ENERGI- OG KLIMAPLAN TYSVÆR KOMMUNE

Transkript

1 ENERGI- OG KLIMAPLAN TYSVÆR KOMMUNE [Skriv inn tekst] Vedtatt i kommunestyret 2011

2 Innhold 1. Innleiing Rammer for planarbeidet Internasjonale, nasjonale og regionale føringar Internasjonale føringar Nasjonale føringar Statleg planretningslinje for klima- og energiplanlegging i kommunane Stønad frå Enova Regionale føringar Lokale føringar Kommunale verkemiddel og påverknad Om Tysvær kommune Klimautfordringa Globalt Lokalt Energisituasjonen i Tysvær Energibruk Energiberarar Forventa utvikling Energiproduksjon i Tysvær kommune Vasskraftverk Vindkraft Bioenergi Biogass Fjernvarme Energibruk i kommunale bygg og anlegg i Tysvær Klimagassituasjonen i Tysvær Situasjonen i dag Forventa utvikling Mål Hovudmål:

3 8.2 Delmål og strategiar: Delmål og strategi for haldningar Delmål og strategi for energibruk Delmål og strategi for produksjon av fornybar energi Delmål og strategi for klima og miljø Handlingsplan Tiltak haldningar Tiltak energibruk Tiltak produksjon av fornybar energi Tiltak klima og miljø Tiltak klima og miljø mobile utslepp Tiltak klima og miljø stasjonære utslepp Konklusjon Kjelder

4 1. Innleiing Alle kommunar skal laga ein energi- og klimaplan. Dette er den første energi- og klimaplanen som er utarbeida i Tysvær kommune. Kommunestyret vedtok planprogrammet og planen vil ha status som kommunedelplan. Planen vil bli sendt på offentleg høyring i seks veker. Ein energi- og klimaplan for kommunen skal belysa forhold til områder som har relevans for energibruk og klimagassutslepp. Arbeidet med planen omfattar ei systematisk innsamling og bearbeiding av informasjon og ei vurdering av mål og tiltak for framtidige energi- og klimaløysningar. Planen er utarbeida ved seksjon for areal, landbruk og miljø i Tysvær kommune. Målet er å lage ein energi- og klimaplan som alle kan slutte seg til. Planen er delt i to delar, del ein er teori og bakgrunn for arbeidet. Del to inneheld ein handlingsplan, med strategiar og tiltak. Figur 1.1: Think globally act locally (Foto: NASA). 4

5 2. Rammer for planarbeidet 2.1. Internasjonale, nasjonale og regionale føringar Internasjonale føringar Noreg har internasjonale forpliktingar knytt til klimagassutsleppa gjennom Klimakonvensjonen og Kyoto-protokollen. FNs Klimakonvensjon frå 1992 slår fast at dei industrialiserte landa må gå føre og redusere utsleppa av sine klimagassar. Konvensjonen er ikkje juridisk bindande, men har fungert som eit rammeverk for vidare klimaforhandlingar. I 1997 blei Kyoto-protokollen vedtatt. Avtalen er juridisk bindande og inneheld talfesta og tidsbestemte reduksjonar i klimagassutslepp for fleire industriland. Ifølgje avtalen skal landa som har skrive under til saman kutte klimagassutsleppa slik at utsleppa er 5,2 % under nivå innan Avtalen inneheldt forskjellige krav til dei forskjellige landa, basert på forhandlingar og kor vanskeleg det ville vere å innfri krava. For Noreg innebar dette at utsleppa kunne vere 1 % over 1990-nivå. Frå har utsleppet av klimagassar totalt i Noreg økt med 8 % (SSB). For CO 2 var utsleppet 30 % større i 2010 enn det var i 1990 (SSB) Nasjonale føringar Regjeringa presenterte i 2007 Klimameldinga (St. meld. Nr ). Her blei det satt følgjande mål: Noreg skal vere karbonnøytralt i Noreg skal fram mot 2020 forplikta seg om å kutta dei globale utsleppa av klimagassar tilsvarande 30 % av Noregs utslepp i Noreg skal skjerpa Kyoto-forpliktinga si med ti prosentpoeng slik at ein innan 2012 skal ha eit utslepp som er 9 % under 1990-nivå. I 2008 blei regjeringspartia Sosialistisk Venstreparti, Arbeiderpartiet og Senterpartiet, og opposisjonspartia Høyre, Kristeleg Folkeparti og Venstre einige om Noregs klimapolitikk; Klimaforliket. Klimameldinga blei støtta opp om med nokre tilleggspunkt. Blant desse var: Noreg skal vere karbonnøytralt innan 2030 i staden for 2050 som er det internasjonale målet. To tredjedelar av utsleppsreduksjonane skal takast nasjonalt. Den siste tredjedelen skal takast gjennom å kjøpe klimakvoter. Auka avgifter på fossile brennstoff. Auka tilskot til forsking på fornybar energi og karbonfangst og -lagring. Innan 2010 skal tilskotet vere på nivå med offentleg tilskot til petroleumsforskinga. Noreg skal ta opp igjen forhandlingane med Sverige om grøne sertifikat, til dette kjem på plass skal investeringsstøtte til fornybar kraft styrkast. Det skal setjast av 150 millionar kroner til eit demonstrasjonsprogram for utvikling av havvindmøller og andre umodne energiteknologiar. Den offentlege bilparken skal vere klimanøytral innan

6 Oljefyring til oppvarming av bygg skal fasast ut gjennom støtteordningar og lovforbod, og energibruken i bygg skal ned Statleg planretningslinje for klima- og energiplanlegging i kommunane I medhald av plan- og bygningsloven er det fastsett statlege planretningslinjer for klima- og energiplanlegging i kommunane, som i dette arbeidet er følgd. Formålet med dei statlege planretningslinjene er å: Sikra at kommunen går føre i arbeidet med å redusera klimagassutslepp. Sikra meir effektiv energibruk og miljøvennleg energiomlegging i kommunane. Sikra at kommunane brukar eit breitt spekter av sine roller og verkemidlar i arbeidet med å redusera klimagassutslepp Stønad frå Enova Tysvær kommune har fått tilsegn om stønad frå Enova til utarbeiding av energi- og klimaplanen. Enova er eit statsføretak som er eigd av Olje- og energidepartementet, og jobbar for ei miljøvennleg omlegging av energibruk og energiproduksjon i Noreg. Enova forvaltar midlar frå Energifondet. For å få utbetalt stønaden frå Enova må energi- og klimaplanen innfri følgjande krav: Energi og klimaplanen bør ha status som ein kommunedelplan eller temaplan for energi- og klima. Det føreset at planen er ein integrert del av kommunens sentrale plan- og styringssystem. Energi og klimaplanen skal vere ein heilskapleg plan. Den skal omfatta mål og tiltak innanfor energibruk, energiforsyning og haldningsskapande arbeid i kommunen. Planen bør også omfatta tiltak knytt til redusert klimagassutslepp frå anna aktivitet i kommunen som kommunen kan påverke. Det kan vere direkte utslepp frå transport, avfallshandtering og landbruk, og indirekte utslepp frå innkjøp. Det skal setjast eit minimumsmål på 10 % redusert energibruk i kommunal bygningsmasse og eventuelt også eit mål for klimagassutsleppa frå heile kommunen. Energi- og klimamåla skal talfestast. Energi- og klimaplanen skal beskriva prioriterte tiltak for å nå måla. Måloppnåing skal tidfestast. Planen skal ha ein tidshorisont på minst fem år. Rapporteringa bør i størst mogleg grad baserast på kommunens eksisterande rapporteringsrutinar. Energi og klimaplanen skal behandlast og godkjennas politisk. Energi- og klimaplanen skal oversendast Enova saman med ein sluttrapport. Enova vil leggje energi- og klimaplanen ut på kommunesidene på enova.no (enova) 6

