Volda Kommune Årsbudsjett 2014 Økonomiplan

Transkript

1 Volda Kommune Årsbudsjett 2014 Økonomiplan Rådmannen sitt budsjettframlegg til Formannskapet

2 FORORD INNLEIING ØKONOMISKE RAMMEVILKÅR FINANS FONDSMIDLAR NETTO DRIFTSRESULTAT OG RESULTATGRAD STATSBUDSJETTET FOR FRIE INNTEKTER GENERELLE STATSTILSKOTT KOSTRA (Volda kommune samanlikna med andre kommunar) FOLKETALSUTVIKLING STRATEGIAR FOR Å SKAPE BEREKRAFTIG ØKONOMI MÅL OG RAMMESTYRING INNLEIING BUDSJETTRAMMER SAMORDNING OG UTVIKLINGSSTABEN LØN OG PERSONALSTABEN ØKONOMISTABEN SERVICEKONTORET SKULEAVDELINGA BARNEHAGEAVDELINGA HELSEAVDELINGA NAV BARNEVERNAVDELINGA PLEIE OG OMSORGSAVDELINGA (PLO) EIGEDOMSAVDELINGA LANDBRUKSAVDELINGA KULTURAVDELINGA KOMMUNALTEKNISK KART, OPPMÅLING OG BYGGESAK BRANN OG REDNING ANSVARSOMRÅDE 80 (FELLES UTGIFTER OG INNTEKTER) INVESTERINGAR

3 FORORD Volda kommune har over lengre tid bygd opp eit driftsnivå som er for høgt i høve dei faste inntektene. Dette vert svært synleg når inntekter i storleiken 30 millionar kroner har falle bort i løpet av dei siste 3 åra. Dette har resultert i ubalanse i drifta. Samtidig har Volda kommune over år bygd opp høg lånegjeld der rentene og avdraga tek ein stadig større del av inntektene. Veksten i pensjonskostnadene har forverra situasjonen ytterlegare. Pensjonspremien aukar med om lag 17,7 millionar kroner frå , og utgjer no om lag 20 % av løna. Volda kommune sin økonomi er i ein krisetilstand. Det er to måtar å løyse dette på, ved å auke inntektene og redusere utgiftene. Utfordringa er at kommunen skal driftast og skal løyse uløyste oppgåver som også medfører auka utgifter og investeringar på enkelte område. Det er viktig å vere klar over at årsaka til denne situasjonen ikkje er noko som plutseleg har oppstått. Drifta er ein konsekvens av dei vedtaka og prioriteringa som har vore gjort over tid, men inntektsbortfallet har gjort dette synleg. Fylkesmannen har oppmoda Volda kommunestyre om å stoppe opp. Ut frå økonomiske omsyn burde det vere investeringsstopp i heile økonomiplanperioden. Det ville kome i konflikt med nasjonalt krav til standard og kvalitet på kommunen sine tenester. Øyra skule, som ut frå forskriftsmessige krav er i så dårleg stand at det må det må byggjast ny, er ei investering som åleine vil medføre auka kapitalutgifter på om lag 9 millionar kroner. Det vil ikkje vere rom for å byggje ny Øyra skule utan å auke eigedomsskatten til høgste sats (7 0/00) i I tillegg må kommunen gjere strukturelle endringar for å tilpasse drifta under normert nivå, dvs drive billegare enn statleg utrekna utgiftsbehov på alle tenesteområde. Eg finn det nødvendig å utgreie to alternative budsjettframlegg, eitt med Øyra skule og eitt utan Øyra skule. Valet mellom desse to alternativa er svært vanskelege. Framleis drift av dagens skulebygg ved Øyra er ikkje forsvarleg ut frå krava til det fysiske miljøet. Samtidig er det ikkje økonomisk forsvarleg å leggje inn ei så stor investering dersom kommunen ikkje vil ha økonomisk balanse i økonomiplanperioden. Dersom Øyra ikkje vert bygt, må det likevel gjerast tiltak ved skulen. Dette vil vere mellombelse, fordyrande og utilfredsstillande i høve eit nybygg som ein eller annan gong må kome. Ev. slike alternative tiltak må utgreiast om det skulle verte eit reelt alternativ. Rådmannen opplever frustrasjon over at dei sentrale rammevilkåra for Volda kommune frå det eine året til det andre endrar seg så drastisk, jfr. trekk i utgiftsutjamninga i inntektsoverføringa og veksten i pensjonskostnadene. Det tek botnen ut av økonomiplanen og gjer at det som var realistisk ikkje lenger vil vere det. Eg opplever at det går tungt inn på meg at vi blir sett i ein situasjon der Øyra skule som eit sterkt trengjande prosjekt, godt planlagt og førebudd til gjennomføring, no må verte gjenstand for usikkerheit. Sjølv om Volda kommune har valt formuesmodellen som grunnlag for eigedomsskatt, og som gir lågare skatt pr promilleintervall enn etter verditakst, så kan det vere urovekkjande å leggje seg på høgste promillesats. Ettersom eg har tolka signala til kommunestyret om nivået på eigedomsskatten, så finn eg i valet mellom pest eller kolera å leggje fram alternativet der Øyra skule ikkje er innarbeidd i økonomiplanperioden. Det vil da vere opp til kommunestyret kor langt ein er villeg til å gå i auka inntekter og ev ytterlegare reduserte tenester for å finne rom for Øyra skule no. 2

