Delrapport frå prosjektet. Forvaltning av teknisk-industrielle samlingar

Transkript

1 Delrapport frå prosjektet Forvaltning av teknisk-industrielle samlingar

2 Introduksjon Dei 12 tekniske/industrielle kulturminna Riksantikvaren har prioritert 12 tekniske og industrielle kulturminne som har fått særskilt vern. Alle desse industriminna har felles utfordringar i å ta vare på store industrianlegg og det tilhøyrande kulturmiljøet. Salhus Tricotagefabrik utanfor Bergen er eitt av desse industriminna, saman med Fetsund Lenser, Folldal gruver, Neptun sildoljefabrikk, Næs Jernverksmuseum, Kistefos Træsliberi, Klevfos Cellulose- og Papirfabrikk, Sellevåg treskofabrikk, Sjølingstad Uldvarefabrik, Spillum dampsag og høvleri og Tyssedal kraftstasjon. Frå og med 2011 har Riksantikvaren også hatt ei spesiell oppfølging av Atlungstad brenneri og Haldenkanalen (frå 2012), i tillegg til støtte til Rjukanbanen og Lokaltrafikhistorisk foreining (Riksantikvaren 2012). Kva særutfordringar har tekniske/industrielle samlingar? Dei teknisk- industrielle kulturminna og liknande museum har omfattande og komplekse samlingar. Desse rommar både gjenstandar, foto, arkiv, film og immaterielle kulturminne, men også bygningar og tekniske installasjonar og maskineri, område og miljøet kring kulturminnet, som vegar, vassvegar og brygger. Mange av problemstillingane som gjeld desse samlingane vil også vere felles for museum med kulturhistoriske samlingar. Samtidig har tekniske/industrielle samlingar òg ei rekkje særskilte utfordringar, mellom anna når det gjeld registrering og forvaltning. Desse rommar mellom anna: Storleik: mange store gjenstandar er ei utfordring, m.a. for magasinering. Mange av gjenstandane er gjerne fastmonterte og kan/bør ikkje flyttast. Omfang: mange har store bygningskompleks å ta vare på, inkludert tekniske installasjonar, maskiner plassert i produksjonslinjer og miljøet rundt anlegget. Kompleksitet: Mange av gjenstandane har mange delar, reservedelar, manualar, reklamemateriell, delekatalogar og anna knytt til seg. Teknisk fagspråk: Samlingane rommar mykje teknisk kunnskap og vokalbular. Ein kan diskutere korleis vi best kan registrere, ta vare på og bruke dette i formidling. Bruk: Mange av gjenstandane er meint å vere i bruk til ein industriell prosess, og er maskineri som lett rustar dersom vi plasserer det på magasin. Ein kan argumentere for at moderat bruk og kontinuerleg vedlikehald kan vere ein betre måte å ta vare på maskinene (og kunnskapen om dei) enn å la dei stå stille. Fleire av musea med slike samlingar har maskiner som framleis er i bruk, anten under omvisingar og/eller i ein museumsproduksjon. Prosessar: Korleis kan ein best dokumentere og formidle dei industrielle prosessane maskinene utfører? Overføring av teknisk kunnskap og kompetanse: Mange av gjenstandane krev mykje teknisk kunnskap å vedlikehalde, ein kunnskap som i større grad finst hos ein 2