7 2.1.5 Regionale føringar Rogaland fylkeskommune vedtok regionalplan for energi og klima i Rogaland. Hovudmåla i planen er: Rogaland skal produsera 4 TWh ny fornybar energi innan Rogaland skal redusera energiforbruket sitt med 20 % i forhold til 2005 korrigert for befolkningsauke. Rogaland skal innan 2020 redusera sitt utslepp av klimagassar med tonn CO 2 - ekvivalentar, når storindustrien er haldt utanfor Lokale føringar Som ein oppstart på energi- og klimaplanarbeidet i Tysvær kommune blei det i formannskapet vedteke å gjennomføre eit forprosjekt. Prosjektet gjekk hovudsakeleg ut på å undersøka to av utfordringane som Tysvær ville stå overfor i eit energi- og klimaperspektiv: 1. Dei spesielle utfordringane Tysvær kommune har som vertskommune for prosessindustrien på Kårstø, som er landets nest største utsleppskjelde for CO 2, og der det også er ein betydeleg spillvarmeproblematikk som ein så langt ikkje har funne gode løysingar på. 2. Arealplanlegging i den ytre delen av Tysvær, dvs. strekninga Førre-Frakkagjerd- Aksdal-Grinde, der ein bør sjå på miljøvennlege løysningar både når det gjeld transport og energibruk. Figur 2.1: Kårstø (foto: Naturkraft). For punkt 1 blei det undersøkt fleire moglegheiter for bruk av spillvarmen frå Kårstø. Per i dag har Marine Harvest inngått ein intensjonsavtale om eit område øst for Kårstø og ønskjer å etablere eit landbasert oppdrettsanlegg med bruk av kjølevatnet frå Kårstø. Tysvær kommune 7

8 deltek også i klimanettverk saman med andre kommunar med omfattande gassbasert industri. Arbeidet i nettverket gir auka kunnskap om utfordringar og moglegheiter, samt realiserte prosjekt i andre kommunar. For punkt 2 undersøkte Vestskog BA om det kunne vere lønnsamt å byggje flisfyringsanlegg i Aksdal og på Frakkagjerd. Berekningane viste at det kunne vere eit godt miljøtiltak viss ein byggjer om frå gass- og elektrisitet til flisfyring. Økonomien i eit slikt prosjekt kunne vere god, avhengig av prisen på den energien som blir bytta ut. Den blei det i formannskapet vedteke at forprosjektet skulle avsluttast og energi- og klimaarbeidet i kommunen skulle bli vidareført med følgjande punkt: Utfordringa med miljøvennlege energiløysingar vil inngå i kommunen sin energi- og klimaplan og i kommuneplan. Ved vurdering av miljøvennelege energiløysingar skal følgjande premissar leggjast til grunn: o Løysinga skal vere berekraftig. o Løysinga skal fremja lokale verdiskapingar. o Løysingane skal vere bedriftsøkonomiske lønsame. Arbeidet med spillvarme vil bli teke vidare gjennom eit regionalt utviklingsprosjekt (RUP), vidare sonderingar/samarbeid med Marine Harvest og deltaking i klimanettverket. Framtidige miljøvennlege transportløysigar vil bli eit sentralt tema i energi- og klimaplanen, og i ny regionalplan for Haugalandet. Planprogram for energi- og klimaplanen blei vedteke av kommunestyret Kommunale verkemiddel og påverknad Kommunane spelar ei viktig rolle i arbeidet med energiomlegging og for å nå nasjonale mål om reduksjon i klimagassutslepp. Det er anslått at ca 20 % av dei nasjonale utsleppa av klimagassar er knytt til område der kommunen har verkemiddel og tiltak. Kommunen eig og driv ein vesentleg bygningsmasse, er leverandør av ulike tenester samt kjøpar av ulike tenester og varer. Kommunen er også planmyndigheit, dvs gjer vedtak i byggjesaker og vedtar reguleringsplanar og kommuneplan. Difor har kommunen moglegheit til å utforma rammevilkår som ivaretek ein langsiktig endring mot meir berekraftige lokalsamfunn. I juli 2009 kom det ny plandel i Plan- og bygningslova. Lova slår nå fast at kommunane skal ta klimaomsyn i planlegginga si. I 1 står det mellom anna Loven skal fremme bærekraftig utvikling til beste for den enkelte, samfunnet og framtidige generasjoner. og Det skal legges vekt på langsiktige løsninger, og konsekvenser for miljø og samfunn skal beskrives. Ifølgje lova er det nå tilknytingsplikt for bygg og anlegg dersom dei ligg innanfor eit område kor det er gitt konsesjon til fjernvarme. I juli 2010 kom det ny byggteknisk forskrift (TEK10) heimla i Plan og bygningslova. Forskrifta stiller strenge krav til energivennlege løysingar. Det er mellom anna forbode å installere oljekjel i alle nye bygg. For bygg over 500 m 2 er det krav om at minst 60 % av 8

9 nettovarmebehov skal dekkjast av andre energiberarar en direkteverkande elektrisitet eller fossile brennstoff hos sluttforbrukar. For bygningar under 500 m 2 skal minst 40 % dekkast av andre energiberarar enn direkteverkande elektrisitet eller fossile brennstoff. 4. Om Tysvær kommune Tysvær kommune er sentralt plassert på Haugalandet og grensar mot kommunane Haugesund, Karmøy, Bokn, Sveio og Vindafjord. Kommunesenteret Aksdal ligg 13 km sør-aust for Haugesund. Aksdal er eit sentralt kommunikasjonsknutepunkt som bind heilårsvegen E 134 over Haukeli til Oslo saman med E39, kyststamvegen mellom Stavanger og Bergen. Tysvær kommune har ein flott og vekslande natur. Mange fjordar riv opp landskapet og formar ei kystlinje på heile 220 km. Klimaet er eit typisk kystklima, med milde vintrar og kalde somrar og meir nedbør enn landsgjennomsnittet. Arealet er 425,3 km 2 og innbyggjartalet var på Busetjingsmønsteret er vist i figur 4.1. Figur 4.1: Kart over busetningsmønsteret i Tysvær per 2001 (SSB). 9

