøtande tiltak frå tiltakshavar si side i høve dei som vert skadelidande i samband med nyttinga av beiteretten og eller/i høve seterstulane o Gjerding og sperregjerder o Ferister o Finne fram til og leggje til rette i nye eller tilgrensande beiteområde o Vegetasjonskartlegging o Kulturbeite i utmarka o Landskapspleie/vegetasjonskontroll o Buffersoner rundt seterstulane o Bruke festekontrakter som synleggjer beiterettane og hytteeigarane sitt ansvar, rettar og plikter i høve beitedyr og utøvinga av beiteretten. GJERDEHALD Dårlege gjerder har vorte eit stort problem for beitebruken. Frå gamalt av skulle alle gjerder haldast i stand frå Krossmesse til Hallvardsmesse (3.mai til 14. oktober) Fleire og fleire bruk avviklar husdyrhaldet og gjerdehaldet blir ikkje følgt opp. Ved bortleigde blir det ikkje inngått avtale om kven som skal vedlikehalde gjerda. I det heile er gjerdehaldet skrøpeleg mange plassar. Det gjeld trådgjerde, piggtråd, men og vanlege stakitthafeiller. Forutan at dyr kan bli skadelidane, er det og ei anna side. Dårleg vedlikehald av gjerde åpnar for at beitedyr kjem inn på annan manns eigedom. Dette framprovoserar ofte irritasjon som i verste fall går seg utover dyra. Dyreeigar er heller ikkje glad for at dyra får uvanar ved å koma inn på annan manns grunn. I tider da beitedyra blir uroa i beiteområda, ikkje minst grunna aukande tal rovdyr, søkjer dei ned til bygda der dei føler seg tryggare. Finn dei da eit glopp i ei hafeille, fristar den grøne marka innafor. Grunneigar pliktar å halde gjerda mot utmark i stand. Ønskjer grunneigar ved bortleige å frigjera seg frå ansvaret, må dette avklarast i leigeavtale. Ved oppsetting av gjerde og vedlikehald av gjerde må ein ha alle beitedyr i tankane. Skal både storfe og småfe haldast ute, skal det til eit solid gjerde. Gjerdet skal oppsetjast og vedlikehaldast slik at det ikkje er til fare for dyr. Dette må dei som har ansvar for gjerda ta tak i og gå over gjerda kvart år. Kva lidingar dyr blir utsett for ved å vikle seg inn i piggtråd, kan vi kanskje tenkje oss, men nedsigne, forfalne trådgjerde har og vore årsak til mang ei dyretragedie. For villdyr er gjerda ein fare heile året. Om sommaren kjem husdyra i tillegg.

10 I utmark kjem det og opp eitt og anna sperregjerdet. I dei seinare år har straumgjerde kome meir i bruk. Desse gjerda krev omtanke for både tamme og ville dyr når avgjerd om korleis dei skal vera blir teken. I anleggområde kan beitedyr koma seg innpå område som kan vera farleg for dei. I hyttefelt og boligfelt utan inngjerding er beitedyr eit irritasjonsmoment for bebuarane. Tiltak for å hindre/dempe konflikter og ulykker: Retningsliner for oppsetting og vedlikehald av gjerde i utmark Grunneigar pliktar å halde gjerda mot utmark i god stand Skjerming rundt hytter/hyttefelt og boligfelt Forbod mot piggtråd Grunneigar kontrollerer gjerda kvart år Informasjon Beiterett og gjerdehald inn i nye planar Ved anna arealbruk må utbyggjar setja opp og vedlikehalde gjerde. VEGAR OG TRAFIKK I høve til tidlegare tider har det skjedd ein stor trafikkauke, med påfylgjande problem for aktive beitebrukarar. Det er dyreeigarar som ikkje tør sleppe dyra sine i beiteområda på grunn av trafkken. For dyra er det naturleg å trekkje ned til vegen og følgje den ved forflytting. Da kjem dei fort ut av sitt beiteområde, og kanskje hamnar på plassar der dei er lite velkomne. Likeeins er det naturleg for dei å beite i grøne tilsådde