3 eldre garde av fabrikkarbeidarar og maskinreparatørar i Noreg og snart, hovudsakleg i utlandet? Bakgrunn Salhus Tricotagefabrik og Norsk Trikotasjemuseum som eksempel Bergensområdet og delar av Hordaland var senteret for den eldre trikotasjeindustrien og hadde ei førande stilling innan tekstilbransjen i Noreg frå midten av førre hundreåret. I Bergensområdet har tekstilindustrien prega framveksten av fleire tettstader, t.d. Espeland, Eidsvåg, Ytre Arna Hop og Salhus. 1 Gjennom 130 år produserte Salhus Tricotagefabrik ( ) garn og strikka klede i ull og bomull strømper, undertøy, genserar og badedrakter for kvinner og menn. Produksjonslinja gjekk frå ullmottak, vasking av ull, farging, karding, spinning av garn, spoling, og vidare til strikking av stoff. Deretter blei stoffet skore til, sydd saman, kontrollert og pakka. Varemerket Krone Maco kjem herifrå. Då fabrikken la ned i 1989 var maskinene og store delar av arkivet til Salhus Tricotagefabrik framleis intakt. I 2001 opna Norsk Trikotasjemuseum i lokala som omfattar både fabrikklokale, produksjonsutstyr, og seinare også arbeidarbustadar, skulehus og gamleheim like bak fabrikken. Museet har mykje materiale frå Salhus Tricotagefabrik, men har òg rykka ut og redda maskiner og andre gjenstandar frå tekstilfabrikkar i regionen som har blitt nedlagde dei siste tiåra dels grunna museets nasjonale ansvar for å ta vare på historia om den norske tekstilindustrien, men òg for komplettere produksjonslinja. Dette har vore med på å bidra til ei hastverksinnsamling, og museet sit i dag på ei stor og uoversiktleg samling som verken er tilfredsstillande organisert eller registrert. Mangel på faste stillingar til samlings- forvaltning har òg ført til at arbeidet med samlinga har blitt utført i rykk og napp, og av mange ulike personar. Ikkje unik Situasjonen ved Norsk Trikotasjemuseum er dessverre ikkje unik, og fleire av dei andre tekniske og industrielle kulturminna slit med liknande problem. Mange av musea har registrert foto og andre, meir tradisjonelle kulturhistoriske museumsgjenstandar, gjerne dei som er mindre både i storleik og kompleksitet. Samtidig står maskiner og tekniske installasjonar i stor grad uregistrerte. Fleire av musea framhevar at drift inkludert restaurering og bygningsvern, reparasjon og eventuell produksjon krev vesentlege ressursar og ein stor del av personalet. Mange stadar har dette og formidling lenge vore prioritert høgst. Sårbar kunnskap Fleire stadar vektlegg ein utfordringa i å overføre kompetanse frå aldrande tidlegare arbeidarar, frivillige og maskinarbeidarar ein type kunnskap som gjerne sit i hender og hovud på desse og er tileigna gjennom eit langt arbeidsliv. Dette er sårbare ressursar som 1 Martinussen, A. O., Rapport plan for vern av maskiner, anlegg og miljø innan trikotasjeindustrien i Hordaland: 1. 3

4 ein må arbeide med å sikre. Denne typen ikkje- formalisert kunnskap kan relaterast til omgrepet handlingsboren kunnskap, sjølv om vi vil argumentere for at det her går eit skilje mellom tradisjonshandverk som går i arv og industrielt arbeid. For maskineriet det her er snakk om finst det oftast manualar og tekniske instruksjonsbøker, og det er ikkje nødvendigvis vanskeleg å lære å køyre ei maskin. Reparasjon, derimot, krev omfattande teknisk og mekanisk kompetanse på gammalt maskineri som det i mange tilfelle vil bli stadig vanskelegare å få tak i. Dei som kunne noko om anlegg og maskineri då det var i ordinær drift, vert stadig eldre, og mange slit med rekruttering til venneforeininga til museet der fleirtalet av medlemane gjerne er tidlegare arbeidarar. Her trengst det medvitne strategiar for sikring og overføring av kompetanse. Fleire av musea vi har arbeidd med i dette prosjektet har oversiktslister over maskinparken i Word eller Excel, men manglar registreringar i Primus. Dette er uheldig på mange måtar, både fordi ei Primusregistrering er ein god måte å systematisk samle kunnskapen ein har om gjenstandane sine, og i forhold til verdsetjinga av denne typen gjenstandar. Dette gjer også denne typen gjenstandar mindre synlege for publikum på nett (gjennom Digitalt museum) som ein viktig del av samlingane til norske museum. Kvar begynner vi? Det vert ofte sagt at skjemaet Primus byggjer på ikkje passar på industrielle gjenstandar, og at det for mange er for tidkrevjande å gjennomføre gode registreringar, og leite fram alle koplingar til arkivdokument, manualar, dokumentasjonsfoto, osb. Det å ta fatt på ei registrering av ein heil maskinpark ved eit tidlegare industrianlegg kan verke som ei uoverkommeleg oppgåve, både med tanke på tid og ressursar. NTMT Terrot Soehne Interlockmaskin, Norsk Trikotasjemuseum. Foto: Hanne Dale / NT Maskinregistrering i Primus er tidkrevjande, uansett korleis ein snur og vender på det. Men dersom vi kan gjere nokre små grep som kan løfte fram nokre problemområde, og gjere det lettare for andre å ta tak i dette, meiner vi det vil vere verdifullt. Dette er såleis noko av utgangspunktet for prosjektet Forvaltning av teknisk- industrielle samlingar. Søknaden I prosjektsøknaden sette vi føre oss å utarbeide ein standardisert metode for forvaltning av industrihistoriske samlingar i samarbeid med nettverk for teknikk- og industrihistorie, arbeidarkultur og arbeidslivshistorie og dei 12 teknisk- industrielle kulturminna. Prosjektet 4

