OVERSIKT OVER FOLKEHELSE I ULVIK

Transkript

1 OVERSIKT OVER FOLKEHELSE I ULVIK Eit utgangspunkt ]

2 Innhald OVERSIKT OVER FOLKEHELSE I ULVIK Innleiing... 2 Kva er folkehelsearbeid... 2 Status og utfordringar i Ulvik Samansetnad av befolkninga... 3 Oppvekst og levekår... 5 Skule... 7 Sosialt miljø... 8 Fysisk, biologisk og kjemisk miljø... 8 Skadar og ulukker... 9 Levevanar, helserelatert adferd og helsetilstand... 9 Oppsummering. Sentrale utfordringar og utsette grupper

3 OVERSIKT OVER FOLKEHELSE I ULVIK Innleiing Dei fleste som kjenner Ulvik, meiner nok at det er ein god stad å veksa opp og leva. Generelt har befolkninga god helse og høg levealder, og folk har tradisjonelt vore mykje fysisk aktive. Likevel er det utfordringar for folkehelsa i vår kommune, som i landet for øvrig. Denne rapporten peikar på nokre av risikofaktorane og utfordringane innafor folkehelsa, slik at heradet i si drift, planlegging og styring kan ha eit grunnlag for prioriteringar. Etter Lov om folkehelsearbeid (2011) 5 har heradet plikt til å utarbeida eit skriftleg oversyn over helsetilstanden i befolkninga og positive og negative faktorar som kan verka inn på denne. Oversynet skal vera basert å tilgjengelege opplysningar frå helsestyresmaktene, fylkeskommunen, kunnskap frå dei lokale helse- og omsorgstenestene og anna kunnskap om utviklingstrekk i lokalmiljøet. Rapporten skal rullerast kvart 4.år og vera oppdatert slik at heradet kan nytta dette som del av sitt faktagrunnlag ved utarbeiding av planstrategi og kommuneplan (samfunnsdel). Rapporten er utarbeidd av kommuneoverlegen i samarbeid med ei tverrfagleg gruppe frå skule, barnehage, helsestasjon, fysioterapi, helse- og sosialtenesta, psykisk helseteneste. Kva er folkehelsearbeid Folkehelsearbeid vert i Folkehelselova definert som samfunnet sin innsats for å påverke dei faktorar som fremjar helse og trivsel, førebyggjer sjukdom/skade/liding, og som beskyttar mot helsetrugsmål. I tillegg inneheld folkehelsearbeidet innsats for å syta for lik fordeling av helse i befolkninga, samt lik fordeling av dei faktorane som påverkar helsa (Lov om Folkehelsearbeid, 2011). Folkehelsearbeidet rettar seg mot grupper og ikkje mot enkeltindivid. Formålet er å gjera lokalsamfunn til ein trygg og god plass å leve, samt gje alle innbyggjarane same høve til å leva sunne liv. Folkehelsearbeidet fokuserer på dei faktorane som har innverknad på helsa. Dette kan vera særs mange ulike faktorar, som t.d. arbeid og arbeidsforhold, livsstil (fysisk aktivitet, ernæring, rus), bustadforhold, utdanning, helsetilbod, sosiale nettverk osb. Arbeidet kan slik ikkje utførast i helsesektoren aleine, og etter Folkehelselova er alle sektorane i kommunen ansvarlege for å yta sin del i folkehelsearbeidet. Kvar einskild av oss har ansvar for vår eiga helse, men kommunen har eit ansvar for å leggja til rette slik at det vert enkelt for folk å ta sunne val. Fleire og fleire har god helse i Noreg og lever sunne og lange liv. Likevel ser ein ei utvikling av ein såkalla sosial gradient i helse, der dei som tener mest og har lengst utdanning lever lenger og har betre helse. Dette syner ei utvikling der det vert større skilnadar mellom folk. Ein ser at dei som slit på nokre område også kan få problem på andre, at dei er sårbare. 2