vegskråningar for så å kvile seg på den varme grusen/asfalten. Biltrafikken kan og skræme dyrefamiliar frå kvarandre. Særleg utsett er sauen dei første vekene på utmarksbeite. Kjem søye med lam frå kvarandre kan resultatet bli at lamma bukkar under, eventuelt blir gåande morlause og misser morsmjølka og den tryggleiken mora gjev. Dei blir eit lett bytte for rovdyr og fugl. For ei einsleggåande mjølkesprengd søye kan utfallet bli betent jur som og kan ende i døden. Vi må og berre sjå i augo at å koma seg lett ut i terrenget via veg gjer at tjuvslakting heller ikkje kan utelukkast. Det gjeld både husdyr og vilt. Trafikk i samband med utbygging kan i anleggsperioder verke forstyrrande. Motorferdsel i utmark utanom bilveg har fram til nå ikkje vore noko stort problem for beitebruken i Skjåk, men ein kan sjå for seg at dette kan auke da det stadig kjem på marknaden nye farkostar. Tiltak som kan løyse/dempe moglege konflikter: Gjerde mot trafikkert veg, for å hindre dyr å koma ut på vegen Ferister og sperregjerder for å hindre dyr å koma på avvegar Redusert fart i beiteområda Vegskilting om beitedyr Rydde vegetasjon langs vegane Bom på skogsvegar/periodevis stenging Grind hindrar unødvendig kjøring

11 Unngå situsjonar/tiltak som lokkar dyra ned til bilveg (for eksempel tilsåing i vegkantar) Kantslått Kommunen må definere vegane, og håndheve lovverket. ROVDYR Det har gjennom alle tider vore konflikt mellom tamme husdyr og rovdyr. Husdyra er utvikla til å bli tamme og snille dyr. Dyr som får stell og omsorg frå menneskja. Rovdyra må leve på dei vilkåra naturen byr på, finne seg mat når behovet og moglegheita er der. Ungane må opplærast av foreldra. Sett frå menneskja sin ståplass blir slik opplæring sett på som utøving av massakrer når jervtispa med ungar går laus på for eksempel ein sauflokk. I tidlegare tider fylgde gjetarar husdyra og kunne verne dei mot angrep. Med aksept frå det offentlege om å bekjempe rovdyra, gjekk talet på rovdyr nedover på 1900-talet. I dag er dette heilt annaleis. Rovdyra er verna. Tida har endra seg og næringa har i dag ikkje økonomi til løne gjeting. Jamleg tilsyn stort sett utført av dyreeigarane sjølve har vorte erstatninga. Med vernet har talet på rovdyr auka. Det ser ut å vera umogleg å verne husdyra for rovdyrangrep. Ingen maktar å følgje dyra på fote døgnet rundt. I nyare tid her i Skjåk herja jerven vilt på 60-talet. Fleire bruk gav opp småfehaldet. Skotpremiane var høge og fleire jervar måtte bøte med livet. Stamma vart såpass redusert at det vart til å leva med. At ein og annan jerven for rekande vart godteke, for å få utrydda jerven må seiast å vera godt som umogleg. Etter herjingane på 60-talet var det stilt til på slutten av 80-talet. I 1989 vart det dokumentert jervedrepen sau både i Sekken og på Sotflya. Så auka det gradvis på opp gjennom 90-åra. I dag rek det jerv i alle beiteområda i Skjåk. Tapstala har vorte så høge, at tålegrensa er nådd. Eit anna rovdyret som tek sau og lam er gaupa. Reven kan og vera ein farleg kar, særleg om våren når lamma er små. Farleg, men ikkje fullt så påakta er ørna. Ørna er nok ein større skadegjerar enn kva som er dokumentert. Mindre dyr er i fare når ørna er på tokt etter mat. Vi kan heller ikkje utelukke ulven. Det har vore observasjonar av streifdyr, men ingen dokumentasjon av husdyr drepne av ulv i nyare tid. Bjørnen er attende i Skjåk.Vi har vore forskåna for bjørnen i lang tid, men nå er det slutt. I 