5 hadde som målsetnad å med utgangspunkt i samlinga ved Norsk Trikotasjemuseum bidra til ei «mer helhetlig og langsiktig forvaltning av samlinger med industrihistorisk opphav og utvikle et begrepsapparat som skal gjøre det mulig å kunne definere de teknisk- industrielle samlingene i Primus». Her skulle ein mellom anna finne fram til ein standard for registrering som kan tilpassast registreringsverktøy som Primus, og arbeide med kriterium for verdivurdering og utval av teknisk- industrielle gjenstandar som skal lette arbeide med avhending av denne typen gjenstandar. Vidare la søknaden vekt på dialog med dei andre teknisk- industrielle kulturminna og dei nasjonale nettverka for arbeidarkultur og arbeidslivshistorie og industri- og teknologihistorie gjennom å arrangere arbeidsseminar der ein utvekslar erfaringar på feltet. «Prosjektet skal ende i en rapport som skal danne grunnlag for en felles metodisk standardisering av teknisk- industrielle samlinger.» I 2010 vart Norsk Trikotasjemuseum tildelt kr i støtte frå Norsk Kulturråd til å gjennomføre eit forprosjekt til dette prosjektet etterfylgt av ei bevilling på kr i Sidan den opphavlege søknaden legg opp til ei kostnadsramme på 1 million, har vi sett oss nøydde til å avgrense problemstillinga til prosjektet. Vi har sett oss nøydde til å konkretisere kva sider av forvaltinga av denne typen samlingar vi ynskte å ta tak i, sidan omgrepet vert for omfattande til å bruke generelt i denne samanhengen. Ut frå dette valde vi å leggje hovudfokus på arbeid med registreringspraksis og emneord, og å arrangere arbeidsseminar i dei aktuelle nasjonale museumsnettverka. Slik sett har arbeidet i prosjektet vore forankra i diskusjon med medlemmar i dei ulike nettverka, og arbeid med vår eiga museumssamling som døme. Møte og seminar I løpet av prosjektperioden frå vår 2011 til haust 2012 har vi arrangert to arbeidsseminar forankra i Nettverk for arbeidarkultur og arbeidslivshistorie, nettverk for teknikk- og industrihistorie, og dei 11 teknisk- industrielle kulturminna. Her har vi diskutert mellom anna tilstand og registreringspraksis ved dei ulike musea, felles utfordringar i å ta vare på kunnskap og på maskinene reint fysisk, og verdivurdering av denne typen gjenstandar. Vi har òg presentert arbeidet i prosjektet på nettverksmøte for nettverka ovanfor i 2011 og 2012, og hadde møte med Karmsund Folkemuseum i februar same året i samband med deira relaterte prosjekt, Prioritering av samlingene. I mars deltok vi på konferansen Texilindustrins kulturarv maskiner och människor i Borås i Sverige. Vi har òg presentert og drøfta arbeidet i prosjektet internt i samlingsforvaltningsgruppa ved Museumssenteret i Hordaland ved fleire høve. Nettverksmøte Nettverk for teknikk og industrihistorie, nettverk for arbeidarkultur og arbeidslivshistorie Forsvarets Flysamlinger / Akershusmuseet Mars 2011 Oppstartsseminar Norsk Kulturråd, Oslo 27. april

