for underdøler og venene deira heime og ute 20. årgang * desember 2013 * kr 70, Geitostfestivalen Fjord, fjell og fest i fire dagar

Transkript

1 BLADET FOR BYGDA MED NESTEN 80 INNBYGGJARAR nderdølen for underdøler og venene deira heime og ute 20. årgang * desember 2013 * kr 70, Geitostfestivalen Fjord, fjell og fest i fire dagar * Brann i Gudvangatunnelen * Andi i strondi * Brimostkoking i Italia * Tung sesong i kyrkja

2 Gode lesar av Underdølen! Me har gjennom åra opplevd ras og flaum og orkan i bygda vår. Alt dette var naturkrefter som herja med oss. Slikt kan me til ein viss grad innrette oss mot, men må elles berre tole. Brannen i Gudvangatunnelen i august var dramatikk av ein annan type: Menneskeleg svikt var årsaka. Dødsangst, store materielle tap og enorm svikt i omsetting for mange bedrifter var resultatet. I tillegg ga det oss ei kjensle av å vere sett tilbake til ei anna tid, ei tid mange ser tilbake på med glede, men ikkje vil ha att. Det går greitt i ein og to og tre dagar å vere innesperra, men slett ikkje i ein månad. Me Undredøler er glade i bygda vår, men me vil ut og ha impulsar. Me har og lyst til at folk skal komme hit og sjå kor fint me har det. Det gjer oss godt å samle vener og ukjende til fest og moro anna kvart år. Fjord- og Geitostfestivalen kravde stor innsats av mange, men den ga oss erfaringar, fellesskap, spenning og glede. Det vart til og med overskot på Grendalaget og Ungdomslaget. Desse laga er limet i bygda vår. Begge laga står på for at det skal vere godt å bu her. Bli med på julegateopning, juletrefest, marknad, årsfest og alt som skjer her i bygda! Kjøp Underdølen og gje til ein ven! Spør om naboen vil komme på kaffi! Gjer det du kan for at alle skal få ei - - god jul og eit godt nytt år! Redaksjon Hanna Hj. Borlaug, tlf , hanna_1958@hotmail.com Anna K. Marstein, tlf , geitost@online.no Åremålsdagar første del av år David Underdal år Beate Flåm år Olav Finden år Olaf Nedberge Skjerdal år Jørgen Stenersen år Peder Olai Torgersen år Erik Sørheim Vigsel Marianne Persson og Bjørn Skaret gifta seg 22. juni. Bidragsytarar i dette nummeret (utanom redaksjon): Tekst: Kirsten Østmoe May Britt Eraker Anna Elise Borlaug Andreas Aspevold Sigrun U Borlaug Kåre Hovland Kari Tauring Sigurd Nedberge Monica Finden Arvid Stegen Leif Inge Underdal Bilde: May Britt Stegen Bokbåten EPOS Pascale Baudonnel Linn Janette U. Skarsbø Kåre Hovland Voss Fallskjermklubb Josu Sanches Bernat Alarcon Rune Aasen Ragna Finden Andreas Aspevold Trond T. Skjerdal Kari Tauring HELSING LEIAR Underdølen er ikkje noko nyheitsblad. Difor tillet me oss å trykke eit innlegg som sto i Sogn Avis 5. august Det var mange som sette umåteleg stor pris på desse orda, og me deler dei gjerne med alle dei som ikkje les lokalavisa vår: Måtte bare sette meg ned og skrive til Sogn Avis, for nå har jeg lest avisen fra perm til perm, både mandag 29. juli og tirsdag 30. juli for å lese om Fjord og Geitostfestivalen i Undredal. Mandag var det ingen ting å lese, tirsdag var det to bra sider ang festivalen som var helt topp å mimre over. I min iver bladde jeg fort over til neste side.. for det måtte da være mer?...ingen- TING MER! Jeg var selv på festivalen og opplevde det programmet og arbeidet som var gjort fra de lokale i forbindelse med festivalen, som varte i tre dager til endes. Men svært lite av dette som foregikk var nevnt. Da undrer jeg: Har ikke Sogn Avis journalister ute på slike arransjement i lokalavisen? For det kom ingen ting om at Nordstoga hadde en fantastisk konsert i bygda der. Det var nevnt konserten på Nedbergo, men konserten på brygga nådde enda flere. Ingen ting var nevnt ang Skjerdalsbrødrene som hadde CD-slepp. Det var jo helt utrolig bra, pluss at disse gutta er lokale og det måtte være helt spesielt å stå i Undredal og se hjem igjen til Skjerdal med denne flotte konserten og framføre minne cd-en. Ikke var det skrevet om fallskjermhopping på lørdag, som var helt spektakulært innimellom fjellene. Det