Vannområdet Sira Kvina. Tiltaksanalyse

Transkript

1 Vannområdet Sira Kvina Tiltaksanalyse Versjon Utarbeidd av prosjektleiar for Sira Kvina vannområde Tore Kvæven

2 Innhald 1. Innleiing 1.1 Bakgrunn og målsetjingar 1.2 Beskriving av vannområdet 1.3 Hovudutfordringar i vannområdet 2. Tiltaksanalyse Organisering og gjennomføring 3. Miljøtilstand Miljøutfordringar og miljømål 3.1 Miljøtilstand 3.2 Vesentlege vannforvaltningsspørsmål 3.3 Brukarmål 3.4 Risiko for ikkje å nå miljømåla innan Sterkt modifiserte vannforekomstar (SMVF) 4. Tiltaksanalyse Problemstillingar og mogelege tiltak 4.1 Generelt 4.2 Øvre del av Sira-vassdraget Øvre del av Sira-vassdraget. Generelt Øvre del av Sira-vassdraget. Prosess og tiltak 4.3 Nedre del av Sira-vassdraget (Inkl. Finså- og Feda-vassdraget) Nedre del av Sira-vassdraget. Generelt Nedre del av Sira-vassdraget. Prosess og tiltak 4.4 Kvina-vassdraget Kvina-vassdraget. Generelt Kvina-vassdraget. Prosess og tiltak 4.5 Kyst-områda og fjordane Generelt Kystvannsforekomstar. Prosessen og tiltaka 4.6 Spreidt avlaup og landbruk Generelt Prosess og tiltak 4.7 Andre fysiske inngrep 5. Tiltak i vannområdet 5.1 Tiltakspakke avlaup / landbruk 5.2 Tiltakspakke forsuring 5.3 Tiltakspakke biologisk mangfold 5.4 Tiltakspakke vassdragsregulering 5.5. Tiltakspakke brukarmål / andre fysiske inngrep 5.6 Tiltakspakke miljøgifter 6. Oppsummering av kostnadar 7. Ansvar og verkemiddel 9. Referansar 2

3 1. Innleiing 1.1 Bakgrunn og målsettinger Under navnet Forskrift for rammer om vannforvaltning vart EUs Rammedirektiv for vann den implementert i norsk rett. Vannforskriftas overordna mål er å gje rammer for fastsetjing av miljømål som skal sikra eit heilskapleg vern og bruk av vannforekomstane. For å oppnå dette seier 1 i forskriften at det skal utarbeidast og vedtakast regionale forvaltningsplanar med tilhøyrande tiltaksprogram med sikte på å oppfylla miljømåla, og sørga for at det fremskaffast nødvendig kunnskapsgrunnlag for dette arbeidet. Forvaltningsplan med tiltaksprogram skal vedtas i 2015 og måla for vannkvalitet skal vera nådd innan Agder vannregion er ein av 11 vannregionar i Norge. Sira Kvina vannområde er eitt av 7 vannområde i denne regionen. I hovudsak er fylgjande kommunar omfatta av Sira Kvina vannområde: Sirdal, Kvinesdal, Flekkefjord og størsteparten av Lund. I tillegg er der også innslag av vatn frå følgjande kommunar: Bykle, Valle, Bygland, Åseral, Hægebostad, Farsund, Sokndal, Bjerkreim og Forsand. Tiltaksanalysar for det enkelte vannområde utgjer kunnskapsgrunnlaget for dei regionale forvaltningsplanene. Målsetjinga med tiltaksanalysen er å utreia kva for tiltak som er nødvendige for å oppfylla miljømåla for vannforekomstane i vassdraget. Tiltaka skal så langt som råd prioriterast ut frå kostnadseffektivitet. Utgangspunktet for tiltaksanalysen er Vannforskriftas mål om at vannforekomstane skal ha minst god økologisk og god kjemisk tilstand innan I enkelte vannforekomstar er også brukarinteressene vesentlege og dei har difor vorte gjevne vekt i analysen. Dette er bakgrunnen for at tiltak som foring av fisk og opparbeiding av fiskeplassar er med i tiltaksplanen. Organisering: Styringsgruppa for Sira Kvina vannområde er samansett av administrerande direktør for Sira Kvina kraftselskap, av ordførarane frå Sirdal, Kvinesdal og Flekkefjord og av prosjektleiar for vannområdet. I tillegg er også representantar frå sektormyndighetane og frå kommunane inviterte til møta, men utan stemmerett. Prosjektleiar i fyrste del av prosjektperioden har vore Guro Sødergren mens Tore Kvæven har vore prosjektleiar i andre del av prosjektperioden. Prosjektleierstillinga er finansiert av Vest-Agder Fylkeskommune, Fylkesmannen i Vest-Agder, Sira-Kvina kraftselskap, Sirdal kommune, Flekkefjord kommune og Kvinesdal kommune. 3

4 1.2 Beskriving av vannområdet Vannområdet Sira Kvina er på 4078 km 2. Hovudparten av bekkane, elvane og innsjøane her fell inn under nedslagsfelta til elvene Sira og Kvina. Kjeldene til begge elvane ligg i Njardarheim i Sirdal- og Setesdalsheiane, og dei er begge prega av omfattande reguleringar i form av magasin, bekkeinntak, dammar, tunnellar, tersklar og kraftstasjonar. Store delar av elvene går difor med redusert vassføring. Middels årsproduksjon er på 6300 GWh, noko som utgjer om lag 5 % av Norges årlege kraftproduksjon. Vannområdet er prega av harde bergartar. Gneis og granitt er dominerande. Dette gjeld i særleg grad i dei høgareliggjande områda. Med bakgrunn i den låge naturtilstanden vedr. ph, var desse områda svært sårbare då den sure nedbøren for alvor byrja gjera seg gjeldande på 70-talet. Fiskedaud som ei følgje av dei låge ph-verdiane vart resultatet i mange bekkar og vatn. Mengdane sur nedbør og andre langtransporterte forureiningar har over tid betra seg, og pr i dag er ein i nordlege delar tilbake på naturtilstanden når det gjeld ph. I sørligare delar av heiane går forbetringa seinare og her manglar det framleis ein heil del før ein er attende til naturtilstand når det gjeld ph. Kommunane i området er relativt store. Busetjinga er svært spreidt i indre delar av vannområdet, med større innslag av tettstader sørover langs dei store elvane og ute ved kysten. Vannområdet strekker seg til kysten ved Åna-Sira, Flekkefjord, Feda og Kvinesdal. Fedafjorden og fjordane sør av Flekkefjord munnar her ut i havet Hovudutfordringar i vannområdet Dei to dominerande hovudutfordringane i vannområdet er forureining (for ein stor del langtransportert) og regulering for vannkraft. Den historiske naturtilstanden for ph var i store delar av Sirdal- og Setesdalsheiane nær kritisk grense for fisk. Espen Enge ved Miljøvernavd. i Rogaland har berekna opprinneleg ph i desse områda til omkring 5,6. Årsaka er svært harde bergartar og nakne heieområde. Fisken dauda ut i mange vatn då sur nedbør først byrja å gjera seg gjeldande. Dei seinare åra har problemet med sur nedbør vorte mindre, men i sørligare delar av vannområdet har forsuringa stadig stor innverknad på vannkvaliteten. Når det gjeld regulering ligg det i vannområdet større magasin med store reguleringshøgder. Reguleringssona i dei fleste av desse framstår som sterkt påverka av varierande vannstand. Derimot er vannkvalitet og fiskebestandar ofte av god kvalitet i desse magasina. I ein del elve- og bekkelaup med redusert vannføring ser ein at tilmudring og tilgroing er eit aukande problem. Dette gjeld først og framst i meir stilleståande kulpar i elvar og bekkar. Sira-Kvina kraftselskap sine nye planar vedr. sedimentering og begroing vil vera eit viktig verkemiddel for å møta desse problema. Andre utfordringar i vannområdet er: -krypsiv (størst problem i Kvina-vassdraget), -ørekyt (størst problem i søraustlege delar av vannområdet), -fiskeartar som har forsvunne eller 4