6 Deltakande institusjonar: Norsk Kulturråd, Akershusmuseet, Nord- Jarlsbergmuseet / Vestfoldmuseene IKS, Lommedalsbanen / Akershusmuseet, Norsk Vasskraft- og Industristadmuseum, Norsk Skogmuseum, Norsk Teknisk Museum, Norsk Telemuseum. Besøk på maskinavdelinga på Textilhögskolan, Borås, mars Foto: Ann Kristin Ramstrøm / NT Konferanse Textilindustrins kulturarv maskiner och människor. Nordisk konferens om framtidiga utmaningar med fokus på kompetensöverföring. Textilmuseet, Borås, Sverige mars 2012 Nettverksmøte i nordisk tekstilindustrihistorisk nettverk Textilindustrins kulturarv maskiner och människor. Nordisk konferens om framtidiga utmaningar med fokus på kompetensöverföring. Textilmuseet, Borås, Sverige 13. mars

7 Arbeidsmøte Norsk Trikotasjemuseum, Salhus mars 2012 Deltakande institusjonar: Akershusmuseet, Klevfos Industrimuseum / Norsk Skogmuseum, Orkla Industrimuseum, Norsk Grafisk Museum / Museum Stavanger, Norsk Sagbruksmuseum / Museet Midt, Norsk Vasskraft og Industristadmuseum, Sjølingstad Ullvarefabrikk / Vest- Agder Museet, Nettverksmøte Nettverk for teknikk og industrihistorie, nettverk for arbeidarkultur og arbeidslivshistorie Norsk Teknisk Museum 1. juni 2012 Primus Eitt hovudtema i prosjektet har vore kor vidt Primus eignar seg som registreringsverktøy for teknisk- industrielle gjenstandar. I skrivande stund held ein på å utvikle ein Primusmodul for levande plantar, og tidleg i prosjektet diskuterte også vi om det ville vere nyttig å opprette ein eigen modul for industrielle gjenstandar. Vi har konkludert med at sjølv om ikkje alle felt er like relevante, er det fullt mogeleg å registrere denne typen gjenstandar i den programvara vi har i dag. I staden for å krevje ein ny modul, vil vi heller fremje forslag om enkelte mindre endringar, og skrive ei registreringsrettleiing meir spesifikt retta mot denne typen gjenstandssamlingar. Denne er meint å skulle definere bruken av felta til teknisk- industrielle gjenstandar og redusere talet på val i registreringa. Slik vil denne typen rettleiing kunne vere med på å gjere registreringane enklare og meir einskaplege. Prosjektgruppa ved Norsk Trikotasjemuseum har skrive eit utkast til ei slik rettleiing som ligg ved denne rapporten, og som tek opp ein del av utfordringane vi har drøfta på arbeidsmøta i prosjektet. Dette er eit arbeidsdokument som vi vil arbeide vidare med i samråd med nettverket eit ferdig dokument vil liggje vedlagt den endelege prosjektrapporten. Dokumentet tek utgangspunkt i vårt arbeid med registrering av maskiner på Norsk Trikotasjemuseum det siste året, men målet er at det ferdige dokumentet òg skal kunne lette registreringsarbeidet på andre museum med teknisk- industrielle samlingar. Ynskje / hovudforslag til mindre endringar i Primus Koplingar til relevante dokument: Kopling mellom Primus og Asta, for å lettare kunne vise til relevante arkivdokument og oppretthalde koplingane til gjenstandane. Moglegheit til å lenkje til ein aktiv vedlikehaldsjournal der ein kan føre reparasjonar, utskifting av delar, overhaling, køyring av maskina, vanlege feil, osb. Kan dette løysast som ein del av den kommande konserveringsmodulen i Primus? Det nest beste (og det som er mogeleg i dag) ville vere å laste opp ein statisk journal 7