4 Folkehelsearbeidet har fokus på å jamna ut desse ulikskapane. Dette krev arbeid retta mot befolkninga som heilskap, men og innsats retta mot særskilt utsette grupper. Eit målretta, effektivt og kvalitetssikra folkehelsearbeid baserer seg på kunnskap om behov og utfordringar i befolkninga. Denne rapporten vil leggja til rette for eit systematisk og godt folkehelsearbeid i Ulvik. Status og utfordringar i Ulvik. Samansetnad av befolkninga Det har vore ein reduksjon i befolkninga i kommunen gjennom dei siste 20 år. (Figur 1) Prosentdelen eldre over 80 år i kommunen er høgare enn landsgjennomsnittet (figur 2 og 3) Forventa levealder for menn er ikkje eintydig ulikt landsgjennomsnittet. Fødselstalet har gått ned gjennom dei siste 20 år. Innflytting har hindra raskare nedgang i folketalet. Ulviktok imot ein del flyktningar /asylsøkjarar på 1990-talet. Dei fleste av desse har no flytta vidare til større kommunar. Kommunen har relativt mange arbeidsinnvandrarar, både i turistnæring, bygg/anlegg og helse- og omsorgstenester. Fig 1 Utvikling i Ulvik av folketal og aldersfordeling i perioden : 3

5 Fig 2 Aldersfordeling i prosent : Fig 3 Aldersfordeling 2011, Ulvik, landet og fylket: 4

6 Oppvekst og levekår Arbeid, bustad og inntekt Arbeid, inntekt, økonomi og utdanning er grunnleggjande påverknadsfaktorar for helse. Folkehelseinstituttet sin statistikk /folkehelseprofil seier om Ulvik: Prosentdelen med grunnskule som høgaste utdanning er ikkje eintydig ulikt landsgjennomsnittet. Arbeidsløysa og prosentdelen uføretrygda under 45 år er ikkje eintydig ulikt landsgjennomsnittet, men figur 4 ser likevel ut til å visa ein negativ tendens for kommunen. Figur 4 Uføretrygda under 45 år i Ulvik samanlikna med landet: Personar utanfor arbeidslivet vert rekna for å vere ei utsett gruppe, både psykisk og materielt, og arbeidsløyse kan verke negativt inn på helsetilstanden (Folkehelseinstituttet, 2012). Lokal kunnskap tilseier at arbeidslivet i Ulvik er lite variert. Ein har få større arbeidsgjevarar, og ein arbeidstakar som vert arbeidsledig eller sjuk, har ikkje mange alternativ. Folkehelsebarometeret indikerer at Ulvik har relativt mange på uføretrygd. Dette kan delvis skuldast ein liten og lite variert lokal arbeidsmarknad. For personar med store og samansette helseproblem, vert det vanskeleg å nytta seg av den regionale arbeidsmarknaden, og uføretrygd kan difor verta siste utveg. Ein god arbeidsmarknad er viktig for at fleire unge skal busetja seg i bygda. Gruppa unge vaksne (jf fig 2) er underrepresenterte i Ulvik. Kommunen har gjennom «Flytt til Hardangerprosjektet» prøvd å retta på dette. Mange unge familiar ønsker å koma, og prosjektet har erfart som dei to største utfordringane: Bustad og arbeid. 5

7 Fig 5 Arbeidsledige, Ulvik og landet: Figur 6 er eit bilete på inntektsskilnadar i kommunen samanlikna med landet i 2009: Det kan sjå ut til at inntektsskilnadane er mindre i Ulvik enn landet totalt, færre av dei svært høge eller svært låge inntektene, men figuren må ikkje overtolkast. 6