2005 vart det i Skjåk dokumentert 8 sauer drepne av bjørn. Bjørn tek først og fremst vaksen sau. Tapstala frå beitesesongen tyder på at bjørn har teke langt fleire dyr enn kva som er dokumentert, da tap av vaksen sau har auka mykje i forhold til tidlegare år. Større husdyr er heller ikkje trygge for dette rovdyret. Oversikt over sautap i Skjåk for åra 1990, 1995, 2000 og 2005: ÅR SLEPPT SLEPPT SLEPPT TAP TAP TAP TAPS% TAP% TOT VAKSNE LAM TOTAL VAKSNE LAM TOT. VAKSNE LAM TAP% ,70 4,48 3, ,49 7,89 5, ,8 15,0 10, ,2 7,8 6,5

12 Oversikta ovafor fortel oss at tal sau sleppt på utmarksbeite går nedover. Fleire årsaker til det, men rovdyra må nok ta sin del av skulda. Tap av sau/lam på utmarksbeite lar lege på vel 10% frå slutten av 90-åra. Sjølv om bjørn var med og auka tapsstatistikken på vaksen sau i 2005 gjekk totaltapet ned, og størst nedgang på nordområdet. Uttak av skadejerv må tilleggjast ei betydeleg årsak til denne nedgangen. Husdyr angripne av rovdyr blir utsett for store pinsler. Dyra blir urolege i hamn og søkjer ned til bygda att. Trivselen blir redusert og tilveksten og slaktevekta mindre enn i ein normal situasjon. For dyreeigarane medfører rovdyrherjingane mykje ekstraarbeid og ei psykisk påkjenning. Det blir ekstraarbeid gjennom beitesesongen med å samle saman og følgje inn i beiteområda att dyr som er skræmde ned i bygda. Om hausten blir det mykje ekstraarbeid med leiting etter dyr som har vorte borte. Avlsarbeid som møysommeleg er drivi gjennom fleire år, blir tvert ødelagt. Dyreeigarar blir oppfordra til å iverksetja rovdyrførebyggjande tiltak. Skjåk beite- og sankelaget har utarbeida eit reglement saueigarar skal følgje. I regi av Skjåk beite- og sankelag er det og oppretta eit tilsynskorps som kan rykkje ut når det er funne dyr drepne av rovdyr eller når det er mistanke om rovdyr i eit beiteområde. Det er og oppretta ein døgnåpen varslingstelefon, dit observasjonar, beskjedar m.m. kan meldast. I tillegg skal dyreeigarane ut minst ein dag kvar veke for å sjå etter dyra sine. Pr. i dag ser ein ikkje alternativ som kan hindre rovdyrangrep. Næringa ser med uro på det aukande tal rovdyr. Eit bestandsnivå om lag som i 70-åra vil kunne aksepterast. Eit levande kulturlandskap let seg ikkje foreine med stadig veksande rovdyrstamme Tiltak for å oppdage og minske tap av dyr grunna rovdyr: Alle dyrehaldarar skal følgje lover og reglementet for beitedyr i utmark Godt tilsyn Gode varslingsrutiner Ha eit etablert og oppdatert jaktlag som kan rykke ut straks fellingsløyve blir gjeve Ved fellingsløyve i ordinær jakttid la storviltjegerar utanom jaktlaget få lov til å skyte Må bli lettere å få fellingsløyve på skadegjerarar Stimulere til lisensjakt på jerv om vinteren SKOGBRUK Sett frå skogbrukshald, var geita som det nå berre er lite av eit uhyre å få borti skogen. Geita berker trea, med dei følgjer det får. Nå er geita mest borte og skogen gror att. Beitebruk og skogplanting har heller ikkje alltid gått så bra i hop. Dyra plukker opp dei nye plantene, og større dyr trakkar sund i plantefelta. Men det viser seg vel at når geita er borte og tilgang på annan mat er tilstrekkeleg, går ikkje andre husdyr på dei små barplantene. Det beste for skogen er slett ikkje at beitedyra blir borte. Eit visst beitetrykk har heller positiv verknad. Ved tømmerhogst kan drivingsvegar, råk bli stengde av hogstavfall, og beitedyra må finne nye traséar. Skogsvegar blir omtala i eit anna kapittel.

