Identitetsdesign for geografisk avgrensa område

Transkript

1 Identitetsdesign for geografisk avgrensa område - eller den kollektive stadsidentiteten i den personlege brandinga si tid «Folk frå Kvam er skrytete. Dei er stolte over dialekten sin og over å vera hardingar. Eg møtte ein i Syden ein gong. Han var i alle fall slik». MANN FRÅ VAKSDAL

2 Vedlegg 1: Prosjektsamandrag: INTRODUKSJON Identitetsdesign for stader har vore eit heitt tema dei siste åra. Mange stader tek i bruk identitetsdesign og også merkevarebygging for å tiltrekkja seg nye innbyggjarar, arbeidskraft, turistar eller investorar, og let seg inspirera av næringslivet i måten dei arbeider på. Ein stad er likevel noko anna enn ei bedrift, og overføring av metodar og verktøy frå den kommersielle verda er ikkje uproblematisk. Det kan til dømes vera ulike meiningar om kva identitet ei bygd skal ha. Som stipendiat har eg hatt høve til å fordjupa meg i temaet over ein lengre periode. Gjennom samarbeid med kommunen Kvam i Hardanger har eg kunna eksperimentera med designmetoden og sjølve den visuelle identiteten, og også fått respons og tilbakemeldingar frå innbyggjarane undervegs. Det siste har vore gjevande, og krevjande, og har i høgste grad påverka utviklinga av prosjektet. SENTRALE PROBLEMSTILLINGAR Målet har heile tida vore å koma fram til nye måtar å finna og formidla visuell stadsidentitet på, med utgangspunkt i ein stad sine ressursar og utfordringar. Resultatet er ein alternativ visuell identitet, inkludert ein sosial nettstad, og ikkje minst formidlinga av prosessen med å utvikla den visuelle identiteten. Design skil seg frå kunst ved at det ikkje er designaren, men ein oppdragsgjevar, som i mange tilfelle står som avsendar. I prosjekt som omfattar stadsidentitet er det viktig å skapa eigarskap og leggja grunnlag for ei god forvalting gjennom ein inkluderande prosess. Det har difor vore av stor tyding å samarbeida med ein utprøvingskommune. Stad, identitet og omdømme er tema som engasjerer mange fagfelt, og eg har vore opptatt av kva designaren kan bidra med, som andre ikkje kan. Design handlar i dag i stor grad om å ha eit heilskapleg blikk, om å utvikla strategiar og om å sjå mogelegheiter. I tillegg til kunnskap om analysar, prosessar og idéutvkling, har designaren eit eineståande verktøy som har stort potensiale i stadsutviklingsprosessar, nemleg evna til å visualisera. I eit samfunn der det visuelle får stadig større plass, er det interessant å undersøkja breitt kva designaren kan tilføra lokalsamfunn som har stagnert eller står midt i omstillingsprosessar. Samstundes er det klart at prosjektet omhandlar identitetsdesign, og ikkje er ein del av ei langt meir omfattande (og også omstridd) merkevarebygging: Det er naturleg å spørja kva ein kan oppnå ved å utvikla ein visuell identitet, utan å samstundes gjennomføra kostnadskrevjande forbetringar ved staden? I kor stor grad kan arbeidet bidra med noko verdfullt, og ikkje berre vera overfladisk pynt? Kva er det mogeleg for ein einsleg designar å få til, i samarbeid med dei lokale? Kva kan eigentleg ein visuell identitet og prosessen med å utvikla han, bety for ein stad? Gjennom det kunstneriske/designfaglege resultatet ønskjer eg å synleggjera mogelege svar på desse og fleire spørsmål. I tillegg til den visuelle identiteten og prosessen med å utvikla han, er eg opptatt av å formidla diskusjonar og kritikk som har oppstått rundt prosjektet. Eg etablerte tidleg ei tverrfagleg ressursgruppe, med blant andre antropolog og geograf. Det har tvinga meg til å sjå på temaet stad og identitet frå ulike faglege vinklar. Prosjektet har