ble utloddet tandemhopp som ble vunnet av en lokal og framført på søndag, som Kirsten Østmoe i fjellheimen i Østerrike var bare så fantastisk, der alle kjente sto og heiet i denne vesle bygda. Dette jeg nevner nå er bare hovedpunkter, det foregikk mange, mange ting ved siden av dette. Jeg og min venninne Inger var så heldige å få bo i Tørrisstova midt i sentrum av festivalen. På grunn av at vi bodde så nærme innpå satt vi i vinduet og observerte alle som sto på og jobbet fra morgen til kveld i tre dager for å få alt til å klaffe under festivalen. Vi kan jo bare tenke oss arbeidet FØR og ETTER som også måtte gjøres. Her var også bryggedans hver kveld, med stort frammøte der det ble tent lyslykter som vaiet opp i det fri mellom fjellene. Jeg har aldri sett maken! Det er helt fantastisk å få til, når en tenker på at dette er en liten bygd på ca. 70 innbyggere. Jeg må beundre alle i Undredal som klarer dette. Spesielt var alle ungdommene engasjert i festivalen i år. Inger og jeg har på nært hold sett hvordan alle sto på og jobbet og var bare blide og hyggelige, selv om de måtte være slitne. Jeg er stolt av å kjenne Undredals befolkning og liker å si jeg er halvt Underdøl! Med dette sender jeg hilsen til Undredal og sier tusen takk for en fantastisk festival! Hilsen Kirsten Østmoe, Oslo Fjord- og Geitostfestivalen i Undredal Anna K. Marstein er bladet sin faste fotograf Ansvarleg utgjevar: Undredal Bygdeutvikling AS, 5746 Undredal Eigar: Undredal Grendalag Kontonr: Utforming: Oransje webdesign, Stange Trykt hjå: Erik Tanche Nilssen AS, Skien på 130 g Profi silk Opplag: 300 Frist Frist for stoff til sommarnummeret er 1. mai og til julenummeret 1. november. Me tek imot tekst, bilde og tips fortløpande. Send stoff send bilete! Info om betaling Underdølen har no tatt i bruk eit fakturaprogram som er rimeleg og ryddig. Me håpar at det skal spare både lesarane og oss i redaksjonen for forviklingar. Når de til våren igjen får ein faktura i posten, så hugs på at den ikkje vil bli godteken i bank. De må fylle ut ein ordentleg bankgiro med dei same opplysningane viss de betaler i bank. Me ønskjer oss mange fleire e-postadressar, slik at me sparer tid og peng på å sende ut faktura til abonnentane våre. Send e-postadressa di til Hanna eller AK. De ser våre adresser under Redaksjon på denne sida. Red. 2 Underdølen - juni 2012 desember Underdølen 3

3 BYGDANYTT Turpostkassa på Øysteinteigen Stortingsval Pillepillen For nokre år sidan starta Anne Line Nesse Johnsen eit lite turprosjekt for elevane på Flåm skule. Ho ville prøve å motivere elevane til å gå meir tur på fritida. I samarbeid med dåverande 1. og 2. klasse sette ho opp ei turpostkasse på Brekkefossen i Flåm. Sidan Flåm skule har elevar frå fleire grender vart prosjektet etter To gode venner skriv namna sine i turboka kvart utvida med postkasse både i Gudvangen og Undredal. Dei ivrigaste turgåarane er på slutten av skuleåret med i ei trekning om 3 gåvekort på Borlaug sport, sponsa av Aurland hamnevesen. Dette er eit flott tiltak som heilt sikkert har motivert mange til å ta seg ein eller fleire trimturar for å få namnet sitt i turboka. Sjølv om DU ikkje får vere med i trekninga om gåvekorta er det veldig hyggeleg om du skriv deg inn i turboka når du passerer postkassa på Øysteinteigen. God tur! Tekst og foto: May Britt Eraker Bokbåten EPOS berga nok ein gong! Fylkeskommunen har hatt kulturtilbodet under lupa og sett ein bokbåt som har stabile til aukande besøkstal, med besøkjande og utlån i fjor. Bokbåten besøkjer 40 stader, fordelt på kommunar i fylket, i følge avisa Firda. Enden på visa vart at EPOS får segle vidare. Den 24. oktober la EPOS til kai i Undredal. Tilstrøyminga var ikkje så stor som for år sidan, men dei luringane som kom om bord fekk med seg både bøker og eit fabelaktig einkvinnes-teater om bokbåten sine 50 år på sjøen. Jubileet vart feira med kake og blomeregn. Følg Bokbåten på Facebook: Bokbåten Epos! I Undredal valkrins var det 44 