8 under Referanse til filer, og at Reparasjon, Vedlikehald og Restaurering var alternativ under Administrative hendelser. Slik det er i dag har vi Konservering, Behandling, Tilstandsvurdering, og Revisjon, og desse dekkjer ikkje heilt det same området. Anna Verdivurdering/Status: Maskiner i bruk passar ikkje inn i verdivurderinga i Primus (Status- feltet). Ein ynskjer seg eit alternativ som spesifiserer at gjenstanden er i bruk eller stilt ut, men har høg bevaringsverdi (kan ikkje bytast eller avhendast). Sjølv om det reint praktisk sett er mogeleg å endre desse kategoriane, kjem status- rangeringa i dette feltet frå ei liste som er lagt inn sentralt og tilrådd frå tidlegare ABM- u, og som vi difor vegrar oss for å endre på. Ideelt sett ynskjer vi å kunne skilje mellom maskiner som verkar, ikkje verkar, er i drift eller ikkje, og maskiner ein ser på som delemaskiner. Kunne Ombygging vore ei hending under Historikk? Maskiner kan ha blitt bygde om før dei kom til museet. Elles må dette gå inn under kategorien Annet. Foto er viktig når ein registrerer denne typen komplekse objekt. For desse er det ikkje alltid like innlysande kvar på maskina t.d. eit detaljbilete er frå. Slik sett hadde det vore nyttig å kunne beskrive nærbilete av komplekse maskiner noko ein ikkje kan i Primus slik det er i dag. Det manglar relevante relasjonar for denne typen gjenstandar under Relaterte objekter relasjonane verkar i stor grad vere mynta på biletkunst og liknande gjenstandar. Andre sentrale tema i arbeidet med prosjektet Emneord Vi har òg diskuterte å utarbeide standardiserte emneordlister for dei ulike industrigreinene som kan importerast til Primus og brukast som eit ledd i å sikre meir einskaplege registreringar og betre treff i Primus og Digitalt museum. Det er ikkje vanskeleg å leggje inn emneordlister i Primus, og det er slik sett eit enkelt verktøy i arbeidet for meir einskaplege registreringar. Akershusmuseet har, via KulturIT, fått kopiere Jernbanemuseet si emneordliste på fagområdet jernbane, og har utfordra Jernbanemuseet til å diskutere emneordlista i jernbanemiljøet som faginstans. Dette er berre eitt eksempel på korleis arbeid med slike lister kan leie til auka diskusjon og bevisstgjering rundt registreringspraksis og fagspråk. Som eit eksempel har vi difor starta med å opprette ei emneordliste med utgangspunkt tekstilindustri og trikotasje som vi vil bruke i eigne registreringar og fortsetje å fylle på og diskutere i det vidare arbeidet i dette prosjektet. På sikt vil slike lister kunne gå inn i dei standardiserte autoritetslistene KulturIT arbeider med (foreløpig for felta person og sted), dersom det er interesse for å gjere dette til eit større prosjekt. 8