utvikla seg frå å ha eit praktisk til eit etisk perspektiv: Frå spørsmålet om korleis få identitetsdesign til å fungera betre, til det essensielle spørsmålet om kven som eigentleg har rett til å definera ein stad sin identitet? Kva ansvar har me når me arbeider med identitetsdesign? Bør det utviklast etiske retningslinjer for designarar som tek på seg oppdraget med å formidla ein utvalt og kanskje konstruert identitet på veigner at eit heilt samfunn? I den kritiske refleksjonen som følgjer det praktiske arbeidet vil difor temaet visuell identitet og stad verta belyst får fleire vinklar. 1 FAGLEG FOKUS og metodar Ein av dei kritiske suksessfaktorane for eit identitetsprogram er i kor stor grad det engasjerer brukarane. Gjennom stipendprosjektet prøver eg ut ein alternativ prosess og utviklar metodar som tek større omsyn til deltakarperspektivet, ved å involvera brukarane i fleire fasar av prosjektet,

3 og ved å gje dei meir makt. Ulike metodar vert tradisjonelt nytta for å skapa eigarskap, ofte vel ein ut ei styringsgruppe med representantar frå ulike miljø, som er med på å ta avgjerdsler og som skal fungera som ambassadørar. Likevel har designbyrået ei styrande rolle og publikum avgrensa innverknad på det produserte materialet. Inspirert av metodar som deltakande aksjonsforsking og participatory design, har eg prøvt ut ei rekkje måtar å involvera brukarane: Frå å dela ut skisseblokker og eingongskamera, til å laga oppgåver for den kulturelle skulesekken, bloggar og workshoper, noko som har vore arbeidskrevjande og gjeve meg avgrensa med input. Fokuset mitt har heile tida lagt på dei, innbyggjarane. Etter kvart byrja eg i staden å spørja: Korleis skapa ein god prosess for meg, designaren? Det førde til at eg etablerte eit enkelt, mobilt designkontor, som i praksis bestod av ei bærbar datamaskin, scannar, printar, digitalt kamera og prosjektor, der eg inviterte folk til å ta med råmateriale i form av foto, teikningar og objekt med meir, og til å observera og diskutera skisseprosessen direkte. Uventa råmateriale og folk sin entusiasme bidrog også til å stimulera min eigen kreative prosess. Eg flytta også det mobile designkontoret inn på ein tidsavgrensa kafé, der eg saman med innbyggjarar i test-bygda Ålvik i løpet av tre dagar opna tre stilmessig ulike kafear, som på kvar sine måtar sette søkjelyset på ulike kvalitetar ved staden, og som også fungerte som 3D-stemningskart der alle sansar vart stimulerte. Etter kvart som eg har fått innsikt i kva andre nærliggjande fagfelt alt har utvikla og prøvd ut innan såkalla sosiale mobiliseringsprosessar, har eg blitt meir opptatt av å involvera innbyggjarane direkte i designprosessen. Sjølv om dette skjer i gruppesamanhengar, har eg likevel mindre fokus på det sosiale aspektet, og meir på design som eit prosessverktøy. Endringa er ein naturleg konsekvens av dei kunnskapar eg har fått gjennom studiar og dei erfaringar eg har gjort gjennom utprøving av ulike former for brukarinvolvering. Ved å også vera opptatt av lyden av staden, lukta av staden, smaken av staden og kjensla av staden, har det vore mogeleg å involvera 3 personar som vanlegvis fell utanfor, til dømes svakssynte, slik eg har prøvd ut. Med utgangspunkt i det innsamla materialet utviklar eg ein, eller kanskje er det meir rett å seia fleire, visuelle identitetar som innbyggjarane sjølve skal kunna setja sitt preg på gjennom ein sosial nettstad. Ein stad er prega av endring, og det er til ei kvar tid menneske som forlet staden, medan nye kjem til. Eit viktig aspekt er difor dynamikk, noko som betyr at det visuelle materialet vil vera under