personar som røysta ved stortingsvalet. Tolv av dei nytta høvet til å røysta på førehand. I det eine klasserommet i skulen var vallokalet, og i det andre var det valkafe. Eit tiltak frå Grendalaget som bygdafolket sette stor pris på! Tonje Stegen vestlandsmeister i feltskyting Vestlandsstemnet i feltog baneskyting vart i år arrangert av skyttarlaga Tønjum og Knipenborg helga juli. Tonje var påmeld både på baneskyting og feltskyting i klasse rekrutt. Baneskytinga føregjekk på Loi skytebane på Årdalstangen, medan feltskytinga var i Vassbygdi. Omlag 350 skyttarar deltok på årets Vestlandsstemne, så det var eit stort arrangement. I rekruttklassen deltok det nesten 40 unge og lovande skyttarar. På den innleiande baneskytinga fekk Tonje 243 poeng, eit resultat ho ikkje var heilt nøgd med. Det viste seg etter kvart at ho skaut Gratulerer Tonje, som vestlandsmeister i feltskyting 2013! godt nok til at ho kom i finalen og her kom ho på ein 12. plass med 339 poeng. På den innleiande skytinga i felt slo Tonje til med fullt hus (30/17), og var dermed sikra plass i finalen. No var det berre å førebu seg til finaleskyting på Mjøen skytebane i Øvre Årdal. Finaledagen var det ei litt nervøs Tonje som sjekka gevær og utstyr før ho sette kursen mot Øvre Årdal saman med heiagjengen sin. Tonje var den beste i klassen på innleiande skyting, og dermed låg ho på skive 1 i finalen. Under finaleskytinga får me ikkje sjå resultata før etter skytinga, og då startar dei på den dårlegaste og tek ein og ein. Er ikkje godt å seie kven som var mest nervøse, men spanande var det i alle fall. Var mange som skaut godt, men det var ingen som skaut så godt som vår Tonje. Ho skaut fullt hus, og enda på 42/7. Tekst og foto May Britt Eraker Det var julimorgon på Langhuso og pøsande regn. Erna mjølka som vanleg. Så la ho merke til ei hona som gjekk att og fram attmed vedlaet til Bente. Av og til stoppa ho og såg opp på Erna. Så heldt ho fram med å gå att. Best som det var dukka det ein killing opp or vedlaet. Erna henta pillen og hona følgde etter. Erna trudde det var mora, men det viste seg etter kvart at det var ei anna geit. No var det om gjera at reven ikkje tok vetlepillen! Erna og Sigbjørn rydda kraftforet ut av bua og reidde opp til pillen. Der budde han ei vekes tid. Mora var innom fleire gonger for dagen, så pillen fekk suga og kjenna seg trygg. Det går bra med pillen, han er god og rund som ei rudlepølsa, seier Linn Janette. Ho legg til at dei tidlegare har døypt pillar som er under pillar for «Pille-pille», eller «P-pille». Denne har ikkje fått namn enno, lesarane kan godt koma med forslag. Lever til redaksjonen eller til Linn Janette på Facebook! Pille nummer to kom like overraskande på. Han vart oppdaga på Melhus av Linn-Janette då ho mjøla geitene for Erna og Sigbjørn, som var på ferie i Skotland. Sjølv om mora var berre pillen sjølv, var ho og ei skikkeleg hønemor, men dette var nok ikkje nok for å halda røven vekke. Bukka-pillen forsvant før Erna og Sigbjørn kom heim. Men: Er det snakk om jomfrufødslar? Erna trur ikkje på slikt. Ho reknar med at i alle fall den første pillen er eit resultat av at pillebukkane frå 2012 braut seg inn til nyepillane ein dag i februar. Det kan bli barn av slikt. Vaksenopplæring: Ein pille eller pillefant er ein killing. Her i bygda blir dei vanlegvis fødde i januar-februar. Ei hona er ei geit som har kjea ein gong, slik ei kvige er ei ku som har kalva ein gong. Med det same me er i gang kan me nemna at ei tannfedla er ei to år gamal geit. Ho har altså kjea to gonger. Året etter vert ho rekna som ei vaksi geit. Tekst:, foto: Linn Janette U. Skarsbø Fort hjort! Enkelte gonger går ein i dagevis i ulendt terreng og ser ikkje snurten av dyr. Andre gonger kjem dei rett i fanget på ein. Slik var det ein dag i oktober: Sigbjørn, Nils, Rune, Jan og Knut sto i vegkanten heimom bruna på Langhuso og gjorde seg klare til å begynne å jage heimover. Då kom det plutseleg farande ein ellevetaggar over rekkverket