NOTAT ETTER MØTE VETLEFJORDEN 18.SEP. 2014, problem i Vetlefjordelva (078,5z), og forslag til tiltak.

Transkript

1 NOTAT ETTER MØTE VETLEFJORDEN 18.SEP. 2014, problem i Vetlefjordelva (078,5z), og forslag til tiltak. Me ser på møte 18.september som positivt, det at så mange interesserte orginasjonar og personar deltok, var bra. Vetlefjordelva har store problem med miljøet for oppvekst av yngel. Til tross for at det er brukt betydelige midlar over mange år på undersøkjelsar, er det ikkje fokusert på om det er reguleringa og drift av kraftverket som er årsaka til den dårlige tilstanden i elva. Om oppdrag til konsulent: Det kom fram på møte at det var regulanten å leine som har gitt oppdraga og program for undersøkelsar til Rådgivende Biologer (RB). I brev av ref. DN 00/245 er det gitt ein rekke pålegg, nokre av desse pålegga er fylgt opp, andre ikkje. Me meiner at når det er pålegg så er det forvaltninga som fastsetter undersøkelseprogrammet til konsulent. Samt at arbeidet som blir utført i elva blir godkjent av forvaltninga. Det er tydeleg at dette har svikta i Vetlefjordelva. Forvaltninga har ikkje fylgt opp eigne pålegg. Me meinar at effektkøyring av kraftverket er negativt for næringsdyr og yngelen. (det er fleire gonger funne stranda yngel etter nedkøyringar, seinast ) Det er faktisk utruleg at det har gått 25 år med kraftverks drift utan at vannstandsendringar i elva er målt, sjølv om det er gitt pålegg om dette Med det fallet Vetlefjordelva har, og med låg restvassføring, vil rask endring av kraftverksdrifta, også føre til raske endringer på vannstanden i elva. Dette problemet har ikkje konsulenten omtala med eit einaste ord i sine mange rapportar. Me legg ikkje sjul på at forholdet til konsulenten er prega av mangel på tillit. Konklusjonane skurrar i forhold til det undersøkingane viser. Det er og klart at VG ynskjer ny konsulent til undersøkelsar og gjennomføring av tiltak i elva. Dette har me klart gitt utrykk for overfor regulanten SFE og Miljødirektoratet i lengre tid. Kva har elva historisk produsert, og kva produserer elva no: Under utbyggingsperioden var det som kjent utvasking av store mengder sprengt tunellmasse, ( m3) som førte til ekstrem slam føring i elva, og skade på fisken. NIVA stipulerte ut frå yngeltelling, kva som naturleg hadde funnest i elva, og kva tap slam føringa førte til.( Sjå vedlegg) Som ein ser er det stor forskjell på kva ei trur var i elva før kraftreguleringa mellom NIVA ( sjøauresmolt og laksesmolt) og RB med presmolt aure. RB meiner og at med rognutlegging oppstrøms anadrom strekning, blir det produsert like mykje som før reguleringa. Til tross for at el-fiske og vannmålingar tyder på at det er stor dødelegheit i restfeltet som ikkje har minstevassføring. RB har i sine rapportar rekna med for stort areal på elva oppstrøms avløpet frå kraftverket. RB el-fiskar ved låg vassføring, og opp skalar med areal ved breddfull vassføring. Difor meiner me RB sin

