Arne Garborg. Dagbok Band 4: 1. januar december Band 4 1. januar december Aschehoug Kristiania 1926

Transkript

1 Arne Garborg Dagbok Band 4: 1. januar december 1916 Aschehoug Kristiania 1926 Førebels elektronisk utgåve desember 2002 ved Nynorsk kultursentrum Føreord Arne Garborgs dagbøker frå 1905 til 1923 vart redigerte og utgjevne av Hulda Garborg i seks band I 2000 vart denne bokutgåva digitalisert (skanna og korrekturlesen) av Dokumentasjonsprosjektet ved Universitetet i Oslo, og det er desse filene som her er gjorde tilgjengelege. Det er gjort overslag som tyder på at Hulda Garborg utelet kring 25% av den opphavlege dagboksteksten til Garborg då ho gav ut dagbøkene, og dei utelatne delane er heller ikkje med i denne utgåva. Ein del tekniske kodar er framleis synlege i teksten. Det gjeld hovudsakleg markering av sideinndeling og fotnotar. Vi har late dette stå slik at det skal vere samsvar mellom bokutgåva og denne elektroniske utgåva. Det er dessutan brukt manuelt lineskift i teksten, og det er ikkje lagt vekt på utforminga i denne elektroniske utgåva. Nynorsk kultursentrum har likevel valt å gjere dagbøkene tilgjengeleg i ei førebels elektronisk utgåve, til glede for forskarar og andre spesielt interesserte som her får eit langt betre høve til å søkje og finne fram i dagbøkene. Nynorsk kultursentrum, desember 2002 Oddmund L. Hoel Band 4 1. januar december <side nr=1> Nyaarsdag. Ein ny Milestolpe paa den Vegen som inginstad fører. Underleg nok kom eg til aa setja "1813" i Overskrifti. Lat ikkje det vera noko Varsl! Nyaarsdagen er ven og synest spaa godt. Og ein skal ikkje syte fyrr ein ser noko aa syte fyri. Igaar skreiv eg Statsøkonomi aat "D. 17de" (som driv paa med Striden mot Grunnskyldtanken); i Dag skriv eg Filosofi aat "Syn og Segn" ; all mi Tid gjeng upp i Smaaplukk. Men kvar skal ein av? Ungdomen skriv Sogur og Vers; dei eldre skriv Dagspolitik og Teologi;

2 einkvan lyt daa hugse Framtidstankar og aalment Aandsliv. Men Stundine er faae, og eg med mine mange Jønn i Elden hev i mangt kunna fylgja berre maateleg (eller slettikkje) med; og so vert det kje som det skal vera. Langt, langt fram er det enno, fyrr me fær so vidt Folk at me kann fylgja med noko-so-nær. Men fram sig det. Og det er lengi til Soli sloknar. Ein Mannsalder er i Folkelive ein Sekund, i Mannheimslive Null... Ute i Verdi stend det enno og bikkar millom Fred og... ein Krig som kann bli europæisk. So sìt dei store Herrane der og tél paa Knappane og ser morske ut og smaaskjelv innvendes; kva Veg tru det skal bera? Det veit den Vinden <side nr=2> som blæs; men Vinden skifter kvar Stund, og so sìt dei der og glor; eg slær meg for i Dag paa Filosofien D. n. Teatre hadde sin fysste Kveld igaar (Xsand) og gjorde det godt, alle Gudar vere priste. (Naa; det vil elles altfor mykje segja at Kritiken ikkje er gløgg; men kor som er: Lage fær Mod, og vil daa etterkvart vinne lenger). Stillaust var det aa byrja med "Ja vi elsker" i Staden for med t. D. "Millom Bakkar og Berg"; og det smaka rett sterkt av Friing. Men so lengi me hev ein Norskdanske til Spelstyrar... No um Dagen strævar eg i ei Melding av "Tidens Kurs" med Norskt til filosofiskt Bruk, for fysste Gongen. Eg vinn ikkje langt. Men det gjeld um at Freistnaden vert vaaga Igaarkveld tok Schjøtt og eg til med Homerkveldane att. Det er eit Par Aar sidan sist, og eg... er ikkje komin stort nokon Veg; Spott og Skam er det. Men no Ja. Det hev eg so tidt sagt. Og so er det eit lite Bìl, so kjem andre Krav; og so gjev eg Fanden Veslefingen, og han tek heile Labben. Eg tenkjer som so: dei 3 4 Nordmennane som nokon Gong kjem til aa lesa Homer, dei kann sgu godt vente. Og det er nok altfor sant. Men no kann det snart koma til aa spyrjast um meg sjølv: kor lengi kann eg koma til aa duge til slikt Arbeid? For gode Stundir bør ein 62-Aaring nok ikkje <side nr=3> gjeva seg. Drive paa, drive paa, Far... Og koma i Lag med Odyssevs att, det skal, so strævalt det er, vera meg ei sann Kvile. Den "filosofiske" Stubben min las eg Korrektur paa i Dag. Saag ikkje verre ut enn slikt plar gjera. Men dei Par hundra Skulemeistrane

3 som les "Syn og Segn".... naa, det um "Religiøs Uro" klorar dei seg vel igjenom. Men so er det ikkje meir. Eit Brevkort fraa Abel. Han er "Farmar"; trivst godt paa Lande; bed um "nokre Ord". Han kjenner seg vel rett heimlaus der burte, veit eg (ikkje eit Ord um Hus, Baan, Kjenningar); i Røyndi hev han nok alle Dagar lengta hit att: eg fær skrive. Um eg elles lite veit kvar eg no skal finne 'n att Var hjaa Bror Jon igaar; fraa Bonde paa Aakre hev han vorte Handelsborgar i Oslo, med Hus paa Nordstrand, langt uppaa Fjellhøgdi der. Huse ligg høgt og fritt, er lite men godt innreidt, med Kjellarrom som gjev me hadde Maken! og Vats-stell som same Ynskje ein Gong til. Rundt Huse 3 4 Maal Jord. der Jon vil drive Hagebruk; so hev han endaa Samanheng med Jordi. Men det ber til By's med oss alle. Og med alt vaart Maalstræv danskar Husi vaare umkapp<fmark ind="1)">. Um Abel vart det fortalt, at han er aaleine um Jordbruke sitt; Kona og Baani bur i Byn (Seattle); med Farmen steller han aaleine. Ja, ja; til <fnote ind="1)"> Jon "danska" ikkje so lite sjølv heller etter han flutte til Austlande, men han kom aldri til å tala reint dansknorsk som Garborg. Når dei ein sjeldan gong såg kvarandre kom Jærbumåle purt og reint hjå båe.</fnote> <side nr=4> Byn ber det, eller ved Byen vert me hangande fast; inkje aa gjera ved den Ting. Paa Balkan logar det vel uppatt med Ufred. I Norig er det Strid um Ministerpostar. Naa-ja, og so sting Kyrkja fram Snabelen og skal hava meir Magt ("Sjølvstende"). Striden millom Sos.- demokratie og Vinstre um kven som er det rette Framgangspartie bryt her og der so smaatt fram. Um Sos.dem. med Tidi kann tvinge Vinstre til aa bli Framgangsparti? Det kyrkjelege Bakstræve livnar paa alle Kantar. Og med den aukande politiske Raadløysa vil det faa meir og meir Magt. So maa det vera; og og ein fær takke til helst. Di meir slæpesamt og uhuglegt Folk hev det, di meir m a a dei trøyste seg med Draumar; og um det alltid er so, at di meir Folke drøymer, di meir kann Blodsugarmagtine blodsuge, so er det likso vel so, at di meir Blodsuging, di meir Drøyming; det er "die schlechte Unendlichkeit" "Selvangivelse til Formues- og Indtægtsbeskatning" er Namne paa ei Liste eg nettupp hev fyllt ut; og Namne er rett: ein "angiver" seg sjølv til Plundring.