på Hjødlasida av Djupsåna. Han var truleg blitt skremt av det andre jaktlaget som var på hi sida. Bukken for over vegen og begynte å trekke oppover skråningen. Sigbjørn hadde geværet klart og reagerte momentant. På null komma niks låg hjorten i bakken og det var berre å dra han ned til vegen. Sidan dei andre i laget, Vidar, Tore, Ottar og Jens Arve, sat på post lenger heime, måtte Sigbjørn og kameratane følge plan A og jage heimover. Det vart ei gjeldkodla til på Nils. Så denne dagen vart det to dyr på dei som jagde og ingen på dei som sat på post., foto: Rune Aasen Nye lag i bygda Etter ein lengre prosess er Underdal Grunneigarlag avvikla, og Undredal Sameiga etablert. Det nye styret konstituerte seg 17. november. Leiar er Nils Hjellum, skrivar Peder Olai Vindedal og kasserar Magne Underdal. Årsmøtet blir 2. februar 2014 (sjå aktivitetskalendar). Det gamle Underdal Beitelag BA er avvikla, og det nye Undredal Beitelag vart skipa 4. september Styret er samansett slik: Magne Underdal leiar, Nils Hjellum kasserar og styremedlem. 4 Underdølen - desember 2013 desember Underdølen 5

4 BYGDANYTT Hovdungavegen Den 2. oktober hadde Stig Arne Borlaug med seg ei gruppe på fem personar på den gamle stølsvegen opp til Hovdungo. Det var Arlen Synnøve Bidne frå Kulturavdelinga hjå fylkeskommunen, Gry Mørk frå Verdsarvparken, Kristoffer Ullern-Hansen frå Statens Naturoppsyn og Anbjørg Nornes som er verneområdeforvaltar for Nærøyfjorden verneområde. Turen var komen i stand etter initiativ frå Undredal Grunneigarlag, no Undredal Sameige, som ønskte at stien vart sett i stand slik at han blir ei turoppleving å marknadsføre for både bygda og næringslivet. Gry og Anbjørg skal lage ei oppsummering frå synfaringa. Så vil dei kalle inn til eit møte i desember eller januar, slik at ein får drøfta kva bruk stien skal leggjast til rette for. Denne prosessen skal munne ut i ein plan for kva tiltak som skal gjerast. Kva bruk ein ser føre seg av turstien, vil legge føringar for kva tiltak som vert aktuelt å få utført. Gry seier til Underdølen at det truleg vil bli snakk om punktvis oppgradering. Det kan til dømes vere snakk om å lage ein enkel sitjeplass og rydde litt på det vakre utsiktspunktet Enne. Likeins er det fint å sitje ned på Kristenhaugen. Ein må vurdere skiltinga frå start og til topps. I Galden er det snakk om å sikre stien med ein kjetting eller vaier. Oppe på selbøen er gjengroinga i full gang. Her må ein vurdere om ein skal rydde eit område, så folk tykkjer det er fint å sitje ned og nyte matpakken og den fine utsikten. No er ungdomshuset måla! I juli var alt klart for ein jobb som har vore planlagt lenge: Ungdomsxhuset skulle målast! Norvald og John vaska halve huset. Så måtte vi venta ein dag før vi kunne måla. Dei som var med: Arvid, Norvald, Gunhild, John, Håkon og Margrethe. Det tok heile helga å måla halve huset. Helga etterpå leigde me stillas frå Terje Terum. Terje sette det opp, og deretter skrapte John og Henning veggen. Så starta målinga. Det var John og Henning som byrja, Arvid kom litt seinare. Laurdag og sundag var Henning, John, Sjøbutaket tjørebreidd I år vart endeleg Sjøbutaket tjørebreidd. Det var Atle og Andreas som fekk det gjort. Bra utsikt frå Galden! - Undredal har mange flotte turattraksjonar, seier Gry Mørk, men dei kan vere vanskelege å finne for folk som kjem utanfrå. Enkel skilting og litt tilrettelegging kan vere alt som skal til for at bygda kan framstå som eit utgangspunkt for både enkle og krevjande turopplevingar. Norvald, Arvid, Håkon og Margrethe med. Det tok heile denne helga og. Me har fått mange gode tilbakemeldingar. Ungdomslaget har takka alle som var med og jobba. Laurdag 16. november hadde me vaskedugnad i ungdomshuset. Gunhild, Andreas, Henning og eg vaska, og Inger Oline stilte trufast opp med heimebaka bollar og kaffi. Farsdagslotteri Arvid Stegen, leiar UUL Undredal Ungdomslag hadde lynlotteri før farsdagen. Det vart 4000 i kassa og berre blide fjes å sjå. KULTUR