10 Tysvær kommune er ein kommune i vekst, med særs ung befolkning. Den forventa auka i folketal er vist i figur 4.2. Framskrivinga til SSB er gjort på grunnlag av middels nasjonal vekst, middels fruktbarheit, middels levealder og middels netto innvandring (MMMM). Kommunen har også fått utarbeida ei framskriving av folkemengda i dei to alternativa Høgt og Lavt. Det er lagt til grunn ei årleg bustadbygging på mellom bustader i alternativ låg, og mellom bustader i alternativ høg. Dei næraste fire åra ser det ut til at det vil bli bygd godt over 100 bustader i året. Det er med andre ord alternativ høg som ser ut til å vere mest realistisk på kort sikt. Dette alternativet gir ein vekst på 1,5-1,6 % i året. Figur 4.2: Registrert og framskriven folkemengd i Tysvær kommune Tala frå SSB er framskriven med alternativet MMMM. Alternativa høgt og lågt er utarbeidd av Asplan Viak på oppdrag av Tysvær kommune. I tillegg har Econ Pöyry presentert ei analyse for Hagesundsregionen som føreset ei sterk vekst grunna store samferdselsprosjekt som T-forbindelsen og Rogfast, og høg aktivitet i næringslivet. Jordvernomsyn og høge tomteprisar i sørfylket vil sannsynlegvis bety at Nord- Rogaland i ein situasjon med Rogfast vil få ein del av den naturlege veksten i Stavangerregionen. Når Rogfast blir realisert, blir det med dette som utgangspunkt skissert ei mogleg befolkningsauke frå til opp mot heile innbyggarar i Tysvær i løpet av eit par tiår. Dette føreset eit sterkt og aukande behov for arbeidskraft og er avhengig av ein sterk næringsvekst. Den samla befolkningsveksten har dei siste åra vore høg, noko som kan tyde på at prognosane til SSB er for låge og at kommunen må basera seg på ei befolkningsauke som er høgare enn SSB sine prognosar når ein legg planar. I figur 4.3 er prognosane til SSB vist, samt ei kurve for 2 % og ei kurve for 4 % årleg vekst frå 2017 fram mot

11 Befolkning i alt Econ prosent vekst SSB 2 prosent vekst Figur 4.3: Registrert og framskriven befolkningsvekst for Tysvær kommune SSB kurva viser alternativet MMMM. Det er i kommunesenteret Aksdal omfattande utviklingsplanar, med nytt overordna vegsystem, kjøpesenter og attraktive bustadområde. Det er planlagt to store nye næringsparkar i kommunen. Kommunen eig og driftar 8 skular, 9 barnehagar, Rådhuset, fleire helsebygg og ein symjehall. I tillegg eig kommunen Tysvær Arena og kulturhuset Tysværtunet med basseng og idrettshall. I kommunen er det ein industri som er både kraftkrevjande og slepp ut store mengder klimagassar. Særleg gassprosesseringsanlegga på Kårstø spelar ein stor rolle. Dette gjer at kommunen har svært høge tal i energibruk og utslepp av klimagassar per innbyggjar. Det blir også i stor grad drive med jordbruk i kommunen. I 2010 var det 272 bruk med til saman dekar jordbruksareal. Produktivt skogareal var i dekar (FMRO). Figur 4.4: Aksdalsvatnet i Tysvær frå nordvest. 11

12 5. Klimautfordringa 5.1 Globalt FNs klimapanel slår fast at den globale oppvarminga er eit resultat av menneskelege utslepp, og det er ikkje tvil om at samfunnet står overfor store utfordringar når det gjeld å kutte utslepp av klimagassar som fører til at temperaturen på kloden aukar. Ein forventar at temperaturauken berre vil akselerera med mindre det blir satt inn betydelege tiltak. Global middeltemperatur er vist i figur 5.1. Figur 5.1: Global middeltemperatur. Lineære trendar er vist for dei siste 150, 100, 50 og 25 åra. Ein ser klart at den globale oppvarminga skjer raskare og raskare (Miljøstatus). Ei auke i temperatur vil kunne få mange konsekvensar. I figur 5.2 er det lista opp nokre av konsekvensane auka temperatur vil gi på globalt nivå. 12

13 Figur 5.2: Ei kort samanfatting av konsekvensane ved klimaendringane (Miljostatus). Det er stor merksemd rundt desse problemstillingane internasjonalt og nasjonalt, men i tillegg til global, nasjonal og regional handling, er det naudsynt med tiltak lokalt. 5.2 Lokalt I følgje framskrivingar gjort i rapporten Klima i Norge 2100 (Hanssen-Bauer et al. 2009) vil temperaturen på vestlandet stige med 1,9 4,2 C fram mot Årleg nedbør vil med middels framskriving auke med over 18 %, og vinter nedbør vil auke med 25 %. Det vil bli fleire dagar med mykje nedbør og snøsesongen vil bli kortare. Det er knytt usikkerheit til dei eksakte tala i framskrivinga, men utviklingstrekka er klare. Delar av kystlandskapet i Noreg hevar seg framleis etter sist istid (etter siste istid har landet i Noreg og Skandinavia heva seg kraftig då vekta av den fennoskandiske innlandsisen forsvann). Det er gjort berekningar (Vasskog et al. 2009) på at i Tysvær vil landnivået stige med 6 cm innan 2050, medan havnivået vil stige med 25 cm med ein usikkerheit på -8 til +14 cm. Innan 2100 er det berekna at landnivået vil stige med 12 cm, og havnivået med heile 78 cm (med usikkerheit på -20 til +35 cm). Dette vil få store konsekvensar for Tysvær som har ei lang kystlinje kor fleire område ikkje vil kunne bli nytta som før. Dei framtidige endringane som kjem set store krav til kommunen, både til planlegging og beredskap. 13

14 Endringane som kjem betyr at ein i planlegginga ikkje berre kan ta omsyn til historiske data, men at ein må sjå framover. Klimaendringane vil føre til større mengde overvatn som må handterast samtidig som det er større risiko for forureining av drikkevatn. Fare for flom, skred og storm vil påverke kor og korleis infrastruktur og bygg skal planleggast. I forslag til ny kommuneplan er det tatt med føresegner som tar omsyn til havnivåstigning og auka nedbør. Folkehelseinstituttet har utarbeida ein rapport som omtaler kva konsekvensar klimaendringane kan få i eit folkehelseperspektiv (Ottesen et al. 2010). I tillegg til helsefare ved ulykker forårsaka av flom, storm og skred vil klimaendringane kunne få konsekvensar i form av auka førekomst av allergi, fare for forureina drikkevatn og auka førekomst av vektorborne sjukdommar. 6. Energisituasjonen i Tysvær 6.1 Energibruk Energibruket i Tysvær er høgt grunna industrien i kommunen. Energibruk i perioden i Tysvær kommune fordelt på industri og ikkje industri er vist i figur 6.1. Figur 6.1: Den totale energibruken i Tysvær (tal frå SSB). Ein ser at i Tysvær står industrien (då hovudsakelig anlegga på Kårstø) for ein mykje større del av energibruket enn all anna energibruk til saman. Då dette er industri som kommunen i liten grad kan påverke, er det meir føremålsteneleg å sjå på tala utan energi som går til industri. Dette er vist i figur 6.2 for 2009 og 6.3 for dei siste åra per innbyggjar. 14

15 Figur 6.2: Energibruk i Tysvær 2009 utan industri (tal frå SSB). I Tysvær var den totale energibruken utan industri i 2009 ca 297,4 GWh, kor ca 168,7 GWh var mobil energibruk og 128,7 GWh var stasjonær energibruk. Ser ein vekk i frå energi til industri gjekk det mest energi til mobil energibruk i form av vegtrafikk i Tysvær i Ein må rekne med at det er ein god del gjennomgangstrafikk i kommunen. Europaveg 134 og 39 går gjennom kommunen og bind saman Haugesund, Stavanger og Bergen, samt Haukelivegen over til Oslo. Vidare kan ein sjå av figuren at 30 % av energibruken går til hushald, og 10 % til tenesteyting. Kommunen sjølv står for ein stor del av den sistnemde bruken, som skular, helsebygg, administrasjon mm. Figur 6.3: Historisk energibruk per innbyggjar i Tysvær kommune (tal frå SSB). I 2009 var energibruk utan industri ca 30 MWh per innbyggjar i Tysvær. Til samanlikning var energibruken i nabokommunane Vindafjord, Sveio, Haugesund og Karmøy (ekskludert 15