4 Og det bør ein gjera, stend det i Bladi. Elles vert ein mistenkt for aa vilja lura Røvaren; han gjeng daa dess villare paa, og vil sidan i k k j e høyre paa Klagemaal. Det er greidt nok; kvi skulde han kje bruka Magti, naar han hev ho? Sist paa Lista er det prenta ein Eid som ein maa skrive under paa: noko um "øre" og "Samvittighed". Alle som h e v noko aa dylja vil smile aat denne Eiden som Røvaren tvingar Fangen sin til aa gjera; for oss Smaafolk skulde so store <side nr=5> Ord vera lite turvande; og i alle Fall: um eit Par Aar vil dei vera utslitne. Liksom alt Folk tykkjer det er berre Moro aa snyte Tollverke, soleis vert det snart likso gildt aa snyte Likningsnemndi. Men at Staten ikkje brukar det han sjølv eig: Renta av Grunnverde, det er rimelegare enn det ser ut: "Statsmagti" er til Slutt eller er Tenar for det Lage i Folke som sjølv lìver paa den Renta. So her er det langt, langt fram. Tyrken gjev upp, ser det ut til. Alle dei kristne Stormagtine som han hadde paa si Side alt til det siste, dei sviktar no, k r e v at han gjev upp Adrianopel; og Tyrken bøygjer seg. So vert det vel "Fred" daa att eit Bìl? Denne vaapentyngde Freden som Landi knapt orkar bera? Aari aukar og Magti minkar. Men minkande Magt gjev aukande Tòlmod; og so greier det seg. At det meir og meir piner meg aa lìva paa Statskassa, naa... faafengt aa tenkje paa. Eg arbeider med Odyssevs. Det er fredsamt og godt, og gjev so vidt Stræv, at eg gløymer mine andre Vanskar. Gløymer, det er no elles mykje sagt. Eg fær Vanskane or Vegen og gløymer Spursmaali dei Stundine eg arbeider; men under ligg dei, og i Millomstundir kann det altfor lett hende at dei stikk Snutane fram att. Berre slikt som aa minnast alle dei huslause og vedlause inne i Byen paa ein surkald eller smellkald Januardag huff. No i desse "gode Tidir" er det uvanleg mykje Husnaud for Smaafolk der inne: Husleiga stig, og Stakkaren maa paa Gata. Og alle Bergings- <side nr=6> Hol fulle, like til Arrestane. So kann det vera kristne Folk som gjeng til Bispen og spør, um all denne hjelpelause Armod ikkje kunde faa Husrom i dei tome Kyrkjune um Notti. Men Bispen maa raadføre seg med Bystyre, og Bystyre med sine Funksjonærar; um Fatigfolk frys ihel er det same, berre der er "Orden i Papirerne". Slikt og dilikt sét meg so ut av Lag, at naa; eg kann ingin Ting gjera, men Samfunds-

5 spursmaale vaknar; og skal eg faa det fraa meg att, so maa eg skrive um det. No fell det seg so vel at det er sendt meg ei ny Bok um det Spursmaale; i ei Melding av den kann eg faa segja eitt og anna som vil lette meg; og so er eg i Veg med den Meldingi. Ho vil koste meg Tid; men 62-Aars Dagen slapp eg lett ifraa. 3 4 Menneskje saag inn-um, og 5 6 Telegram kom; eg, som so lite kann greie slikt, gled meg ved, at heretter vert det færre og færre som "hugsar Dagen ". Men at det er ei 2 3 av Bonde-Tingmennane med i Aar, burde vise at Grunnskyld- Tanken ikkje skræmer so ille som fyrr? Brev fraa Nils Sund, Haugesund: Maandag 20de vedtok Bystyre der burte samrøystes at Grunnar og Hus skal bli taksera kvar for seg, og at den nye Takseringi skal vera ferdug seinast I Nemndi er Georgemannen Sund sjølv med. Naar Taksten er ferdug, so "hev me Grunnlag aa byggje paa, og so gjeld det aa faa Skatten paa Grunn upp i 7 av 1000 og paa Hus ned i 2 av 1000; lenger kann me ikkje koma no, Men me maa krevja av Stortinge so pass Sjølv- <side nr=7> styre, at me kann setja Jordskyldi i 2 av 100 og gjera Husi skattefrie". Det er det fysste Stige paa økonomisk Framgangsveg; og Nils Sund gjeng ut fraa, at Tiltake vil ha so gode Fylgdir at det vil spyrjast yvi alt Lande og draga Byar og Bygdir etter seg. Eg vonar det same. Og gjeng alt som det no ser ut, so vil dermed det fysste Stige vera gjort. Ein ny og hard og lang Strid vil vakne. Men ein Siger vil endeleg bli vunni som er Striden verd: Folke vil faa trygt Fotfeste paa sin eigin Grunn, og Pengemagti vil bli det ho skal vera: Arbeids h j e l p, men ikkje Arbeids h e r r e. No "fær me sjaa". Men eg kjenner at ei ny Von er kveikt i meg Fær inginting gjort. Brevskriving og Smaatull mest jamt; og der er Brev som tek Tid: kva skal ein svara? og korleis skal ein faa Form paa det? Nytt Riksstyre. Eit Riksstyre som jamvel vert kalla radikalt i Vinstreblad. Men det er reaksjonært. Gunnar Knudsen vil hjelpe Bonden med Vernetoll, og Castberg Arbeidaren med Jord utan ny Jordskipnad. Dermed søv Bonden og eit Arbeidarfaatal endaa eit Bìl; og Pengevelde kann raa seg. Naa ja! Eit lite Folk maa gjera etter alt som dei store gjer fyri, kor toskut det er. Naar dei

6 ein Gong tek Vìt: til seg, so kjem me etter. Var i Byn igaar og rødde med Valentinsen. Han var i Amerika i unge Aar og kom inn paa Georgetanken der: hev sidan arbeidt i Haugesund rolegt og smaatt og med endelaust Tòlmod, som ein bør gjera her til Lands; no trur han, at <side nr=8> det endeleg vil taka til aa glide. Og det er beste Maaten aa arbeide paa: faa Tanken inn i Live, so Folk kann sjaa, kva han duger til. Ja sjaa, at han duger her, ikkje berre i Amerika. Av Riksmagtine kann me Inkje vente enno. Dei "kjem til Slutt", og kann, bør ikkje koma fyrr Odyssevs hev sovi ei fjortan Dags Tid att. Eg sìt med hundrad andre Ting jamt, er Møddchen før alles og fær Inkje gjort; men kva Raad er her? So lite Folk som me hev (og dei me hev er eitt av tvo: Teologar eller Diktarar, um dei daa ikkje er baae Slagi), so lyt ein tøygje seg lenger enn ein rekk; for her er a l t aa gjera. Men fælt er det, at naar ein hev træla i ein Maanad med hundrad Ting, og so sistpaa spør seg sjølv: kva hev du gjort heile denne lange Maanaden? so hugsar ein det ikkje. No som tie Gongir fyrr v o n a r eg aa koma "heim til meg sjølv" att; men Gud veit; umframt dei Kravi og Spursmaali som eg k a n n segja Nei til er der enno noko eg er bundin til fraa fyrr; og um eg slepp fraa det No i Dag las eg Korrektur paa ei Tingings- Innbioding eg hev skrivi (paa Norskt) for "Rettfærd"; igaar sende eg eit Stykke Maalstræv (mot Sigurd Ibsen! paa Norskt; det kjem ikkje inn eingong) til "Aftenposten"; igaar og i Dag Ettermiddag saag eg igjenom eit Mskr. som vel er eitt som der er Meining i: "ny Utgaave" av "Songdansen i Nordlandi"; meir hugsar eg ikkje; kvar i all Verdi vart denne Maanaden av? <side nr=9> Bladi fortel i Dag, at Scott naadde Sørpolen (for eit Aars Tid sidan), men gjekk til i ein Snøstorm saman med Fylgje sitt, fyrr han naadde att. Fartye; det er ikkje lett aa tru. Det maa vera det, at paa Nedvegen vart han so seinka av Skodd og anna UvÍr, at sistpaa kom han for langt ut-i Vinteren. Og so undrast eg med meg: daa han hadde set at han ikkje var Fysstemann paa Polen, so hev Framferdi slokna hjaa han og Motstandsmagti minka? Sorgtung er Sogo i alle Fall. Her um Dagen telefonera Aftp., at eg kunde faa Stykke mitt inn paa fysste Sida med "skudt",