Andi i strondi Då Per Øystein køyrde heim frå jobb i Hardanger ein dag i juni, kom han over ei stokkand som låg i vegen. Ho var sannsynlegvis påkøyrd, for ho hadde problem med å gå skikkelig, ho berre datt framover. Per Øystein tok med seg andi og køyrde ho heim og plasserte ho i inngjerdinga rundt dokkehuset vårt.ho var heile tida veldig skeptisk til oss, men ho åt når ho blei boden mat, så lenge maten låg oppbløytt i vatn. Me prøvde å gjere det me kunne for at ho skulle ha det bra, men skadane ho var blitt påført var det ikkje mykje me kunne gjere med. Etter kvart laga eg og Torbjørn ein liten badedam til ho ved å grave eit hol i bakken leggja presenning over og fylla opp med vatn. Det verka som andi treivst med det. I vatnet kunne ho bevega seg normalt. Det var litt ueinigheit om tilstanden til andi hadde betra seg litt eller ikkje. Eg uroa meg ein del over ho og syns ho verka deprimert. Difor lufta eg tanken på å ta ho med til dyrlegen slik at dyrlegen kunne avgjere om det var noko håp for ho, men det var ikkje noko populært hjå gutane. Dyrlegen var for dyr, og Per Øystein var bestemt på at tilstanden til andi hadde betra seg. Det skulle visa seg at han hadde rett, for ein morgon vart ho sett idet ho flaug ned mot fjorden. Eg fekk litt blanda kjensler då eg fekk høyre det. Eg skal innrømma at eg følte meg litt sviken av at ho stakk så brått, og eg var litt bekymra over korleis ho kom til å greie seg åleine i naturen. Ho var framleis skadd, og det er vanskeleg nok som det er, sjølv for ein frisk fugl, å halde seg i live. Eg blei beroliga då eg fekk vita at andi hadde landa i fjorden ved sidan av huset til Jofrid, som sa ho ville sjå til ho. Seinare har ho halde seg mykje på bui-sida av gamlebrygjga. Her har eg og fleire med meg, blant anna Henning og John i Nigarden, forsynt ho med mat. Eg har slik håpa at ho ser seg tent med å bli verande. I august-september kunne ho faktisk ikkje fly av garde, for då gjorde ho som stokkender gjer på den tida: skiftar drakt, altså kvittar seg med alle dei gamle fjørene for å få nye. Under denne prosessen kan ho ikkje fly. Seinare har ho forsett å halde seg ved gamlebrygga. Eg tenkte det skulle bli spanande å sjå kva som skjedde når dei andre stokkendene kom tilbake frå hekkeområdet sitt. I september såg eg nokre av dei på stranda der dei hadde slått seg saman med andi vår. Dei var alle litt forskjellige i fjørdrakta, etter kva alder dei hadde. I tillegg til at anda vår er av dei mørkaste av hoendene, er ho meir tillitsfull. Det ser ein når ein matar ho, då ho er den som torer å kome nærmast, noko som er ein fordel fordi ho får fatt i mest mat. Det spørs kor lenge ho blir her. Sannsynlegvis tar ho følgje med dei andre når dei vel å fara. Ho finn seg sikkert ein partnar og blir med til hekkeområdet for å gje sitt bidrag til bestanden. Det hadde vore moro om ho, når ho eventuelt vender tilbake til Undredal, framleis kan peikast ut ved at ho viser meir tillit til menneske enn dei andre endene. Vel, det vil berre tida vise. I mellomtida må de berre halde fram med å mata ho, de som ynskjer det, så kanskje skjønar ho at det er ein fordel med oss underdøler. Det er jo slik det fungerer i naturen. Fann ein feil! Sigrun Underdal Borlaug, foto: Pascale B. I sommarnummeret trykte me eit bilde av fem flotte fruer frå pensjonistlaget på tur til Østerbø. Ein vaken lesar har gjort oss merksame på at ei av damene ikkje var omtala i biletteksten. Ho som står i midten på bildet var Anna Stundal, gift med Lars Stundal. Ho var mor til Per Olai Stundal, som har arbeidd hjå Sinjarheimskaradn i mange år, og syster til Karolina i Smihola, som var mor til Edvin Flåm. red 6 Underdølen - desember 2013 desember Underdølen 7