2 stipulering (smoltmodellen) er feil, (for høge) dette kan me lett sjå på bestanden av blenkjer. Smoltmodellen er ein metode som har vist seg som ubrukeleg, og er forkasta av andre fagmiljø. Viser til Miljødirektorates kunnskapsoppsumering om smolt ( rapport M Ingen av dei tunge fagmiljøa brukar RBs smoltmodell i Norge, verken NIVA, NINA, UNI Miljø, UIB, UIT, UIO eller UMB. Kvifor godtek fiskeforvaltninga desse feilvurderingane og konklusjonane om det ikkje trengs tiltak for å styrke fiskebestanden i år etter år. Før reguleringa var det blenkjer over alt i elva på slutten av fiskesesongen, mens no er det nesten ikkje blenkjer å sjå. Dette tyder på at det er ein langt dårlegare produksjon av smolt no. Ved el-fiske var det fleire stasjonar utan registrering av presmolt. Forholda for EL-fiske var svært gunstige, lita elv og klart vatten. Så ingen yngel hadde muligheit til ikkje å bli regestret, slik det har vorte hevda i tidligare rapport. For å vurdere kva tiltak som må til er det viktig å vite kva elva verkeleg produsera av smolt, og ikkje kva tal ein kjem fram til ved stipulering. For å finne ut rett ann tall smolt som vandrar ut frå Vetlefjordelva, må det videoteljing til. Det blir hevda at det er for dårleg sikt i vatnet, men i juni under smoltutvandringa er det stopp i kraftverket, og god sikt i vatnet. Me meiner og at blakkinga i vatnet ikkje er så sterk at det er til hinder for videoteljing I 2005 blei det feitfinneklipt ca. 300 presmolt i øvre del av elva, men det er ikkje registrert gjenfangst av denne fisken. Klarar smolten utvandringa gjennom alle fossar? Vannstrålen treff fjell overlever dei det? Uttørking av restelva, og botnis kan og utrydda fisk og rogn når det ikkje er minstevannføring. Det bør videoteljast smoltutvandring like under fossane. Kultiverer me på ein elvestrekning til ingen nytte? Anbod på tiltaksannarlysen, val av konsulent. Det kom fram under møtet at RB hadde gjort ein del undersøkelsar til bruk i tiltaksanalysen hausten Fekk og før anbodsrunden til andre konsulentar spørsmål om gamle bilder av elva frå RB til bruk i tiltaksanalysen. Kor reell var anbodsrunden? Var konsulent valt lenge før anbodsrunden? Vetlefjordelva som lakselv. Me har merka oss at Vetlefjordelva ofte får betegnelsen sjøaureelv. Men ingen Norske vassdrag med anadrom fisk er reine laksevassdrag eller sjøaurevassdrag, det er alltid ein kombinasjon, der den eine eller andre er i fleirtal. Til tross for at elva er vorte ekstremt mykje kaldare etter reguleringa, blir det produsert laksungar og presmolt av laks på den nederste delen av elva. Dette tyder på at laksen klarar den låge temperaturen bra. Nyare forsking bekreftar dette. (Skoglund 2011, og CEDREN) Me meiner at heile den anadrome elvestrekningen produserte laks før reguleringa. Temperaturen har gått ned 4 6 grader etter reguleringa. Temperaturen var før reguleringe