7 um eg vilde fordanske det. Eg svara nei og hev sidan Inkje høyrt; naar eg um eit Par Dagar kjem til Byn, fær eg "høyre inn-um", og i Tilfelle faa Rom aat Stykke ein annan Stad. Elles fær ein vera glad, so lengi ber er noko aa læ aat. Fraa Spelferdi hev Hulda Brev rett som det er; det gjeng godt; og mest tenar dei paa Lande, der Utgiftine er so mykje mindre Kvass, kvit Vinter. Det kunde vera kaldare; men so kaldt er det, at det er ikkje meir enn eg greier meg, endaa eg hev baade Hus og Ved og Klæde. Men i Byen gjeng fatikt Folk og sjukt Folk og hev ikkje so mykje som Hus yvi Hovud; alt vert nytta som nyttande er, like til Fangeromi paa Politistasjonane (berre Kyrkjune stengjer seg); men endaa er der ei Naud, so Ord kann ikkje gjeva Tanke um det. Dei hjelper som kann og vil, men det vert lite av; dei fleste som vil kann ikkje, og dei <side nr=10> som kann vil ikkje. Og dei som Styrarar skulde vera held Møte og snakkar Snakk, og Snikksnakk, og vinn seg Namn paa aa snakke Snikksnakk og Snakk. Men dei som duger noko, Kvende og Mennar um kvarandre, blodsyg Næsten og pumpar Rikskassa og slær under seg det mange kunde lìva av, og held Middagar for dei Guds Mennar Prestane og dei Folksens Mennar i Stortinge. Og vanlegt Folk fiktar og strævar so Blode sprett, men maa takke til, um dei so vidt bergar Live. Men Sjæli vert hard og Hjarta kaldt, og Raaskap og Villhug legg Folke under seg i den endelause Kapptevling; og Tankeliv som Viljeliv maa paa Lengdi armast ut, um det skal halde paa soleis. Naar eg les eller høyrer um dette, sting Modløysa upp sin magre Skolt og sin bleike Fleis: kva nyttar det aa arbeide? Ulven ét Lambe og tærest sidan upp sjølv; og kva er der aa gjera mot det som maa so vera? Haldt Kjeft og slaa deg til Ro og ét so lengi du hev Mat; i Morgo døyr me! Igaar fyllte Hulda det 51de, og i Morgo skal ho til Hallingdal aa danse. Sjølve Nesbygdi, der "Kulturen" fyrr raadde aaleine, hev no fengi eit norskt Lag; og daa dei norske er "den stridande Kyrkja" her som all Stad i Norig, kannhende meir her enn nokonstad, so kjem visst Hjelp vel med. Men beste Hjelpi er aa setja Folk i Gang med eitkvart som dei sidan kann arbeide med sjølve. Som vel er held Hulda utruleg godt ut; og no, daa ho hev vori "i Ro" nokre Maanar, lengtar ho ut att<fmark ind="1)">. Med alle sine 51 Aar. Gjev <fnote ind="1)"> Sanningi som eg sjølv ofte undra meg over

8 var, at eg aldri, ikkje eingong i ungdomen, gledde meg til ei reis. Tvertimot. Men kom eg fysst ut, vart det jamt gildt og forvitnelegt.</fnote> <side nr=11> ho kunde halde ut lenge! For av oss bondenorske er det faae som kann noko, utanum Politik daa; og lite vert der av det med. Fraa d. n. Teatre er der i det seinste berre godt aa høyre; det greier seg fint upp-paa Sunnmøre; ikkje minst gjer "Jeppe" det godt. Men som Hulda fekk dette Arbeide i Gang, soleis maa me takke til, so lenge me hev ein Bymann til aa h a l d e det i Gang; helsesterk er Rasmussen ikkje. Og etter honom... kven skulde me daa faa? Kannhende Edvard Drabløs? At Byane er so lite med kann for det fysste vera godt, paa ymis Vis. Men lenge held ikkje eit Spellag ut aa fara soleis paa Fantestig; so her kjem vel verste Spursmaale. Igaarkveld var eg ut-paa Nordstrand hjaa Jon (som er komin seg att etter ein hard Astmabask); der raaka eg ein av Styrarane i Ungdoms-lage, og fekk ein Tanke um, kor smaatt Mode er der. Den store nye Garden som er sett upp vil krevja store Innkomur, skal han klara seg; men Teatre med alle sine andre Utgiftir vil ikkje kunna greie meir enn ei rett maateleg Husleige, og kann ikkje binde seg til Oslo for meir enn 3 4 Maanar; mange trur endaa, at jamvel det vil vera for lengi, so no i dei fysste Aari daa; Folk no for Tidi gjeng paa Kinematograf og "Centralteatret", og det vert berre eit Faatal som gjeng paa det norske Teatre, utan kannhende kvar Gong der er eit nytt Stykke som kjem paa Moten; og det vil ikkje hende tidt. Kann daa ikkje Teatre betala, so kann Ungdoms-Lage koma i Beit, det med; og kven veit kva Veg det daa kann bera? "Bondeungdomslage" hev i Grunnen lite Bondeungdom; Mesteparten er halvt og burtimot heilt forbya Ungdom med halv og kvart og ingin norsk Sans; og den som bryr seg minst um seg sjølv og sitt eige er Snobben; mykje er daa her ikkje <side nr=12> ventande. Det vert vel aa freiste seg fram i smaae Stìg her au, kann eg tru. Lite er der i det heile aa vente av denne Bytid i v a a r Sak. Og so spørst det, kor mykje det kann vera att av B o n d e n um so eit Par Mannsaldrar. For det Bonden (og Maalmennar flest) minst skynar er Bondesaki; det er likso naturlegt som syrgjelegt. Eg, som i desse Tidir lite anna fær gjort enn laga Bladstubbar um George-lære og Maalsak (Stykke mot Sig. Ibsen kom i Aftp. her for eit Par Dagar sidan, daa eg alt hadde sendt Mskr. til Dagbl. og meldt Aftp. dette), eg er, sant aa segja. so veik i "Trui paa Folke", at full Kraft kann der vel aldri bli

9 i Arbeide mitt. Sjølve Tidl er so uaandeleg og so unasjonal som ei Børs- og Maskintid maa vera. Men Tidi er stor i sitt, og so kann ein ikkje vente meir. Naar eg i desse Dagar kveikjer Ljos med aa sveive paa ein Knapp, eller eg ser "Luftbaaten" sigle høgt yvi alle Aasar att og fram millom Byen og Asker (som no i denne Krigsleikstidi, Vìka som gjekk) so tenkjer eg med meg: paa slikt var det denne Tidi laut samle Krafti si. Naar ho so dertil i det økonomiske hev skapt T a n k a r for komande Dagar, so hev ho Rett til aa krevja Resten av dei som etter kjem Ferdug med "Det nye Kina" til "Retfærd"; no maa eg i Veg med ein Aasen-Biografi til Myres Pressebyraa. Men s o! Amen. Homer hev venta lengi no. Det norske Arbeid gjev mindre og mindre Mod, di lenger det lid; me er so syrgjeleg duglause. Og dei faae som duger maa sprengje seg paa <side nr=13> tusund Smaating i Aust og Vest Og hit og dit. Unge Kraftir ikkje aa sjaa. Og Samhald og Samarbeid... krangle paa Tverke er det einaste Nordmennane kann, umframt det eine store: aa vera likesæle. No um Dagen er Hulda ute for noko som heiter "Folkeskriftselskape"; i seinare Tid synest det "lìva" av dei smaae Visesamlingane hennar<fmark ind="1)"> til Danselagi. No vilde ho hava ut ei ny og noko umstellt Utgaave av det siste av desse Hefti; ho telefonera inn og spurde; Svar: me hev nettupp prenta eit nytt Upplag! dei hadde kje funni paa so mykje som aa spyrja henne um det. So maa Hulda i Veg med ei ny Utgaave sjølv. Eit anna Tilfelle: D. n. Samlage hev teki paa seg aa faa ut Schjøtts norsk-danske Ordbok; 1ste Hefte skulde vori ute i Februar. For 8 Dagar sidan var Schjøtt inn-um i Prenteverke; der var det Knurr yvi at der ikkje var Svar aa faa fraa Samlage um, kva Papir det vilde hava; og no hasta det, um ein skulde kunna faa 1ste Hefte ut fyri Streiken. Schjøtt fann daa Formannen (Gjelsvik) og sa kva det galdt um. Gjelsvik svara, at eitkvart som han hadde spurt Departemente um for 6 Vikur sidan (trur eg), maatte Samlage ha Greie paa, fyrr noko kunde bli avgjort; kannhende fekk S c h j ø t t Svar i Departemente, um han vilde gaa der upp? so er visst Prenteverke utan Svar i Saki enno. Ja, ja. Prest og Jurist kann Bonden bli; men Forretningsmann? 190 Kr. krev Likningsnemndi av meg i Aar; det er noko mindre enn ifjor, kva Grunnen kann vera. Dei Upplysningane eg etter Paakrav