8 Prosentdelen personar i hushald med låg inntekt er høgare enn elles i landet. Figur 7: Skule Skuletrivnad hos 10.-klassingar er ikkje eintydig ulikt landsgjennomsnittet. Talgrunnlaget for meistringsnivå i lesing er utilstrekkeleg for statistisk testing. Talgrunnlaget for fråfall i vidaregåande skule er utilstrekkeleg for statistisk testing. Figur 8 viser prosentdelen elevar på 10. trinn som trivst på skulen i

9 Skulen i Ulvik har tradisjonelt lagt vekt på fysisk aktivitet og turar i naturen til alle årstider. Dei satsar også på å ha fysisk aktivitet i skuledagen, med eit godt tilrettelagt utemiljø. Skulen har ein sentral rolle i bygde, oppmøteprosenten på klasseforeldremøte er høg. Dei «store» temamøte arrangert av FAU for heile skulen, har dårlegare oppmøte. Færre barn og unge går eller syklar til skulen samanlikna med for år sidan, fleire foreldre betalar for skulebuss der ungane ikkje har rett på fri skuleskyss. Samtale med foreldre kan tyda på at dette har si årsak i trafikkfare. Problem som kan nemnast: dårleg skilje mellom mjuke trafikantar og bilane på den mest trafikkerte strekninga (Syselandet, 2km mellom barnehagen og skulen) Barn frå Hydle bustadfelt må gå eller sykla gjennom 80-kmsone fleire foreldre køyrer ungane til skulen, dermed vert det større trafikk for dei som går/ syklar Sosialt miljø Kommunen driv trivselstiltak som bibliotek, kino og Frivilligsentral (frå 2011). Kulturskulen har eit allsidig tilbod og høg andel brukarar blant barn i grunnskulealder. Prisen er rimeleg og kulturskulen har slik ein god sosial profil. Helsestasjonen arrangerer babytreff regelmessig,- eit sosial og nettverksbyggande tiltak for nye foreldre. Ulvik har mange fine turløyper, merking er gjennomført i samarbeid mellom bygdeutviklar, destinasjon Ulvik og frivillige. Idrettsanlegg og badeplass i Holmen er ein viktig og mykje brukt møtestad. Likeeins skianlegget (langrenn og skileik) på Drevtjørn om vinteren. Bassenget på skulen er ope om lag 6 mnd i året, noko som gir skuleborn høve til symjeopplæring og folk flest tilgang til folkebad og bassengtreningsgrupper på kveldstid. Ulvik har mykje god aktivitet i frivillige lag og organisasjonar og mange menneske er aktive sosialt på fritida. Grupper som kan koma litt på sidelinja er ut frå lokal kjennskap: Unge som ikkje deltek i idrett eller musikkaktivitetar. (Her har ungdomsarbeidar prøvd å engasjera både gjennom skate-rampe og ungdomsklubb.) Eldre som av ulike grunnar ikkje nyttar seg av eksisterande tilbod (arbeidsstove på sjukeheimen, dagavdeling på sjukeheimen, eldrekafe, Vevstova). Det er især eldre menn som kan verta isolerte og einsame. Siste tilskot til det sosiale liv i bygda er to kaféar som har laga kvar sine konsept med regelmessig innlagte kulturarrangement. Det har gitt Ulvik nye møteplassar, uforpliktande og for litt andre grupper enn dei som er mykje engasjerte frå før. Fysisk, biologisk og kjemisk miljø Andel personar tilknytta vassverk med forskriftsmessig tilfredsstillande analyseresultat m.o.t. E. coli, i prosent av befolkning tilknytta rapportpliktig vassverk, er ikkje eintydig forskjellig frå landsgjennomsnittet. Frå lokal kjennskap og målingar/ kartlegging som er gjort tidlegare, veit ein at kommunen har eit moderat problem med radon. Det er gjort kartlegging i skule og barnehage i 1997, ganske omfattande måling av 90 bustadar i , og nye målingar i skulen