9 Å bruke vs. å bruke opp Det er både fordelar og ulemper ved å køyre maskinene. Balansegangen mellom å halde maskinene og kunnskapen om dei ved like gjennom moderat bruk, og å «bruke dei opp». Å køyre maskinene er også ein god måte å formidle og levandegjere industrielt arbeid og vise sjølve produksjonen ved det aktuelle industrianlegget. Som industriantikvarie Johanna Engmann skriv i rapporten til konferansen Texilindustrins kulturarv maskiner och människor: Att kunna köra maskinerna är en viktig grund för verksamheten på ett texilhistoriskt museum. Det ger en konkret bild av hur produktionen har gått til, arbetarnas situation och vilken betydelse textilbranschen spelat för industrisamhällets utveckling. Paraleller kan dras till många andra slag av hantverk och industrigrenar, där praktisk visning av tillverkningen ger både mervärde och större förståelse. (2012: 1) Samtidig er det ikkje uproblematisk å velje å køyre ei maskin ein må heile tida vere obs på slitasje, og ha eit godt reservedelslager til maskinparken. Verdivurdering Verdivurdering er annleis for tekniske gjenstandar. Maskiner som er i bruk vert gjerne haldt betre ved like dette er diametralt motsett av «vanlege» museumsgjenstandar. Men gjenstanden kan òg ha høg bevaringsverdi sjølv om den ikkje er i bruk. Dette er eit tema vi vil arbeide meir med vidare i prosjektet. Nokre sentrale spørsmål i arbeid med verdivurdering av teknisk- industrielle gjenstandar, kan vere: Tidlegare arbeidar under "Levande Fabrikk", desember Foto: Hanne Dale/NT Alder? Proveniens/kontekst? Opphavleg del av fabrikkmiljøet ved industriminnet? Unik i Noreg? Unik i ein viss type industri, eller mykje brukt maskin generelt? Kan den stillast ut? Er den i god teknisk stand? Krev den store ressursar til restaurering før den kan visast for publikum? 9

10 Kan den køyrast/setjast i gang? Har den blitt bygd om/endra, eller har andre tekniske spesifikasjonar som skil den ut frå dei andre maskinene i samlinga? Autentisitet Er det viktigast å ta vare på gjenstanden eller prosessen? Gjennom ei maskin si levetid på t.d. ein fabrikk, blir den stadig reparert og delar blir bytta ut, kanskje blir den bygd om òg. Kva skjer når den kjem på museum? Kan ei bytta ut gamle delar med ny- produserte eller vil maskina då miste noko av sin autentisitet? Når sluttar den å vere «original»? Kunnskapsoverføring Felles behov for strategiar for å ta vare på kunnskap om maskinene som i tillegg til tekniske manualar og anna, rommar mykje ikkje- formalisert kunnskap som sit i hovudet og hendene til noverande tilsette, eldre frivillige og tidlegare arbeidarar. Vanskar med rekruttering til musea sine venneforeiningar, og høg gjennomsnittsalder i desse, då medlemane i stor grad er tidlegare arbeidarar ved industrianlegga. Kva gjer vi når desse er vekke? (Nordisk) nettverksarbeid Etter konferansen Texilindustrins kulturarv maskiner och människor ved Textilmuseet i Borås i Sverige i mars i år vart Norsk Trikotasjemuseum og Sjølingstad Ullvarefabrikk medlem i eit nordisk tekstilindustrihistorisk nettverk. Nettverket vart oppretta i 2009?, men har fram til i år bestått av Textilmuseet i Borås, danske Herning Museum (Museum Midtjylland) og Halden historiske samlinger (Østfoldmuseene). På dette møtet vart medlemsmassen i nettverket utvida vesentleg, der Norsk Trikotasjemuseum og Sjølingstad Uldvarefabrik vart ytterlegare to norske aktørar i dette samarbeidet. Under dette første møtet diskuterte ein ulike framtidige samarbeidsformer som dokumentasjon, ei nordisk oversikt over maskiner og teknisk kunnskap, mogelege fellesprosjekt, utstillingar og anna. På sikt håpar vi dette nettverket kan bli ei kjelde til samarbeidsprosjekt og andre tiltak der ein m.a. kan utveksle kunnskap, terminologi, maskininformasjon og - kompetanse, og felles dokumentasjons- og utstillingsprosjekt Noverande medlemar i Nordisk nettverk for tekstilindustrimuseum Noreg: Halden historiske samlinger (Østfoldmuseene), Norsk Trikotasjemuseum (Museumssenteret i Hordaland) og Sjølingstad Uldvarefabrik (Vest- Agder Museet), (Teknisk museum?) Danmark: Herning museum (Museum Midtjylland), Nationalmuseet. Sverige: Textilmuseet i Borås, Rydals museum, Nörrköpings stadsmuseum, K. A. Almgrens sidenväveri och museum. Finland: Museum centre Vapriiki. 10