10 og "paa øre og Samvittighed" gav um Inntekti <fnote ind="1)"> Det var ikkje m i n e; eg samla berre dei visorne me dengongen bruka til dansen og skreiv eit fyreord sjølvsagt utan løn.</fnote> <side nr=14> mi (som ifjor i k k j e gjekk høgre enn til Kr.), hev Nemndi gjevi ein god Dag; ho set upp Kr ("3 950"; det skal vel ikkje sjaa so stygt ut?) som fyrr og liknar meg etter det; so kann eg taka Pengane kvar eg finn deim. Klaga kann ein ikkje heller no: me lìver i eit fritt Samfund. Aa, enn alt det Tull dei sparar seg, dei Samfundi som hev naatt fram til Grunnskyldskipnaden! Straalande. Storfagert. Sol paa Snø og blaa-tindrande Luft og mildt og stilt og vaarlegt. Himmelrike! Men eg Gamiingen sìt her og sturer verre enn vanlegt. "Utan de blir som Born..." men den gamle kann ikkje vera Barn.. Han veit for mykje. Og veit for lite. Og alt vert svarlause Spursmaal og tomt og inginting. Eg sìt og vrid meg yvi Aasen-biografien og alt vaart kloke Maalstræv, og hugsar at Folk var glade f y r r dei fekk all denne kloke Skulen med si Lekselæring. Ungdomen gjekk i "Skule" millom sine eigne og var livsmodig og gjorde i k k j e Vers; og dei gamle vart 80 Aar og var endaa Unge: braut seg i k k j e sund med Spursmaal. Kann Folk klara all denne Boksotti? Kann t. D. Bonden klara Folkeskule og Folkehøgskule og Jordbruksskule og Spekulasjonsjordbruk og bli Folk att, bli ein frisk og glad Mann? Eller maa me som Lemende "gaa fram" og fram" og "fram", til dess me gjeng paa Sjøen? No sìt Ungdomen og lagar Bøkar og Blad, Vers og Sogur som vert gjorde upp att femtan Gongir i kvar Mannsalder, og Blad som er berre Umsetjing og Halv-Umsetjing og Ettersnakk og tomt upp-i tomt, og ei hjelpelaus Formløyse og Maalløyse. I Dag kom det eit nytt Blad, som <side nr=15> ikkje er det Grand betre enn dei andre, for di um det kallar seg "Dølen"... K a n n me vera paa rett Veg? Eller korleis skal me koma inn paa Vegen att? Den amerikanske Lobby-Politiken ét um seg Sitt siste Slag vann han i Sverig (i Spursmaale um Sukkertoll): "en fråga som rör hela vårt folk, behandlas som om de den egentligen vidkomme vore de, hvilka i åratal skattlagt vårt folk och sugit miljonen i hundraden från det samma". Det "liberale" Styre ikkje det Grand betre enn det "konservative" som vart kasta for sin Lobby-

11 Politik. No tek Folkepartje til aa krevja eit "radikalt" Styre der inne. Med Tidi fær dei kannhende det. Og so vil det vise seg, i Sverig som andre Stadir, at "Radikalismen" var berre ein ny Namnesetel paa den gamle Vinen Den nye amerikanske Præsidenten meiner det visst svært godt. Han talar menneskjelegt og vent; og han og heile hans Hus lìver sparsamt. Men god Vilje utan nokon ny Tanke, kor langt vil han naa med det? Milliardherrane held han utanfyri i 4 Aar og hiver n so, um dei ikkje kann faa kaupt 'n. Mammon er Herre. Han slær under seg og slær under seg, til dess Armodi vert altfor hard; daa læt han Tenarane sine, "Statane", føre Ufred um nye Koloniar; i desse Dagar talar alle Statsmennar um Fred, og bur seg til Krig; lenger fram enn til nye Tollar og nye Krigar ser ingin av dei som gjeld for statskloke. Det er altfor naturlegt, at denne Tidi ingin Ungdom hev. <side nr=16> Aarrestadsaki til Endes; Aarrestad vann. Og underleg nok: vann heilt ut. Men Motparten hadde butt seg urimeleg klent. Dei visste at dei hadde Domstolen paa si Side, naar det galdt ein Totalistførar; og so galdt det ikkje nettupp aa vinne; kunde ein faa setja ein Flekk paa Mannen, so vilde det hjelpe langt, serleg naar det var ein Flekk av d e t Slage. Dessutan: naar dei fekk tvinge h o n o m til aa reise Sak, so turvte dei mest ikkje Vaapen. Men Aarrestad hadde grei Sak og gode Vitne; og det utrulege hende, at Pjolterkulturen rauk heilt. Eg hev skrivi ein Stubb um dette ("Intelligenssedler" vilde ha noko); men eg fekk ikkje med noko større um Aarrestad sjølv, endaa det var det eg mest hadde tenkt paa. Han er meg svært ulik; og eg er ikkje meir enn halvt med paa Saki hans (trur lite paa Forbòd). Men han er ei merkeleg heil og samla Kraft; og Lagnaden hans er noko serskilt og framifraa. Med all sin Dugleik og reine Vilje, og med Siger paa Siger og eit Liv utan Flekk : Live hans vert øydelagt. Og endaa er han ein Mynsterægtemann: etter ein rein Ungdom gifte han seg, so snart han fekk Raad, med den Gjenta fraa Heimhygdi som han alltid hadde halde av (ven Gjente, av godt Folk), og lìvde med henne etter den gamle Jærbu-Tanken um eit rett øgteskap; fekk Sønir og Døtrar, og alt skulde vera væl ; og so kjem denne stakkars Kona ut for eit Par Bykvinnfolk: Kjeringar til Mennar som ikkje kann unne Aarrestad hans Framgang; desse Kjeringane lyg henne full med Snakk