13 Tiltak for å hindre/dempe konflikt: Råk må ryddast etter tømmerhogst Område kan inngjerdast i ømtålelege perioder Åpne opp(rydde skog) for å betre tilgangen til beite ANDRE NÆRINGSINTERESSER/ INFRASTRUKTUR Næringsinteresser i utmark utanom landbruk er og omtala under andre tema. Vegar, reiselivsbedrifter, kraftutbygging er aktivitetar som kan påvirke beitebruken. Vegar gjennom beiteområda er tidlegare omtala. Kven skal det takast mest omsyn til? Kven kom først og har beste retten? Eventuelle tiltak er tidlegare nemnd. Utviking av utmarksbasert reiseliv og problem som kan oppstå blir teke opp under reiseliv/friluftsliv. Ved større utbyggingar og inngrep kan det oppstå forhold som kjem i konflikt med beitebruken. Trafikk kan forstyrre beitedyra. Naturlege hinder kan bli øydelagt. Diverse tillaga innretningar kan for beitedyr bli farlege feller. Tiltak for å dempe/hindre konflikter: Tiltakshavar må gje støtte til kompenserande tiltak for ulemper påført beitebruken Tiltakshavar må gje støtte til kompenserande tiltak for redusert beite Tiltakshavar må iverksetja tiltak for å sikre område som er farlege for dyr Tiltakshavar må erstatte ulemper tiltaket på sikt kan føre til JAKT-/VILTINTERESSER Det hender ein kan sjå konturane til konflikt når ulike interesser i utmark støyter saman. Men stort sett går det bra her i Skjåk. Frå viltinteressene si side kan det hevdast at sperrgjerder i utmark hindrar ferdselsvegar til hjortevilt. Det har og vore teoritisert om at husdyr og vilt kan ødeleggje beitet for kvarande,men ekspertane er ueinige. I jakta om hausten oppstår det nesten kvart år kinkige situasjonar, der jakthundar har angripi/jaga sau. Elles har dyreeigarar stor nytte av jegerarane, da dei varslar om dyr dei ser ute i jaktfelta sine, og på det viset sparar gardbrukarane for leiting. Jegerar er og flinke til å melde frå om skadde dyr, funn av kadaver, observasjon av skadegjerar m.m. Sett frå beitebrukarane si side er ulempene med viltet i utmark relativt småe, men det kan sjølvsagt irritere når viltet et opp saltet for husdyra, eller når store reinsflokkar kjem farande og skræmer sauen. Jakttider i Skjåk 2005: Rein Elg Hjort Rådyr Harejakt Rype Rev 20/8-10/9 25/9-31/10 15/9-15/11 25/9-23/12 10/9-28/2 10/9-28/2 15/7-15/4 Hjortejakt i private felt varer fram til Tiltak for å dempe/hindre konflikt: Utveksle informasjon/kommunikasjon Jegerane må ha kontroll over hundane Retningsliner for sperregjerder Dyreeigarar må reagere på beskjed om funne dyr

14 FRILUFTSLIV/TURISME/REISELIV/HYTTELIV Auka ferdsel i skog og mark kan vera både positivt og negativt for beiteinteressene. Ved auka trafikk kan kanskje rovdyr haldast litt på avstand, skjønt i dag ser det ikkje ut til at dei er redde for noko. Generell auka ferdsel medfører at skadde, daude dyr, dyr på avvegar m.m. kan bli oppdaga. Erfaringa er at dei fleste prøver å varsle eigar eller andre om det dei ser. Derfor viktig at dei som ferdast i utmarka får informasjon om beitebruken. Det er viktig at grinder blir attletne og at avfall farleg for dyr ikkje blir attliggjande. Men kanskje største trussel for beitedyra er laushundar. Sjølv om det er bandtvang, blir hundar