Jon Fosse. Trilogien. Andvake Olavs draumar Kveldsvævd. bokklubben

Transkript

1 Jon Fosse Trilogien Andvake Olavs draumar Kveldsvævd bokklubben

2 Det Norske Samlaget 2014 Trilogien inneholder titlene Andvake (2007), Olavs draumar (2012) og Kveldsvævd (2014) De norske Bokklubbene AS, 2015 for denne utgaven Omslagsdesign: Heidi Downham, Bokklubben Omslagsfoto: Trykk og innbinding: ScandBook AB Printed in Sweden, opplag/ ISBN: (Den norske Bokklubben)

3 ANDVAKE

4 Asle og Alida gjekk kringom i Bjørgvins gater, over skuldra bar Asle to byltar med alt det dei åtte og i neven bar han feleskrinet med fela han hadde ervt etter far Sigvald, og Alida bar på to nett med mat, og no hadde dei gått kringom i Bjørgvins gater i fleire timar og prøvd å finna seg husvære, men det var som umogeleg å få leigd seg hus nokon stad, nei, dei sa, vi har diverre ikkje noko å leiga ut, nei, dei sa, det vi har til utleige er alt utleigd, slikt sa dei og så måtte Asle og Alida halda fram med å gå kring om i gatene og banka på dører og spørja om dei ikkje kunne få leiga seg rom der i huset, men ikkje i nokon av husa var det rom å få leiga, så kvar skulle dei vel gjera av seg, kvar kunne dei vel finna ly for kuld en og mørkret no sein haust es, ein kvan staden må t te dei vel kunna få leiga seg rom, og det var då endå godt det ikkje regner, men snart byrja det vel å regna òg, og dei 11

5 kunne ikkje berre bli gå ande slik, og kvifor ville ingen hysa dei, kunne det kanskje vera fordi alle godt kunne sjå at Alida snart skul le føda, det kunne jo skje kva dag som helst, slik ho såg ut, eller var det fordi dei ikkje var vigde og dimed ikkje var for skik kelege ektefolk, og for skikke lege folk, å rekna, men kunne vel nokon sjå det på dei, nei det gjekk vel ikkje, eller kanskje var det mogeleg likevel, for noko måtte det vera som gjorde at ingen ville gje dei hus, og det var jo ikkje fordi Asle og Alida ikkje ville gifta seg at dei ikkje alt hadde fått preste handa på seg, korleis kunne dei vel hatt tid og høve til det, ikkje meir enn godt og vel sytten år gamle var dei, så sjølv sagt hadde dei ikkje det som kravdest for å halda bryl laup, men så snart dei det hadde, skulle dei giftast på skikke - leg vis med prest og kjøkemeister og bryllaupsfest og spele mann og alt som til høyrde, men til så lenge fekk det vera, det fekk vera som det var og det var jo eigentleg godt som det var, men kvifor ville ingen hysa dei, kva var gale med dei, kanskje kunne det hjelpa viss dei tenkte at dei var vigde folk og mann og kone, for om dei det tenkte vart det sikkert vanskelegare for andre å merka på dei at dei gjekk rundt i livet som synd arar og no hadde 12

6 dei banka på mange dører og ingen dei hadde spurt om dei kunne gje dei hus hadde vilja hysa dei og dei kan ikkje berre gå vidare slik, det er ved å kveldast, det er sein haustes, det er mørkt, det er kaldt og snart byrjar det vel å regna òg Eg er så trøytt, seier Alida og dei stansar og Asle ser mot Alida og han veit ikkje kva han kan seia til trøyst, for alt mange gonger hadde dei trøysta seg med å snakka om det komande barnet, vart det ei jente, eller ein gut, det snakka dei om, og Alida meinte at jenter var greiare å ha med å gjera, og han meinte det mot sette, at gutar var lettast å vera saman med, men vart det gut, vart det jente, glade og takk same skulle dei same kva vera for barnet dei om ikkje så altfor lenge skulle bli foreldre til, det sa dei og trøysta seg med å tenkja på barnet som om ikkje så lenge skulle bli fødd. Asle og Alida gjekk der i Bjørgvins gater. Og til no hadde dei vel eigent leg ikkje teke det så tungt, dette at ingen ville hysa dei, til sist ordna det seg nok, snart var det nok einkvan som hadde eit lite rom å leiga ut, der dei kunne bu ei tid, det måtte jo ordna seg, for det var jo så mange hus i Bjørgvin, små hus og store hus, og ikkje som i Dylgja, der det berre var nokre gardar og så nokre 13