11 Vi håpar dette nettverket vil vere fruktbart på sikt, og ser positivt på større grad av nordisk samarbeid generelt. Industrien er internasjonal, og det burde vere mogeleg å samarbeide også på nordisk plan (og innan andre industriar) om t.d.: Gjenbruk av informasjon Kartlegging av kunnskap og kompetanse Felles begrepsbruk Samlingsforvaltning og fokus vidare Vi har arbeidd ein del med å skaffe oversikt over maskinsamlinga ved museet, og har starta Primusregistrering og fotografering av denne. Fram til oppstarten av dette prosjektet var maskinparken ved museet berre ført opp på lister i Word, og skrive om i årsrapportar og andre dokument. Parallelt med registreringsarbeidet oppdaterer vi difor dei eksisterande maskinlistene, sidan vi ikkje vil rekke over alle maskinene i dette prosjektet. Vi har arbeidd med å skrive ei registreringsrettleiing for maskiner og tekniske gjenstandar der vi tek utgangspunkt i diskusjonane på arbeidsseminaret, og ei emneordliste for tekstilindustri med hovudfokus på trikotasje. Utover hausten vil vi fortsetje arbeidet med registrering av maskinsamlinga og arbeide med å tilpasse registreringsrettleiinga til innspel frå andre museum og gjere den meir generell. Vi har allereie starta ein diskusjon rundt verdivurdering og maskiner i drift, og denne vil vi vidareføre i den nye søknaden. Hovudfokus i denne vil vere dokumentasjon av vedlikehald og maskiner i drift, or arbeid med prioritering av samlingane. NTMT.02370: Detalj frå Cooper rundstrikkemaskin. Norsk Trikotasjemuseum. Foto: Hanne Dale/NT Plan for arbeider med maskinparken: verdivurdering og prioritering Vi vil formalisere ein overordna plan for kva ein vil oppnå og korleis ein vil ta vare på maskinparken, og lage betre rutinar for loggføring av vedlikehald. Tidlegare har dette i mindre grad vore formalisert, og til dels styrt av formidlinga ved museet. Dette skal gjelde 11

12 både maskiner som er i bruk og maskiner som står i ro. Systemet bør ha overføringsverdi for alle museum som har teknisk- industrielle samlingar. Dette vil medføre ytterlegare arbeid med verdivurdering og prioritering av samlingane: Vi vil sjå på kva verdivurderingar som allereie er gjort, grunnlaget for desse, og kva vurderingar og tiltak vi kan ta tak i slik samlinga er i dag. Verdivurdering av maskiner som er i drift skil seg frå verdivurdering av gjenstandar som ikkje er i bruk. Maskinene mistar mykje av verdien sin dersom dei blir ståande i ro, då dei forfell lettare på denne måten. På fabrikkar i drift er det viktig å køyre maskinene regelmessig for å halde dei i stand. Dette skiljet kjem ikkje fram i Primus, der gjenstandar i bruk eller utstilling automatisk blir tildelt lågare verdi. Dette er likevel ikkje heilt einsidig maskiner kan òg ha høg verdi sjølv om ein ikkje kan køyre dei. I samband med dette kunne ein fastsetje felles verdivurderingskriterium for teknisk- industrielle samlingar, og prøve desse ut i praksis. Her ser vi føre oss at det vil vere mest aktuelt å samarbeide med andre museum om skjema og overordna systematikk for vedlikehald og ivaretaking av ein maskinpark, og å utveksle erfaringar rundt verdivurdering. Videodokumentasjon av maskiner i drift Vi har så langt arbeidd med å registrere og fotografere maskiner, men vil ta dette eitt steg vidare ved å leggje til film. Vi ser på film som eit nyttig verktøy for å dokumentere, formidle og visualisere maskiner som gjenstandar, som på denne måten er heilt ulike mange tradisjonelle kulturhistoriske museumsgjenstandar som er meint å stå stille. I det vidare arbeidet med forvaltning av teknisk- industrielle gjenstandar ynskjer vi å registrere ei heil produksjonslinje. Til dømes vil vi registrere maskinene som viser prosessen frå ull til ferdig plagg eller frå skog til bygningsmateriale. Vi ynskjer at desse enkeltregistreringane skal kunne kjedast saman i Primus og Digitalt museum, slik at ein kan sjå heile produksjonsprosessen (samarbeid med Kultur IT?). I samband med dette vil vi filme dei enkelte maskinene i drift, og legge inn korte filmsekvensar til registreringane. Det vil gje eit mykje betre inntrykk av maskinene enn ved å berre bruke stillbilete. Ved å knytte desse til presentasjonen av gjenstandane på nett på denne måten, koplar ein saman formidling og forvalting. Vi kunne òg tenkje oss å bruke slike videoar i formidlinga ved museet, t.d. for å vise maskiner som vi ikkje har i drift (t.d. vaskeri, fargeri Janus). Viss skuleelevar i Noreg i dag skal få eit inntrykk av industrielt arbeid, må det visualiserast i film. Slik vi ser det vil dette kunne brukast på mange ulike måtar både til samling og formidling. Dette kunne òg utviklast til eit samarbeidsprosjekt som viser produksjonsprosessar i ulike typar industri. Vi har mellom anna fått signal frå Norsk Vasskraft og Industristadmuseum og Orkla Industrimuseum om at dei er interesserte i eit samarbeid. 12