4 Dagens rente ligg under normalt rentenivå, og rådmannen er uroleg for gjeldsauken i økonomiplanperioden. Det viktigaste oppdraget i økonomiplanperioden vert å få realistiske budsjett. Dette inneber i tillegg til eigedomsskatt store kutt i kostnader for å skape samsvar mellom inntektene og utgiftene. Stoltenbergregjeringa presiserer også i forslaget til statsbudsjett at; En stabil finansiell situasjon er en føresetnad for god kommunal tjenesteyting over tid. Den økonomiske situasjonen til Volda kommune vert forverra ytterlegare i 2014 som følgje av reduksjon i den utgiftsutjamnande delen av inntektsoverføringa frå staten. Staten operer med såkalla normert nivå og utgiftsutjamninga er basert på dei kostnadene staten har rekna ut at det skal koste å drive tenestene i Volda kommune. I 2011 fekk Volda kommune om lag 26 millionar kroner i kompensasjon for å vere ei meir tungdriven kommune enn gjennomsnittskommunen. I 2014 er dette redusert til om lag 16 millionar kroner. Årsaka er mellom anna redusert elevtal og redusert avstand. Staten har da rekna ut at Volda er billegare å drive og får trekk i utgiftsutjamninga. Budsjettet til Volda kommune for 2014 er det mest utfordrande eg som rådmann har opplevd. Framlegget til budsjett viser reduksjon i tenestenivået ved nedbemanning. Rådmannen finn det ikkje forsvarleg å kunne kutte meir på eitt år enn foreslått, og finn det derfor nødvendig å leggje fram eit budsjett i underskot. Det vert nødvendig å bruke fleire år på å balansere økonomien til kommunen. Dersom kommunestyret vedtek eit budsjett som ikkje er balansert, vil Volda kommune kome i ROBEK-registeret i Å finne dekning for eit så stort avvik mellom utgifter og inntekter vil utfordre mange interesser og er konfliktfylt. Det er ei utfordring i seg sjølv å kommunisere ut slik at folk forstår denne situasjonen, og at alternativa til inndekning er avgrensa. Dette tyngjer meg som rådmann, og det uvilkårlege kravet til å arbeide mot budsjettbalanse gjer at eg må gå på akkord med eigne prinsipp og verdiar. Dette gjeld m.a forslag om innføring av eigedomsskatt på verker/bruk og næringseigedomar, auka promillesats frå 3 til 4 i 2015, men mest av alt kutt i tenester som resulterer i dårlegare tilbod og færre tilsette. Nedbemanning må gjennomførast ved gode prosessar der siste utveg vert ev oppseiingar. Det å ev seie opp tilsette fordi det ikkje er økonomi til å ha ein i arbeid er det tyngste ein rådmann og vi som leiarar kan gjere. Kravet til økonomisk balanse er uvilkårleg, og det uroar meg at dette skal overskygge dei menneskelege verdiane. Budsjettarbeidet er ein prosess der rådmannen ut frå rolla må kome med forslag til løysingar og sjå kommunen samla. Dette skaper engasjement og motstand hos dei som vert ramma. Rolla som rådmann er særskilt krevjande når kommunen må gjennomføre kritiske kutt. Som rådmann må eg kome med konkrete forslag og ikkje pakke utfordringane inn for å skjerme meg sjølv. Eg kjem ikkje med tiltak som vekkjer motstand fordi eg vil gjere det vanskelegare for folk, men rett og slett fordi Volda kommune har kome i ein situasjon der det ikkje er til å unngå. Det er viktig at politikarane ser dette som forslag, bidreg aktivt i å vurdere alternativ, og til slutt tek ansvaret for dei løysingane som vert valde. Det er avgjerande at det budsjettet kommunestyret vedtek er bygd på realistiske føresetnader. Rådmannen er også oppteken av at tilsette sine organisasjonar, brukar-organisasjonar og ulike interesser i Voldasamfunnet elles har meiningar om budsjettet og nyttar høve til å kome med innspel og merknader. Avslutningsvis finn eg også nødvendig å dele mi uro over den sentraliseringsmekanismen som dagens inntektssystem utløyser. Kommunestyret og eg som rådmann vert ståande i 3

5 frontlina mot innbyggjarane på bygdene når vi foreslår tiltak som skal passe Volda kommune inn i staten sin utgiftsmodell for drifta av kommunen. Når Volda kommune ikkje har bufferar å gå på, vil kommunestyret verte utfordra på sentralisering av tenestene. Når alle reservar er oppbrukt vert dette tydeleg, og spørsmålet er om ikkje distriktskommunane no bør stå samla opp for å få endra inntektssystemet slik at vi får overført midlar for å drive tenester der folk bur. Inntektssystemet for kommunane er teknisk og komplisert, men det er viktig å vere klar over at dette systemet når det skal reviderast komande år vil vere avgjerande for kvar det skal bu folk i dette landet i framtida. Volda kommune er nødt til å ta grep og ha strategi som gir berekraft i drifta i løpet av dei komande åra. Omstilling og smartare løysingar er ein viktig del av dette. Rune Sjurgard rådmann 4