5 som er sterkt reduserte( røye og ål i Lundevatnet og ål i Sirdalsvatnet), -forureining frå gruvedrift (massedeponia på Knaben har avgjeve forureining til Kvina), -forureining frå industri i fleire av fjordane i Flekkefjord og Kvinesdal, -dårlig kvalitet på aurebestandane (størst problem i hovudelvane og i sørlige delar av vannområdet). 5

6 Fig. 1. Sira Kvina vannområde med kommune- og fylkesgrenser. Området er oppdelt i 410 vannforekomstar som fordelar seg på 112 innsjøer, 273 elver/bekkefelt, 16 kystvann og 9 grunnvann. 2. Tiltaksanalyse organisering og gjennomføring Under tiltaksanalyseperioden er det sett saman arbeidsgrupper for å vurdera og utarbeida forslag til tiltak for å nå vannforskriftas mål. 6

7 Av dei seks gruppene har fire hatt geografisk inndeling mens to har hatt tematisk inndeling. To av gruppene er eksisterande faggrupper som har sagt seg villige til å ta på seg arbeidet med tiltaksanalysar i denne perioden. Dei resterande fire faggruppene har blitt etablert spesifikt for dette arbeidet. Dei to faggruppene som eksisterte frå tidlegare: -Fagråd for fisk i Kvina. Denne gruppa har fått som ansvarsområde alle problemstillingar som fell inn under Kvina og sidevassdraga til Kvina frå Kvifjorden til utlaup i havet. -Prosjektgruppe for Rene Listerfjorder. Ansvarsområda har vore fjordområda og kystvatna innan vannområdet. Leiar for denne prosjektgruppa har vore Terje Åmot som over lenger tid har arbeidd med vann- og botnsediments-problem i desse områda. Dei fire faggruppene som vart oppretta for tiltaksanalyseperioden: -Arbeidsgruppe, øvre del av Sira. I tillegg til å sjå på Sira med sidevassdrag ned til Tonstad, fekk denne arbeidsgruppa også ansvaret for nordlegaste del av Kvina ned til Kvifjorden. -Arbeidsgruppe, nedre del av av Sira.Tiltaksanalyse-arbeid i Sira frå Tonstad til Åna Sira, og i Finså- og Feda-vassdraga. -Arbeidsgruppe landbruk. Oppretta for å kartlegga og vurdera utsleppsomfanget frå landbruk i vannområdet, og vurdera tiltak i høve til påverknadane. -Arbeidsgruppe spreidde avlaup. Oppretta for å kartlegga og vurdera utsleppsomfanget frå spreidde avlaup i vannområdet, og vurdera tiltak i høve til påverknadane. Medlemmar i dei nyoppretta faggruppene har vore: -Arbeidsgruppe, øvre del av Sira: Sira-Kvina kraftselskap, Sirdal kommune, Sirdal kommunestyre, Statsskog, NVE, Øvre Sirdal elve- og fiskarlag, fiskeinteresser, Fylkesmannen i Vest-Agder v. fiskeansvarlig, hydrolog Ivar Skregelid, grendekontaktar frå 9 grender i dalen. -Arbeidsgruppe, nedre del av av Sira: Sira Kvina kraftselskap, Agder energi, Lund kommune, Sirdal kommune, Lund kommunestyre, Flekkefjord bystyre, Sirdal kommunestyre, Flekkefjord viltnemnd, Åna Sira elveeigarlag, Lund jeger- og fiskeforening, Dalane miljø- og ressurslag, hydrolog Ivar Skregelid, Fylkesmannen i Vest-Agder, representant Selura, grendekontaktar og grunneigerar. -Arbeidsgruppe landbruk: Landbrukssjef eller representant frå landbrukskontoret i Lund, Sirdal, Flekkefjord og Kvinesdal, prosjektleiar. -Arbeidsgruppe spreidde avlaup: Representant frå sektor for vann og avlaup frå kommunane Lund, Sirdal, Flekkefjord og Kvinesdal, prosjektleiar. 7

8 Møta i tiltaksanalysegruppene er i hovudsak gjennomført frå desember 2012 til desember I kapittel 3 er tiltaksanalysen beskriven for det enkelte påverknadsområde. 3. Miljøtilstand miljøutfordringar og miljømål 3.1 Miljøtilstand Arbeidet etter vannforskriften skal vera kunnskapsbasert. Tilgjengelege data for alle vannforekomstar er samlet og systematisert i databasen vann-nett ( Tilstanden i Sira-Kvina vannområde er klassifisert som vist i figurane nedanfor. Figur 3.1. Økologisk tilstand for elver/bekkefelt i Sira-Kvina vannområde. Miljøtilstanden er fastsett med bakgrunn i overvåkingsdata. Antatt tilstand er basert på ei faglig vurdering av informasjon om påvirknader der det ikke finst gode nok overvåkingsdata. Dei to viktigaste årsakane til at tilstanden er dårligare enn god for eit stort antal bekke- og elveforekomstar er regulering og langtransportert forureining. 8

9 Figur 3.2. Økologisk tilstand for innsjøar i Sira-Kvina vannområde. Miljøtilstanden er fastsett med bakgrunn i overvåkingsdata. Antatt tilstand er basert på ei faglig vurdering av informasjon om påverknader der det ikke finst gode nok overvåkingsdata. Den dominerande årsaka til at økologisk tilstand i innsjøane er dårligere enn god er forsuring. I tillegg er det også ein del innsjøar i dei dårligare tilstandsklassar på grunn av kraftutbygging. Figur 3.3. Økologisk tilstand for kystvann i Sira-Kvina vannområde. Miljøtilstanden er fastsett med bakgrunn i overvåkingsdata. Antatt tilstand er basert på ei faglig vurdering av informasjon om påvirknadar der overvåkingsdata ikkje er gode nok. 9