16 industri) høvesvis ca 38, 34, 21 og 22 MWh per innbyggjar (SSB). Det er typisk at kommunar med høgt innbyggjartal har lågare energibruk per innbyggjar enn mindre kommunar. Dette er blant anna knytt til meir sentraliserte befolkningsmønstre og større kollektivtilbod i dei større kommunane. 6.2 Energiberarar Figur 6.4: Levering av energi. Infrastrukturen for energi i kommunen er i dag bygd opp rundt distribusjon av elektrisk kraft. Hovuddelen av den elektriske krafta som blir brukt er vasskraft (Haugaland Kraft). Energi levert frå dei ulike energiberarane er vist i figur 6.5 (inkludert industri). Energibruk etter energitype, 2009 Gass: 10581,5 GWh Elektrisitet: 115,4 GWh 97 % 3 % Ved, treavfall og avlut: 17,2 GWh Bensin, parafin: 58,5 GWh Diesel-, gass- og lett fyringsolje, spesialdestillat: 116,8 GWh Tungolje og spillolje: 0,5 GWh Figur 6.5: Energibruk i Tysvær etter energitype i 2009 (tal frå SSB). Heile 97 % av energibruken i kommunen kjem i frå gass. Dette er samanfallande med den kraftkrevjande industrien som i stor grad nyttar energi frå gass. Ser ein vekk i frå industrien blir det nytta mest energi i frå diesel og bensin, som er samanfallande med den store delen av energi som går til mobilt bruk, jf figur

17 Ein stor del av energien som blei nytta i 2009 kom i frå elektrisitet. Heile 61 % av dette gjekk til bustadar, og 22 % til tenesteyting. Typisk for norske bygg er at ein nyttar høgverdig energi i frå elektrisitet til lågverdig formål som oppvarming. 6.3 Forventa utvikling Då Tysvær kommune er ein kommune i vekst både på innbyggjarsida og innafor industrien, vil ein kunne forvente ei auke i den totale energibruken i kommunen. Det er estimert at den totale stasjonære energibruken i kommunen i 2020 vil vere på 165 GWh i året (Haugaland Kraft). I 2009 var den ca 129 GWh. Mange ulike faktorar spelar inn på korleis utviklinga vil gå, både på energibruk og på kva energiberar som blir nytta. Slike faktorar er til dømes befolkningsendringar, endringar i den lokale industrien, prisutvikling, strengare krav til nye bygg, etablering av fjernvarmesentralar og haldningar til energi. 6.4 Energiproduksjon i Tysvær kommune Viss ein reknar med gasskraftverket på Kårstø blir det produsert svært mykje elektrisitet i Tysvær kommune. Ved full drift kan gasskraftverket produsera 3,5 TWh, noko som er ca 3 % av den totale energien produsert i Noreg (Naturkraft). Ser ein bort i frå industrien på Kårstø blir det ikkje i stor grad produsert energi i Tysvær Vasskraftverk Vasskraftverk blir delt inn i følgjande kategoriar på grunnlag av effekt : Navn Effekt Mikrokraftverk < 0,1 MW Minikraftverk 0,1-1,0 MW Småkraftverk 1,0-10 MW Storkraftverk > 10 MW I Tysvær kommune er det 3 mini- og mikrokraftverk i drift og eit småkraftverk det er gitt konsesjon til som er under bygging. I tillegg er det eit vasskraftverk som er under planlegging. Det har i dei siste åra vore ei auke i interessa for utbygging av vasskraftverk, noko som sannsynlegvis vil fortsette framover. Forenkla regelverk, ny teknologi, billigare utbyggingskostnader samt auka oppfordring til produksjon av fornybar kraft gjer at utbygging av minikraft sannsynlegvis vil bli meir og meir utbredt i tida som kjem (Haugaland Kraft). NVE har utført ei ressurskartlegging for små vasskraftanlegg på grunnlag av digitale kart, digitalt tilgjengeleg hydrologisk materiale og standard kostnader for ulike anleggsdelar. Denne visar at det i Tysvær er eit potensial for utbygging av 20 små vasskraftverk som utgjer 17

18 ein produksjon på til saman 30 GWh (NVE). Dette er vist i tabell 6.1. Ved vurdering av vasskraftutbygging er det også viktig at ein tar omsyn til landskap og miljø Vindkraft Tabell 6.1: Ressurskartlegging av små vasskraftanlegg i Tysvær kommune (NVE) kw under 3 kr Antall MW GWH 9 4,4 17, kw under 3 kr Antall MW GWH 1 1,3 5, kw mellom 3-5 kr Antall MW GWH 10 1,7 7, kw mellom 3-5 kr Antall MW GWH 0 0,0 0,0 SUM potensial Antall MW GWH 20 7,3 30,0 I Tysvær kommune er det gitt konsesjon til ein vindmøllepark på eit 2,6 km 2 stort område ved Årviksfjellet, Sutadalsfjellet, Gudbrandsfjellet og Litlafjellet. Vindmølleparken vil ha ein samla effekt på 39 MW og ein årleg produksjon på heile 97,5 GWh. I tillegg er det meldt om at det vil bli søkt om konsesjon til ein vindmøllepark inne på området til Haugaland Næringspark på Gismarvik og ein nordaust for Dalbygda i Skjoldastraumen. På Gismarvik er det planlagt ein effekt på 15 MW og ein årleg produksjon på 40 GWh, i Skjoldastraumen er det planlagt ein effekt på MW og ein årleg produksjon på ca GWh. NVE har utgitt Vindkart for Norge (Byrkjedal, et al. 2009), kor vindressursane i Noreg er kartlagde. I figur 6.6 er det vist årsmiddelvind (m/s) ved 80 moh i Tysvær. Ei vindmølle kan produsera energi ved vindstyrke på 4-25 m/s. Figur 6.6: Årsmiddelvind ved 80 moh (NVE). 18