10 22% av dei kartlagde bustadane i hadde verdiar over tiltaksgrensa på 200 Bq/kbm luft. Når tiltaksgrensa no er senka til 100 Bq, kan ein gå ut frå at om lag 1 av 4 bustader i Ulvik har verdiar over tiltaksgrensa. Det var målt få særleg høge verdiar. Kommunen har lite ureiningsproblem i luft og vatn, og vi har store og gode ressursar frå naturen si side. Skadar og ulukker Figur 9 viser personskadar etter ulukker behandla i sjukehus (alle aldrar) i Statistikk over dødsårsaker og sjukehusbehandla personskadar viser berre omfanget av dei mest alvorlege ulukkesskadane. Talet på dei som blir lagt inn på sjukehus for personskadar etter ulykker, er ikkje eintydig ulikt landsgjennomsnittet. Figur 9: Levevanar, helserelatert adferd og helsetilstand Det er same tendens i vår kommune som i landet for øvrig: Fleire vert overvektige, har for lite fysisk aktivitet i kvardagen og gjer uheldige val m.o.t ernæring. Kommunen deltek i Barnevektstudien (3.klassingar),ein har enno ikkje ferdige resultat av denne. Tendensen kan sjå ut til å vera at barn og unge på landet er tyngre enn i byane. Grunnskulen vår har i fleire år hatt skulemåltid 3dg/veke for klasse. Grovt brød, pålegg, suppe (1 dag). Sunt og sosialt! Rusmiddelbruk Lokal kjennskap tilseier at færre unge røyker enn tidlegare, men det varierer frå årskull til årskull. Skulen arbeider jamnt med røykfrisatsing. Alkoholbruk og andre rusmiddel: Ungdom på bygda prøver ut mykje. Især 1. og 16.mai er utfordrande, med utandørsfesting på 9

11 badeplassen. (Vaksensamfunnet, inklusiv politiet, har vore nokså tafatte i å gjera noko med dette). Ungdomsarbeidar har motivert ungdom til å verta med på alternativt rusfritt arrangement i nabokommune. Det vert årleg arrangert informasjon om båtvett (båt, fart og rus) i havna av politiet, Røde Kors Hjelpekorps m.fl. Figur 10 viser røyking blant gravide ved første svangerskapskontroll i kommunen samanlikna med landet. Røyking i kommunen er ikkje eintydig ulikt landsgjennomsnittet, vurdert etter prosentdelen gravide som røyker ved første svangerskapskontroll. Sjukehusinnleggingar Det ser ut til at Ulvik har noko færre sjukehusinnleggingar totalt enn gjennomsnitt i landet. Figur 11: Sykehusinnlagte alle diagnosar, per 1000, standardisert 10

12 Legemiddelbruk Det ser ut til at kommunen har litt mindre legemiddelforbruk enn gjennomsnitt i landet. Figur 12: 11

13 Tidlege dødsfall Figur 13 er basert på dødsårsaksregisteret og viser utviklinga i dødelegheit av hjarte- og karsjukdommar i aldersgruppa 0-74 år. Hjarte- og karsjukdom, vurdert etter talet på pasientar behandla i sjukehus, er ikkje eintydig ulikt landsgjennomsnittet. Psykisk helse Færre personar brukar legemiddel mot psykiske lidingar, som blant anna angst og depresjon, samanlikna med resten av landet. (Folkehelsa 2011) Det vert satsa på informasjon om psykisk helse i grunnskulen, gjennom «Zippis venner» i småskulen og særskilt undervisningsopplegg i ungdomsskulen. Skulen arbeider aktivt med å hindra mobbing. Psykisk helseteneste driv ein møteplass på dagtid 3 dagar i veka for personar med psykiske problem. Frivilligsentralen er i drift og er m.a meint å skulle formidla sosial kontakt og praktisk hjelp til personar som treng dette. Tannhelse Det er innhenta opplysningar frå den fylkeskommunale tannhelsetenesta. Tannpleiar har lagt fram statistikk for perioden for nøkkelkulla, dvs og18-åringane. Det er ikkje lett å identifisera nokon klar tendens. I 2012 har 11% av 5-åringane karies, 42% av 12- åringane og 86% av 18-åringane. Tannpleiar ser dårlegare tannhelse hjå familiar med ikkje-norsk kulturbakgrunn, desse får difor ekstra tett oppfølging. Tannpleiar samarbeider med helsesøster om info til småbarnsforeldre på babytreff og ved informasjon i skulen. Tannhelse vert elles sett i fokus på helsestasjonen, der foreldre ved spebarnkontroll får «Vannkoppen», med oppmoding om å gi babyen vatn og ikkje saft/ juice. Ved 12