kontinuerleg vidareutvikling - og altså ikkje ferdig i det prosjektet frå mi side vert avslutta. SLUTTPRESENTASJON OG DOKUMENTASJON Sluttresultatet - den alternative visuelle identiteten som tek utgangspunkt i Kvam, den sosiale nettstaden og formidlinga av heile prosjektet (prosess, resultat og viktige refleksjonar og konklusjonar) vil verta vist delvis som ei fysisk utstilling og delvis i form av ein nettstad. I tråd med ideologien i heile prosjektet ønskjer eg at essensen skal vera tilgjengeleg ved eit tastetrykk. REFERANSAR TIL FAGFELTET I journalen Place Branding and Public Diplomacy finn ein interessante og oppdaterte debattar om utviklinga innan merkevarebygging av stader, frå eit teoretisk perspektiv. Det er også ein stor tilgang til annan litteratur om emnet, Philip Kotler, Donald H. Haider og Irving Rein si klassiske Marketing Places frå 1993 og den langt nyare Brand America, the mother of all brands (Anhold og Hildreth, 2004) er berre to eksempel. Annan aktuell litteratur er Steffen Gulman si bok City Design. Det er ei utfordring at omgrepa merkevarebygging og identitetsdesign i mange tilfelle vert brukte om kvarandre og upresist. Frå eit designperspektiv er det først og fremst dei praktiske prosjekta som er mest interessante, og også vanskelegast å få oversikt over. Identitetsdesign for stader er ikkje eit etablert forskingsområde, men det finst mange eksempel på stader som arbeider med identitetsdesign, og nye kjem stadig til; frå Hull som Wally Olins hevdar var den første byen til å gjennomføra ei moderne «branding» på 1990-talet, samt å ta i bruk strategisk identitetsdesign, til Sør-Afrika og Os. Mange av dei praktiske prosjekta har element av nyskaping i seg, design har ofte ei forskande tilnærming. Sidan eg freistar å koma fram til alternativ til dagens måte å arbeida med identitedsdesign på, har det også vore naturleg å sjå etter alternative prosjekt: Eg er inspirert

4 av det svenske stadsutviklingsprosjektet Håkki, og har mellom anna reist rundt i Kvam saman med frontfigur og eldsjel Thomas «Håkki» Eriksson. Boka Håkki av Bjørn-Kowalski Hansen gjev eit godt innblikk i prosess og resultat, men skal ein halda seg oppdatert, må ein følgja bloggen (tilgjengeleg via Generelt er designarar ivrige til å bruka nettet, og det er mange som deler aktuelle prosjekt og tankar om desingprosessar via bloggar, eksempelvis Tim Browns Design Thinking. Det dukkar nesten dagleg opp noko nytt, og det at eg har hatt ei tverrfagleg tilnærming, og vore like opptatt av prosess som av resultat, har også bidratt til at det er ein uoverkommeleg mengde prosjekt som kan vera aktuelle. Eg har til dømes gode erfaringar med å invitera innbyggjarar i Kvam til å dela tankar om kva dei drøymer om for staden, og har funne referansar i eit eksperimentelt draumeprosjekt gjennomført i Glasgow for få år sidan (Hassan m.fl, 2007). KORLEIS bidreg PROSJEKTET TIL FAGLEG UTVIKLING? Eit viktig bidrag er problematiseringa av identitetsdesign for stader. Prosjektet grip fatt i kritiske spørsmål, og håpet er at det kan fungera som ein augneopnar og inspirera til ytterlegare vidareuvikling av fagfeltet. Noko av utfordringane har vore knytt til rolleavklaring. Etter kvart oppdaga eg at det var ein heil bransje som dreiv med ulike former for såkalla sosiale mobiliseringsprosessar, der omgrep som identitetsstyrking med jamne mellomrom dukka opp. Det vart tydelegare og tydelegare for meg at få likevel tok den visuelle delen av identiteten på alvor, og at det er her stipendprosjektet kan koma til å utgjera ein skilnad. Det er også interessant å finna svar på om designbransjen sitt krav