7 små strand sitjarhus, ho, Alida, var dotter til mor Herdis i Brotet, dei sa, og kom frå eit lite bruk i Dylgja, der var ho oppvaksen saman med mor Herdis og syster Oline, etter at far Aslak vart borte og aldri kom att då Alida var tre og syster Oline fem år, og ikkje hadde vel Alida eingong noko minne om faren, berre av røysta hans, for enno kunne ho høyra røysta hans for seg, den store kjensla som i røysta hans var, det klåre skarpe og breie laget, men det var vel òg alt ho hadde att etter far Aslak, for ingenting kunne ho vel minnast om korleis han såg ut, og ikkje noko anna mintest ho heller, berre røysta hans når han song, det var alt ho hadde att av far Aslak. Og han, Asle, var oppvaksen i eit naust i Dylgja der det var inn - reidd som eit lite husvære på lemmen, der voks han opp saman med mor Silja og far Sigvald, heilt til far Sigvald ein dag då hauststormen kom brått på vart borte på havet, han fiska utanfor øyane vest i havet og båten sokk der utom øyane, utom Store steinen. Og så var då mor Silja og Asle att der i Naustet. Men ikkje lenge etter at far Sigvald vart borte, tok mor Silja til å sjukna, ho vart tynnare og tynnare, ho vart så tynn at det var som råd å sjå igjennom andletet hennar og inn på berre beina, 14

8 dei store blåe augo hennar vart som større og større og fylte til sist mesta heile andletet, slik såg det ut for Asle, og det lange brune håret hennar vart tynnare enn før, og meir pistrut, og så, då ho ikkje stod opp ein morgon, fann Asle henne daud i sen ga. Mor Silja låg der med dei store blåe augo sine opne og såg til sides, mot der far Sigvald skulle ha lege. Det lange tynne brune håret hen nar dekte til det meste av andletet hennar. Mor Silja låg der og var daud. Dette var for vel eitt år sidan, då Asle var på lag seksten år. Og då var det einaste han hadde i livet seg sjølv og dei få tinga der i Naustet, og så fela etter far Sigvald. Asle var åleine, mottens åleine, hadde det ikkje vore for Alida. Alt han tenkte på då han såg mor Silja liggja der så endelaust daud og bortkomen, det var Alida. Det svarte lange håret hennar, dei svarte augo hennar. Alt ved henne. Han hadde Alida. No var Alida det einaste som var att for han. Det var det einaste han tenkte. Asle tok handa si bort til den kalde kvite kjaken til mor Silja og strauk over kinnet hennar. No hadde han einast Alida att. Det tenkte han. Og så hadde han fela. Det tenkte han òg. For far Sigvald hadde ikkje berre fiskar vore, han hadde òg vore ein du - g ande spelemann, og i kvart einaste bryllaupet i 15

9 heile ytre Sygna var det han som spelte, slik var det i mange dei åra, og skulle det dans vera, ein sommarkvelden, var det far Sigvald som spelte. Han hadde då òg i si tid kome austanfrå til Dylgja for å spela i bryllaupet til bonden på Leite, og slik var det at han og mor Silja hadde trefst, ho var tenestetaus der og ser verte i bryllaupet, og far Sigvald spelte. Slik treft est far Sigvald og mor Silja. Og mor Silja vart med barn. Og ho fødde Asle. Og for å forsørgja seg og dei sine tok far Sigvald seg hyre hjå ein fiskar uti øy ane i havet, fiskaren budde på Storesteinen, og som del av løna skulle han og Silja få bu i eit naust fiskaren åtte der i Dylgja. Slik vart spele mannen far Sigvald fiskar òg, busett i Naustet på Dylgja. Slik var det. Slik gjekk det. Og no var både far Sigvald og mor Silja borte. For alltid borte. Og no gjekk Asle og Alida kringom der i Bjørgvins gater, og alt dei åtte bar Asle i to byltar over skuldra, og så hadde han feleskrinet og fela etter far Sigvald med seg. Det var mørkt, og det var kaldt. Og no hadde Alida og Asle banka på mange dører og spurt etter hus og berre fått til svar at det ikkje gjekk, dei hadde ikkje noko å leiga ut, det rommet dei hadde å leiga ut var alt utleigd, nei dei leigde ikkje ut, det trongst ikkje, 16