19 Rogaland fylkeskommune har utarbeidd ein fylkesdelplan for vindkraft i Rogaland (godkjent av Miljøverndepartementet i januar 2009), kor område er vurdert som ja-, nei- eller kanskje områder. I ja-områda er det lagt vekt på følgjande: Gode vindforhold Nærleik til sentralt og regionalkraftlinjenett, fortrinnsvis innanfor 10 km avstand frå hovudnettet. Fleire analyseområder med moderat eller lågare konflikt ut frå ei totalvurdering. Unngå område med veldig stor og fortinnsvis også stor konflikt med kryssande arealbruksinteresser. Forholdsvis nær tilgjengelegheit til overordna vegnett og tilgjengelegheit til havn. Status i gjeldande kommunale eller fylkeskommunale planar. Området kor ein skal søkje om konsesjon innanfor Haugaland Næringspark og området som er gitt konsesjon ved Årvikfjellet er i fylkesdelplanen for vindkraft avsett som ja-sone. Alle andre vurderte områder i Tysvær er kategoriserte som nei-område Bioenergi Bioenergi er energi som kjem frå forbrenning av flis, brikettar, pellets, sortert trevirke med meir og blir satsa på som eit miljøvennleg alternativ til olje. Mange bustadar nyttar ikkjekommersiell bioenergi i form av vedfyring til oppvarming. For at bioenergi skal kunne nyttast som einaste oppvarmingskjelde i større bygg er auka utbygging av vassborne varmesystem ein føresetnad. Det er i dag ikkje noko flisfyringsanlegg i kommunen. Som ein del av forprosjektet før ein starta på arbeidet med sjølve energi- og klimaplanen blei det undersøkt moglegheita for bioenergi som oppvarmingskjelde ved kommunale bygningar i Aksdal og Frakkagjerd, jf. Lokale føringar. I begge områda er fleire bygg allereie knytt til varmesentral via vassbåren varme Biogass Biogass er gass som er danna frå anaerob nedbryting av organisk materiale, ofte landbruksgjødsel, avfall eller kloakk. Biogass kan brukast direkte til å produsera varme og elektrisitet lokalt, eller oppgraderast til fossil gasskvalitet og førast inn på gassnettet eller direkte bruk i køyretøy. Bioresten frå biogassproduksjon vil ein kunne spreie på åker og eng som forbetringsmiddel for jorda. Det er per dags dato ikkje gjort nokon utgreiingar for potensialet for produksjon av biogass i kommunen Fjernvarme Fjernvarme er ikkje ei energikjelde i seg sjølve, men ein måte å transportere energi i form av varme på. Ved fjernvarme er det som regel bruk av vassboren varme, kor ein varmar opp vatn ved energisentralen og varmen blir frakta med vatnet gjennom røyr i bakken til andre bygg. Energikjelda kan vere både fossilt brensel, elektrisitet, bioenergi, etc. Ved å leggje opp 19

20 vassborent varmesystem er det enkelt å skifte energikjelde etter som behov og /eller pris på energi skulle endre seg. 6.5 Energibruk i kommunale bygg og anlegg i Tysvær I rapporten Potensial for reduksjon og omlegging av energibruk i Tysvær kommunes bygg og anlegg (Sande, K.L.H., 2011) er energibruk og sparepotensial for kommunale bygg og anlegg kartlagt. Rapporten viste at i 2009 var den stasjonære energibruken på ca 15,2 GWh. Korrigert for klima (graddagskorrigert) vil det seie eit nyttiggjort energibruk i eit normalår på 15,8 GWh/år. Ca 88 % av dette går til kommunens eigen bygningsmasse, og ca 12 % går til teknisk sektor/anlegg. Kommunen har to energisentralar. Tysværtunet energisentral leverer varme til heile Tysværtunet, deler av Aksdalstunet, Aksdal legesenter, Aksdal kyrkje og nokon bustadar. Energisentralen er basert på gass. Den andre energisentralen, Frakkagjerd energisentral, er plassert i underetasjen på Frakkagjerd barneskule og leverer varme til barneskulen, Tysvær Arena og Fjellhaug barnehage. Energisentralen er basert på varmepumpe med grunnvarme, med gasskjel som back-up. Dei kommunale bygga blir i hovudsak varma opp ved bruk av gass eller elektrisk energi og energisentralane leverar energi via vassboren varme. Kommunen har fasa ut bruk av oljekjel i dei aller fleste bygga sine. Spesifikk energibruk i nokre kommunale bygg er vist i figur 6.6. Normtal er tal som er berekna av Enova etter type bygg og bygningsår, og skal angi energi- og effektbehov det er mogleg å oppnå. Fleire av bygga har vore renovert eller utbygd, då er det nytta gjennomsnittleg normtal frå byggeår og renoveringsår. 20

21 Figur 6.6: Spesifikk energibruk (kwh/m 2 år) for kommunale bygg (Tal frå Sande, K.L.H., 2011). Av figur 6.6 kan ein sjå at det for fleire bygg er potensiale for å spare energi, særleg i barnehagesektoren. Då varmen som blir levert frå Tysværtunet energisentral for tida ikkje blir registrert på det aktuelle bygget som varmen blir levert til, fører det til eit feilaktig høgt spesifikk energibruk på Tysværtunet. Bygga som er knytt til Frakkagjerd energisentral (Frakkagjerd barneskule, Tysvær Arena og Fjellhaug barnehage) blir varma opp ved bruk av varmepumpe, kor ein får ca 2/3 energi meir energi enn varmepumpa brukar. 21

22 Figur 6.7: Kulturhuset Tysværtunet som blant anna har idrettshall, symjebasseng, klatrevegg, kino og bibliotek. Ein del av huset er aktivitet og omsorgssenter for eldre. Energisentralen leverer også varme til Aksdaltunet, Aksdal legesenter og Aksdal kyrkje. Figur 6.8: Frakkagjerd barneskule stod ferdig i 2009 og leverar varme til Tysvær Arena og Fjellhaug barnehage i tillegg til barneskulen. 22

23 kwh/år Energi- og klimaplan Tysvær kommune I tillegg til drift av kommunale bygg, driv kommunen fleire anlegg som krev energi. Energibruken i dei kommunale anlegg er vist i figur 6.9. Energibruk kommunale anlegg Figur 6.9: Energibruk i kommunale anlegg. Tala er frå 2009 (Tal frå Sande, K.L.H., 2011). Som ein kan sjå av figur 6.9 er det gatelys som årleg trekk mest straum. Den samla stasjonære energibruken i anleggsektoren er ca 1,9 GWh/år. I tillegg eig og leier kommunen fleire køyretøy som dagleg blir brukt. I 2010 var den mobile energibruken for den kommunale bilparken på ca 0,74 GWh (tal omrekna ved bruk av energikalkulator Energilink). 23

24 7. Klimagassituasjonen i Tysvær 7.1 Situasjonen i dag Utan dei naturlege mengdene av klimagassar hadde temperaturen på jorda vore -18 og ikkje +15 slik som det er no. Ved sidan av vassdamp er karbondioksid (CO 2 ), metan (CH 4 ) og lystgass (N 2 O) dei viktigaste naturlege klimagassane. Desse gassane har sitt naturlege krinsløp mellom atmosfæren og havet, jordsmonnet eller biosfæren. Forstyrring av dette krinsløpet, samt utslepp av industrielt framstilte fluorgassar gjer at drivhuseffekten aukar (Miljøstatus). Ved forbrenning av fossile energikjelder frigjer ein karbon som har vore lagra i millionar av år til atmosfæren i form av CO 2. Avskoging har og ført til auka mengde CO 2 i atmosfæren, då tre og planter som veks tar opp karbon frå CO 2 i lufta gjennom fotosyntesen. På denne måten påverkar menneska det naturlege karbonkrinsløpet. Metan er ein gass som blant anna blir danna av anaerob nedbryting av organisk materiale. Hovudutsleppskjeldene i Noreg er frå avfallsdeponier og landbruk. I landbruket er det nedbryting av mat hos husdyr som dannar størst mengde metan. Ei anna kjelde til metan er utvinning, distribusjon og forbrenning av naturgass (fossil energikjelde). Gjennom mikrobiologisk aktivitet i jordsmonnet blir ulike nitrogenforbindelsar omdanna til lystgass. Både bruk av kunstig gjødsel med nitrogen, og husdyrgjødsel stimulerer produksjonen av lystgass. Fluorhaldige gassar er gassar som ikkje eksisterar naturleg i atmosfæren, men som er industrielt framstilt. Eksemplar er KFK (klorfluorkarboner), HKFK (hydroklorfluokarboner), HFK (hydrofluorkarbon), svovelheksafluorid (SH6) og PFK (perfluorkarbon) gassar. Desse er sterke klimagassar og har ofte lang levetid i atmosfæren (Miljøstatus). Dei forskjellige gassane har ulik oppvarmingseffekt og ulik levetid i atmosfæren. For å kunne samanlikne dei ulike gassane brukar ein måleeininga GWP (Global Warming Potential), som angir akkumulert oppvarmingspotensial i forhold til CO 2 over eit vald tidsrom. Ved hjelp av GWP-verdiane blir utsleppa av klimagassar veid saman til CO 2 -ekvivalentar. GWP-verdiar for ulike klimagassar er vist i tabell 7.1. I denne planen er utsleppa av CO 2, metan, lystgass og fluorhaldige gassar vist som CO 2 -ekvivalentar over eit tidsrom på 100 år (Miljøstatus, SSB). Tabell 7.1: Global Warming Potential (GWP) for ulike klimagassar. Klimagass Levetid i 20 års 100 års 500 års atmosfæren (år) tidshorisont, GWP tidshorisont GWP tidshorisont GWP CO CH ,5 N2O CF C2F SF HFK, f.eks 134a