6 1 INNLEIING Volda kommune sin økonomiske situasjon har bygd seg opp over tid. Utviklinga med negative tal vert synleggjort når kommunen misser inntekter samtidig med kraftig vekst i utgifter på enkeltområde. Overgangen frå 2013 til 2014 er særskilt utfordrande, og rådmannen finn derfor å måtte fremje eit framlegg til årsbudsjett 2014 og økonomiplan som ikkje er i balanse. Dette inneber at Volda kommune vert ein ROBEK- kommune frå og med januar Tabellen under viser sentrale område der situasjonen har forverra seg på inntektssida frå 2013 til 2014: Budsjett 2013( opphavleg) Budsjett 2014 Utgiftsutjamning (*) Tussa Momskompensasjon investeringar Finansplasseringar Sum inntekter (*)= er ein del av rammetilskotet Vi ser av tabellen ovanfor at inntektene er redusert med ke Det vert vist til lenger bak i budsjettdokumentet for nærmare kommentarar til innhaldet i tabellen. Det er tilsvarande situasjon på utgiftssida. Tabellen under viser utvalde område der det er vesentleg auke i 2014: Auka ramme Barnehage Auka ramme Kommunalteknisk Auka ramme Pleie og omsorg Auka renteutgifter Auka avdragsutgifter Vekst pensjonspremie Egenandel Enslig mindreårige Sum Det vert vist til lenger bak i budsjettdokumentet for nærmare kommentarar til innhaldet i tabellen ovanfor. I 2013 brukar vi opp det vi har av ubunde driftsfond (kr ). Vi kan grovt sett oppsummere skilnaden mellom 2013 og 2014 slik: Reduserte inntekter Ubunde fond (brukt opp i 2013) Auka utgifter Sum

7 Rådmannen har vurdert alle moglege tiltak for å få framlegget til årsbudsjett 2014 og økonomiplan Her er hovudgrepa: Kommunestyret vedtok 29 august 2013 å innføre eigedomsskatt på bustader og fritidseigedomar (2 promille i 2014, og 3 promille frå og med 2015). Rådmannen tilrår at det vert innført eigedomsskatt på alle skatteobjekt frå og med 2014 (også verk og bruk og næringseigdom som er unnateke i Kommunestyre sitt vedtak). Det er vidare lagt opp til at satsen for eigedomsskatt vert auka til 4 promille frå og med Analyse av KOSTRA- tala frå 2012 (sjå kapittel 2.7) viser at Volda kommune har eit forbruk som er nesten 30 mill kr større enn våre frie inntekter (skatt og rammetilskott) gjev rom for. Dette vert ei utfordring når Volda kommune si saml drift berre ligg på kr over det normerte nivået (dvs. at det er eit stort gap mellom dei frie inntektene og normert utgiftsnivå). Det er budsjettert med 10,5 mill kr i eigedomsskatt i 2014, og vert auka til 21 mill kr i Det er budsjettert med ei inntekt på premieavvik på 14 mill kr. Her vert det kapittel 3.19 for nærmare opplysningar. Det er gjort reduksjonar på ca 15,4 mill kr på avdelingane, og det vert vist til kapittel 3.2 for nærmare opplysningar. Bygging av Øyra skule er ikkje med i rådmannens framlegg til årsbudsjett og økonomiplan. Basert på dagens historisk låge rentenivå, så er det behov for eit tosifra millionbeløp for å dekke årlege renter og avdrag. Det er kun mogleg å få dette til dersom ein aukar eigedomsskatten til maksimalt nivå. På tross av desse store grepa er det ikkje mogleg å få 2014 i balanse. Det er budsjettert med eit underskot på ca 10,8 mill kr. Dersom ein korrigerar for årets premieavvik i 2014, så er det reelle underskotet nesten 25 mill kr. 6

8 Tabellen under viser eit samandrag av framlegget til årsbudsjett 2014/økonomplan (det opphavlege budsjettet for 2013 er også med). Budsjettår Frie inntekter Eigedomsskatt Generelle statstilskott Parkeringsavgift =Sum frie disponible inntekter Renteutgifter Avdragsutgifter Utbytte Tussa Verdiauke plasseringar Renteinntekter =Netto finanskostnader Økonomisk ramme før fond Avsett til Disposisjonsfond Bruk av disposisjonsfond Bruk av pensjonsfond = Økonomisk ramme Netto løyving avdelingane Underskot Det er lagt opp til investeringar på kr i økonomiplanperioden. Investeringane i perioden er relativt høge sett i høve til kommunen sine økonomiske rammevilkår. Investeringane som er lagt inn vert sett på som nødvendige for å kunne gi tilfredsstillande tenester. Det er ei utfordring at dette i hovudsak er investeringar som ikkje utløyser rasjonalisering i tenester og reduserte driftsutgifter. Lokaliseringa av omsorgsbustadene vil vere avgjerande for driftsutgiftene. Dent største satsinga er bygging av omsorgsbustader (erstatningsbustader for Mork bustader) og omsorgsbustader tilrettelagt for brukarar med særskilte behov. Hovuddelen av rådhusinvesteringa er oppattbygging etter brannen. Tabellen under viser fordelinga på kvart enkelt år og på investeringskategori: Byggefelt og industriområde VA-området Andre investeringar Totalt inkl mva