5 Trailerbrannen i Gudvangatunnelen Måndag 5. august vil mange huske som ein marerittets dag. Då skjedde det som me har frykta, men håpa ikkje skulle skje her. I Aurland kommune er det totalt 17 vegtunnelar, og av dei har me dei to lengste i verda. På E16 framme på Langhuso har trafikken berre auka på med åra. Ikkje minst har me sett korleis tungtrafikken har auka i omfang. Mest av alt fryktar me møte med trailerar, anten i dei mange tunnelane eller langs vegane. I feriemånaden august kom hendinga alle frykta. Brannvesenet fekk melding kl 12.02, først om ei trafikkulykke, men så om at det var brann i eit vogntog i Gudvangatunnelen. Frå 30. august vart Gudvangatunnelen opna for kolonnekøyring også for mindre bilar Brannmannskapa får melding om at vogntoget står 3,5 km inn frå Langhusosida, men får seinare oppgitt at brannstaden er 2,8 km inn. Full utrykking Brannvesenet i Aurland fekk assistanse frå Bergen, Voss og Lærdal brannvesen, medan Årdal brannvesen vart bede om å halde seg i beredskap. Inne i tunnelen var det kaos. Fleire køyretøy hadde kollidert med kvarandre og med fjellveggen. Traileren sto i full fyr, så sikta i tunnelen var særs dårleg. Viftene bles røyken mot Gudvangen, slik at brannmannskapa skulle få komme inn og gjere arbeidet sitt. Brannmannskapa starta sløkking, medan røykdukkarane tok seg innover i tunnelen for å få ut personar som var fanga inne i køyretøya sine. Etter ei stund fekk dei òg melding om at det sto ein turistbuss med om lag 30 passasjerar inne i tunnelen. Røykdukkarane nytta bergingsbilen inne i tunnelen og klarte totalt å få 25 personar inn i den. Det viste seg at fleire personar hadde gått fleire kilometer mot Gudvangasida. Dei ville ut av tunnelen, men dei såg ikkje kor dei gjekk hen på grunn av røyken. I tillegg forsvann etter kvart lyset, og høgspentkabelen hang nesten ned i vegbana. Brannmannskapa visste ikkje om den var straumførande. Tunneltaket vart etter kvart frykteleg varmt av brannen, og det begynte å ramle stein ned i vegbana. Det var også sambandsproblem i tunnelen. Mobiltelefonar og walkie-talkie måtte nyttast som kommunikasjonsmiddel. Etter kvart vart viftekapasiteten betydeleg redusert, fordi fleire brannskap vart opna. Brannventilasjonen er kanskje noko av det viktigaste verktyet ein har i ein tunnelbrann, både for å betre sikta, blåse ut og tynne ut branngassane. Det var ikkje berre folk som vart redda ut av tunnelen. Mannskapa fann også tre hundar og ein kanin. Om lag 75 personar vart frakta ut av tunnelen. 33 personar hadde røykskade, og vart frakta til sjukehus. Alle kom seg ut av tunnelen i live. Traileren og fleire bilar var utbrende. Takka vere ein enorm innsats frå alle brannmannskapa, ambulanse og luftambulanse, ein eigen buss, Hovudredningssentralen, Raudekrossen, hjelpekorpsa og Sivilforsvaret, så enda denne tragiske ulykka lukkeleg. Innsatsen til redningsmannskapa kunne ikkje ha vore betre, og den var grunnen til at det ikkje gjekk med liv denne gongen. Stengt tunnel - store problem Det var med det same uvisst kor lenge tunnelen kom til å bli stengd. Publikum fekk opplyst at det var eit omfattande oppryddingsarbeid som måtte gjerast. Det var mykje som tydde på at sjølve tunnelen var skadd. Evaluering av ulykka vart halde på rådhuset i Aurland knapt ei veke seinare, med involverte partar og eit stort pressekorps. Sambandsproblema vart eit kjernespørsmål, og er det enno. Tunnelen fekk ekstraløyving til utbetring av dei store skadane. Då arbeidet vart sett i gong rett etter ulykka, så var det nok ingen som trudde at det ville gå ein heil månad før tunnelen vart opna att. Ferien var ikkje over enno, og mange reisande er avhengig av denne vegen. No begynte alle å sjå kor tungvint det er når denne viktige tunnelen vart stengt. Det var mange som plutseleg mintest korleis det var i tida før Gudvangatunnelen vart bygd. Kva med alle som skulle på jobb i Aurland eller mot Voss? Aurland kommune var snøgt ute med båttransport mellom Flåm og Gudvangen. Det gjekk lenge før det vart sett opp ferje som også kunne frakte bilar. Men det vart sett opp ei båtrute som berre tok passasjerar, og den hadde ikkje båtstopp i Undredal. Frå dei starta opp alternativ transport, så var det heile tida tenkt Flåm og