25 Totalt utslepp av klimagassar i Tysvær er vist i figur 7.1. Figur 7.1: Historiske utslepp av klimagassar i Tysvær fordelt på kjelder (tal frå SSB). Største delen av utslepp frå stasjonær forbrenning kjem i frå gassindustrien i kommunen. Auka aktivitet i industrien er hovudårsaken til at utsleppet har auka. I 2007 blei det blant anna opna eit gasskraftverk på Kårstø. Prosesseringsanlegget på Kårstø slapp i 2010 ut tonn CO 2, gasskraftverket til Naturkraft slapp ut tonn CO 2 (KLIF). På grunn av gassindustrien er utslepp av klimagassar frå stasjonær forbrenning så høgt at det er meir føremålsteneleg å sjå på tala utan industri. Dette er vist i figur 7.2. Figur 7.2: Historiske utslepp av klimagassar i Tysvær, sett bort i frå industri (tal frå SSB). Av figur 7.2 kan ein sjå at størst utslepp kjem frå mobil forbrenning og utslepp frå jordbruk, og at ein totalt har hatt ei auke i utslepp sidan Auka kjem i frå auka mobil forbrenning. 25

26 Frå 1991 til 2008 var det ei auke på 1310 registrerte bilar i Tysvær kommune (SSB), i tillegg kan ein rekne med at gjennomgongstrafikken auka. I 2009 var utsleppet av klimagassar per innbyggjar i Tysvær på over heile 235 tonn CO 2 - ekvivalentar dersom industri er inkludert. Gjennomsnittet i Noreg er ca 10 tonn CO 2 - ekvivalentar ( SSB). Ser ein bort i frå industri var klimagassutsleppet i Tysvær på ca 8 tonn CO 2 -ekvivalentar per innbyggjar i Klimagassutslepp (utan industri) fordelt på innbyggjarar er vist i figur 7.3. Figur 7.3: Historisk klimagassutslepp per innbyggjar i Tysvær. Utslepp frå olje- og gassutvinning og energiforsyning frå stasjonær forbrenning er haldt utanfor (tal frå SSB). Frå var det ein svak nedgang i utslepp per innbyggjar som auka igjen i Figuren visar at auka i det totale utsleppet (jf. figur 7.2) frå ikkje skuldast ei auke i folketal aleine, men at utslepp gjekk opp per person. 7.2 Forventa utvikling På landsbasis kan ein sjå ein klar samanheng mellom økonomisk vekst og klimagassutslepp; utsleppa aukar med økonomisk vekst. Teknologiske framskritt gjer at utsleppa ikkje veks lineært med den økonomiske veksten (Miljøstatus). Ein kan nok rekne med same utvikling på kommunalt nivå. Då kommunen er i vekst, vil utsleppa sannsynlegvis auke dersom ein ikkje set inn tiltak. Ein stor del av utsleppa i kommunen kjem i frå vegtrafikk. Med T-forbindelsen til Haugesund og Karmøy og Rogfast-tunnelen vidare sør, vil strekninga Karmøy-Haugesund-Tysvær- Stavanger bli kortare innanfor Tysvær. Ny teknologi gjer at nye bilar er meir miljøvennlege og har lågare utslepp av CO 2. På nasjonalt plan er det venta ei så stor auke i trafikk at den teknologsike nyvinninga i bilparken vil bli spist opp av auka mengda trafikk. 26

27 8. Mål Gjennom sine energi- og klimamål skal Tysvær kommune bidra til å oppnå dei nasjonale og regionale målsetningane. Det er sett opp fire hovudmål: haldningar, energibruk, lokal produksjon av fornybar energi, og klima og miljø. Måla er konkretiserte nedanfor. 8.1 Hovudmål: o Haldningar: Innbyggjarar, politikarar og tilsette i kommunen skal vere kjent med energi- og klimaplanen og ha ei positiv haldning til nødvendige endringar. Gode haldningar er ein føresetnad for å ta miljøvennlege val og gjennom haldning kjem vilje til handling. Dette hovudmålet vil vere ein føresetnad for å nå dei neste hovudmåla. o Energibruk: Energibruket per innbyggjar skal reduserast med 20 % i forhold til 2005-nivå innan 2020 (utan industri). Dette er i samsvar med nasjonale føringar, og målet i regionalplanen for energi og klima. Med ei folkeauke på ca 2 % kvart år fram mot 2020, vil det seie at ein totalt kun kan bruke 3 GWh meir enn i 2009 som er siste sikker måling. Kvar innbyggjar må då i 2020 bruke ca 7 MWh mindre enn i o Lokal produksjon av fornybar energi: Den lokale produksjonen av fornybar energi, hovudsakleg vasskraft og vindkraft, skal aukast slik at det innan 2020 blir produsert 100 GWh fornybar energi i året. Dette tilsvarar ca ein tredjedel av den totale energibruken (utan industri) i kommunen i o Klima og miljø: Tysvær skal (utan industri) ha eit utslepp som er 20 % lågare enn 1991-nivå. Dette er i samsvar med dei nasjonale måla som er satt i Klimameldinga. Det vil seie at utsleppet skal vere mindre enn tonn CO 2 -ekvivalentar, og at ein må kutte ca tonn frå 2009-nivå som er siste sikker måling. Eit slikt kutt vil svare til ca 3000 nye tonn CO 2 -ekvivalentar i året. Nedanfor er det for kvart av dei fire hovudmåla føreslått opp delmål og strategiar for å nå hovudmåla. 27