3 betre for laksen på heile den anadrome strekningen, enn den nederste delen er no. Viser til vedlagte notat frå NIVA. I 2013 søkte VG om løyve til å kultivere på laks, dette blei avslege, og grunngjeve med at elva historisk ikkje hadde produsert nok laksesmolt (ca.1000 pr. år.) Undersøkelsane og notatet frå NIVA viser at Vetlefjordelva kan definerast som laksevassdrag og spørsmålet om kultivering av laks må takast opp til ny vurdering. Vannfoeskriften tek dessutan ikkje utgangspunkt i eit kunstig og vilkårleg skilje mellom reine lakse og sjøureelvar. Etter vannforskriften skal det takast hensyn til alle opprinnelege fiskeartar. Laksen har alltid våre i elva (dokumentert). Å gi opp laksen er derfor i strid med vannforskriften. Kva er problema for fisken? Problemet for fisken er etter reguleringa mange. På dei 25 åra som har gått med regulering har yngelproduksjonen i elva vorte dårlegare og dårlegare for kvart år, med desidert dårlegaste tettleik i Efektkøyring og temperatur er nok hovudproblema. Temperaturen har blitt logga etter reguleringa, så den har ein oversikt over. Men vannstandsendringane i elva på grunn av efektkøyringa er ikkje registrert verken i cm eller kor hurtig det skjer. Sjølv om det er pålegg om limnograf med registrering kvart 5.min. DN Grunneigarlaget har masa om limnograf mange år. (som kan dokumentere efektkøyring på minuttnivå) Utan at verken kraftverk, forvaltning, eller forskarar har reagert. Me ser at endringane skjer svært hurtig og fisk stranda, seinast 1. september Rutinen til kraftverket er å redusere med 10 MW i timen. Denne reduksjonen skjer brått og blir gjennomført på 1. sekund, venting i ein time, og så ny reduksjon på eit sekund, o.s.v. I manøvereringsregelementet står det at alle endringar i vassføringen skal skje med myke overgangar. Dagens praksis med å senke vassføringa gjennom kraftverket med 10 MW pr. time, det vil sei 20 % av den totale vassføringa gjennom kraftverket. Etter vår meining er ikkje dette myke overgangar, og eit klart brot på manøvereringsreglemanget. Vann standen i elva minkar då etter trappetrinsmønster med hurtige endringar. Dette er svært uheldig og må endrast. Temperaturen endrar seg og dramatisk etter som tilførslene av kaldt smeltevatn går opp eller ned, dette er også svert skadeleg for yngelen. Vannstands og temperaturendringar fører til stress, og er dødeleg for yngelen. NVE har i brev av 07. august 2012 referanse NVE km/ibi Arkiv 317/078.5z. Viser til dette brev, men refererer konklusjonen her. «Analysering av loggeresultater fra tilfeldig utvalgte uker fra 2002, 2004, 2006, 2008 indikerer at det har vært gjentatte brudd på manøvreringsreglementet. Dette gjelder ikke nedre grense for vann i vassdraget, men hvordan kjøringen Mel kraftverk har vært praktisert. Bruddene har bestått i følgende to forhold: 1) Forbudet mot typisk døgnregulering med nattestans i perioden 1. juni til 1. oktober synes å ha vært neglisjert.

4 2) Endring i vannføring fremstår som momentane endringer i løpet av få timer (1-4 t). Det er marginal forskjell i endringsmønsteret når driftsvannføringen økes og når den reduseres. Det må tilføyes at de nye, interne rutinene for kjøring Mel kraftverk, som ble endret i februar 2011, har ført til betydelig forbedring i sommerperioden. De loggeresultatene fra sommerperioden i 2011 som har blitt analysert, har ikke avdekket forhold som klassifiserer til brudd på manøvreringsreglementet. Dog viser registreringen i vinterperioden at endringene i driftsvannføringen fremdeles indikerer brudd på manøvreringsreglementet.» Kvifor har ikkje fiskeforvaltninga reagert på dette? Efektkøyring og verknaden det har på yngel. RB har anbefalt endå sterkare vannstandsendringar for å styrke fiskebestanden (2013). Det er ikkje fagleg dekning for å hevde dette, og all litteratur tyder på at meir efektkøyring vil tena kraftverket, men ikkje fisken. Det er rett og slett endå meir øydeleggjande for fiskebestanden om dette rådet blir fylgt. Yngelen sin standplass og opphald er i strandsona, då spesielt 0+ av sjøaure. El-fiske viser at det er i stille grunt vatten i strandsona at ein finn og næringsdyra får då store problem når vann standen stadig endrar seg, som følger av effektkøyring. I den viktigge strandsona for yngelen blir næringsdyra utrydda. Viser til SINTEF rapport TRA 5932 frå 2004, side og nyare forsking på Undersøkjelsar i dei 25 åra elva har våre regulert, viser at store mengder 0+ døyr fyrste vinter. Hyppig tørrlegging av strandsona fører og til at næringsdyra forsvinn frå den naturlege standplass for yngelen. Effektkøyring er mest omfattande i vinterhalvåret på grunn av tilgangen på vatten. Låg magasinkappasiteten gjer at det blir køyrt høg og meir stabil vann føring om summaren. Temperaturen har endra seg dramatisk etter reguleringa, kaldt om summaren, varmare om vinteren og hurtige temperatursvingningar når kraftverksdrifta går opp eller ned. Med efektkøyring blir det også raske temperaturendringar om vinteren, fisken blir lokka fram frå skjulet sit av varmare og mykje vatten, og så blir plutseleg kaldt og lite vatten. RB skuldar og på dårleg sjøoverleving utan at dei har data om det. Men fleire elvar som renn ut i Sognefjorden har hat ein fin oppgang sjøaurebestanden dei siste 5 åra. Så der har tydleg sjøoverlevinga våre bra. Gassmetting kan og være ei årsak til at yngel døyr. Målinga som kom i gang på våren 2014, viser at verdien låg på opp under 110 % fram til slutten på august Vår konklusjon er at det er reguleringa og drifta av kraftverket, efektkøyring og temperatur som er årsaka til den svært dårlege situasjonen for fisken i Vetlefjordelva. Tiltak for å få elva tilbake som god fiskeelv: Meir miljøvenlig køyring av kraftverket, med myke rolige overgangar. I brev frå DN av , står det blant anna. «Det er ikkje gitt noen definisjon på myke overgangar. I Alta