10 I enkelte kystvannsforekomstar i nærleiken av Flekkefjord og i Fedafjorden har ein sedimentlag med opphoping av eldre forureining. I all hovudsak innverkar ikkje desse sedimentlaga på aktuell vannkvalitet eller på økologien i fjordane, men det pågår eit arbeid med å sikra enkelte av desse sedimentlaga Vesentlige vannforvaltningsspørsmål I rapporten Vesentlige vannforvaltningsspørsmål i Agder vannregion er det beskrive kva som er dei største påverknadane på vannmiljøet og kva som i denne regionen utgjer dei største utfordringane for å nå vannforskriftas mål. Dokumentet ligg tilgjengeleg på Hovedutfordringane i Sira-Kvina vannområde er i all hovudsak forsuring og vannkraftregulering. I tillegg har ein enkelte tilfelle av avlaup frå landbruk og fritidsbustader, samt forureining frå tidligare gruvedrift og industri og framande artar som viser seg svært vanskelege å verta kvitt, t.d. ørekyt. 3.3 Brukarinteresser Vannmiljøa er viktige element for bærekraftige samfunn. Det er difor viktig å vera klar over brukarinteressene og å balansera desse i høve til målet om god økologisk tilstand og god kjemisk tilstand i alle vannforekomstar. Det ligg her potensiale for konfliktar i høve til m.a. drikkevann, friluftsliv, yrkesfiske, båttrafikk/havnevirksomhet, spreidte avlaup, industri, vannkraftproduksjon, landbruk og kulturminne. I vannområdet Sira-Kvina er det ikkje minst dei vassdraga som er regulerte for vannkraftproduksjon som har store brukarinteresser gjennom samfunnets behov for fornybar energi. Derfor er det her aktuelt med unntak i høve til vannforskriftens generelle mål. Den viktigaste metoden for å gje unntak frå føresegnene i vannforskriften går på utpeiking av såkalla Sterkt modifiserte vannforekomstar. 3.4 Risiko for ikkje å nå miljømåla innan 2021 Av vannområdets totalt 401 vannforekomstar er der berre 104 som er vurderte å ikkje ha risiko for at målet om god økologisk og god kjemisk tilstand innen 2021 ikke blir nådd. For hovudparten av elv-/bekkefelta- og innsjøvannforekomstane skyldest plasseringa i risikogruppa forsuring som følgje av langtransportert forureining. 3.5 Sterkt modifiserte vannforekomstar (SMVF) I Sira-Kvina vannområde er det 47 vannforekomster som er foreslått som kandidater til sterkt modifiserte vannforekomster (ksmvf). Herav 17 innsjø-forekomstar og 30 bekkeog elveforekomstar. Lister over ksmvf fylgjer vedlagt. 10

11 Når sektormyndigheten (NVE) finn at utreiinga vedrørande å vedta dei enkelte SMVF-ar er fullført, skal miljømål som Godt økologisk potensiale (GØP) setjast for kvar enkelt SMVF. 4. Tiltaksanalyse - Problemstillinger og mogelege tiltak 4.1 Generelt Sira Kvina vannområde er svært påvirka av kraftsproduksjon. Om lag 5 % av Norges kraftproduksjon kjem herifrå. Årsproduksjonen til Sira Kvina kraftselskap er på om lag 6300 GWh. I tillegg til denne utbygginga, står Agder energi for relativt sett mindre utbyggingar av Finså- og Feda-vassdraga, samt at det finst ei rad småkraftverk i dette vannområdet. Under tiltaksanalyse-arbeidet har tiltak i høve til vannkraft hatt hovudfokus i følgande tre tiltaksanalyse-grupper: Kvina, Øvre del av Sira og Nedre del av Sira inkl. Finså og Feda. Sira-Kvina utbygginga (kgl. Res ) sette ingen krav til minstevassføring i Sira eller i side-elvane til Sira. For Kvina sin del vart det fastsett ei minstevassføring på 1,4 m3 pr sek vinterstid og 3,7 m3 pr sek sommarstid målt ved Rafoss. I tiltaksanalyse-arbeidet har ein i utgangspunktet freista å koma fram til problembeskrivingar og tiltak som gruppa kunne einast om. I enkelte tilfelle har dette likevel ikkje vore mogeleg. Dette gjeld i fyrste grad tiltak vedr. minstevassføring og magasinrestriksjonar. Tiltaka skal i utgangspunktet prioriterast i høve til kostnadseffektivitet. Altså på ein slik måte at ein potensielt får mest mogeleg goder igjen for eit gjeve antal investerte kroner. Dette er vanskelege kriterium å ta stilling til. Det vil rett nok ofte vera mogeleg å framskaffa tal vedr. kostnadar for eit tiltak, men det kan vera svært vanskeleg å seia noko om kva verdi eit tiltak har. Særlig dersom ein skal seia noko om dette i kroner og øre. T.d.: Kva er verdien av at det renn vatn i ei elv dei fjorten tørraste dagane i året i høve til at det ikkje renn vatn på desse dagane? Eller kva er verdien ved at det ikkje er krypsiv i eit terskelbasseng i høve til at det veks krypsiv der? I vurderingar vedr. minstevassføring har tiltaksanalyse-gruppene for Sira i stor grad teke med i vurderingane rapportar frå Tor Kviljo, Terrateknikk. Tor Kviljo har vore engasjert av Sira Kvina kraftselskap og Agder energi for å utarbeida rapportar vedr. potensialet for utbetring av skadeverknadar reguleringa har medført i ei rad av sidevassdraga og elvestrekningane i Sira- og Finså-vassdraget. Når det gjeld Kvina, som for ein relativt stor del er lakseførande, og der det som nemnt har vore fastsett minstevassføring frå konsesjonstidspunktet, har tiltaksanalysegruppa vore innstilt på at minstevassføringa skal oppjusterast til alminneleg lågvannsføring. 11

12 Sira Kvina kraftselskap har vore representert i tre av tiltaksanalyse-gruppene. Agder Energi har vore representert i ei. Med unntak av Skreåna, der planar om etablering av minstevassføring ikkje vil krevja bruk av konsesjonsvann, har ikkje kraftselskapa slutta seg til ønsket om etablering av minstevassføring. Dei har derimot lagt ned eit godt arbeid når det gjeld å finansiera og innhenta rapportar som på balansert og grundig måte har teke føre seg desse spørsmåla. Miljømåla er av kvalitativ art. Å finna den mest kostnadseffektive måten å nå akseptabelt vannmiljø på, er dette arbeidets oppdrag. Kostnadane i form av redusert produksjon av elektrisk kraft kan beregnes kvantitativt. For eksempel er brutto årlig krafttap for ei vannmengde på 1 m3/sek og fallhøgde på 100 meter ca. 7,5 GWh. Brutto årlig inntektstap vil vera i storleiksorden 2,3 mill. kroner. 41 elveforekomstar (bekkefelt og elvestrekningar) og 22 innsjøar er foreslått som sterkt modifiserte (ksmvf). Merkelappen SMVF medførar at ein konkluderar med at ei tilbakeføring til god økologisk tilstand vil ha så store kostnadar i høve til den samfunnsyttige verdien til SMVF-ane at dette ikkje er realistisk eller ønskeleg. I desse tilfella skal ein vurdera tiltak slik at den økologiske tilstanden blir så god som mulig. Med bakgrunn i vannområdets endelige forslag skal Fylkesmannens miljøvernavdeling gjera eit arbeid for å fastsetja rett/tilpassa miljømål for den enkelte SMVF Øvre del av Sira-vassdraget Øvre del av Sira-vassdraget. Generelt I tiltaksanalyse-samanhang har ein delt Sira i øvre og nedre del. Øvre del av Siravassdraget går frå Svartevassmagasinet i nord til Tonstad i sør. Totalt om lag 7 mil. Elva fell her frå snaufjellsnatur ned til Sirdalsvatn på 50 meter over havet. Det ligg ei rad side-elvar og side-vassdrag til Sira i dette området. Dei fleste av desse er regulerte utan minstevassføring. Då den sure nedbøren for alvor slo inn over desse områda, på 60-, 70- og 80-talet, gjorde han stor skade på fiskebestandane. I eit stort antal innsjøar og tjørner dauda fisken ut. Bakgrunnen for at den sure nedbøren fekk så store skadeverknadar her var todelt. For det første var ein her i den delen av landet som mottok dei største konsentrasjonane av sur nedbør. For det andre er fjellgrunnen som dannar nedslagsfeltet til størsteparten av nordlege del av Sira beståande av i hovudsak gneis og granitt med svært sparsam utvasking av kalk. Ionetalet var frå før lågt. Sett på spissen kan ein seia at fiskane allereie frå før levde i risikosona i høve til å få til vellukka gyting. Det var dermed lite som skulle til for at vatnet vart for surt til at gytinga slo feil. Eit anna karakteristisk kjenneteikn med fjella som gjev vatn til Sira er at dei er nakne og svært fattige på lausmassar. Det medførte at etter som nebøren vart av betre kvalitet og innehaldt mindre sure stoff, vart den sure nedbøren som tidlegare hadde falle, svært raskt vaska ut. Ein kan seia at det var lite buffer-kapasitet når det gjaldt å halda på dei sure 12