9 Investeringane er finansiert slik som tabellen under viser: Tilskot Forsikringsoppgjer rådhuset (*) Momskompensasjon Sum finansiering ekskl lån Låneopptak Sum finansiering (*)= I tillegg budsjettert med kr 6 mill i forsikringsoppgjer rådhus i 2013 Volda kommune si ordinære langsiktige gjeld er pr november 2013 kr Det er pr 12. november verken betalt avdrag eller gjort årets låneopptak for Dette vert gjort mot slutten av året. Basert på føresetnadane i budsjett/økonomiplan- framlegget, så vil den langsiktige lånegjelda vere ca 793 mill kr ved utgangen av komande økonomiplanperiode. Det er usikkert kor lenge det ekstremt låge rentenivået vil vare. For 2013 er det utarbeidd prognose som indikerer at finanskostnadane vert ca 40 mill kr i år ( ca 50/50 fordelt mellom renter og avdrag). Den første tabellen i innleiingskapittelet viser finanskostnader på over 53,4mill kr (der renteutgiftene utgjer ca 39 mill kr) i Vi har pr 4.kvartal 2013 ei gjennomsnittleg rente på ca 3,12% på vår langsiktige gjeld. Dersom rentenivået normaliserer seg (som til dømes ei auke på ca 2%) mot slutten av økonomiplanperioden, så vil renteutgiftene auke med ytterlegare 15 mill kr i høve til det som er lagt inn i 2016! Prioriteringar på 2014-budsjettet Kommunen har eit altfor høgt driftsnivå i høve til inntektene, samtidig som utgiftsnivået på tenestene ikkje er spesielt høgt. I pleie- og omsorgstenestene driv Volda kommune mykje billegare enn samanliknbare kommunar og vesentleg lågare enn den statlege utrekninga (normert nivå). Det er særleg på barnehagar og skule at Volda kommune driv høgare enn samanliknbare kommunar og normert nivå. Utfordringa er at dette høge utgiftsnivået er knytt til struktur. Den høge gjelda bind opp driftsøkonomien til kommunen. Volda kommune har over mange år greidd å halde oppe driftsnivået med inntekter frå momskompensasjon, utbytte frå Tussa og finansavkastning. Dette har vore vikårlege og svingande inntektskjelder som saman med reduksjon i inntektsoverføringa frå staten har medført eit inntektsbortfall på om lag 30 millionar på 3 år, og 10,1 millionar kroner berre frå 2013 til I 2013 vart kutt i tenester utsett ved å bruke fondsmidlar p 10,8 millionar kroner. Utgiftene aukar vesentleg også i Underbudsjettering i drifta må rettast opp med 8 millionar kroner (i hovudsak innanfor barnehage). Renter og avdrag til nye investeringar vil auke med 3,7 millionar. Veksten i pensjonspremien er på 17,7 millionar i 2014 og til slutt har regjeringa foreslått å redusere tilskotet til einslege mindreårige flyktningar med 1,1 millionar. Til saman resulterer dette i eit avvik på om lag 52,4 millionar. Veksten i løns- og pensjonsutgiftene skaper vanskar for mange kommunar neste år. For Volda kommune vert situasjonen ekstra vanskeleg når vi i tillegg mistar så store inntekter. Reduksjon i drifta (saldering) Det er foreslått å hente inn 14,9 millionar kroner over drifta i avdelingane i

10 Saldering er gjort etter følgjande prinsipp: 1. Auka inntekter 2. Omstilling 3. Ikkje lovpålagt 4. Redusert standard og kvalitet Det vert vist til eige vedlegg med spesifikasjon over tiltaka med kommentarar og gruppert avdelingsvis. Vidare vert det synt til eige vedlegg over tiltak som har vore vurdert, men ikkje foreslått. Øyra skule (Alternativt budsjett) Budsjettår Frie inntekter Eigedomsskatt Generelle statstilskott Parkeringsavgift =Sum frie disponible inntekter Renteutgifter Avdragsutgifter Utbytte Tussa Verdiauke plasseringar Renteinntekter =Netto finanskostnader Økonomisk ramme før fond Avsett til Disposisjonsfond Bruk av disposisjonsfond Bruk av pensjonsfond = Økonomisk ramme Netto løyving avdelingane Underskot Samla underskott alle 4 år Bygging av Øyra skule er ikkje med i budsjettframlegget til rådmannen. Tabellen over viser dei økonomiske konsekvensane av å bygge Øra skule: Underskottet aukar til 14,6 mill kr i Det vert store underskott også i dei 3 siste åra i økonomiplanperioden. Akkumulert underskott for heile perioden vert kr

11 Det er i gjort føresetnad i tabellen ovanfor at bygget vil koste ca 208 mill kr (inkludert mva). Bygging av Øyra skule vil resultere i at kommunen må auke eigedomsskatten for å dekkje kapitalkostnadene og drifta av bygget. Ei promille auka eigedomsskatt utgjer om lag kr 5,5 millionar. Dette vil i så fall innebere auke til 6 7 0/00 etter dagens historisk låge rentenivå. 10