5 og Suldalslågen skal reduksjonen i vassføringa i følgje manøvereringsreglementet vere maksimalt 3 % pr. time av omsyn til fisken i vassdraga. Med dei raske temperaturendringane ein kan få i Vetlefjordelva og av omsyn til strandingsfaren for fisken bør derfor reduksjonen i vassføring i Vetlefjordelva ikkje vere raskare en det.» Dette må NVE ta til etterretning og endre manøvereringsreglementet i samsvar med tilrådinga frå DN. Men det vil alltid være risiko for menneskeleg eller teknisk svikt, og ikkje minst temperaturendring som har skjedd, dette må ein ta med når tiltak skal vurderast. Det må byggas eit lokalt klekkeri. Med den tøffe reguleringa som er i Vetlefjordelva kjem ein ikkje utanom klekkeri. Dette må ha kapasitet til å produsere, presmolt eller smolt, 0+, rogn og stamfisk for Vetlefjordelva. Dei siste 3 åra har rogn vorte transportert til Årøy klekkeri for produksjon av augerogen. Dette viser seg å vere ei dårleg løysing, med veldig stor dødelegheit på rogna. Stamma av gytefisk er svak, og vil sannsynlegvis bli svakare ut frå den dårlege yngelsituasjonen. Det vil vere ein belastning for gytebestanden å ta ut stamfisk frå elva, uansett kva ein ska produsere i klekkeriet. Det vil difor vere nødvendig ein del år å ta presmolt frå elva og fore opp til stammfisk i klekkeri til stamma blir stor og stabil. Dette vil skåne vill gytefisk, auke antall rogn i elva. Temperaturen i kraftverksvatnet er det vel kanskje ikkje tiltak for å betre. Minstevassføring oppstrøms Melsfossen. Viktig for stabil yngelproduksjon på restelva. Bygge gyteplassar og tersklar oppstrøms Melsfossen. Denne delen av elva har stri strøm og gytegrusen blir vaska ut. Tersklar vil holde på gytegrusen, og gje betre standplassar for fisken, og sikre vann dekt arial. Etablere limnograf for registrering av vasstandsendringar, med utskrift minimum kvar 5 minutt Sjå på muligheiter i sidebekkar, med gjennoppning av sideløp. Mulige habitatsforbetring i hovudelva. Rutinar for tilsyn og vedlikehald av fisketrappa. På synfaring i Vetlefjorden og møte på Kviknes Hotel hausten 2010, hadde DN kalla inn reprenstantar frå NINA, UNI miljø og Ray Langåker frå DN. Desse kom med innspel i form av notat, me kjenner ikkje innhaldet i notata. Men vil tru dei kjem med viktige innspel for å få Vetlefjordelva tilbake som god fiskeelv. Vetlefjorden Vetlefjorden Grunneigarlag Sigmund Feten leiar

6 Notatet er sendt til: Sogn og Fjordane Energi AS, Sandane Miljødirektoratet, Trondheim NVE, Oslo Fylkesmann i Sogn og Fjordane, Hermansverk Rådgivande Biologer, Bergen Balestrand kommune, Balestrand Balestrand jeger og fisk Sogn Villaksråd, Aurland