sleppte lause utan kontroll. Det er ikkje uvanleg å høyre om hundar som har angripi husdyr. Mange hytteigarar opplever å bli forstyrra av bjøller, rauting og brækjing, og kanskje det som er ennå verre, møkk på dørahella og rundt hytteveggen. Slik vil det måtte bli når hytta er bygt i beiteområde. Noko anna er at hytter eller andre installasjonar kan vera slik bygde at dei kan vera til fare for dyr. Dyra kan for eksempel krype innunder og bli sitjande fast, koma opp på taket og dette ned. Dyr kan få ståltråd, bøtter e.likn. tredd innpå hovudet eller føtter. Farleg avfall eller etsande vesker er eit anna faremoment. Tiltak for å dempe/hindre konflikt el. ulykker: Skjerping/utviding av bandtvangtida Skjerming rundt hytter og hyttegrender Hytteigar må bli gjort merksam på ulemper beitedyra kan medføre, og kva rett dyra har Beitebrukarar må få kompensasjon for redusert beite Oppslag med informasjon i hyttefelt/ved turistbedrifter/i turområda Unngå saltingsplassar for tett innpå hytter/turistbedrifter Gjerde rundt parkeringsplassar VERN AV UTMARK Det meste av utmarka i Skjåk er i ferd med å blir verna i ei eller anna form. Forvaltninga av verneområda må ikkje skape hinder for utøving av beitebruken ei heller vera til hinder for å gjennomføre tiltak i samband med utøving av beitebruken. Ein tenkjer her på beitebuer, transport av salt, tiltak for å halde dyra innafor beiteområda, moglegheiter til å transportere dyr til/frå/i det verna området Vernet må ikkje gjeva eit sterkare vern for rovdyr, anna enn at skadedyr kan takast ut.. Området må forvaltast lokalt for all framtid. DYREVELFERD/BEREDSKAP Planen skal vera beitebruk og beredskapsplan for beitedyr i utmark. Planen skal da og ta for seg tiltak for å oppretthalde/forbetre dyras ve og vel. Ved å gjennomføre dei tiltak som er opplista i planen, og for beitebrukarane å følgje lover og reglementet for dyrehald skal mykje av det førebyggjande vera på plass. Tiltak og ansvarsplassering opplista bakarst i planen.

15 Ein nemner her opp dei viktigaste tiltak som må iverksetjast for å ta vare på det dyrevernsmessige: Grunneigar kontrollerer gjerder på inn- og utmark før kvar beitesesong Kommunale retningsliner for gjerder i utmark Huseigar kontrollerer bygningsmasse i beiteområda Kartlegge reserveareal for akutt skifte av beiteområde Tidlegsanking må gjennomførast viss det skjer uforutsette hendingar av større omfang Oppdatert kommunalt jaktlag Tilsynskorps i beredskap Varslingstelefon døgnet rundt i beitetida(gjeld alle beitedyr i utmark) Håndheve strengt båndtvangtida, utvide til 15.oktober Berre sleppe robuste dyr på utmarksbeite Nødvendig pleie/behandling før beiteslepp Transportmiddel til dyr skal vera godkjent av Mattilsynet Tilsyn av dyr i utmark minst 1 gong for veka Beredskap ved rovdyrangrep, brann eller andre uforutsette hendingar Sanking vera unnagjort før frosten og snøen kjem. Hovudsanking av beitedyr før 1. oktober. BEITEUTVAL Nemnda for beitebruks- og beredskapsplan foreslår at det blir oppretta eit beiteutval. Kommunen, næringa og grunneigar bør vera representert i utvalet. Ut frå dagens politiske organisering bør utvalet vera eit utval under miljø- og