12 Økonomiplanen Budsjettåret 2014 er oppbunde i drifta av primæroppgåvene og finansutgiftene. Det ligg såleis faktiske avgrensingar i kor mykje ein kan gjere av endringar i løpet av eitt budsjettår. Økonomiplanen gir meir rom for å leggje politikken for politiske prioriteringar. Inntektssystemet sin måte å finansiere kommunesektoren utfordrar den desentraliserte tenestestrukturen i Volda kommune. Dette er konfliktfullt og vil resultere i sentralisering av tenester i strid med det som har vore politisk prioritert i Volda kommune. Dette er vanskeleg i ein situasjon der bygdene har stor fråflytting. Under pressa rammevilkår er det kommunen sitt beste ut frå eit heilskapsomsyn som må leggjast til grunn. Det inneber overordna prioriteringar som kan opplevast som nedprioritering for bygdene. Lokale prioriteringskonflikter vil i denne samanheng vere eit utslag av dei rammevilkåra som regjering og Storting har sett for finansieringa av kommunen. På samfunnsutviklingssida er det lagt inn investeringsmidlar i vegutbygging, vatn- og avlaupsprogrammet, utvikling av Volda sentrum, utbygging av øvre Rotset næringsområde og utbygging av bustadfelt. Kyrkja Kyrkja er ein sjølvstendig juridisk organisasjon som er ansvarleg for si drift innanfor dei tilskota som vert ytt frå kommunen. Dette er følgt opp med ei budsjetteknisk omlegging der tilskotet til Kyrkja vert budsjettert som ei driftsoverføring frå kommunebudsjettet. Det er lagt opp til same aktivitet på drifta som i 2013 korrigert for pris- og lønsutvikling. Når det gjeld investeringar i Kyrkja, så dekkjer driftsoverføringa frå kommunen Kyrkja sine kapitalkostnader med det som har vore budsjettert i Dette er prosjekt som ikkje fullt er gjennomført (mellom anna Kyrkjegardsutbygging) Ny organisasjonsstruktur Den nye organisasjonsplanen er under gjennomføring. Det er prosessar på gang innanfor sektorane for å gå gjennom organsiering av oppgåver og tydeleggjere roller. Etter nyttår vert det sett i verk leiarutvikling. Budsjettet vert av praktiske omsyn lagt fram etter den gamle organisasjonsstrukturen. Det gjer det også lettare å forhalde seg til rammer og endring i høve tidlegare år. Når budsjettet er vedteke vert budsjettet tilpassa den nye organisasjonsstrukturen. 11

13 2 ØKONOMISKE RAMMEVILKÅR Vi skal i dette kapitelet sjå på faktorar som er avgjerande for den økonomiske handlefridomen vår: Finans Fondsmidlar Statsbudsjettet 2014 Frie inntekter Generelle statstilskott Folketalsutvikling Vi skal i tillegg sjå på Volda kommune i høve til andre kommunar ( KOSTRA). 2.1 FINANS Volda kommune har ei slik samansetjing av langsiktig gjeld pr : Langsiktig gjeld Pensjonsforpliktingar Lånegjeld Sum langsiktig gjeld Dei kommunale rekneskapsreglane vedkommande pensjon blei endra i Som eit resultat av dette er pensjonsforpliktingar nå definert som langsiktig gjeld i balanserekneskapen til kommunen, jfr tabellen ovanfor. Ein kan grovt sagt seie at den langsiktige lånegjelda til kommunesektoren kan delast inn i 2 kategoriar, sjå tabellen under. Vi har ordinære lån som vert nytta til å finansiere investeringane til kommunen. Desse utgjer ca 656,3 mill kr ved slutten av året. Den andre kategorien er Startlån, og er Husbanklån som etter bestemte vilkår blir lånt ut vidare til innbyggjarane. Avdrag og renteutgifter vi betaler til Husbanken skal i prinsippet vere lik avdrag og renter vi mottar frå låntakarane. Volda kommune si langsiktige gjeld til låneinstitusjonar er som vist i tabellen under: Langsiktig lånegjeld ordinære lån Startlån Sum langsiktig lånegjeld KLP/Kommunekreditt er valt bort som långjevar frå desember 2010, etter at dei auka marginen på sine lån. Vi har no heile vår ordinære lånemasse i Kommunalbanken 12

14 Det er ikkje heile den ordinære langsiktige lånegjelda som belastar økonomien til kommunen. Vi kan vise det ved å ta utgangspunkt i tabellen under: Ordinære langsiktig lånegjeld Omsorgssatsing VAR-området Grunnskolereform Kyrkjebygg Investering i skulebygg (2001) Lån som belaster kommunens økonomi Sum , , ,00 Det er abonnentane som gjennom avgiftene betaler finanskostnadene innanfor VAR.området. 56,6 mill kr av den ordinære lånegjelda er knytt til VAR (Vann, Avløp Renovasjon)- lån. Fram til 2017 vil vi få over 6 mill kr i rentekompensasjon frå staten vedkomande investeringar (kr ) i samband med grunnskulereforma 97. Dei neste 30 åra vil vi få tilskot på ca 48,7 mill kr (+ renter) frå staten i samband med investeringar i omsorgsbustader og omsorgssenteret. I tillegg får vi rentekompensasjon i 20 år (på grunnlag av et eit beløp opphavleg 23,7 mill kr) vedkomande investeringar i skulebygg (ordninga vart innført i 2001). Tabellen under viser korleis den langsiktige gjelda vil utvikle seg i neste økonomiplanperiode dersom rådmannen sitt forslag til investeringar i perioden vert vedteken Ordinær lånegjeld pr 1 januar Planlagte ordinære låneopptak Minimumsavdrag = Estimert lånegjeld pr 31. desember Gjennomsnittlig rentesats 3,01 % 3,19 % 2,73 % 3,13 % 3,57 % Renteutgifter Tabellen ovanfor viser berre kommunen sine ordinære lån som er med talgrunnlaget t tabellen ovanfor. Startlåna frå Husbanken er ikkje med. Vi har kr i vedtekne låneopptak pr som ikkje er gjennomførte. I tabellen ovanfor er 23 mill kr av dette plassert som låneopptak i Det resterande er plassert i Finansutgifter Renter investeringslån Renter formidlingslån Sum renter Avdrag investeringslån Sum finansutgifter (*) = Renteutgiftene for 2013 er prognose, og er mindre enn det budsjetterte beløpet 13