10 slikt hadde dei fått til svar, og Asle og Alida går, dei stansar, dei ser mot eit hus, kanskje kan vel der vera husvære å leiga, men skulle dei våga seg til å banka også på den døra, dei fekk vel berre endå ein gong nei til svar, same kva, men dei kunne då ikkje berre gå kringom i gatene slik heller, så dei måtte vel våga seg til å banka på og spørja om der var rom å få leiga, sjølvsagt, men korkje Asle eller Alida var mota på nok ein gong å skulla leggja fram ærendet sitt og så nok ein gong å få høyra at nei, det gjekk nok ikkje, det var fullt nok som det var, slikt noko, og kanskje gjorde dei feil då dei tok alt det dei åtte med seg og segla inn til Bjørgvin, men kva skulle dei vel elles ha gjort, skulle dei ha vorte buande der i huset til mor Herdis i Brotet, endå ho ikkje ynskte å ha dei buande der, for hadde det vore noka framtid i det, og hadde dei berre fått halda fram med å bu i Naustet, så hadde dei nok vorte bu ande der, men ein dag såg Asle at einkvan, om lag på hans alder, kom segl ande mot Naustet og firde segl og la til i fjøra ned anfor Naustet og fortøygde der og så byrja han å gå opp mot Naustet og etter ei stund høyrdest banking på luka og då Asle had de opna og då karen opp var komen og hadde kremta ferdig sa han at det var 17

11 han som no åtte Naustet, no etter at faren kom bort på sjøen saman med far til Asle, og no trong han Naustet sjølv og då kunne sjølv sagt ikkje Asle og Alida bu der, så dei fekk pakka saman det som deira var og finna seg ein annan stad å bu, slik var det, sa han og så gjekk han og sette seg ned på senga attmed Alida som sat der med den store magen sin og ho reiste seg og gjekk bort til Asle og så la karen seg ned på senga og strekte seg ut og han sa at han var trøytt og no ville han kvila litt, sa han og Asle såg på Alida og så gjekk dei bort til luka og lyfte den opp. Og så gjekk dei ned trappa og ut og dei vart ståande der utanfor Naustet. Alida med den store tunge magen sin, og Asle No har vi ingen stad å bu, sa Alida og Asle svarde ikkje Men det er jo hans naust, så det er vel ikkje noko å gjera med det, sa Asle Vi har ingen stad å bu, sa Alida Det er jo seinhaustes, det er mørkt og kaldt, og vi må jo bu ein stad, sa ho og så vart dei ståande der utan å seia noko Og eg skal jo snart føda, eg kan føda kva dag som helst, seier ho Ja, seier Asle 18

12 Og vi har ingen stad å gjera av oss, seier ho og så sette ho seg ned på benken i naust veggen, den far Sigvald hadde bygt Eg skulle ha drepe han, seier Asle Ikkje seia slikt, seier Alida og så går Asle bort og set seg ned attmed Alida der på benken Eg slår han i hel, seier Asle Nei nei, seier Alida Det er berre slik, det er nokon som eig, og nokon som ikkje eig, seier ho Og dei som eig bestemmer over dei, oss, som ikkje eig, seier ho Det er vel slik, seier Asle Og slik må det vera, seier Alida Det må vel det, seier Asle og Alida og Asle blir sitjande der på benken utan å seia noko og etter ei tid kjem han som eig Naustet ut og han seier at no får dei pakka saman det som deira er, for no er det han som bur der i Naustet, seier han, og han vil ikkje ha dei der, i alle fall ikkje Asle, seier han, men Alida, derimot, ho kan vel alltids få bu der, slik ho no ser ut, seier han, om eit par timar er han attende og då må dei, i alle fall Asle, vera ute og borte, seier han og så går 19

13 han ned til båten sin og medan han løyser fortøyinga seier han at han som snarast skal bort om til handelsmannen og når han kjem attende må Naustet vera tømt og klart, i natt skal han sova der, ja og så kanskje Alida då, om ho det vil, seier han og han skubbar ifrå og heiser segl og så sig båten hans nordetter langs med landet Eg kan pakka, eg, seier Asle Eg kan hjelpa deg, seier Alida Nei gå berre heim i Brotet du, gå heim til mor Herdis du, seier Asle I natt får vi vel kanskje sova der, seier han Kanskje, seier Alida og ho reiser seg og Asle ser henne gå bort over i fjøra, dei ganske stutte beina hennar, den runde hofta, det lange svarte tjukke håret hennar som bølgjar nedover ryggen og Asle sit der og ser etter Alida og ho snur seg og ser mot han og så lyfter ho armen sin og vinkar til han og så byrjar ho å gå oppover Brotet og så går Asle inn i Naustet og han pakkar alt det som der er i to byltar og så går han ut og han går bortover i fjøra med to byltar over skuldra og feleskrinet i neven og utpå sjøen ser han at han som eig Naustet kjem seglande i båten sin og Asle går oppover Brotet og alt han eig ber 20