om kvalitet er foreneleg med å ta makt frå designaren og gje til folk flest; folk som er meir eller mindre visuelle amatørar? Gjennom prosjektet har eg utvikla meg til det som kan definerast som ein mellomromdesignar: Mellom kunst og design, mellom design og antropologi, mellom teori (NHH) og praksis (KHIB), mellom det folkelege og det faglege. Kanskje er det også ei spegling av korleis designrolla endrar seg, som følgje av samfunnsendringar med vekt på det individuelle framfor det kollektive, og med dramatisk auka forbrukarmakt og publikum sitt krav om å få vera meddesignerar? Det å få arbeida med visuell stadsidentitet over lengre tid, og med høve til å prøva og feila, har gjort at eg har kunna utvikla metodar som i større grad involverer brukarane, som er meir demokratiske, som gjev andre forankringspunkt og som samstundes stimulerer designaren sin kreative prosess. Eg er overbevist om at metodane kan ha stor overføringsverdi til andre designarar i arbeidet med utvikling av visuelle identitetar generelt. I tillegg synleggjer eg korleis designaren kan koma til å utgjera ein skilnad når det gjeld stadsutvikling, og korleis fagfeltet kan bidra med kompetanse og innfallsvinklar ingen andre fagfelt kan. Eg har auka trua på verdien bevisst arbeid med visuell stadsidentitet kan ha for innbyggjarane på ein stad. 4 KVA VEIT EG NO, SOM EG IKKJE VISsTE DÅ EG REVIDERTE PROSJEKTSKILDRINGA? Eg veit bla. at det reiser så mange aktuelle problemstillingar å utvikla EIN alternativ visuell identitet for ein reell kommune, og å undersøkja KVA denne visuelle identiteten kan bestå av, og kva han kan bety, at det på mange måtar er mindre interessant å også utvikla fiktive visuelle identitetar, slik eg la opp til i den reviderte prosjektskildringa. Eg har også erfart at for stader utan eit sterkt og samlande sentrum, er det få som har noko lojalitetskjensle ovanfor den ikkje-fysiske og over tid variable konstruksjonen «kommune». Folk si interesse knyter seg til bygd, og eg har i stor grad valt å fokusera på ei bygd i samarbeidskommunen, for å gå i djupna og gjera erfaringar som har overføringsverdi, framfor å fordela tida mi likt mellom bygdene. Eg er framleis interessert i kva effekt prosessen med å utvikla ein visuell identitet og sjølve den visuelle identiteten har. Men sjølv om eg har registrert at det finst fleire metodar for å måla omdømme og endring (og også døme på danske byar der dette er gjort), er det vanskeleg å kartleggja om innbyggjarane sjølve går gjennom eit «blikkskifte». Eg prøver likevel å gjera meg erfaringar gjennom samtalar, men det vil i større grad bera preg av eit inntrykk, enn vitskaplege målingar. Den siste lærdommen er kanskje likevel den viktigaste: Når du involverer folk i så stor grad som eg har gjort, og tek innspela deira på alvor, skjer det uventa hendingar undervegs, noko som er med på å forma prosjektet til det siste.

5 BIBLIOGRAFI PUBLIKASJONAR Anholt, Simon og Jeremy Hildreth. Brand America. The mother of all brands. Cyan, London (2004). Brown, Tim and Barry Katz. Design thinking. Harper Business / HarperCollinsPublishers, New York (2009). Gulman, Steffen. City Design.??? Hansen, Bjørn-Kowalski. Håkki.??? Hassan, Gerry, Mean, Melissa og Tims, Charlie. The dreaming city and the power of mass imagination. Demos, London (2007). Kotler, Philip, Haider, Donald H. og Rein, Irving. Marketing Places. Attracting Investment, Industry, and Tourism to Cities, States and Nations. The Free Press, New York (1993). NETTSIDER Brand Sør-Africa Design Thinking Hull Os inspirer Place Branding; The first journal to focus on this fast-growing field