15 Renteutgifter Kommunens samla låneportefølje er kr pr. november Det er ikkje gjort låneopptak i Heile lånemassen er i Kommunalbanken. Dei ulike låna har forskjellig løpetid og kjem til forfall slik: Saldo Utløpsdato Kommunalbanken 3 mnd NIBOR desember 2025 Kommunalbanken 3 mnd NIBOR desember 2025 Kommunalbanken 3 mnd NIBOR desember 2025 Kommunalbanken 3 mnd NIBOR juni 2030 Kommunalbanken 3 mnd NIBOR september 2022 Kommunalbanken 3 mnd NIBOR mars 2031 Kommunalbanken 3 mnd NIBOR desember 2036 Kommunalbanken 3 mnd NIBOR september 2037 Sum Låneportefølja er bygd opp av lån med flytande rente basert på 3M nibor. Denne renta vert lagt til eller trekt frå ein margin etter avtale med långjevar. Pr november 2013 er marginen på låna pluss 0,40 prosentpoeng. Når det gjeld fastrenter er desse etablert som rentebytteavtaler (renteswapper). Desse er slik at kommunen mottar flytande rente lik 3M nibor frå motparten (banken) og betaler den faste, avtalte renta tilbake (til banken). Dette gir kommunen lågare fastrentekostnad, samanlikna med ordinære fastrentelån. Renteswappene har eit omfang som gjer at forholdet mellom lån med fast- og flytande rente er 38/62 pr november Volda kommune har 2 aktive rentebytteavtaler (renteswapper) : Volda kommune inngikk ei rentebytteavtale med DNB Nor i Startdato var Volda kommune betaler fast rente på 4,54% til banken (av eit beløp på 50 mill kr). Banken betaler flytande rente (3 mnd Nibor) av eit beløp på 50 mill kr til Volda kommune. Denne rentebytteavtalen har sluttdato Volda kommune inngikk ei rentebytteavtale med DNB Nor i Startdato var Volda kommune betaler fast rente på 4,25% til banken (av eit beløp på 200 mill kr). Banken betaler flytande rente (3 mnd Nibor) av eit beløp på 200 mill kr til Volda kommune. Denne rentebytteavtalen har sluttdato Sommaren 2011 inngikk Volda kommune 2 framtidige rentebytteavtaler: 14

16 Volda kommune inngikk ei rentebytteavtale med Sparebank 1 SMN i juli Starttidspunkt er desember Volda kommune betaler fast rente på 4,33% til banken (av eit beløp på 50 mill kr). Banken betaler flytande rente (3 mnd Nibor) av eit beløp på 50 mill kr til Volda kommune. Denne rentebytteavtalen har slutttidspunkt desember Volda kommune inngikk ei rentebytteavtale med DNB NOR i august Starttidspunkt er desember Volda kommune betaler fast rente på 4,47% til banken (av eit beløp på 50 mill kr). Banken betaler flytande rente (3 mnd Nibor) av eit beløp på 50 mill kr til Volda kommune. Denne rentebytteavtalen har slutttidspunkt juni Volda kommunes låneportefølje er på 656 millioner kroner. Fastrenteandelen ved utløpet av 2013 vil være 44%, men denne faller ned til 13% mot slutten av Dette betyr at kommunen må etablere noen nye fastrenter i løpet av neste år, men det inneber også at nivået på den korte renta vil få aukande betydning for renteutgiftene i Grafen under illustrerer det historiske nivået på den flytende renten (3M nibor) og hvilket nivå framtidig 3M nibor (forwardrenten) handles på for økonomiplanperioden: Kortrenten- historisk og forventninger 3M nibor 3M nibor forward jan.07 nov.07 sep.08 jul.09 mai.10 mar.11 jan.12 nov.12 sep.13 jul.14 mai.15 mar.16 jan.17 nov.17 I økonomiplanen er forwardrenta (med tillegg for avtalt kredittmargin) lagt til grunn som rentekostnad på lån med flytende rente. Kommunen si låneportefølje har frå september til desember 2013 ei gjennomsnittsrente på 3,12%. Denne rentesatsen vert rekna ut som eit veid gjennomsnitt mellom prisen på flytande lån (pr medio september) og eksisterande fastrenter. Prisen på3 mnd NIBOR er pr 12 november ,64%. En renteregulering i dag ville gitt ei flytende lånerente på 2,04% (der Kommunalbanken sin margin på 0,4% er inkludert). Eksisterande fastrenter er på 4- talet, jf avsnittet over om rentebytteavtaler. I økonomiplanen er forwardrenten (med tillegg for avtalt kredittmargin) lagt til grunn som rentekostnad på lån med flytende rente. Kommunen si låneportefølje har i 4. kvartal 2013 ei 15