næring. Utvalet sine oppgåver: Ta opp utmarksrelaterte problem Halde seg oppdatert på forhold som kan virke inn på beiteretten Pådrivar i planarbeid Meklingsinstans AKTUELLE LOVER OG FORSKRIFTER Lov om ymse beitespørsmål (beitelova) av 16. juni Lov om tilskiping av jordbruket (jordlova) av 18.mars Lov om grannegjerde (gjerdelova) av 5. mai 1961 Lov om dyrevern (dyrevernlova) av 20. desember Lov om hundehald (hundelova) av 4.juli 2003 Lov om ansvar for skade på bufé ved hund og liknande av 9. juli 1926 Lov om viltet (viltlova) av 29. mai 1981

16 Lov om avgrensing i retten til å sleppe hingstar, okser, vérar og geitebukkar på beite (hanndyrlova) av 6. mars Lov om tiltak mot dyresjukdommar (husdyrlova) av 8. juni 1962 Forskrift om hald av storfe av Forskrift om hald av småfe av Forskrift om hald av hest av LITTERATURLISTE: Meråker kommune Beiteplan for Meråker kommune. Vågå kommune Beitebruksplan Lesja kommune. Beitebruksplan for Lesja kommune Dovre kommune Beitebruksplan Oppdal kommune. Beitebruksplan Skurdal, E. 1997: Beiting i utmark. Landbruksforlaget

17 17 TILTAKS OG HANDLINGSPLAN. (Omfattar mange tiltak, da beredskapstiltak er medteke) Tiltak Målsetting Ansvar Oppstart Merknad Informasjonstavler i utmark. Auke kunnskapen om beitedyr og beiterett hjå dei som brukar utmarka Grunneigar, kommunen og beitelag Oppstart i 2006 Fortløypande oppfylging Gjerdehald mot utmark Kompensasjon for tapt eller redusert beite ved omdisponering av areal Tidsavgrensa beiteavtaler I Skjåk har grunneigar gjerdeplikt mot utmark. Ei klarare ansvarsplassering vil redusere konfliktane ved beiting. Støtte beitefremjande tiltak i utmarka Kan gjera det det mogleg å sleppe dyr i andre/nye beiteområde viss nok beite Grunneigarane Frå beitesesongen 2006 Skjåk Almenning og andre tiltakshavarar Grunneigar og den enkelte beitebrukar/ samdrift Skjåk Almenning lagar retningslinjer ved omdisponering i sine områder 2006 Avtaler gjev ikkje nye brukarar beiterett i eit område. Bandtvang for hund Innføre bandtvang frå 1. april 15.oktober Skjåk kommune 2006 Lagast kommunal forskrift Sikring av farlege installasjonar i utmark (bygningar, bruer, gjerde m.m.) Forebyggjande tiltak mot rovviltskadar (uttak av skadevaldar, tilsynsmidlar) Opprette beiteutval Fjerne/vedlikehalde farlege gjerder og anna skrap Hindre at bufe går tapt p.g.a. rovviltangrep Eigarar Gjennomføre gjerdeaksjon. Ansvarleg faglaga, grunneigarane, kommunen Fylkesmannen Fortløpande Vurderast kvart år Kommunen Beite- og sankelaget Kommunen

18 18 Tiltak Målsetting Ansvar Oppstart Merknad Vegetasjonskontroll. Ryddeaksjonar Beiteprosjekt Gjerding rundt hytter Skjerma sone rundt setergrendene. Hindre at kulturlandskapet gror att kring seterstulane Lage retningslinjer for gjerding og utforming av veranda i hyttefelt Ta vare på den kulturminneskatt som seterstulane er i Noreg. Beitebrukarane Kommunen Grunneigar Skjåk Almenning og Skjåk kommune Også beitefremjande tiltak (oppmåling av lauvtre, veding, rydding, beiting) 2007 Beiteretten ligg fast Grunneigar Inn i kommuneplanen Sone teiknast inn på kommuneplankartet Organisering av fleire beitelag for storfe Unytta beiteområde Sperregjerder og ferister