13 stoffa. I denne betrings-fasen opplevde ein at enkelte kull av gytefisk dauda mens andre klarte seg. Dette medførte fin fisk. Pr i dag har Espen Enge, Fylkesmannen i Rogaland, i fleire rapportar konkludert med at vannkvaliteten når det gjeld surhet og ione-innhald er tilbake til naturtilstand på om lag ph 5,6. Altså framleis surt men i svært liten grad påverka av sur nedbør. Dessverre er det eit paradoks at denne naturtilstanden også har medført dårlig kvalitet på fisken i forma av såkalla tusenbrør med alt for talrik småfisk. Kart over øvre del av Sira. Elvelaupet markert med lys raud farge. 13

14 Artsrikdom når det gjeld fisk er svært mangelfull i øvre del av Sira. Her finst frå naturen si side (dersom ein reknar tidlegare tiders menneske si bæring av fisk som frå naturen si side ) berre ein fiske-art: auren. Gjennom ein lenger periode har Sira Kvina kraftselskap også sett ut Kanadisk bekkerøye i fleire av fjellmagasina. Bekkerøya har frå grunneigerar, fiskerar og fastbuande si side vore sett som eit svært velkoment innslag i elvane og vatna. Imidlertid har utsetjing av kanadisk bekkerøye dei siste åra ikkje vore tillate, og i staden er ho plassert på norsk svarteliste. Frå prosjektleiar si side framstår dette som eit døme på lite fornuftig viltforvalting som til tider synest å vera utan kontakt med brukarar og lokalbefolking. Tilstanden på aure-bestandane i denne delen av Sira og i omkringliggande vatn er prega av småfallen aure av dårlig kvalitet. Dette er sannsynlegvis eit resultat av generelt gode gyteforhold og overbeiting. Dei store fjellmagasina har i mange tilfelle hatt den finaste fisken Øvre del av Sira-vassdraget. Prosessen og tiltaka Tiltaksanalysegruppa som har arbeidd med dette området vart stifta Det har vore tre møte i gruppa. Ein har teke utgangspunkt i mange av tiltaka som tidlegare var spelte inn til kommunens kravdokument i høve til revisjon av konsesjonsvillkåra for Sira- Kvina konsesjonen. Ei rad tema har vorte drøfta i gruppa. Blant dei viktigaste har vore: Regulering og minstevassføring, sur nedbør og forureining, fiskebestandar, tilgroing, terskelbasseng. Sira Kvina kraftselskap har undervegs i prosessen engasjert Terrateknikk v. Tor Kviljo, for utarbeiding av fagrapportar vedr. ein del av spørsmåla som har vore aktuelle i området. Fagrapportane har fyrst og framst teke føre seg minstevassføring i ei rad av sidevassdraga til Sira. I tillegg har fagrapportane teke føre seg enkelte andre spørsmål, som t.d. køyringa av magasina og spørsmål vedr. magasinrestriksjonar. Dette er dei tiltaka gruppa har kome fram til: Tiltak som har fått 1. prioritet og som ei samla tiltaksanalyse-gruppe stiller seg bak: Etablering av minstevassføring i Skreåna. Ved byggjing av dam og regulering av Ytre Skredåvatn vil dette tiltaket kunna gjennomførast utan at konsesjonsvatn vert nytta. Vatnslepp her er hovudsakleg tenkt gjennomført i sommarhalvåret. Vil også koma hovudløpet i Sira til nytte. Opparbeiding av fiskeplassar i Sira. Brukarmål. Ein ser føre seg opparbeiding av 3 fiskeplassar. T.d. på Sinnes, Lindeland og Tonstad. Minst ein av desse av ein slik standard at han kan nyttast av handicappa personar. Biotopforbetrande tiltak i Sira. Sira-Kvina kraftselskap utarbeidar ein plan for biotopforbetrande tiltak. 14

15 Tiltak som har 1. prioritet, men der det er dissens i gruppa. Representantane for Sira Kvina kraftselskap stiller seg ikkje bak desse tiltaka: Minstevassføring i Ousdalsåna. Minstevassføring i bekk mellom Indre og Ytre Rostølstjørn. Minstevassføring i Lilandsåna. Minstevassføring i Ljosdalsåna. Minstevassføring i hovudløpet til Sira. Magasinrestriksjonar i Valevatn / Gravatn. Vedrørande storleik på minstevassføring: I dei tilfella der fagrapportane frå Terrateknikk har tilrådingar når det gjeld vannmengdar, vil ein sjå det som ønskeleg å fylgja desse tilrådingane. I dei tilfella der det ikkje føreligg slike tilrådingar, kan alminneleg lågvannsføring vera eit utgangspunkt. Vedrørande magasinrestriksjonar i Valevatn / Gravatn: Ein har førebels ikkje spesifisert nærare kva magasinrestriksjonane bør omfatta. Signalet frå gruppa er at den køyringa ein har sett av dette magasinet i inneverande år, med svært låge magasin-nivå, ikkje er tilrådeleg. Dette går på utsjånaden til magasinet og at tilkomst blir avskoren for grunneigerar, sankelag og andre. Tiltak med 2. prioritet: Prøveprosjekt med foring av fisk i eit vatn i Sira. Prøveprosjekt med utskyting av måker i nordlege delar av vannområdet. For begge desse tiltaka må det gjennomførast ei konsekvensutgreiing og ein søknadsprosess før dei evt. kan gjennomførast. Bakgrunnen for tiltaket med foring av fisk er å sjå om ein på den måten kan oppnå fin fiskestorleik og dermed auka interesse for å fiska. Bakgrunnen for tiltaket med utskyting av måker er å reversera spreiinga av parasittar i fiskebestandane. Tiltak der ein avventar innstilling til etter nyttår: Planar for opprensking i sedimentavsetjingar og tilgroing i og rundt elvelaupa. Ein ser føre seg at dette er tiltak som bør prioriterast, men ein avventar prioritering til Sira Kvina kraftselskap legg fram sine planar for desse tiltaka. Tiltak som ikkje er prioriterte: Minstevassføring i Skjerevassåna. Minstevassføring i Smogåna. Minstevassføring i Stølsdalsbekken frå Storetjødn til Lunde. Reguleringsrestriksjonar i Svartevatnsmagasinet. Reguleringsrestriksjonar i Kvifjorden. 15