14 han i to byltar over skuldra, bortsett frå fela og feleskrinet, som han held i den eine neven og då han er eit stykke komen, ser han Alida koma gå - ande imot han og ho seier at der hjå mor Herdis der kan dei ikkje bu, for mor Herdis hadde vel aldri likt henne, si eiga dotter, noko større, alltid hadde ho vel likt syster Oline så mykje betre, og aldri hadde ho vel skjøna kvi for det var slik, så ho vil ikkje gå dit, ikkje no, magen hennar er jo så stor vorten og alt, seier ho og Asle seier at det er seint på dag, og snart blir det mørkt, og om natta er det kaldt, no seinhaustes, og det kan godt henda at det byrjar å regna òg, så dei må vel berre bøya seg og spørja om dei ikkje kan få bu ei tid i huset der hjå mor Herdis i Brotet, seier han og Alida seier at viss dei det må, så får han spørja om det, ho gjer det ikkje, då søv ho heller kvar det så skal vera, seier ho og Asle seier at må han spørja, så skal han spørja og då dei er framme og inn i gangen komne seier Asle som sant er at han som eig Naustet no sjølv vil bu der, så dei har ikkje nokon stad å gjera av seg, men kunne det vel gå at dei ei stund fekk bu her i huset til mor Herdis, seier Asle og mor Herdis seier at nei, er det slik fatt, ja i så fall kan ho vel ikkje anna gjera enn å lata dei bu her, 21

15 men berre ei tid, seier ho og så seier ho at dei får koma då og så går mor Herdis opp trappa og så går Asle og Alida etter og så går mor Herdis inn på kvisten og så seier ho at dei kan få bu her ei tid, men ikkje så lenge og så snur ho og går ned og Asle set frå seg byltane med alt det dei eig på golvet og feleskrinet set han bort i hjørn et og Alida seier at mor Herdis vel aldri har likt henne, aldri, ho hadde aldri det gjort, og aldri hadde ho vel heilt forstått kvifor ho ikkje likte henne og mor Herdis likte nok heller ikkje Asle noko særleg, ho mislikte han, rett og slett, om sant skal seiast, slik var nok det og når så Alida var med barn, og ho og Asle ikkje var gifte folk, ja så kunne vel ikkje mor Herdis ha skamma bu ande i huset sitt, det var nok det ho tenkte, mor Herdis, sjølv om ho ikkje sa det, sa Alida, så her, her kunne dei berre vera i natt, berre ei einaste natt, sa Alida og Asle sa at då, ja han visste ikkje anna råd enn at dei når det slik var alt i morgon fekk ta seg inn til Bjørgvin, for der måtte det vel finnast hus til dei, ein gong hadde han vore der, i Bjørgvin, sa han, saman med far Sigvald hadde Asle vore der, og han mintest så godt korleis det der var, gatene, husa, alle folka, lydane og luktene, alle for retningane, alle 22

16 tinga i for retning ane, alt saman var så tydeleg i minnet hans, sa han og då Alida spurde om korleis dei vel skulle koma seg til Bjørgvin, så sa Asle at dei fekk finna seg ein båt og så segla dit Finna oss ein båt, sa Alida Ja, sa Asle Kva båt, seier Alida Det ligg ein båt fortøygd framom Naustet, sa Asle Men den båten, sa Alida og så såg ho Asle reisa seg og gå ut og Alida la seg ned på senga der på kvisten og så strekte ho seg ut og ho lét att augo og ho er så trøytt og så trøytt og så ser ho far Sigvald sitja der med fela si og han tek fram ei flaske og tek seg ein god støyt og så ser ho Asle stå der, dei svarte augo, det svarte håret, og det søkk i henne, for der stod han, der stod jo guten hennar og så ser ho far Sigvald vinka på Asle og han går bort til faren og så ser ho Asle sitja der og leggja fela under haka og så byrjar han å spela og med same seig det i henne og ho vart lyft opp og ho steig og steig og i spelet hans høyrde ho far Aslak syngja og ho høyrer sitt eige liv og si eiga framtid og ho veit det ho veit og så er ho til stades der i den eigne framtida og alt er ope og alt er vans - 23