14 skulestartundersøkinga får alle 6-åringane si eiga vassflaske som skal oppmuntra til å drikka vatn når ein er tørst. Ein kjenner til at fylkestannhelsetenesta planlegg å leggja ned tannklinikken i Ulvik (og Granvin og Eidfjord). Barn må då reisa til tannklinikken på Voss. Det kan vera grunn til å frykta fråfall i oppfølging når foreldre må ta fri frå jobb for å køyra barn til tannlegen, og at dette kan medføra dårlegare tannhelse, kanskje også større sosiale helseskilnadar. Tannpleiaren har stor betydning for forebyggande tannhelse både mellom barn/unge og eldre/pleietrengande. Dersom tannpleiar også forsvinn, får det negative konsekvensar for det førebyggjande tannhelsearbeidet. 13

15 Oppsummering. Sentrale utfordringar, ressursar og utsette grupper Dei siste 30 åra har alle grupper i landet fått betre helse, men helsegevinsten har vore størst for personar med lang utdanning og høg inntekt. For eksempel har denne gruppa lengre forventa levetid enn personar med lågare utdanning og inntekt. Særleg dei siste ti åra har helseskilnadane auka, det gjeld både fysisk og psykisk helse, og både barn og vaksne. Utjamning av sosiale helseskilnadar er difor ei viktig målsetjing i folkehelsearbeidet. Store sosiale skilnadar kan vere ein peikepinn på at det også er store sosiale helseskilnadar i kommunen. For Ulvik sin del er det mindre inntektsskilnadar enn for landet totalt. Likevel er dei sosiale skilnadane tydelege, lokalsamfunnet vårt er gjennomsiktig, og det er lett å sjå kva for familiar som er ressurssterke og ressurssvake. Alle sektorar må retta innsatsen mot dei som treng det mest (i barnehage, skule, sosial/nav, helsestasjon og helseteneste for øvrig, teknisk/ planlegging) for utjamning. Generelle tiltak kan og ha ein utjamnande effekt: Ein kan som døme tenkja seg tilrettelegging av trygg skuleveg slik at fleire kan gå eller sykla til skulen. Eit slikt tiltak vil få stor betydning for dei som frå før er lite fysisk aktive, men ikkje ha så stor innverknad på dei som frå før er fysisk aktive. Kommunen har enno ikkje tilsett ein folkehelsekoordinator. Dette er ei utfordring i høve folkehelsearbeidet. Kommunen har etablert ei tverrfagleg arbeidsgruppe for å sjå på tilhøva for barn og unge, fram til ein får tilsett folkehelsekoordinator. Denne «Folkehelsegruppa for barn og unge» kan seinare halda fram som referansegruppe for ein folkehelsekoordinator. Generelle utfordringar for lokalsamfunnet, der det alt er gjort mykje arbeid og der det må arbeidast vidare på overordna politisk og administrativt nivå, er: kommunikasjonar inn/ ut av kommunen med vegstandard og rasfare arbeidsplassar- kommunen må leggja til rette for å ta vare på dei stabile og gode arbeidsplassane bygda har, og bidra til å utvikla nye. Eit lite variert arbeidsliv vert eit trugsmål mot busetnad og kan tappa lokalsamfunnet for unge og arbeidsføre, og dermed også redusera fødselstal og folketal. underskot på bustadar- bygda treng både utleige, sjølveigarbustad og byggjeklare tomter (arbeid med nytt byggjefelt er i gang) Vi ser følgjande utfordringar for ulike grupper i folkehelsearbeidet: Vaksne: I utgangspunktet må ein forventa at dei fleste vaksne er i stand til å ta vare på eiga helse og ta gode val for seg og sin familie. Det er grenser for kva samfunnet skal blanda seg i. Oppgåva for kommunen er å leggja til rette slik at det er lett for folk å ta gode val. Tilrettelegging og merking av turstiar kan vera eit slikt tiltak (merking som gjer at ein veit kor lang og krevande turen er og at ein ikkje treng vera redd for å gå seg vill jamvel om ein er ukjent i området). På 14