16 4.3. Nedre del av Sira-vassdraget Generelt I hovudtrekk har dette området omfatta Sira frå Tonstad til utløpet i havet ved Åna-Sira og Finså- og Feda-vassdraga. I tillegg kjem Sidevassdrag til Sira. Lundevatn og Sirdalsvatn utgjer ein stor del av vannmengda i denne delen av vannområdet. Kraftstasjonen på Tonstad er ein av landets største. Både vatnet frå Sira og det overførte vatnet frå Kvina vert nytta til å produsera straum her. Kraftstasjonen på Åna-Sira har også svært stor gjennomstrøyming av vatn, men med relativt liten fallhøgd. I tillegg inneheld området kraftstasjonane til Agder Energi i Finså- og Feda-vassdraga. Når det gjeld sur nedbør har desse områda gjennomgått fleire av dei same fasar som for øvre del av Sira-vassdraget. Betringa i ph i høve til naturtilstanden er likevel ikkje kome fullt så langt her som lenger nord i vassdraget. Dette heng sannsynlegvis først og framst saman med større mengdar lausmassar som i større grad fordrøyer betringa av ph. Det finst historisk fire fiskeartar i desse områda: Aure. Bestanden av aure i Sirdalsvatn er av tålig god kvalitet. Auren i Lundevann er overtallig og småfallen og i stor grad infisert av parasittar. Det finst elles aure i alle større vatn og tjørner i området. Kvaliteten varierar, men er i mange tilfelle prega av bestandar som er for tette. Ål. Historisk har det funnest mykje ål både i Lundevann, Hovsvann og Sirdalsvann. Ålen har dei siste åra minka kraftig i antal, og har dei siste åra blitt så fåtallig at ein har gått ut frå at han var forsvunnen frå desse vatna. I løpet av tiltaksanalyse-perioden har det imidlertid vorte gjennomført prøvefiske etter ål i Lundevatn, og det har der vorte fanga eit relativt stort antal ål. Dette tydar på at ålen greier å forsera dammen i utløpet av Lundevatn. Røye. Det lever røye i Sirdalsvatnet, men røya som tidlegare var å finna i Lundevatn er ikkje å sjå. Det rådar uenighet vedrørande om røya framleis finst her eller om ho er borte frå dette vatnet. Eit prøvefiske etter røye må difor gjennomførast for å få klarlagt dette. Laks. Laksen går opp til Langhølen mellom Åna Sira og Lundevatn og det har historisk vore gyting i elva her. Det har både i tidlegare tider og på det noverande tidspunkt vore arbeidd for å få laksen lenger opp i vassdraga, men utan at ein så langt har fått dette til. 16

17 Nedre del av Sira. I tillegg til elva Sira er også i overkant av 70 % av vannføringa i Kvina overført til Tonstad kraftstasjon og renn ut i havet ved Åna Sira Nedre del av Sira-vassdraget. Prosess og tiltak Tiltaksanalyse-gruppa for nedre del av Sira (samt Feda- og Finså-vassdraga) har hatt fire møte. Når det gjeld minstevassføring er det fyrst og framst i Finså, Hemså og i Sira nedstraums dam i Lundevatn at dette har blitt vurdert. Agder energi har engasjert Terrateknikk for utarbeiding av rapportar som har teke føre seg m.a. spørsmåla omkring minstevassføring i Hemså og Finså. Magasinrestriksjonar har blitt vurderte i Bjørnestadvatn og Lundevatn. Tilhøva for alle dei fire fiskeartane har blitt omfattande diskuterte. Når det gjeld ål og laks har det knytta seg ekstra mange spørsmål og utfordringar til oppvandring og nedvandring mellom Lundevatn og Åna Sira. 17

18 Sira Kvina kraftselskap har i samband med diskusjonar vedr vidare oppvandring av laks i vassdraget, bestilt Hans Petter Fjeldstad v. SINTEF i Trondheim for å vurdera Sira oppstraums av Lundevatn som lakse-elv, og for å kostnadsvurdera eit slikt tiltak. Rapporten Laksen tilbake til Sira og Moisåna vandringsutfordringer og produksjonspotensial vart ferdigstilt Konklusjonen i rapporten er som følgjer: Om Sira kan bli et framtidig laksevassdrag ovenfor Lundevatn beror på investeringer i kalking og vandringsanlegg for fisk. Haraldstad m.fl. (2012) har beregnet dette til ca 8,7 mill. nok. For innsjøkalking av Lundevatn (2 ganger), i tillegg til årlige kostnader på ca 7,4 mill mill. nok. For kalkdosering av elvene inn til Lundevatn. De årlige kostnadene antas å kunne sammenliknes med kostnadene for å kalke potensielt lakseførende strekninger i Moisåna og Sira ovenfor Tonstad, men dette må verifiseres. Produksjonspotensialet for laks ser ut til å være større i Moisåna enn i Sira oppstrøms Tonstad. Beregninger av produksjonspotensial for laks viser at bestanden av voksen fisk i vassdraget til sammen vil kunne bli anslagsvis 5 10 tonn, men beregningene innebærer stor usikkerhet, og mer nøyaktige feltanalyser må benyttes for å vurdere dette tallet. Kostnader for å få laks opp i Lundevatn via laksetrapper i Logsfoss og Rukanfoss antas å koste i overkant av 20 mill. nok, men tiltakene er teknisk gjennomførbare. Fanging av laks i feller, og manuell transport over dammen i Lundevatn kan være et alternativ til trappevandring. Teknisk sett er det ikke et stort problem, men kostnader for dette, og praktiske utfordringer knyttet til drift er ikke vurdert i detalj. I Moisåna vil det være nødvendig å hindre nedvandrende smolt og vinterstøing inn i inntaket til Moi e-verk. Utvikling av en nødvendig fiskesperre foran inntaket til Åna-Sira kraftverk krever at det gjennomføres både utvikling, utprøving og optimalisering av de tekniske løsningene for å oppnå en akseptabel effektivitet (minst 90 %). Kostnadane for en effektiv fiskesperre er estimert til mer enn 5 mill. nok, men premissene for disse beregningene er usikre. Kostnader for tiltak i Moi e-verk er ikke vurdert. Det har i tiltaksanalyse-gruppa og i andre fora blitt stilt spørsmålsteikn ved kostnadane som i denne rapporten er estimert til kalking. Det har blitt vist til at erfaringar frå Bjerkreimsåna viser at lakseyngel overlever ved lågare ph enn det som har vore utgangspunktet for estimeringa av prisar for kalking i rapporten. Sira Kvina kraftselskap har også engasjert ekspertise for å sjå nærare på kva som evt. kan gjerast for å betra ålen sine sjansar både under oppvandring og nedvandring i dette vassdraget. Det har i gruppa vore diskusjonar vedr. om aure-bestanden i Lundevannet kan forbetrast ved å setja i gang oppfiskings-tiltak. Jon Løyland og Roar Klungland som har erfaring med slike tiltak frå andre innsjøar, informerte om slike løysingar på tiltaksgruppe-møte den Tiltaksanalysegruppa har i etterkant konkludert med at det kan synast som om Lundevatn er for stort og som om oppfisking er for kostnadskrevjande for at ein ser denne typen tiltak som eigna. Det er også ei stor ulempe at på det tidspunkt ein evt. avsluttar denne form for tiltak, synest det vera forventbart at fiskebestanden returnerar til same dårlige tilstand som før oppfiskinga. 18