28 8.2 Delmål og strategiar: Delmål og strategi for haldningar Mål: Politikarane og administrasjonen i Tysvær kommune skal vere kjent med energi- og klimaplanen, og miljø skal vektleggas ved kommunale vedtak. Innbyggjarane i Tysvær kommune skal vere miljøbevisste forbrukarar. Tysvær kommune skal ha ein miljøprofil innan nybygg, drift og innkjøp. Å bevisstgjere innbyggarane er eit svært viktig punkt i arbeidet med energi- og klimaplanen. Gjennom å gje informasjon og ha haldningsskapande kampanjar kan kommunen leggje til rette for at både befolkning og næringsliv tar miljøvennlege val. Kommunen er tenesteleverandør, eigar og innkjøpar. Gjennom miljøvennleg drift av sine einingar vil ein påverke energibruk og klimagassutslepp. Her vil miljø sertifisering spele ei stor rolle. Tysvær kommune er ein miljøfyrtårnkommune, men foreløpig er det ikkje mange kommunale bygg som er sertifiserte. Her er det altså eit stort potensiale. For å bli Miljøfyrtårnsertifisert må ein innfri generelle krav og spesifikke bransjekrav som går på arbeidsmiljø, innkjøp og materialbruk, energi, transport, avfall, utslipp til luft og vann og estetikk. Ved sertifisering skal ein kvart år levere inn ein miljørapport, og kvart tredje år må ein resertifiserast. Sertifiseringa vil kunne skape signaleffekt, og det er viktig å kunne oppfordre private aktørar til å miljøfyrtårnsertifisere seg også. Tysvær kommune har i dag eit miljøsamarbeid med Grønn Hverdag, samt Haugesund og Karmøy kommune. Kommunane betaler då Grønn Hverdag for tenester innan haldningsskapande arbeid, kampanjar og aktivitetar. Samarbeidet starta allereie i 2002, og det kommunale tilskotet svarar til ca ein halv stilling fordelt på dei 3 kommunane. Ved å utvide dette samarbeidet vil Grønn Hverdag betre kunne bidra til miljøarbeidet i alle tre kommunane. Karmøy har auka tilskotet med og Haugesund har føreslått det same i sin energi- og klimaplan. Aktuelle oppdrag til Grønn Hverdag vil vere kompetanse, rettleiing, kurs og kampanjar retta mot grupper av befolkninga. Eit av dei viktigaste samarbeida mellom kommunane og Grønn Hverdag har vært og vil vere miljøsertifiseringar. Ved Miljøfyrtårnsertifisering kan Grønn Hverdag bistå som konsulentar (dette må elles bli leigd inn eksternt), og kommunale einingar i samarbeidet blir sertifisert gratis. 28

29 Grunnlaget for gode haldningar blir lagt tidlig i livet. Det er derfor særs viktig å få barnehagar og skular med på miljøarbeidet. Ofte er det slik at ungar tar med seg lærdommen heim og oppdreg resten av familien. Enova har eit undervisningsopplegg for klasse kalla Regnmakerskolen kor borna lærar om energiproduksjon og energibruk. Regnmakerskolen er forankra i kompetansemål i fleire fag som naturfag, matematikk og geografi i tillegg til dei grunnleggande ferdigheitene. Som innkjøpar kan kommunen setje krav til leverandørar av varer og tenester. Dersom kommunen etterspør miljøvennlege varer og tenester, vil desse også bli lettare tilgjengelege for andre forbrukarar. Ein av dei overordna målsettingane i innkjøpsstrategien til Tysvær kommune for lyd: Tysvær kommune sine innkjøp skal vera prega av profesjonelle haldningar, god kompetanse og fokus på etikk og miljø Delmål og strategi for energibruk Mål: Energibruken i kommunale bygg skal reduserast med 25 %. Dette vil utgjere omtrent 3,4 GWh mindre brukt energi i året. Tysvær kommune sine bygg skal vere eit førebilete innan energibruk. Tysvær kommune skal oppfordre og stimulere til lågare energibruk frå industri. Utbygging av vassboren varme (fjernvarme) skal vere prioritert som eit ledd i arbeidet med å legge om til fornybare og miljøvennlege energikjelder som til dømes biobrensel og varmepumpe. Tysvær kommune skal arbeide for bygging av passivhus. Kommunen eig og driftar ein stor bygningsmasse. Ved å setje i gang enøk tiltak vil ein kunne effektivisere og minske bruken av energi. Kommunen er allereie i gong med dette arbeidet og har derfor i første omgang fått kartlagt enøk-potensialet. I rapporten Potensial for reduksjon og omlegging av energibruk i Tysvær kommunes bygg og anlegg (Sande, K.L.H., 2011) kom det fram at det er eit potensiale for å spare ca 27 % av dagens energibruk i kommunal bygningsmasse og 15 % av dagens energibruk i teknisk sektor (anlegg). Det er også lagt opp til ei omlegging til bruk av fornybar energi for 3,3 GWh i ein periode på fem år. I rapporten er det føreslått ein tiltaksplan som fokuserar på dei fire innsatsområda energi forvaltning, redusera energibruk, energiomlegging og kompetanse. Alle bygg bør ha eit SD-anlegg (Sentral driftskontroll) og det bør vere eit EOS-program (Energi oppfølgingssystem) på plass slik at ein lett kan hente ut informasjon og styre energibruken. På denne måten har ein også ein kontinuerleg oppfølging og kan raskt sjå om det er feil eller lekkasjer i systemet. For å redusere energibruket er det i rapporten føreslått ei rekke forslag til ulike enøk tiltak. Forslaga 29

30 er lista som gratis tiltak, lette/rimelige tiltak og tyngre tiltak. Eksempel på tiltak kan vere bevegelsessensorar på lys, lysstyrkeregulering, senke innetemperatur, betre haldningane til tilsette og brukarar av bygningane, skifte til utstyr som brukar mindre energi, justere driftstider ved ventilasjonsanlegg, isolering etc. For å kunne leggje om energikjelda bør ein kartleggje kva for kommunale bygg som vil eigne seg til dette. Ein bør og sjå på moglegheita for samarbeid med andre aktørar for å kunne etablere varmesentral for større bygningsmasse. Kurs, opplæring og samlingar for driftspersonell bør inngå som ein del av tiltaka, samt å bevisstgjere brukarar av bygga. I rapporten er det berekna at framtidig energikjøpskostnad for Tysvær kommune utan enøk tiltak og energiomlegging vil liggje på 12,2 mill. kr. eks. mva. per år. Om heile potensialet for energireduksjon og energiomlegging blir tatt ut, vil det redusera dei årlege energikjøpskostnadene med 3,3 mill. kr. eks. mva. Med ei økonomisk levetid på 15 år og ei kalkulasjonsrente på 8 %, kan denne årlege sparinga forsvare ei investering på ca 27,9 mill. kr. eks. mva. For å ta ut det totale berekna potensialet for energisparing og omlegging over 5 år er det rekna at naudsynt investeringsbehov er 35,3 mill. kr. eks. mva. Med kalkulasjonsrente på 8 % vil det gje ein negativ noverdi på 8,5 mill. kr. eks. mva. Dette er forenkla økonomiske analyser og til dels usikre tal, kor ein har rekna at alle investeringar blir tatt første år og at gevinsten blir tatt ut umiddelbart. I realiteten vil investeringane fordelast over fleire år og gevinsten gradvis blir henta ut. Ved bygging av framtidige kommunale bygg bør ein legge til rette for vassboren varme (fjernvarme). Dette er noko ein i Tysvær har gjort dei siste åra. Det er i varmesentralar der det allereie er vassboren varme det vil vere enklast å legge om til alternative energikjelder. Som nemnd tidlegare er det ein varmesentral på Tysværtunet, ein på Frakkagjerd og ein liten på Nedstrand. Etablering av slike varmesentralar gir kommunen større energifleksibilitet i forhold til bytte av energikjelde. Også ved utlegging av for eksempel bustadområde bør kommunen setje krav om tilknytingsplikt til vassboren varm (TEK 10). Dei nye byggforskriftene set strenge krav til nybygg. Utover dette er det mogleg å bygge lavenergibustadar og bustadar med passivhusstandard. Desse husa har gjerne eit energibruk som svarar til ca 25 % av ein vanleg bustad. Ved å hindre varmetap gjennom ekstra/superisolerte ytterkonstruksjonar, vindauge og dører med svært lavt varmetap, bygge lufttett og ha eit ventilasjonsanlegg med høgeffektiv varmegjenvinning oppnår ein eit svært lavt energibehov (passiv.no, SINTEF). Dette er noko som kommunen bør arbeide vidare for å få realisert. Med blant anna to store næringsparkar som skal etablera seg i kommunen, vil det ikkje vere lett å kunne minske den totale energibruken frå industri. Kommunen kan likevel påverke næringsliv til å ta miljøvennlege val gjennom å vere ein aktiv pådrivar og kjelde til informasjon om miljøvennlege løysingar. På Kårstø renn det ut ca m 3 vatn i timen med temperatur på C. Det har lenge vore ønskjeleg at denne spillvarmen skulle nyttast. Dette var også noko som ble undersøkt i forprosjektet til energi og klimaplanen. Per i dag har Marine Harvest inngått ein 30