Gudvangen. Dei andre stadane vart ikkje nemnde. Reiselivet og næringslivet i Gudvangen og Flåm begynte etter kvart å merke stenginga av tunnelen, og det gav dei uttrykk for i sterke ordelag. Etter mykje klage frå næringsaktørar i Flåm og Gudvangen, så vart det opna for kolonnekøyring fredag 30. august, og torsdag 5. september vart tunnelen opna for fri ferdsel. Før opninga hadde naudetatane ei øving for å sjå om sambandet fungerte skikkeleg. Konsekvensar for næringlivet Om å bu utanfor allfarveg Undredal fekk vegsamband austover i 1988 og vestover i Sidan då har me følt oss temmeleg sentralt plassert i verda. Men i den månaden Gudvangatunnelen var stengt fekk me kjenne på korleis det er å bu i ein avkrok att. Eg skulle på eit møte i Bergen kl ein onsdag i slutten av august. Då håpet om at tunnelen skulle bli opna slokna, begynte eg å undersøke reisemåtane: 1. Eg kunne bile Lærdal-Sogndal-Vik-Voss- Bergen. Det ville bli nesten 300 km og ta meg over 4 timar kvar veg. Turen ville ha vart lenger, for eg måtte han lagt inn kvilestopp under vegs. Eg ville vere avhengig av ferja Hella-Vangsnes, og det var usikkert om eg ville komme med den pga tunnelstenginga. Konklusjon: Ikkje aktuelt! 2. Eg kunne ta fly frå Sogndal/Haukåsen i sjutida om morgonen. Men då måtte eg reise heimefrå før kl 05.00, og eg ville ikkje vere heime før i ellevetida. Turen ville innebere tre timars bilkøyring og buss til og frå Bergen sentrum. Då eg endeleg hadde bestemt meg for å velje denne løysinga, var billettane borte. 3. Eg kunne ta Bergensekspressen. Men den gjekk frå Flåm berre om ettermiddagen, så viss eg skulle ta den om morgonen måtte eg først til Sogndal. Då måtte eg reise like tidleg som om eg skulle ta fly, og eg måtte reist heim att før møtet var slutt. Dessutan ville eg komme for seint til møtet. Ikkje aktuelt! 4. Tog var løysinga, Flåmsbana var jo berre eitt kvarter unna! Men det viste seg at første tog frå Flåm over Myrdal Kva med næringslivet i Undredal som har turisme som leveveg, og fleire av dei andre verksemdene som har mykje av si beste utkomme på denne tida av året? Dette vil Underdølen prøve å finne ut av. Skiltinga i Flåm dei første dagane etter at tunnelen vart stengt kunne tolkast som at vegen til Undredal og var stengt, og desto meir trengsel vart det i Flåm. Etter hard argumentasjon med Statens Vegvesen snudde dei og sette opp skilt i Flåm om at vegen til Undredal var open. Me veit at eine omvisaren i kyrkja ikkje kom seg på arbeid i Undredal. Kari Mørkve Jordalen måtte vere heime i Jordalen i denne perioden. Då måtte dei andre omvisarane trå til i hennar vakter. Sidan den berømte rundturen Norway in a Nutshell ikkje kunne gjennomførast, vart det sett opp bussar frå turistskipa i Flåm til kyrkja i Undredal som eit alternativ. Dette førte til at kyrkja i Undredal fekk auka besøkstal denne månaden. Undredal Stølsysteri måtte avlyse Bondens Marked 24. august, for dei kom seg ikkje til Bergen. Elles betydde ikkje stenginga av tunnelen så mykje for deira omsetnad, sidan dei leverer osten til butikken i Undredal, og ikkje sel ost direkte frå ysteriet. På kafeen stupte besøkstala, og overnattingsbedrifta i bygda gjekk glipp av nokre overnattingar på grunn av tunnelstenginga. Men kor mykje stenginga betydde for omsetninga, hadde Leif Inge Underdal ikkje noko tal på. Underdalsbui merka også stenginga av tunnelen. Det var betrakteleg mindre turistar som kom innom butikken. Når då også båtane berre gjekk forbi, så var det heilt klart ein nedgang i besøkjande. Resultatet i kroner vil ein ikkje sjå før rekneskapen vert gjort opp. Hanna Hj. Borlaug var inne halvannan time etter at møtet mitt skulle begynne. Det kunne eg berre gløyme. Enden på visa vart at eg tok toget frå Flåm kl dagen før møtet og overnatta på pensjonat i Bergen. Så tok eg toget heim att om ettermiddagen og var i Flåm kl 19:30. Summa summarum tok det meg litt meir enn eit døgn å komme meg på eit tre timars møte i Bergen i august Slik er det å bu utanfor allfarveg! 8 Underdølen - desember 2013 desember Underdølen 9