13 Oppsummering hovudfokus vidare: Verdivurdering og prioritering Plan for bevaring av maskinparken Utarbeide betre system og rutinar for vedlikehald og loggføring. Skal inngå som del av ein overordna plan for bevaring av maskinparken. Fastsetje felles verdivurderingskriterium for teknisk- industrielle samlingar, og prøve desse ut i praksis. Ta utgangspunkt i ei tilpassing av Significance- modellen og skjemaet for vurdering av fotosamlingar (ABM- skrift # 51) til maskiner (både dei som er i bruk og ikkje). Gjennomføre konkrete verdivurderingar av ulike delar av samlinga, som eit forarbeid til prioritering og ev. avhending. Her vil vi samarbeide med andre museum i nettverket om skjema og overordna systematikk for vedlikehald og ivaretaking av ein maskinpark, og å utveksle erfaringar rundt verdivurdering. Det kan òg vere aktuelt å arrangere eit seminar om vern gjennom bruk for våre samarbeidspartnarar i nettverka, og trekkje inn andre fagmiljø, som t.d. fartøyvern og bygningsvern. Videodokumentasjon av maskiner i drift Filme eigne maskiner i drift, og maskiner som framleis er i drift ved andre fabrikkar, for å dokumentere heile produksjonsprosessen. Anten filme sjølve eller leige inn nokon til å gjere det men vi ynskjer eit godt resultat som kan brukast i formidling på nett og på museet. Utvide dette til eit samarbeidsprosjekt for ulike typar industri, i samband med andre museum i nettverket. Orkla Industrimuseum og Norsk Vasskraft og Industristadmuseum vil bli to av våre samarbeidspartnarar i det vidare arbeidet i prosjektet, saman med fleire av dei andre teknisk- industrielle kulturminna. Val av endeleg formidlingsløysing kan diskuterast (del av Digitalt museum, nettutstilling?), sidan dette i hovudsak er tenkt som eit samlingsforvaltningsprosjekt. Norsk Trikotasjemuseum, 1. Oktober 2012 Hanne Dale (prosjekttilsett) Torunn Kojan Bøe (rådgjevar og samlingsansvarleg) Ann Kristin Ramstrøm (leiar NT) 13

14 Referansar Engmann, J Texilindustrins kulturarv maskiner och människor. Konferensrapport. Nordisk konferens om framtidiga utmaningar med fokus på kompetensöverföring. Borås: Textilmuseet: 1. Martinussen, A. O Rapport plan for vern av maskiner, anlegg og miljø innan trikotasjeindustrien i Hordaland. Bergen: Fylkeskonservatoren i Hordaland. Riksantikvaren Tekniske/industrielle kulturminne. Nedlasta 13. September 2012, < 14