12 Eg m a a sjaa ein Gong aa faa skrive um det. Forsvarssaki er uppe; jamt og samt fær ein høyre um den store Domedagen som er i Vente, <side nr=17> og som ingin hev Skuld for (utan Djevelen Mammon, som alle dyrkar og ingin nemner); no skal daa Folke plundre seg sjølv, etter at Staten hev plundra det so godt som d e n kann, til Bate for Hér-magti. Ja-ja. Her var og noko aa skrive um. Men kvar skal ein av; "Sinne aukar og Magti minkar". og so det verste: Gamalmannsvisdornen, at alt er Faafengd... um elles ikkje det er den einaste sanne Visdom? Lat Folk slaast; den som fell er den sælaste. Og eit "Folk" som mitt, som er under Framandmagt kor som er, kvi skal det slaast mot andre Framandmagtir? Brev fraa Sophus Berthelsen. Høng 20/ Kære Hr. Arne Garborg! Herved beder jeg om Deres Tilladelse til at optage i "Ret"s næste Hæfte en Oversættelse af Deres udmærkede lille Artikkel i "Budkavlen" "Vad jag ør skyldig Henry George", samt at ledsage det med hosfølgende forstørrede Billede af Forfatteren, gengivet efter det Fotografi, som De var saa elskværdig at sende mig. Hører jeg ikke fra Dem, tør jeg betragte Tausheden som Samtykke. Lad mig samtidig takke Dem ret meget for den vakre Artikkel, som sikkert vil glæde "Ret"s Læsere. Men tillad mig at forespørge, om De maatte kunne oplyse noget nærmere om de hjemvendte Emigranter, som først bragte Bud til Norge fra Henry George. Det vilde være af Interesse at erfare noget nærmere om de allerførste Apostle. <side nr=18> Og "Ret"s Læsere vilde være taknemlige, ifald De, kære Arne Garborg, en Gang ved Leilighed vilde skrive noget derom. Med de venligste Hilsener og bedste Ønsker Deres meget hengivne Sophus Berthelsen Ferdug med "Til Sæters". Det er eit Folkestykke som der er mykje godt ved; og av dei tvo Formingane Forfatteren gav ut hev eg støypt ihop noko som skulde vera paa ein Maate heilt, og dertil ha det gode Humøre. (Og Songane, som det elles ikkje alltid var godt aa faa Skikk paa i den nve Formi). No fær me daa sjaa. D. n. Teatre hev greidt seg godt til dessa; i seinare Tid hev det lìvt mest paa Jeppe paa

13 Berge. ("Bjørnefjell" gjer lite av seg paa Austlande; visst ikkje mykje av seg i Trondheimen heller). Og Rasmussen er ein makalaus Arbeidskar, som kann faa innstudera eit Stykke som "Jeppe" paa denne Fanteferdi Land og Strand, som eit norskt Teater maa livberge seg med. Med "Jeppe" og "Til Sæters" burde han kunna taka Vestlande? Hulda er elles berre so halvt "fri" Teatre; ho er med i Teaterstyre<fmark ind="1)"> og hev dermed meir enn Arbeid nok. Sjølvsagt vert ho ikkje nemnt; og serskilt er alle samstellte um aa tegja med, at det er ho som hev sett Arbeide i Gang; utan henne hadde Inkje vori gjort i Spelsaki enno. Daa ho vaaga seg i Veg, vaaga knapt nokon aa tru; dei fleste var imot; Maalbladi nemnde <fnote ind="1)"> I n a m n e var eg formann i teaterstyre; i gagne var det advokat Fredrik Voss. Det vart etterkvart so mykje forretningssakir, som eg ikkje skyna meg på.</fnote> <side nr=19> henne no og daa, naar dei ikkje kunde sleppe fraa det; ein av Grunnane hev vel vori den, at Hulda var Bymenneskje, ja Austlands-Bymenneskje. Men ho hadde set det ingin forstod: at Tidi var komi; og Arbeide dreiv ho so, at sistpaa var Folk nøydde til aa halde Munn: der var utan baade Samlags- og Statshjelp tent nokre Skillingar. Ja det var gjengi so godt, at Folk hadde fengi Mod Og so maa ho endaa takke til at D. n. Teatre fær Ros paa Kostnad av Spellage (som i "Bonden" no sist, der Teatre vert prist, i Motsetning til Spellage, for at det hev fengi ei "fast Hand yvi Seg" dvs.: R. Rasmussen Men no spørst det ikkje um Namn; det gjeld um Arbeide kann halde seg uppe. Men det maa vera det same; for det fysste gjeld det: kor lengi Rasmussen kann halde ut; fara ikring paa den Maaten er noko som kann taka Magti fraa den sterkaste. Samstundes maa eg av Hjarta ynskje at Hulda ikkje vert trøytt, eller misser Trui og vert likesæl; eg veit kor mykje det mang ein Gong hev kosta meg aa halde Arbeidsmode uppe. Ut-i April skal ho elles til Amerika og halde Foredrag; det vil gjera godt, for henne med, trur eg. Aarrestadsaki var "Nummere" i fyrre Vika; no vert det Jæger- (Universitets-)saki, um elles alt vert gjort til aa døyve ho ned. Men Jæger hev eit Forslag um ein ny Skipnad (etter svensk Mynster) med Høgskulestyre; og det vil visst Riksmagtine finne Meining i. Homer maa sova enno eit Bìl; Aasen-Hefte ligg og ventar. Og no kjem vel snart Vinna; det er herlegt VaarvÍr, blankt og mildt; det dryp av Taki baade Natt og Dag; i Kveld dreg det endaa Upp og tek til med Smaaregn... Aa! den som ikkje var so trøytt. Det er vel

14 mine <side nr=20> Hulda hev halde Foredrag paa Minne (Mynne) og hadde mykje folk. Men Tilstandi paa Bygdine er jammerlege; den einaste "Aandsmagt" millom Folke er Snobbeskapen. Det ber i det heile ned-yvi vel helst der Kaksenaturen hev vori sterk. Brennevin og Lausungar og tannlaus Ungdom eller Ungdom med Laustennar er det visse Merke etter den Kulturen som herjar Bygdine. Og i Byarne, serleg "Storbyen" sjølvsagt, veks Ungarne upp paa Gata, og det likaste dei der lærer er aa røykje Cigarett i 6 8-Aars Alderen, Gjentur so vel som Gutar. Samfunde, stakkar, auser ut Pengar til Skular og Kyrkjur og Politi av alle Slag; men raadlaust er raadlaust: i rotnande Kjøt t r i v s t makken. Ein fær tru paa the survival of the Fittest. Eg hev fengi sendande nokre Nr. av Studenterblade "Minerva"; det skriv betre Danskt enn ventande skulde vera i denne Uppløysningstid. Og det stend modigt paa Fridomssida i Jæger-Saki; synest og aa vera fri-tenkt i Trudoms-spursmaale, endaa engelsk Studentar-kristindom er sterkt paa Moten. Elles er dette komande Embættsstand heilt utanfor alt som Folke arbeider med; av andre "Sakir som er uppe" er Sportssaki den som synest hava størst Publikum. Men so er daa den au engelsk. Styre vil hava meg til aa skrive i Dagspressa um det Jægers Forslag som snart skal fram i Tinge; det hev eg sjølv tenkt paa, eg fær freiste um eg kann faa Tid. Ute storfagert. Meir og meir Vaar. Men ikkje ein Fugl aa høyre eller sjaa, anna enn Graasporven og Kraaka. Og i Aar kjem eg so seint til Jærs, at eg fær knapt sjaa Vibo heller. <side nr=21> Igaarkveld Snø-storm i Oslo; her Temperaturnedgang fraa + til 10 ; stridt med slike Braaskifte. Men Sol og straalande Himmel i Dag att, so det jamnar seg vel snart. Aasen snart ferdug. So er det Bladstykke i Jæger-Saki; og kannhende eit Stykke til (um Maalsak og Maalmennar), Svar til ein By- Maalmann i "Gula" Aarsfest for Ross i Gjærkveld. Det gjekk godt; rett mykje Folk. Og med sine 80 Aar gjekk Gamlingen paa Stolen. og heldt ein rett lang Tale, der han mill. a. greidde ut um Namne Ross, som han ikkje trur er skotsk; det er visst