16 kosthaldsområdet er det vanskeleg å sjå kva kommunen kan gjera, kanskje kantinedrift for eigne tilsette? Når det gjeld røyking, kunne kommunen vedta røykfri arbeidsplass for alle sine tilsette, noko som kan hjelpa einskildpersonar til å avgrensa røyking (røykfri arbeidsdag). Sykling til jobben-aksjonar har vore gjennomført og kan takast opp att. Utfordringar i vaksengruppa: Hjarte-karsjukdom Levevanar (røyking, fysisk aktivitet, ernæring) Gravide: Det er god kapasitet hos lege og kommunejordmor, tett samarbeid mellom jordmor og helsesøster, god overlapp og felles heimebesøk etter fødsel. Kommunen har gode ressursar for å ivareta gravide og nye foreldre. Ein må ha særskilt fokus på Sjukefråver Levevanar (røyking, fysisk aktivitet, ernæring) Barn: Ulvik har full barnehagedekning, berre ein barnehage, med gode uteareal og høve til aktivitet. Barnehagen har matservering der ein legg vekt på sunt og gjennomtenkt matutval. Ulvik har ein felles barne- og ungdomsskule. Idrettslaget er aktivt, med sommar og vinteraktivitetar. Uorganiserte aktivitetar er t.d familiebading 2 kveldar/veke i skulen sitt basseng, skileik 1 dag/veke i lysløypa i vintersesongen. Utfordringar: Fysisk aktivitet, tiltak for dei som frå før ikkje er aktive med idrett. Både barnehage og helsestasjon opplever det som vanskeleg å gi råd til foreldre med barn som slit med overvekt. Vi saknar eit organisert tilbod om leik og aktivitet (utan konkurransepreg) for dei som slit med overvekt (barn og foreldre saman). Kommunen må avklara kven som kan ta ansvar for dette. Trygg skuleveg for alle Psykiske plager- mange ungar har såkalla lettare psykiske plager (engstelege, manglande trivnad, manglar vener ). Vaksensamfunnet har ansvar for å tilretteleggja leik og aktivitet som fremjer sosial inkludering og tilpasning. Ungdom: Kommunen har 50% stilling som ungdomsarbeidar. Dette er ein ressurs. Skulen har fokus på fysisk aktivitet og på sunt kosthald (skulemåltid). Gode tilbod i idrettslag og kulturskule. Utfordringar: Fritidstilbod til dei som ikkje driv med idrett eller musikk Kosthald og fysisk aktivitet Røyking og rusmiddelbruk Psykisk helse- det er små sosiale nettverk, små årskull. Nokre slit med manglande trivnad og einsemd. For desse kan fritidstilboda verta ekstra viktige Eldre: Sosiale tilbod for pensjonistane er mange (eldrekafé, seniordans, vevstove, arbeidsstove, mange frivillige lag forøvrig), men ikkje alle nyttar seg av slike tilbod. Frivilligsentralen starta opp for eit par år sidan og er eit godt tilbod både for dei som gjerne vil gjera ein innstas for andre og for dei som treng hjelp/ assistanse i kvardagen. Frivilligsentralen har open kafé ein dag i veka. Ei utfordring til Frivilligsentralen er å ha samla oversikt over frivillige lag, 15