17 gjennomsnittsrente på 3,01%. Denne rentesatsen fremkommer som eit veid gjennomsnitt mellom prisen på flytande lån og eksisterande fastrenter. Prisen på flytande lån er pr 12 november ,04%. Her utgjer3 mnd NIBOR 1,64%. Dei siste 0,4% er Kommunalbanken sin margin. Fastrentene er på 4- talet, jf avsnittet over om rentebytteavtaler. Grafen ovanfor illustrerer at den korte renta er på et lavt nivå. Vi ser også at det er forventa at renta kjem til å auke i løpet av perioden. Norges Bank konstaterte på siste rentemøte at prisveksten var lågare enn venta og at krona var svakare. Situasjonen i arbeidsmarkedet og den økonomiske veksten synes også å være noe under forventningane frå tidligare i år. Dette har medført at forwardrentene har kome litt ned i oktober/november. I Europa sliter man framleis med svake vekstimpulsar. Det forventa økonomiske oppsvinget ser ut til å vente på seg, kanskje med unntak for Storbritannia og Tyskland, der bildet er litt meir positivt. Det svake makrobildet i Euro-området øker sannsynligheten for ytterlegare kvantitative tiltak og/eller ytterlegare rente senkingar. Eit eventuelt. rentekutt i Euroområdet vil også påverke rentesettinga frå Norges Bank. USA synes å være på tur ut av den økonomiske bølgedalen. En rekke makroøkonomiske indikatorar bekreftar dette. Sjølv om situasjonen synes bedre, opprettholdar Sentralbanken de kvantitative tiltakene som innebærer månedlige obligasjonskjøp på USD 85 mrd. Renta holdes fortsatt lavt og markedet synes å ha tillit til at renten holdes lav så lenge arbeidsløysa ikkje faller vesentlig. Kommunens renteutgifter i økonomiplanperioden avhenger også av nivået på den flytande renta. Kommunen nytter forwardkurven (FRA- framtidig renteavtale) for å anslå framtidig flytande rente. FRA ene viser kva nivå man faktisk kan sikre den framtidige flytande renta på. Såleis illustrerer forwardkurven den samla forventning til framtidig kortrente hos aktørane i marknaden, både långjevarar og låntakarar. I økonomiplanen er det lagt til grunn en "hold-til-forfall"-strategi for eksisterande fastrenter. De gjeldende fastrentene er følgelig videreført i som kostnad økonomiplanen - heilt frem til dei har forfall. Forwardkurven er foretrekt som grunnlag for framtidig kostnadsnivå på flytande lån (fremfor anslag fra f.eks. Norges Bank) fordi den representer eit prisnivå kommunen faktisk kan velje å foreta sikringsforretninger på. Kommunane formidlar Startlån frå Husbanken. Renta kommunen betalar til Husbanken er noko høgare enn det låntakarane betalar til kommunen. Renteutgiftene er difor budsjettert kr høgare enn renteinntektene (sjå neste tabell). Avdrag investeringslån Volda kommune budsjetterer med minimumsavdrag på sine langsiktige lån. Verdien av anleggsmidlane (bygningar, transportmidlar etc) og levetida til desse, er avgjerande for kor mykje vi må betale i årlege avdrag. Minimumsavdrag kan bli rekna ut ved 2 ulike metodar, forenkla metode og avansert metode. Volda kommune nyttar metoden som gir den lågaste 16

18 avdragsbelastninga pr år (avansert metode). Det endelege talet vil først vere klart ved avslutning av rekneskapen for det enkelte år. Minimumsavdraget vart kr i 2012, og er budsjettert med 21 mill kr i Minimumsavdraga vil auke i komande økonomiplanperiode. Finansinntekter Tabellen under viser dei budsjetterte finansinntektene for dei neste 4 åra: Renteinntekter formidlingslån Ordinære renteinntekter Utbytte Tussa Verdiauke obligasjonsfond m.m Sum Renteinntekter Startlån (Husbanken) Renteinntektene er det låntakarane betalar i renter. Dette skal samsvare nokolunde med det kommunen har i renteutgifter til Husbanken. Men det viser seg at renteinntektene har vore lågare enn renteutgiftene. Ordinære renteinntekter Det er budsjettert med 2,1 mill kr i renteinntekter i 2013 og Tilsvarande tal for 2014 og 215 er 2,7 mill kr pr år. Utbytte Tussa I 2011 fekk Volda kommune kr (kr pr aksje) i utbytte frå Tussa. I 2012 vart utbytet kr pr aksje som utgjorde kr på Volda kommune. I 2013 er det budsjettert med eit ordinært utbytte på kr (kr pr aksje), men vart kr (kr 2100 pr aksje). Eigarane underteikna i februar 2013 ny aksjonæravtale. Når det gjeld utbyte skal det betalast ut eit ordinært utbyte på 60 % av resultatet etter skatt under føresetnad av at selskapet leverer gode resultat og har ein tilfredsstillande soliditet. I 2013 vart det utbetalt ordinært utbytet ved 60 % av overskotet som utgjer kr pr aksje. Dette gjev eit utbyte for Volda kommune på Kr Dette er kr 7,5 mill lågare enn utbytet som vart utbetalt i I samband med emisjonen og at KLP kom inn som ny eigar vert det ei ekstraordinær utbetaling til eigarane på kr 50 mill i Dette er ei eingongsutbetaling som ikkje vert vidareført seinare år. Under prosessen med aksjonæravtalen var det uttrykt forventingar om at eit utbytenivå på kr pr aksje eller 60 % utbyte av overskotet etter skatt dersom det gir høgare utbyte. Dette var også på eit tidspunkt signalisert frå styret. Selskapet har siste året pga prisar i marknaden 17