15 berre ei Tillemping av eit eller anna norskt Namn fraa den Tidi, daa me var enno verre Snobbar enn me no er. Me laut som vanleg gaa midt i Preika; men godt at det gjekk so vidt godt, og gjev me maatte faa mange Kulturmennar som Ross; enno er det heller smaatt i det Stykke med oss: lite anna enn Versemakarar. Og endaa ikkje nok av deim heller! Eg hadde loti vera med aa gjera Vers til Ross-festen, endaa det fall jammerleg bakvendt. Og no er det Krav paa Vers fraa Bondeungdoms-lage til Opningsfesten; der maa eg berre segja nei. Eg er enno langtifraa ferdug med Aasen; og no kjem Vinna; og inkje Folk aa faa; Tuften er endaa mindre "um seg" enn Far hans... Verst er det med denne Trøyttleiken som fær slik Magt med meg; 60 Aar gamall er eg mykje eldre enn 80-Aaringen Ross. Dertil dette pinefulle Spursmaale: er det berre eg som er trøytt; er det ikkje heile Folke mitt? So vidt som <side nr=22> eg kann sjaa: ingin Ungdom, anna enn ein Versemakar her og der Naa; det kann vera ei Kvilerid. Etter alt det Mase og Slæpe fraa 1880 til 1905 treng Folke aa puste i Bakken; ein fær finne seg i det. Og so fær ein tru, at det vaknar so mykje modigare sidan, naar baade 60- og 80-Aaringar er avsomna. Visst er det, at eg raaka mykje godt norskt Folk paa Ross-Festen, millom deim den nye Kyrkjeministeren<fmark ind="1)">, Seminarist fraa Holt som eg; tala godt Bygdemaal; er ein Mann med trygt og rolegt Mod, som det var huglegt aa raaka. Dei tek til aa tenkje paa eit norskt Regjeringsmaal (Departementsmaal!); men det gamle Kantormaale hev djupe og seige Røtar, so at her som elles gjeld det: der er langt fram. Men med Guds Magt hev me Tidi for oss Full vaar. Linnregn og mildt og storgodt. Igaarkveld gjekk "Ungen" paa "National"-teatre. "Maale" var berre til aa læ aat, og eitt og anna var der aa segja paa Spele med; men Stykke tok Folk med si eigi Magt; for Oskar Braaten var det ein Storsìger. <fnote ind="1)"> A. Bryggesaa. H. G.</fnote>

16 <side nr=23> Og jamenn kann det turvast at me vinn eit literært Slag no og daa; det er i det heile i k k j e rart, det me no hev av unge Kraftir. Eg er snart ferdug med Aasen, endeleg. Det gjeng svært smaatt med Arbeide mitt no; og i det fysste Aasenhefte mitt hev eg fuska heller stridt, so at no er der Servanskar aa klara. Men det verste er, at eg ikkje lenger hev noko "Publikurm" (i Tanken) dvs. veit at det er det same anten eg skriv eller ikkje skriv dvs. skriv berre aat meg sjølv. Den som kunde faa att litegrand Tru! Eller iminsto litegrand Sinne! Fint VÍr som fyrr, men kaldare, som vel er; det vil drepa, eller daa døyve, Makken. Og Regn hev det vori so vidt at det greier seg. Aasen-Stykke sendt. Men eg tek til aa undrast paa dette "Pressebyraae" som hev tinga Stykke, Gudarne maa til Slutt vìta um det er til? Verdi gjeng sin Gang. Det vert endeleg Fred paa Balkan. Fær ein vel tru daa? Tyrken hev ikkje stort att i Europa no. Og inderleg det same kunde det vera, um det ikkje var Russen. Det er han som hev vunni til Slutt. Og det slavisk-prøysiske Aust-Europa kjem meir og meir til tyngje og myrkje. Det ender vel med eit Ragnarok millom Slavarheimen og Vestheimen. Eg vona lenge paa eit Asia som kunde halde Russland i Sjakk. Men Japan og Kina ligg i Tevling og held i k k j e ihop; for mykje europæisk Forgift hev dei vel au fengi i seg. Og med Kina ser det smaatt ut att no etter Bladi i Dag, endaa Sambands- <side nr=24> statane hev godkjent det etter Gaarsbladi. Dr. Sun-jat-sen, som syntest vera slik ein Mann, hev kannhende berre vori ein Profet; den, som han let faa Magti, er ein vanleg Fant og Spekulant, ein som høver for Rike av denne Verdi; han vert Keisar kva Dag han for godt finn, og kuttar daa Hovude av Sun-jat-sen og alle hans Draumar. Men Sun-jat-sen hev so vidt mange med seg, at der vert Uro paa nytt; so slær Russland og Japan Lag og døyver Kina; so vert der europæisk Krig um Asia; og der vinn Russland. Daa veiknar England, liksom beile Vesteuropa,av alle Grunnar hev veikna; Aust-Europa slær Lag mot Vest-Europa; og ei ny Millomaldernatt, svartare enn den gamle, sìg inn yvi heile Verdi. Men daa vil alle me som no lìver vera Mold. So drøymer eg um Kveldarne no, fyrr Svevnen kjem, og all den Voni eg elles lìver paa, den

17 vert burte for meg. Men um Morgonen kviknar eg til att: Ny-England i Vest- og Sudaustheimen vil bli den Herakles som feller Draken. Og ei ny Sol vil gaa tipp, som set alle Troll i Stein. Men i Kveldingi, som no, segjer eg rolegt til meg sjølv: det einaste du veit er, at um nokre Aar fær du kvile. Og det er visst, Gudane have Lov; tenk, der er daa ein Ting som er viss. Og den eine Tingen er ein g o d Ting. So at um alt elles er Tòke og Tvil, so kann eg endaa taka det rolegt Ferdug med Aasen-Stykke No. 2 (det literære) til Hundradaars-skrifte. Hulda reiste igaar; er vel no ut-paa Nordsjøen eit Stykke. VÍre so blankt og fint, at <side nr=25> held det ved so, maa Atlanterhavsferdi bli ein Lysttur. I Alt herlegt; blømande Kirsebértre og blømande Hegg; grønkande Eng og sprettande Gullboste. Der fær daa eg no min Krig. Og den Krigen er der daa n o k o Gagn i. So er næste Spursmaale: Skal Fyrisumaren bli for turr? Syttande Mai-Flagging. Elles full Ro her, til Kvelds daa visst; kannhende vert det daa "Begeistringsrop" aa høyre frametter Vegane "Luft"-Telegram fraa Atlanterhave i Dag (hev elles gjengi yvi Newyork, og so attende paa Botnen av Atlanteren til Bergen, so her kom det nokre Dagar for seint): All right. Hulda var daa 3 4 Dagar fraa Newyork. I Kveld held ho Foredrag der, veit eg. Stakkars Jordkloten vert so underleg litin! Men no tek eg til aa vente paa Brev Skòdespelar Bruhn og Frue var ber og skulde lata seg høyre i Landsmaal; det gjekk godt. Eg var rædd det var stive Bergensfolk; men dei er trøndske (fraa Trondhjem) og hev vanleg Byaksent rett "dialektfri". Det var unge Folk, som saag godt ut og syntest vituge; kann dei so dertil spela, so vil dei koma vel med. (Undrast paa, um Bruhn kunde bli ein rimeleg Erasmus?). Eg sìt og lagar paa ein litin Reklamestubb for "Retfærd" aat Maalbladi; Bonden (Smaabonden) burde snart koma med. Men um. eg finn rette Ordi <side nr=26> Fekk igaar eit Stas- (Reklame-)verk um "Stavanger By's industrielle og tekniske Udvikling". Stavanger vert ein meir og meir "teknisk" By; er ikkje mitt gamle "Byn" lenger. Men alt