Kartlegging av beite for hest Få beitebruken inn i arealplanar. Få til meir samarbeid mellom beitebrukarane i beiteområda Beiting i hamnedalar som ikkje blir nytta av husdyr i dag For å halde dyra i beiteområde og å unngå konfliktar Finne beite for hobbyhestar som manglar beiteareal Beitebruken skal synleggjerast i alle arealplanar Beitebrukarane Etter 2006 I samarbeid med landbrukskontoret. Evt. Skjåk beite- og sankelag som ein paraplyorganisasjon Beitebrukarane Skjåk kommune Grunneigarane og den enkelte beitebrukar./samdrift. Grunneigar tek ansvar overfor andre beitebrukarar. Kommunen Hestlag? Grunneigarar og Skjåk kommune 2009 For eksempel hamneområde for nye samdrifter, geit, veiddar, kastratar, kjøttfe Vurderast grundig i kvart enkelt tilfelle Etter 2006 Gjennomført/ fylgjast opp Lagast kommunale retningslinjer Beitebrukarane må takast med i plan og utbyggingssaker

19 19 Tiltak Målsetting Ansvar Oppstart Merknad Sleppedato Beitekvalitet må vurderast før slepping Beitedyr skal ikkje sleppast på beite før det er nok å eta. Dyreeigar Sleppedato i enkelte områse Tilsyn Sjekke dyrevelferden Dyreeigar Tilsyn minst 1 gong pr. veke Ettersanking ferdig Sanking før frost og snøfall er ventande Dyreeigar Helsetilstand hjå beitedyr før slepping og i beitesesongen Alle dyr sleppt på beite skal vera friske og robuste for å tåle beitesesongen Dyreeigar (snyltrarbehandling, klauvpleie, hold, smitte, veging av lam om våren) Hindre ulykker, påkjørsel. Sperregjerde el. Skilting om nedsett fartsgrense, vegkantrydding el. andre tiltak for å hindre ulykker. Hindre at dyr blir påkjørt Vegvesenet Øvre Otta Vurderast etter behov og utvikling For eksempel unngå tilsåing i vegskråningar i beiteområde Restriksjon ved transport av dyr over fylkesgrenser Unngå spreiing av sjukdom Dyreeigar Søkje div. instansar om løyve.

20 20 Transport av dyr Nasjonalparksatsing Tiltak Målsetting Ansvar Oppstart Merknad Forsvarleg transport av dyr for å unngå ulykker Med godkjent transportmiddel Legge til rette/pleie kulturlandskapet bl.a. rundt setrene Dyreeigar Grunneigar Setereigar Søkje Mattilsynet for godkjenning. Levande kulturlandskap Forbod mot piggtråd Hindre unødige dyretragedier Grunneigar 2006 Må lagast komunal forskrift Akutte rovdyrangrep, sjukdom, brann og andre uforutsette hendingar Kartlegging av alternative beiteområdar i inn og utmark, og ledige fjøs Beitebrukarane Kommunene 2008 Vegetasjonskartlegging Kommunen Ønskjeleg å få det gjennomført Kostbart Rydding av råk, ferdselsårer m.m. etter tømmerhogst Råk, ferdselsårer må haldast åpne Tiltakshavar Fortløpande

21 21 Tiltak Målsetting Ansvar Oppstart Merknad Varslingstelefon Melding om sjuke, skadde eller daude dyr Ein stad å vende seg når ein oppdagar noko i utmarka Beite og sankelaget Gjennomført frå (politi) Kven ansvarleg i framtida? Periodevis stenging av skogsvegar Ikkje unødig uroe beitedyra Grunneigar Vurdere aktualiteten i kvart tilfelle Beitebuar Brukast av beitebrukarar ved tilsyn av beitedyr Beitebrukarane/beitelag Vurdere i kvart tilfelle om det er trong for fleire buer Jaktlag Jaktlag i beredskap ved plutselege behov Kommunen Oppdaterast/skolerast med jamne mellomrom