19 signalisert lågare forventing til resultat, og at eigarane må bu seg på eit nivå med det ordinære utbytet for I den gamle aksjonæravtalen var det lagt inn ei forventing om utbyttenivå på kr pr aksje. Volda kommune har 484 aksjar i Tussa (15,96 %). Dette er såkalla B-aksjar som ikkje er fritt omsettelege og berre kan eigast av kommune eller fylkeskommune. Volda kommune har saman med dei andre eigarane inngått ein aksjonæravtale som skal gjelde i 6 år. Kommunen har hatt eit langsiktig siktemål med eigarskapen i Tussa. Kommunen har også finansielt motiv for å vere eigar i Tussa, og det er viktig å signalisere overfor selskapet at kommunen har forretningsmessig forventing om at Tussa Kraft AS leverer økonomiske resultat som gjer at Volda kommune får ei tilfredsstillande avkastning av den kapitalen som er stilt til rådigheit for selskapet. Dersom Tussa Kraft AS ikkje greier å levere resultat etter Volda kommune sine forventingar i aksjonæravtaleperioden, bør kommunen vurdere sitt strategiske eigarskap i selskapet. Rådmannen meiner Volda kommune bør signalisere ein auke i utbyte, min. kr pr aksje i 2014, dvs eit utbyte for Volda kommune på kr Dette vil vere svært lågt og er langt under det kommunen ville ha fått i rente på kapitalen på ordinært bankinnskot. No har KLP kome inn som ein finansiell investor med forventingar til avkastning. I utgangspunktet er det grunn til å tru at dei forventar ei avkastning høgare enn 3 mndr NIBOR (1,68 % pr 24. oktober) noko som skulle tilseie minst mellom 2 3 %. Basert på kjøpspris (kr pr aksje) utgjer det eit utbyte pr aksje på mellom kr og kr pr aksje pr år. For Volda kommune ville det utgjort mellom 6,5 mill 9,8 mill kroner. Den store usikkerheita rundt resultata i selskapet gjer at rådmannen ikkje finn det forsvarleg å budsjettere med så store utbyte i åra som kjem. Rådmannen meiner det likevel er viktig å signalisere forventingar til Tussa og foreslår eit forventa utbyte frå og med 2015 på kr pr aksje som vil utgjere kr 5 mill årleg for Volda kommune. Aktiva (plasseringar i aksjefond, obligasjonsfond og pengemarknadsfond) Verdiauken har vore veldig stor i perioden I 2008 måtte vi utgiftsføre ein verdireduksjon på 7,7 mill kr på våre plasseringar i aksjar, obligasjonar og pengemarknadsfond. I 2009 snudde det igjen, og vi kunne inntektsføre ei verdiauke på ca 8,3 mill kr. I 2010 var avkastninga ennå større (ca 11,5 mill kr). I 2011 måtte vi på nytt bokføre eit tap (3.3 mill kr). I 2012 kunne Volda kommune bokføre ei avkastning på nesten 6 mill kr. Volda kommunes portefølje er delt mellom Storebrand og DNB. Tabellen nedanfor viser samla portefølje fordelt på dei ulike aktivaklassane ved utgangen av andre tertial 2013: Totalporteføljen Aktiva Verdi pr * Andel Sum aksjefond 0 0,00 % Sum obligasjonsfond ,42 % Sum pengemarkedsfond ,72 % Sum eiendom og alternative investeringer ,86 % Sum totalt ,00 % 18

20 * Marknadsverdi pr Tabellen nedanfor viser delporteføljen forvalta av Storebrand fordelt på aktivaklasse og fond ved utgangen av andre tertial 2013: Storebrand Aktiva Verdi pr * Andel Storebrand Global Obligasjon A ,76 % Storebrand Norsk Kreditt IG ,10 % Storebrand Stat A ,80 % Storebrand Obligasjon ,50 % Sum obligasjonsfond ,16 % Storebrand Likviditet ,48 % Storebrand Rente ,93 % Sum pengemarkedsfond ,41 % Storebrand Eiendomsfond Norge KS ,43 % Sum totalt ,00 % * Marknadsverdi ekskl. valutaterminkontrakter og bankbeholdningar. Tabellen nedanfor viser delporteføljen forvalta av DNB fordelt på aktivaklasse og fond ved utgangen av andre tertial 2013: DNB Aktiva Verdi pr * Andel DnB NOR Obligasjon (III) ,32 % Sum obligasjonsfond ,32 % DnB NOR Likviditet (IV) ,71 % Sum pengemarkedsfond ,71 % DNB TMT Absolute Return NOK ,97 % Sum totalt ,00 % * Marknadsverdi per ekskl bankbeholdningar For å kunne evaluere forvaltarane si avkastning i forhold til marknaden forøvrig, er det etablert eit sett av på førehand definerte referanseindeksar. Ein referanseindeks gir uttrykk for 19