19 Dette er tiltaka gruppa har kome fram til: Avsluttande innspel frå tiltaksanalysegruppa når det gjeld Finså-vassdraget er følgjande: Agder Energi igangsett arbeid for å få oppjustert stemmane i begge utløpa av Øvre Løyntjørn. Stemmane skal utformast på ein slik måte at tjørna fungerar som eit fordrøyingsbasseng og utlaupet i austre ende ei mest mogeleg stabil vannføring. Dersom desse utbetringane skulle visa seg å fungera godt med omsyn på å sikra fisken sine levekår og gyting i denne bekken, ser ein det ikkje som naudsynt med slepp av minstevassføring frå bekkeinntak oppstraums Løyntjørnene. Dersom utforminga av stemmane ikkje skulle visa seg å kunna løysa problema for fisken i Hemså nedstraums Øvre Løyntjørn, ønskjer ein på eit seinare tidspunkt å vurdera slepp av minstevassføring her. Agder energi utfører sedimentfjerning og elveformingstiltak på flatelvsparti i nedre del av Hemså. Minstevassføring i Finså i sommarhalvåret på 50 liter / sek. Målepunkt øvst i elva. Elveformingstiltak på flatelvspartia av Finså. Tiltaka gjennomførest i tråd med Terrateknikk fagrapport Agder Energi vurderar mulighetar for fordrøying av restvannsfelt til Finså i tråd med Terrateknikk fagrapport. Agder Energi utarbeider og igangsett ein rullerande plan for rydding av elvelaupa mellom Furevatnet, Nespervatnet, Bjørnestadvatnet og Sirdalsvatn. Sira Kvina kraftselskap og Agder energi utarbeider ein plan for biotopforbetrande tiltak i Sira, Finså og Feda. Avsluttande innspel frå tiltaksanalysegruppa når det gjeld Sira-vassdraget er følgande: Etablering av miljøtilpassa driftsvannføring i Åna Sira kraftstasjon. Regime for køyring av turbinane justerest for å redusera skadeverknadane på ålen og laksen sine vandringar. Utbetring av laksetrappa frå Nothølen til Langhølen. Kostnad estimert til 1,5 millionar kr vert dekka av Sira-Kvina kraftselskap. FOU-program vert igangsett vedr. spørsmåla som knyttar seg til laks, ål og røye i nedre del av Sira. Det vert etablert eit råd som arbeider med dette. Fagmiljø leigest inn for å freista å få tak i meir kunnskap. Anja Løpstad Vatland, Dalane miljø- og ressurslag står for å etablera rådet. Blant dei spørsmål rådet vil ta føre seg er m.a.: -Kalking av vassdraget? Evt. skjellsand? Evt. nytt forsøk med gytegrus? -Forsøk med slepp av laks / ål gjennom turbinane for å finna overlevingsgrad. -I kva grad er lokkelflommar eit eigna tiltak for å få til oppvandring av laks? -Miljøbasert minstevassføring frå dam Lundevann til Åna Sira? -Tiltak (evt. rist) ved tunnell-opning nedstraums av kraftstasjon for å unngå at det søm fisk inn her? -Tiltak på inntaksrist for å unngå at ål går gjennom turbinane? 19

20 -Finst det framleis røye i Lundevatn? -Er nedgangen i røye-bestanden forårsaka av reguleringa av Lundevannet? -I så fall: Kva for tiltak bør gjennomførast for å re-etablera røye-stammen i Lundevannet? -Vegen vidare for evt. å få til at laksen etablerar seg også vidare oppover i vassdraget. Sira Kvina kraftselskap og Agder energi utarbeider plan for biotopforbetrande tiltak i Sira, Finså og Feda. Feda-vassdraget: Eramet gjennomfører botndyrprøvar i elv frå Ronevatnet til Sagevatnet og fiskeundersøkingar i Fosselandsvatnet. 4.4 Kvina-vassdraget Generelt Kvina sine kjelder ligg i fjellheimen i Njardarheim. Ho passerar gjennom dei store regulerte magasina Roskreppfjorden, Øyarvatn, Kvifjorden og Homstølmagasinet. Frå Homstølmagasinet vert størsteparten av vatnet frå Kvina overført i tunnell til Tonstad kraftstasjon. Det er innført krav om minstevannsføring i Kvina. 3,7 m3 pr sek om sommaren og 1,3 m3 pr sek om vinteren. Denne minstevannsføringa vert sluppen frå Homstølmagasinet i periodar med låg vannføring i Kvina. Nedstraums av Homstøl renn Knabeåna saman med Kvina. Denne elva har ført med seg store mengdar av den såkalla Knabesanden som har blitt avsett i kulpar og stille parti lenger nedover i elva. Knabesanden har kome frå deponia etter gruvedrifta på Knaben og har innehalde uheldig høge konstentrasjonar av m.a. koppar og mangan. Før utløpet i Fedafjorden renn Kvina saman med den uregulerte Litleåna. Krypsiv er eit problem i både Kvina og Litleåna, men ikkje på langt nær i same grad som t.d. i Otra. Krypsivprosjektet gjer eit viktig arbeid i høve til dette problemet. ph i Kvina og i sidevassdraga har vist betring, men ikkje i same grad som i t.d. øvre delar av Sira. ph i Kvina er pr i dag god nok i høve til aure, men fortsett kalking er viktig i høve til laksen sine leve- og gyteforhold. 20

21 Planane for laksetrapp i Rafoss saman med planar for biotopforbetrande tiltak i elva har potensiale til å dobla lakseproduksjonen i vassdraget Kvina-vassdraget. Prosess og tiltak Fagråd for fisk i Kvina har fungert som tiltaksanalysegruppe i høve til vannforskriftsarbeidet i Kvina. Det har i løpet av tiltaksanalyseperioden vore fire møte i gruppa. Drøftingane har m.a. teke føre seg: Knabesanden, laksetrapper, kalking, krypsiv, ørekyt, auka minstevassføring, ph, forureining, etablering av nye oppvekstområde og nye gyteområde for laksen m.m. Magasinrestriksjonar har blitt vurderte i Kvifjorden, men har blitt forkasta. Dei endelege tiltaka frå Fagråd for fisk i Kvina er i prioritert rekkefølge: 1. Etablering av miljøbasert vassføring i Kvina. Kostnadar dekkast av Sira Kvina Kraftselskap. 2. Biotopforbetrande tiltak i Kvina. 5 millionar kroner fordelt over ein 5-års periode. Kostnadar dekkast av Sira Kvina kraftselskap. 2. Opprydding av Knabesanden i Kvina. Kostnadar estimerte til om lag 20 millionar kroner. Dekkast av staten ved Miljødirektoratet og av Sira Kvina kraftselskap. 4. Vidareføring eller evt. oppjustering av Krypsivprosjektet i Kvina. 21

22 Kostnadar på kr pr år dekkast gjennom ei vidareføring av eksisterande ordning med Krypsivprosjektet på Sørlandet. Tiltak som ikkje vart prioriterte: Magasinrestriksjonar i Kvifjorden i sommarhalvåret. Fagrådet for fisk i Kvina ser at NVE og Miljødirektoratet har foreslått dette tiltaket, men fagrådet meiner at ein vil oppnå større miljøforbetringar i høve til eit kost / nytteperspektiv med å prioritera dei andre tiltaka som er foreslått. Eit samla fagråd sluttar seg til denne prioriteringa. Sira-Kvina kraftselskap poengterer at denne prioriteringen og kostnadsdekningen er under forutsetning at det gis tillatelse til omsøkt O/U-prosjekt overføring Knaben-Solliåna. 4.5 Kystområda og fjordane Generelt Prosjektet Rene Listerfjorder har siden høsten 2009 arbeidet med kartlegging og opprydding i forurensede sjøsedimenter i kommunene Kvinesdal, Flekkefjord og Farsund. Prosjektet har prosjektgrupper i de 3 kommunene. Det var derfor naturlig at Rene Listerfjorder med prosjektgruppene i Kvinesdal og Flekkefjord kommune gjennomførte tiltaksanalyse av kystvannforekomster i Sira-Kvina vannområde. Kystvannforekomstene inklusiv fjordene nærmest fastlandet er preget av utslipp fra tidligere og eksisterende industri. Den ytre del av kystvannforekomstene er påvirket av Nordsjøen og globale problemstillinger som f. eks. langtransportert forurensing og algeoppblomstring. Heldigvis er det ikkje lenger noen store kjente punktutslipp av forurensing, og vannkvaliteten i kystvannforekomstene er generelt sett god. Kostholdsrådene i Fedafjorden er slettet, men det er fortsatt kostholdsråd for området i Flekkefjord innenfor Torsøyene. 22