18 S k a l snu seg; og alt skal i desse Tidir gaa den Vegen; og me gamle s k a l bli heimlause; so fæler me so mykje mindre for den svarte Kista. Fraa Hulda enno inginting. Ho hev vel havt Mas nok i Newyork; knapt nok Tid til eit Brevkort; og er det stridt varmt her um Dagen, so er det vel det reine Helvite paa Newyork Høgdir. Og no flyg ho vel vest-yvi, paa 3 Dagars Jønnvegsferd til Moorhead; huff Endeleg. Brev til Arne og Aadne Garborg fraa Hulda, dagmerkt Scandinavian American-Line 17/5, 20/5, 22/5, 25/5, 26/5. Ferdi hev i det heile vori god; men Motvind og stundom Storm, og helst GraavÍr (det siste hadde eg minst venta); serleg strid var den 18de. (Den 17de vart ikkje nemnd umbord paa den danske Baaten). Lìvemaaten umbord var i Matvegen so god, at Hulda var "alvorlig rædd for Hovden"; sjølv kunde ho lìva heilt vegetarisk. Men Hovden heldt ei Preike for Emigrantane (fraa alle 4 Skandinavland), som ser ut til aa ha teki henne Ein Sunnmørskaptein som dei raaka umbord bad deim alle tri<fmark ind="1)"> med paa ei Kubaferd heilt fritt; og i Mìden av Juli spaar ho oss Brev fraa Vestindia. Kapteinen paa St. Olav er "dansk Borger født i Holmestrand". "Saa mye kjæk, staut Ungdom (blandt Emigrantene) at det var vondt aa <fnote ind="1)"> Den "tridje" var frk. Henny Holtsmark frå Asker, som reiste i Lag med meg.</fnote> <side nr=27> se". Breve sluttar 26de Kl. 4 E. M. med Von um aa naa Newyork i Morgo Kveld. Det er soleis 14 Dagar sidan ho var framme. No spørst det, kva som næste Gong kann bli aa høyre fraa Amerika. Men ein stor Lette er det aa vera fri alle Draumar um Isberg, Storm, Samanstøyt med andre Baatar i Skoddenætar og kva som alt kunde hende Brevkort fraa Newyork. "St. Olaf" laag og tuta i Tòkeluren heile Notti millom 26de 27de; endaa naadde han inn den 27de Kl. 11 um Kvelden. Og Hulda fann sine Folk; og Dagen etter farta ho Newyork og Brooklyn rundt i Lag med Fru Drewsen (Syster av Haakon Løken). 31te skulde ho halde Foredrag: "Brev i Morgen " Ja. Eg fær vente til i Morgo. Men det hev mykje paa seg, korleis det fysste Gongen gjeng Høgsumar. Straalande. Stridt varmt. Me lyt so smaatt til med "Slaatten".

19 Eg baskar elles som vanlegt med Smaa-arbeid: Bladstubbar hit og dit. Mill. a. til Hjelp for vesle "Retfærd", um det elles blir noko Hjelp. Berre kvar Maandag ein Homer-Time med Overlæraren, so eg ikkje reint gløymer det som m i t t Arbeid skulde vera. Noko som aldri plar hende hev hendt: eg hev vunne i Lótspel (ein litin fin Akvarel av Otto Valstad). <side nr=28> Tuften hev teki til paa Biblioteke att, etter 14 Dagars Fritid. Fær fraa Oktober av ein litin Post med Løn til so lengi. Fraa Hulda ikkje eitt Ord; Gud veit kvar ho vankar. Men no maa der vel snart koma eit Kort Kort fraa Hulda igaar; ho var i Fargo, daa ho skreiv det (for 14 Dagar sidan). Men endaa hadde ho eit Bane-Døgr att. Kann ho no berre halde dette ut. Fraa Gloppen i Nordfjord kom der Helsing igaar fraa Det norske Teatret (Brevkort til Tuften fraa Klara Semb). Der upp-i Nordfjord spelar Teatre paa Sjøbuer og i Løur; ofte er det so, at "kvar Gong me lyt setja litt høgt i, so kneggjar Hestar, bøl Stutar og kvin Griser"; der er daa Jeppe komin i sitt rette Lag! "Elles er me fælt flotte i Reisevegen: eigin Baat; 2 Manns "Besætning ". " Fysste Kapitle i den norske Teatersogo vert nok i mange Maatar lystigt. Men paa Baksida av Brevkorte er der eit Bilæte fraa "Jeppe", som ser utruleg godt ut (endaa Husbunaden ikkje kann vera dyr!); Tilburden er skìpa paa beste Vis, og Jeppe millom Doktrane er ikkje berre morosam; det ser ut til aa vera sant, at Rasmussen gjev meir enn ein komisk Figur: gjev M e n n e s k j e Jeppe. Eg tek til aa ynskje at 1914 var vel yvistridt. For min Part slepp eg elles tòllegt ifraa det, daa eg korkje er Versemakar eller Talarmen sumt vil det bli for meg med, ser eg. Naa; alt greier seg. <side nr=29> Steinsvik daain. Det er det tyngste Tap me no kunde lide, um han elles ikkje i alle Maatar var min Mann. Me hev ingin aa setja i Staden hans; og nettupp hans seige, gløgge Kraft hadde me enno turvt lengi. Men han hev naatt det høgste ein Stridsmann kann naa: Motstandarane hans syng eit stilt men varmt Te Deum yvi Gravi

20 Brev fraa Hulda (9/6). Etter ei lang Rad av villt kavsame Dagar, daa det ikkje var anna aa gjera enn "kaste sig paa Hovedet i Affærerne og gjøre det bedste en visste" og elles gjeva seg Tilfelle i Vald, vart Aasen-Minne avduka (med ein god Tale av Hovden og Upplesnad ved Hulda av mitt gamle Aasen-Kvæde); det gjekk "over al Forventning". Men i Amerika som i Norig er Nordmennane tvo Folk; det eine (dei norskdanske "Sønner af Norge", som denne Gongen samla seg um Morgenbladsredaktøren Hambro og i k k j e møtte upp "havde arrangeret et vældigt Møde i en Naboby paa Afsløringsdagen"). Men dei norske er meir eller mindre halvdanske. Halvengelske er alle. Dertil var der "stor Frimurer-Halloi" i Byen i dei Dagane, so ingin venta der skulde koma eit Menneskje til Aasenfesten. Elles hev det gjenge med Smaafestar og Automobilferdir rundt ikring (endelaus Skaaltaling; ut paa Bondeprærien vart Hovden tvinga til aa preike, og Hulda til aa tala fraa Kordøri); til Takk vart dei innvalde til øre-lagsmennar i Lag med norske Bygdenamn og fekk øregaavur (Hovden Sylvknivar og -skeier; Hulda ein veldig Pokal); alt i villt Jag. Men ut-paa Præriebygderne raaka dei <side nr=30> mykje norskt Folk, som lìver sitt gamle norske Bygdeliv og talar meir og mindre uppblanda norskt Bygdemaal Ivar Mortensson (og Fru Karen) kom igaarkveld; han skal jordfeste Steinsvik i Morgo og halde Talen som rimelegt kann vera; ingin hev kjent Steinsvik so godt som han ingin Prest daa. Jordfestingi gjeng for seg paa Frelsar- Gravlunden Kl. 3; lite Folk vert der visst ikkje. Ut-paa Gangveggen her heng Prestekjolen. For nokre og firti Aar sidan hadde eg vel mest lagt meg paa Kne for slikt eit "heilagt Skaprak"; no ser eg ikkje anna rart ved Kjolen enn at der er noko som treng eit Grand Bøting; det greier vel Prestekona i Kveld. Sjølv steller eg med noko som skulde bli ein literær "Gravtale", ei Livsskildring. Men um der vert noko av det? I Røyndi hev eg aldri kjent Steinsvik Det vart stor Likferd; Kapelle paa Frelsar- Gravlunden fullt. Folk av alle Slag, mest By- Landsfolk (og visst ikkje so lite reint Landsfolk). Jamvel eikor Uniform var aa sjaa. Ei Mengd med Kransar og Takke-Talur. Mill. a. fraa Norsk "Landmanns"forbund (ved Direktør