31 intensjonsavtale med Tysvær kommune om eit område øst for Kårstø kor det er ønske om å etablere eit landbasert fiskeoppdrettsanlegg. Kommunen bør følgje opp dette prosjektet og arbeide for at ein snarast mogleg får på plass ei løysing. Då kommunen er i vekst med aukande folketal og utbygging, vil energibruken utan at det blir satt i gong tiltak sannsynlegvis auke. Gjennom haldningsskapande arbeid og tilrettelegging, samt krav for nye bustadar vil det vere mogleg å redusera energibruket per innbyggjar i framtida Delmål og strategi for produksjon av fornybar energi. Mål: Det skal innan 2020 bli produsert 100 GWh fornybar energi i året i kommunen. Dette er ca ein tredjedel av totalt energibruk i kommunen i 2009 (utan industri). Kommunen skal vere eit førebilete i bruk av fornybar energi i dei kommunale bygga. Kommunen skal oppfordre og stimulere til bruk av fornybare energikjelder. I kommunen er det grunnlag for både vasskraft og vindkraftutbygging, som er fornybare energikjelder utan direkte utslepp av CO 2. Dette er noko som det er mogleg å utnytte i samsvar med dei statlege og regionale føringane. Dersom vindmølleparken rundt Årvikfjellet blir bygd vil ein ha ein produksjon på 97,5 GWh i året, i tilegg vil 40 GWh bli produsert i den planlagde vindmølleparken på Gismarvik. I kommuneplanen for er det lagt inn som forslag ein vindmøllepark nord øst for Dalbygda i Skjoldastraumen. Her er det meldt om ein planlagt årleg produksjon på ca GWh. I vasskraftverket Bordalsbekken er det planlagt ein produksjon på 5,3 GWh. Desse fire prosjekta vil til saman gje mellom ca GWh fornybar energi i året dersom dei blir gjennomført. Det er eit mål at desse prosjekta blir realiserte og dette er derfor noko kommunen bør følgje opp. I NVE si undersøking var det potensiale for til saman 30 GWh energi i frå vasskraft i kommunen. Dette bør undersøkast nærmare, og det børt kartleggast aktuelle områder for utbygging. I fylkesdelplan for vindkraft er det berre to områder som er sett av som ja-områder i Tysvær. Det betyr ikkje at det er umogleg med meir vindkraft i kommunen. Vindkartet frå NVE visar at det er fleire område i Tysvær som har vind nok til å kunne produsere energi. Samstundes er eit av kriteria som er lagt til grunn i fylkesdelplanen for vindkraft kva arealet er vist som i kommuneplan. Tysvær ynskjer å vurdere andre områder utover det som er tilrådd i fylkesdelplan for vindkraft i Rogaland. Dette for å nå dei ambisiøse måla om produksjon av 31

32 fornybar energi og reduksjon av utslepp av klimagassar. Hovudulempene ved vind- og vasskraftutbygging er negative følgjer for natur og landskap. Fleire av dei kommunale bygningane er allereie tilknytt varmesentralar og blir oppvarma via vassboren varme. Her ligg forholda til rette for ei omlegging av sjølve energikjelda, for eksempel til eit biobrenselanlegg. I forprosjektet til energi- og klimaplanarbeidet utarbeida Vestkog BA eit notat om moglegheitene for bioenergi som oppvarmingskjelde ved aktuelle bygningar i Aksdal og Frakkagjerd. I notatet er det gjort berekningar på kostnader og økonomi ved investering i biobrenselanlegg. I Aksdal var det rekna med at biobrenselanlegget kunne levere varme (kun grunnlast) til Tysværtunet, Aksdal kyrkje, Aksdal legesenter, Alvanuten legesenter, Aksdaltunet og Rådhuset. Ut frå gitte føresetnadar i notatet kom ein fram til at eit slikt tiltak ville gje positiv noverdi dersom den alternative energiprisen ligg på 58 øre per kwh eller meir. Det er her rekna med 35 % investeringstilskot frå Innovasjon Norge, og nettoinvestering ville vere på ca 5,9 millionar kr. Ei slik investering ville kunne redusere utsleppet av CO 2 med 636 tonn. På Frakkagjerd var det kalkulert med eit biobrenselanlegg som leverte varme (grunnlast) til Frakkagjerd barneskule, Fjellhaug barnehage, Tysvær Arena og Frakkagjerd ungdomsskule. Ut i frå gitte føresetnader kom ein fram til at eit slikt tiltak ville gje positiv noverdi med ein alternativ energipris på 59 øre/kwh eller meir. Det er rekna med 35 % støtte frå Innovasjon Norge og ein nettoinvestering på 2,1 millionar kr. Ein slik omlegging vil kunne redusere CO 2 utsleppet med ca 66 tonn i året. For begge reknestykka er det store usikkerheiter. Ein bør undersøke dette vidare. Særleg i Aksdal er det moglegheit for ei slik løysing, med tilknyting av enda fleire bygg enn dei som er tilknytt energisentralen på Tysværtunet i dag. Det er også ein liten energisentral på Nedstrandstunet som leverer varme til både omsorgsbustadane og Nedstrand barnehage kor det kan vere aktuelt med biobrenselanlegg. Kommunen vil arbeide vidare for å undersøke om det er økonomisk grunnlag for eit slikt anlegg. Bruk av biobrensel vil også kunne danne eit grunnlag for bruk av lokale ressursar, samt betre skjøtsel av skog. Ein kan også undersøke moglegheita for å bruke gjødsel frå landbruket, avfall eller slam frå reinseanlegg som energikjelde i form av biogass. Det er ikkje gjort nokon utredningar rundt dette i Tysvær per dags dato. Dette er eit område ein kan undersøke vidare, men per i dag er det truleg for liten tilgang på avfall, slam og husdyrgjødsel i Tysvær til at det vil vere økonomisk lønnsamt. I den nye avløpsplanen i Tysvær kommune er det planlagt eit stort reinseanlegg for kloakk på Gismarvik. Her vil det vere gunstig å sjå på moglegheita for eit biogassanlegg kor ein nyttar slammet frå reinseanlegget til å produsere biogass som til dømes kan brukast som drivstoff for bilar. For andre moglegheiter når det gjeld biogass kan det vere gunstig å samarbeide med andre kommunar. 32