6 Stigaløa opna! Gratishaugen Kva gjer ein når ein har grådig lyst på Vampkonsert, men ikkje har billett? Jo, ein stikk opp på Gratishaugen! Nettopp dette gjorde Josu, Atle, Maria, Jarle, Andreas (bildet) og Anna Elise, Per Øystein og Bernat. Det var berre det at det var litt arbeid å komme dit: Først opp til Hovdungo og så vidare oppover til Stigavarden 1045 moh. Derfrå ned att til ein fin "balkong" like over nedste Stigen. Her slo ungdomane leir og koste seg med særdeles lokal mat som hjortasteik, undredalsost og geitepølsa som dei grilla over bålet til musikk av Vamp og Eivor Paalsdottir. Etter ein lang frukost med pannekaker og anna godt neste dag rusla dei via Stigen ned til sjøs, der dei møtte Dee. Han tykte det var bra gjort av ungdomane å gå så langt og så høgt for å vere med på moroa. Stigaløa vart feira med mat og musikk på høgt nivå 10. august Lærdøler på Stigen Laurdag 12.august hadde fire lærdøler ei spektakulær natur- og musikkoppleving på Stigen, takka vere ein kreativ og aktiv ordførar som ynskte reisefølgje. Då ein i reisefylgjet i tillegg stilte eige pensjonat i Undredal til rådvelde for følgjet, godt egna til både vorspiel, nachspiel og overnatting, låg alt til rette for den fullkomne kvelden og natta. Men sjølv for lærdøler, vande til skårae, berghyller og galdar, var vegen opp både smal og utfordrande, med stupbratta rett ned i fjorden. Då lendet flata litt ut, møtte det oss nyrestaurerte bygningar med velstelte bøar på Nedre Stigen. På bøane stod våre medreisande samla til fest og moro. Ein liten skarp lesk når vi kom opp gjorde godt for strupen, men vissa om at turen ned att ville bli like bratt, sette sine grenser. Midt i tunet var det oppførd ei scene med Aurlandsfjorden som kulisse. Ein naturleg bakke var som skapt for tribune, og kl var alle samla til den store musikk- og natuopplevinga. Vamp sine vakre, men og tidvise heftige tonar fylte fjordlandskapet og det la seg ei trollsk stemning over Stigen, med huldra frå Færøyane og Liten Fugl som klimaks. Vassbøtta for å kjøle ned publikum var det ikkje behov for, ein lett regnskur gjorde nytten. Vel ned att i Undredal vart me vel mottekne av Leif Inge Underdal og fekk samla oss med godt øl og god underdalsost. Dette var ei musikk- og naturoppleving vi aldri vil gløyme. Takk til arrangørar, familien Cunningham og alle friviljuge som stilte opp for å gje oss denne store kvelden, for å arrangere utekonsert på Stigen var eit dristig, men absolutt vellukka prosjekt. Jan Geir, Magne, Kåre og Lasse Tre av dei fire lærdølene, Jan Geir Solheim, Magne Grøttebø og Lasse Sælthun, med Aurlands-ordførar Noralv Distad til venstre. Den fjerde lærdølen er fotograf Kåre Hovland. Nesten oppe på Hovdungo! Me ser Undredalsdalføret frå Melhus og nesten fram til Langhusa. Foto: Bernat Alarcon Vampkruet var begeistra Vrooom-brrrr-roarrrr! Der landa helikopteret for siste gong i Borlaugshagen. Ein liten flokk kvinner og menn jobbar, pratar og klemmer kvarandre i høgt tempo. Alle har det travelt, men ein av dei set av fem minutt til Underdølen. Det er Asle Dahl frå kruet til Vamp. Han står på eit jorde i Undredal, men har tydelegvis ikkje enno landa etter gårsdagens oppleving på Stigen. Korleis gjekk det i går, spør me. - Eg har ikkje ord, svarer han og tørkar ei tåre i augnakroken. Me møtte Dee og Hege og Dag Lindebjerg og Øystein Staveland og Eivor Paalsdottir på ein konsert i april. Dee og Hege prøvde å forklare korleis det var på Stigen, men slikt kan ikkje beskrivast, det må opplevast! Turen opp, utsikta, roen, alt saman var spektakulært. Og han der karen er verdas snillaste fyr, seier han, og set to tomlar opp mot Dee, som har teke plass i helikopteret for å komme seg tilbake til gjestene sine på Stigen. No er det berre å komme seg vidare. Neste helg er det speling i Tromsø. Men denne helga på Stigen vil sitte i minnet lenge. 10 Underdølen - desember 2013 desember Underdølen 11