21 Hirsch), og fraa "Forsvarsforeningen" (ved Bibliotekar Drolsum). Ungdomslagi fraa alt Lande var med. Eit Teikn som ikkje spaar ille er, at baade "D. 17de" og "Syn og Segn" opnar seg vel so <side nr=31> viljugt som fyrr for ein økonomisk "Fritenkjar" som eg; mill. a. vil dei hava meg til aa skrive um Steinsvik. Den som berre kunde multiplisere seg med 3 4 eller so! Hev set igjenom "Gudbrand Langleite" av Tore Ørjasæter eit lyrisk-episk Gudbrandsdalsdikt i Stil med "Storegut" og "Haugtussa" m. fl., men med sterkare Frambug mot den nye Maskin-tidi ; i det heile svært godt Arbeid. Rikt og fint Gudbrandsdalsmaal. Skal ut hjaa Norli. No vert det aa faa Form paa ein Attest. Ørjasæter var her ute igaar: han ser ikkje sterk ut, men likevel betre enn ventande etter elt halvt Aars Utanlandsferd paa Sehøfers Legat (400 Kr.!) og etter ein Sjukdom som hadde teke Live, um han ikkje hadde havt eit Par Systrar i Huse hjaa Fabrikherren Heinrich Erfurt<fmark ind="1)"> i Beyenburg Vert ferdug med Steinsvik i Dag. So skal eg laga ein Aasenstubb No. 3 til eit Hundradaars- Festskrift ("Fraa 14 til 14"); men det vert berre eit Utplukk av det eg hev skrivi fyrr. Og so er det meir Bladskriving, og meir Bladskriving, so hjarte trøytt som eg er i Grunnen. Homer naa! ein Time med Schjøtt kvar Maandag; elles ligg han der; og Mode mitt veks i k k j e. Eg fær tru at eg vert arbeidsfør enno so ei 5 6 Aar, um eg elles kann kalle meg arbeidsfør, So endelaus smaatt og seint som det gjeng med meg. No hev eg dertil vorti "Bladstyrar" att, um elles berre i Namne: fast Medarbeidar i "Retfærd". <fnote ind="1)">t. Ø. vart sjuk med' han var på vitjing hjå systerne sine, og Erfurt fekk honom inn på tysk sjukehus. H. G.</fnote> <side nr=32> Det tek til aa gaa fram-yvi, som vel er endelaust smaatt, som mindre vel er ; det hev vori eit Par gode Møte: paa Eidsvoll (med ein dansk " Husmann" til Gjest og Talar) og i Øysterdalen (Myrvangs Fylking med ein norsk "Kjøgeresolusjon"); det vil gjera godt. Fraa Hulda høyrde eg igaar gjenom "Dagbl." eller saag: ho skreiv ein litin Stubb til Erik Lie (Svar paa hans Forsvar for Bydans og Byungdom), ein god Stubb, uhyggjeleg. Elles stillt; ho flakkar um der burte og preikar, og hev vel aldri ei roleg Stund, veit eg. Apropos Erik Lie: han skriv fraa (og um) Kolbotnen og tenkjer seg, at "Maalfolke" kunde

22 finne paa aa kaupe Kolbotnen, til Helseheim for "begavet, overanstrengt Ungdom"; kva kunde kje Kolbotnen vori for Steinsvik i hans siste Tid? Men Maalfolke, Stakkar, hev nok anna aa tenkje paa; og Kolbotnen fær visst ingin Kaupar i det heile Endaa ein Gong skulde eg bli Bladstyrar eller Skriftstyrar det er "komi i Bladi". Naa-ja. Gjev eg kunde gjera noko. Men Arbeidskrafti minkar. Eller Arbeidsmode. "Trui". Det er "Alderdomen", vel. Eg vaknar kvar Dag med den Kjensla sterk som ein Sjukdom, mest ikkje til aa faa Magt med : alt "Arbeide" vaart er faafengt. Verdi gjeng sin skeive Gang som kvar annan Naturprocess; me sparkar med eller mot ettersom me er laga; men det gjer korkje fraa eller til; Elvi gjeng sin Gang, kva so Droparne "vil" eller ikkje vil. Naar eg sistpaa vinn meg so vidt yvi at eg kjem upp, og fær stelt meg, og fær Kaffi, og <side nr=33> kjem i Gang, naa-ja, so er eg "normal" att, og set meg til med det eg skal gjera, eller hev lova aa gjera; men det gjeng ikkje som fyrr. Eg treng Dag etter Dag, stundom Vike etter Vike, paa eit Bladstykke eller ein Artikel aat eit Tidskrift o. dl.; kvar Setning eg skriv maa eg tenkje ut, rekne ut; der er ingin "Straum" lenger. Herregud, det er rett og godt dette som eg meiner og vil; men um det eller noko anna kjem i Gang, eller det saman med anna, eller anna saman med det, eller inkje-noko, Verdi kjem til aa skeivle i Veg som fyrr; og det einaste som er trygt, og Gudarne have Pris alltid godt, det vil alle Dagar vera denne keidsame Dauden. Kvi skal ein daa "arbeide"? Det einaste vìtuge ein Gamling kann taka seg til er aa skrapa seg ihop Pengar; det er um Lag som Kortspel: gjev noko aa bala med, aa tenkje paa; driv Tidi. Men naar ein ikkje duger til det, og ikkje bryr seg um aa samle Frimerke heller, naa, so fær ein drive Tidi med desse Tankarne daa, og "tru" so godt ein kann. Enno ikkje 63 Aar, og endaa so gamall, at millom kvar Setning (eller kvar Umskriving av ein Setning) sit eg i 20 Minuttar og "tenkjer" paa i Grunnen Inginting... men her skal eg gaa. Steinsvik derimot, som trudde so barnetruskyldigt, og soleis kunde lìva med full Kraft, han ligg der. Tull upp og Tull i Mente. Inginting aa gjera; sparke det ein vinn so lengi ein kann, og sparke til rette Kanten

23 Meir og meir kjem det upp, ille spunni Garn. Privatkapitalen tvingar Staten til aa byggje Bane der han ikkje vil, gjenom nettupp denne <side nr=34> same Parlamentarismen som me ein Gong meinte skulde tryggje Folkefridomen. Og som so ofte blandar det løglege seg upp-i det leie: det er eit "Vinstrestyre", som maa bøygje Kne. Me er soleis heilt og fullt komne til Endes med dei gamle Talemaatarne; i Norig som i Amerika er der berre ein Herre: Millionmagti; Mammon Livsfaaren i 1911, daa Keisar Wilhelm stellte seg som heime i Norig, og Engelskmannen laag ferdug med sine Stor-Røvarar fullbudd paa Krig medan det norske Riksstyre tok seg somarfritt ; den Gongen gjekk Faaren yvi. Men Spursmaale (Kolonispursmaale, som Tyskland ikkje kann gjeva upp) stend like uløyst; og Faaren kjem att, og utan Naade daa, naar Tyskland hev fengi likso mange Stor-røvarbaatar som England. Og daa vil England so vel som Tyskland trengje Grunn i Vest-Norig, og Tyskland dertil i Sør- Norig (Nordsjø-Skagerak vert Krigsscene), um ikkje me kann hindre dette med so vidt Kraft, at det vert for dyrt for Krigsmagtirne aa ta dette Utgifts-Tillegge med (og denne Tidsspilla). So kjem dertil den gamle og alltid nye Storfaaren: Russland. Russland v i l til Havs. Og lat gaa, at nye Austhavs-Vonir opnar seg no, daa Kina er i Upprør att: det v i l a a t V e s t h a v e. No arbeider det med Banar og Vegar i Finnland og vinn seg nærare og nærare Norske-Grensa; kjem so den Dagen, daa England og Tyskland bind kvarandre, so stend Russland i Stor-Norig, fyrr Landsstyre i Sør-Norig fær gnìka Svevnen or Augo (og Sverig styd Russland i Von um aa faa ein Bit av Lande, det med); daa er Norig inne-ringa og Daudedagen komin, um me ikkje hev stellt oss so, at me kann stengje dei Par-tri Nordvegarne au, med ei Kraft stor nok til aa klara <side nr=35> Vanskarne, til dess der paa eikor Vis kann bli Hjelp aa faa. Me hev soleis greidt Val: Dauden paa Borde, eller eit Offer paa so og so mange Hundrad- Millionar i so og so mange Aar (etter all Von tek det enno ei Tid, fyrr Tyskland kjenner seg sjøsterkt nok til aa vaage seg paa England); er inkje av desse Vilkaari godt, so skulde vel Datiden vera s o mykje verre, at me heller lét Millionarne rulle. Hev me Livsvilje nok til eit slikt Offer? Hev serskilt Bonden Livsvilje nok, og dertil Kraft nok, til aa vera med; eller maa han bli meir eller mindre utanfyri, med den Fylgdi at han