17 keleg men songen den er der og det er vel denne songen dei kallar for kjærleik og så er ho berre til stades der i spelet og ho vil ikkje finnast til nokon annan stad og så kjem mor Herdis og ho spør kva ho gjer på, skulle ikkje ho for lenge sidan ha gått med vatn til kyrne, skulle ho ikkje ha moka snøen, kva trudde ho, trudde ho vel at mor Herdis alt skulle gjera, stella huset, stella dyra, laga mat, var det ikkje vanskeleg nok for dei å få gjort det som gjerast skulle om ikkje ho alltid, støtt og alltid, skulle sluntra unna, nei det gjekk ikkje, ho måtte ta seg saman, ho kunne sjå litt på syster Oline, på korleis ho hjelpte til og støtt gjorde så godt ho kunne, at to systrer vel så ulike kunne vera, både i utsjånad og elles, at det kunne slik gå til, men den eine likna på faren, den andre på mora, den eine lys som mora, den andre mørk som faren, slik var jo det, slikt var ikkje til å koma ifrå, og aldri skulle det vel heller annleis bli, sa mor Herdis og ikkje skulle ho vel hjelpa til med noko, ikkje slik mora vel alltid snakka stygt om henne og kjefta på henne, ho var den vonde og syster Oline var den gode, ho var den svarte og syster Oline var den kvite og Alida strekkjer på seg der på senga og korleis skal vel alt no gå, kvar skal dei gjera av seg, ho 24

18 kan jo føda kva tid som helst, vel var det ikkje spreke plassen dei hadde der i Naustet, men ein stad å bu det var det og no skulle dei ikkje eingong der få lov å vera og no hadde dei vel ingen stad å gjera av seg, og midel, nei dei hadde jo så godt som ingenting, nokre setlane hadde ho jo, og nokre få hadde vel Asle òg, men lite, det var det, så godt som ingenting, men greia seg det skulle dei nok, det var ho sikker på, dei kom til å klara seg, men berre Asle no snart kunne koma attende, for det der med båten, nei det måtte ho ikkje tenkja på, det fekk vel vera som det vera ville og Alida høyrer mor Herdis seia at ho er like så svart og stygg som faren, og like lat, alltid sluntrar ho vel unna, seier mor Herdis, korleis skal det vel gå med henne, godt er det i alle høve at det er syster Oline som skal ta over garden, for det hadde ikkje Alida vore skikka til, då hadde det vorte stell på det, høyrer ho mor Herdis seia og så høyrer ho syster Oline seia at det er bra det er ho som skal ta over garden, den fine garden dei har der i Brotet, seier syster Oline og Alida høyrer mor Herdis seia at kva skal det vel bli av Alida, nei ikkje veit vel ho og Alida seier at ho ikkje skal bry seg, ho bryr seg ikkje likevel og så går Alida ut og ho går bort til Knausen 25

19 der ho og Asle har fått for vane å treffa kvarandre og då no nærmar seg ser ho Asle sitja der og han ser bleik og forkomen ut og ho ser at dei svarte augo hans er våte og ho veit at noko har skjedd og så ser Asle mot henne og han seier at mor Silja er daud og no er det berre Alida han har att og han legg seg ned på rygg og Alida går bort og legg seg ned attmed han og han tek armane sine rundt henne og han held henne inntil seg og så seier han at i dag tidleg fann han mor Silja daud, ho låg der i senga og dei store blåe augo hennar fylte heile andletet hennar, seier han og han held Alida inntil seg og så forsvinn dei inn i kvarandre og berre vinden i nokre tre kan svakt høyrast og dei er borte og dei skjem mest og dei drep og dei snakkar og tenkjer ikkje lenger og så ligg dei der på Knausen og dei skjemmest og dei set seg opp og så sit dei der på Knausen og ser ut mot havet Tenk å gjera noko slikt den dagen mor Silja er daud, seier Asle Ja, seier Alida og Asle og Alida dei reiser seg og så står dei der og ordnar kleda sine og så står dei der og ser mot øyane vest i havet, mot Storesteinen Du tenkjer på far Sigvald, seier Alida 26

20 Ja, seier Asle og han lyfter handa si opp i vêret og står der og held den mot vinden Men du har meg, seier Alida Og du har meg, seier Asle og så byrjar Asle å veifta handa si att og fram og han som vinkar Du vinkar til foreldra dine, seier Alida Ja, seier Asle Du merkar dei vel du òg, seier han Ja at dei er her, seier han Dei er her begge no, seier han og så senkar Asle handa og han tek henne bort på Alida og han stryk over kjaken hennar og så tek han si hand i hennar hand og så står dei der slik Men tenk, seier Alida Ja, seier Asle Men tenk om, seier Alida og ho legg den andre handa si over magen sin Ja tenk på det, seier Asle og så smiler dei til kvarandre og så byrjar dei, hand i hand, å gå nedover Brotet og så ser Alida at Asle står på golvet der på kvisten og han er våt i håret og det er som smerte i andletet hans og han ser trøytt og forkomen ut 27