17 formidla kontakt til desse eller utfordra lag / organisasjon til konkrete oppgåver når ein ser det er trong for det. Kommunen har godt utbygde pleie- og omsorgstenester og god sjukeheimsdekning inkudertl dagavdeling for demente. Utfordringar: Einsemd, psykisk helse Ansvaret for dei utfordringane som er nemnde i denne rapporten, går på tvers av fag- og tenesteområde. Ulvik er ein liten kommune, og avstanden er kort mellom dei ulike einingane og mellom innbyggjarar og beslutningstakarar. Likevel kan det vera krevande å få alle til å samarbeida. Dersom alle (befolkning, politikarar, frivillige lag, kommunale einingar) skal dra lasset saman og i same retning, må vi starta med ei sams forståing av utfordringar og satsingsområde. Målet er fleire gode leveår for alle innbyggjarane i Ulvik. September 2012 Unni Solem, kommuneoverlege 16

18 Vedlegg: I oversikta nedanfor blir nokre nøkkeltal i kommune og fylke samanlikna med tal for heile landet. Kommunar og fylke kan ha ei anna alders- og kjønnsfordeling enn landsgjennomsnittet, og det er korrigert for dette i figuren Figuren viser forholdstala på ein skala som aukar frå 50 til 200 eller fell frå 200 til 50, avhengig av indikator. Forholdstal som er lågare enn 50 eller høgare enn 200 blir vist som ein halvsirkel i ytterkant av figuren. Forskjellen mellom kommunen og landet er testa for statistisk signifikans Folkehelseprofil for 1233 Ulvik, januar Befolkningsstorleik per 1. januar 2011: 1118 Folkehelsebarometer for Ulvik: 1 Fødde 2 Befolkningsvekst 3 Befolkning i yrkesaktiv alder 4 Befolkning over 80 år 5 Befolkning over 80 år, framskrive 6 Forventa levealder, menn 7 Forventa levealder, kvinner 8 Grunnskule som høgaste utdanning 9 Låginntekt 10 Ulikskap i inntekt, Gini 11 Arbeidsledige 12 Uføretrygda 13 Barn av einslege forsørgjarar 14 Forskriftsmessig drikkevatn m.o.t E.coli 15 Personskadar, behandla i sjukehus 16 Trivst på skulen, 10. kl. 17 Blir mobba på skulen, 10. kl. 18 Lågaste meistringsnivå i lesing 19 Fråfall i vidaregående skule 20 Røyking, kvinner 21 Overvekt 22 Sosial ulikskap i dødelegheit 23 Behandla i sjukehus 24 Psykisk liding, behandla i sjukehus 25 Psykisk liding, legemiddelbrukarar 26 Hjerte- og karsjukdom, beh. i sjukehus 27 Hjerte- og karsjukdom, dødelegheit 28 KOLS, behandla i sjukehus 29 KOLS og astma, legemiddelbrukarar 30 Kreft, dødelegheit 31 Type 2-diabetes, legemiddelbrukarar 32 Hoftebrot, behandla i sjukehus 33 Låg fødselsvekt 34 Høg fødselsvekt 17

19 Referansar: Folkehelseinstituttet sin statistikkbank, utgangspunkt for Figurane 1,2,3,5,11,12 Folkehelseinstituttet, folkehelseprofil for Ulvik, Figurane 4,6,7,8,9,10,13 er kopierte derifrå Folkehelseloven, Lov om folkehelsearbeid m.v av nr 29. Hordaland fylkeskommune, tannhelseregister. Muntleg og skriftleg kontakt med lokal tannpleiar Statistisk sentralbyrå Ulvik herad, diverse kartleggingar 18