23 Arbeidet med kartlegging og opprydding i forurensede sedimenter gjennomføres i henhold til metoder og veiledere utarbeidet av Miljødirektoratet. Kart over kystvannforekomster i Sira-Kvina vannområde Kystvannforekomster. Prosessen og tiltakene Prosjektgruppene for Rene Listerfjorder i Kvinesdal og Flekkefjord kommune har i forbindelse med tiltaksvurderingen tatt utgangspunkt i de opplysningene som var tilgjengelige i databasen Vannett. Prosjektgruppene har vurdert denne informasjonen i forhold til sin lokale kompetanse, og i forhold til det vi har funnet ved egne kartlegginger. Disse vurderingene er satt opp i egne tabeller. Tiltak med 1. prioritet: Miljøundersøkelse og risikovurdering av områdene: Tjørsvågbukta med vannforekomster rundt Simek AS, Grisefjorden, Logakanalen og Indrevika i Fedafjorden. Dette er de kystvannforekomstene som i størst grad er preget av utslipp fra tidligere og eksisterende industri. Fysiske tiltak avklares når risikovurderingen er gjennomført. Tiltak med 2. prioritet: Miljøundersøkelse av områdene: Rasvåg. Rasvåg er klassifisert som svært god økologisk tilstand. Det har tidligere vært aktiviteter i fjorden, bl. a. oppdrettsanlegg for laks. Prosjektgruppen mener det bør gjennomføres en miljøundersøkelse for å dokumentere tilstanden i fjorden. 23

24 Rutinemessig oppfølging via overvåkningsprogram av områdene: Hidrasund, Stolsfjorden, Lafjorden og Indre- og Ytre Fedafjorden. Prosjektgruppene mener at den økologiske tilstanden i disse kystvannforekomstene er god eller svært god, men det kan være hensiktsmessig å kontrollere at tilstanden ikke blir dårligere. Regulering av vannføringen gjennom Åna Sira kraftstasjon. Fysiske tiltak for å føre laks og ål opp til Lundevann. Tiltak for å hindre at laks og ål går inn i turbinene. Redusere utslipp av miljøgifter fra Eramet Norway Kvinesdal AS. Bedriften arbeider kontinuerlig med forbedringer av prosessen, og prosjektgruppen mener det er viktig å følge opp dette arbeidet. 4.6 Spreidt avlaup og landbruk Generelt Det ligg innan dette vannområdet eit stort antal fritidsbustadar. Dette gjeld i stor grad i Sirdal kommune, men også innan dei andre kommunane finst det enkelte stader større konsentrasjonar av fritidsbustader. Størsteparten av desse er tilkobla kommunalt ledningsnett, men her er også eit større antal hytter som har spreidt avlaup. I område med konsentrasjonar av slike hytter er det potensielt fare for forureining av vannforekomstane i form av auka næringsinnhald og bakteriar. Landbruksmessig er alle dei fire kommunane fyrst og framst prega av store utmarksareal, men her finst også enkelte meir avgrensa område med større innslag av dyrka mark. Dette gjeld t.d. nord for Moi i Lund kommune og Øye-sletta i Kvinesdal kommune Prosessen og tiltaka Det har vorte oppretta ei tiltaksanalyse-gruppe for landbruk og ei for spreidte avlaup. Gruppa for landbruk vart oppretta og har hatt eitt møte. Gruppa for spreidte avlaup vart oppretta og har hatt eitt møte. Deltakarar i gruppa for landbruk har vore representantar frå kvart av landbrukskontora i kommunane og prosjektleiar for vannområdet. Deltakerar i gruppa for spreidte avlaup har vore representantar frå avlaupssektoren i kvar av dei fire kommunane, representant frå Fylkesmannen i Vest-Agder og prosjektleiar. Det vart i møta avgjort at for å freista å fastslå omfanget av forureiningar skulle kvar kommune velga ut område som ein meinte stod i risiko for utslepp frå landbruk og spreidte avlaup. Deretter skulle det tas vannprøvar frå elvar og bekkar i desse områda. Vannprøvane vart tekne på førsommaren Totalt vart 10 lokasjonar valde ut. Gylandselva, Mylandsdalen og Kvanvik i Flekkefjord. Risnes, Narvestad og Kvinesdal Sentrum i Kvinesdal. Innløp Eidsvann og innløp Hovsvann i Lund. Og Raudåvatn og Skeie i Sirdal. 24

25 Vannprøvane vart sende Vestfoldlab for analyse og Vestfoldlab vart også leigd inn for å skriva ein rapport vedr. resultata av prøvane. Rapporten Analysevurdering vannundersøkelser vassdrag i Flekkefjord, Kvinesdal, Lund og Sirdal vart oversendt Konklusjonane i rapporten var følgande: Eutrofiering: Totalt sett må en kunne vurdere at de undersøkte vannkildene er lite påvirket av eutrofieringsstoffer, og således kan sies å være i god tilstand. Nitrifikasjonsgrad: Innholdet organisk materiale var moderat lavt. Det er ikke utenkelig at resultatene kan indikere et vedvarende eller ferskt tilsig av kloakk, men dette er svært lavt. Det er ellers for de øvrige punktene et stabilt forhold mellom nitrat og totalnitrogen, og lave forekomster av ammonium. Dette betyr at det neppe er snakk om fersk fekal forurensning. Bakteriologisk: Det var ikke bakteriologiske funn eller fosforresultater som skulle tyde på vesentlig påvirkning av fekal forurensning. Alle vannprøvane bortsett frå dei som var tekne i Lund viste god tilstand i høve til bakterietal. Men når det gjaldt Lund skriv rapporten: Prøvene fra Lund viser imidlertid at det er et relativt stort påslipp. Dette kan indikere kloakk, da antallet INE ikke overstiger TKB,, og ammoniuminnholdet kan indikere ferskt tilsig. Her må forurensningen vurderes til moderat. Med bakgrunn i denne rapporten synest situasjonen pr no å vera akseptabel når det gjeld forureining frå landbruk og spreidte avlaup. Det er sannsynleg at årsaka er knytt til relativt store vannmengdar i høve til konsentrasjonen av landbruk og spreidte avlaup. Innspel til tiltak: Overvåking av innløp Eidsvann og innløp Hovsvann i Lund. Lund kommune tek vannprøvar i mai / juni kvart år. Analyse i høve til forureining frå landbruk / spreidte avlaup. Dersom konsentrasjonane av forureining aukar, må tiltak iverksetjast. I dei andre kommunane er målingane tilfredsstillande. Oppfølging av gjeldande regelverk for landbruk og spreidte avlaup vurderest her som tilstrekkeleg på det noverande tidspunkt. 25

26 4.7 Andre fysiske inngrep Dette gjeld større inngrep som potiensielt kan påverka vassdrag, m.a. bygging av ny E39, etablering av industriområde og boligfelt. Påverknad frå vegtrafikk, inkl. vegsalt, tilhøyrer også denne gruppa. Statens Vegvesen (SVV) har etablert programmet NORWAT, for å auka kunnskapen om SVV`s påverknad på vannmiljøa og for å utvikla nye metodar for bygging og drifting av vegnettet utan at dette medfører uakseptabel skade på vannmiljøet. Kunnskapen som utviklast vert implementert i etatens retningslinjer på område som - Salting, - Nye vegprosjekt, - Tunnelvask, - Kulvertar (vandringshinder for fisk). Salting: SVV arbeider med å definera risikosoner og vinterdriftsklassar. I nye vegprosjekt vert vannet godt ivareteke i dei store prosjekta (KU, ytre miljøplan mv.). Informasjon om desse finst på SVV Region Sør sett no i gang eit prosjekt der dei undersøker tunnelvaskevann i ei rad tunnellar i regionen. Målsetjinga er å få oversikt over kva for forureiningar og konsentrasjonar som sleppest ut, samt å betra grunnlagsdata for å estimera forureingsgraden i nye (og gamle) tunnellar. Prosjektet er eit samarbeid med etatsprogrammet NORWAT. For dei undersøkte tunnellane er planen at dette skal munna ut i eit tiltaksprogram. 5. Tiltak i vannområdet Forslaga til tiltak i tiltaksanalysen i kap. 3 er også samla i tiltakspakker i oppstillinga nedanfor: 5.1 Tiltakspakke avlaup / landbruk: Tiltak Effekt på Kostnad Kost/effekt Myndighet Årlig overvåking v. vannprøve-taking i innløp Eivindsvann og Hovsvann i Lund Eutrofiering Bakteriar Liten Kommunen Overvåking v. gjennomføring av vannprøvetaking i kvar planperiode på risikoutsette stader i kvar av kommunane. Analyse og utarbeiding av rapport for å overvåka utviklinga Eutrofiering bakteriar Liten Kommunane 26

27 5.2 Tiltakspakke forsuring Tiltak Effekt på Kostnad Kost/effekt Myndighet Kalking i Kvina må i all hovudsak fortsetja i kommande planperiode. FOU-prosjekt vedr. å vurdera behov for kalking av restvannsføring / minstevassføring Lundevatn Åna Sira. Forsuring God Miljødepartement Forsuring Laks Miljødirektoratet Fylkesmannen 5.3 Tiltakspakke biologisk mangfold Tiltak Effekt på Kostnad Kost/effekt Myndighet Etablering og gjennomføring av plan for biotopforbetrande tiltak i Sira Naturtilstand, fisk Fylkesmannen Prøveprosjekt med utskyting av måker i nordlege delar av vannområdet Hindra spreiing av parasittar på fisk Miljødir. Etablering og gjennomføring av plan for biotopforbetrande tiltak i Sira, Finså og Feda Etablering av FOU-program i samband med elvestrekning mellom Lundevatn og Åna Sira Naturtilstand, fisk Naturtilstand, fisk Fylkesmannen NVE, kommune, fylkesmann. Etablering og gjennomføring av plan for biotopforbetrande tiltak i Kvina Naturtilstand, fisk Kr 5 millionar fordelt over 5-årsperiode Fylkesmannen Vidareføring / oppjustering av Krypsivprosjektet i Kvina Naturtilstand, elveøkologi Kr pr år Fylkesmannen 27

28 Fylkesmannen i Vest-Agder vurderar utarbeiding av handlingsplan for framande artar, men avventar nasjonal handlingsplan som skal legga føringar for slikt arbeid. Dersom tiltak mot fremande artar kjem med i vannregionens plan, vil det vera etter forslag frå Fylkesmannen. 5.4 Tiltakspakke Vassdragsregulering Tiltak Effekt på Kostnad Kost/effekt Myndighet Minstevassføring i Skreåna Elveøkologi Gjengroing NVE Minstevassføring i Ousdalsåna Elveøkologi Gjengroing NVE Minstevassføring bekk mellom Ytre og Indre Rostølstjørn Elveøkologi Gjengroing NVE Minstevassføring i Lilandsåna Elveøkologi Gjengroing NVE Minstevassføring i Ljosdalsåna Elveøkologi Gjengroing NVE Minstevassføring i hovudløpet til Sira Elveøkologi Gjengroing Landskap NVE Minstevassføring i Ousdalsåna Elveøkologi Gjengroing NVE Minstevassføring i Finså Elveøkologi Gjengroing Landskap NVE Miljøtilpassa driftsvannføring i Sira frå utlaup Elveøkologi Fisk Laksevassdrag NVE Magasinrestriksjonar Valevatn - Gravatn Økologi i reguleringssona. NVE Justering av begge stemmar i Øvre Løyntjønn for å betra gyting i Hemså Fisk NVE Kommunen Sedimentfjerning og elveformingstiltak på flatelvsparti i nedre del av Hemså. Elveøkologi Gjengroing NVE Kommunen Elveformingstiltak på flatelvsparti av Finså. Gjennomførest i samsvar med Terrateknikk fagrapport Elveøkologi Landskap NVE Fylkesmannen 28

29 Fordrøying av restvannsfelt i Finså v. bygging av stemmar Elveøkologi Fisk NVE Fylkesmannen Rullerande plan for rydding av elvelaupa mellom Furevatn, Nespervatn, Bjørnestadvatn og Sirdalsvatn Etablering av miljøbasert driftsvannsføring i Åna-Sira kraftstasjon for å ivareta ål og laks Utbetring av laksetrapp frå Nothølen til Langhølen Elveøkologi Landskap Fisk NVE Fisk Estimert til 1,5 mill. Kommunen Fylkesmannen Etablering av FOU-program i samband med elvestrekning mellom Lundevatn og Åna Sira Naturtilstand, fisk NVE, kommune, fylkesmann. Etablering av miljøbasert vannføring i Kvina Elveøkologi, fisk, sedimentering NVE Gjennomføring av sedimentplan for Sira. Terrateknikk Elveøkologi, sedimentering Kommunen Gjennomføring av begroingsplan for Sira Elveøkologi begroing Årlige kostnadar på kr til kr Kommunen Tiltaksanalyse-gruppene har i dei aller fleste tiltak ikkje foreslått konkret storleik når det gjeld forslag om minstevassføring. Alminneleg lågvannsføring har vore foreslått som eit mål for minstevassføring, men det har også vorte spelt inn at behovet i dei forskjellige vassdrag kan variera kraftig i løpet av året. Dette var t.d. grunnen til at Fagrådet for fisk i Kvina valde formuleringa etablering av miljøbasert vannføring i Kvina framfor å legga på bordet eit tal i antal m3 pr sekund for minstevassføringa. I praksis vil det difor i stor grad vera opp til den vidare prosessen å fastsetja nivå og evt. varierande nivå på minstevassføringa i elvene som her er lista opp. Magasinrestriksjonar har vore drøfta i ei rad magasin (Svartevassmagasinet, Roskreppfjorden, Kvifjorden, Bjørnestadvannet, Valevatn /Gravatn og Lundevatn). Forutan problem når det gjeld gyting for fisk, har ferdselsproblem sommar og vinter vore nemnte som ulemper med køyringa av magasina. Med bakgrunn i dei relativt store kostnadane ved innføring av magasinrestriksjonar, har ein likevel endt opp med å stryka dei fleste av denne typen tiltak frå lista. 29