Januar fleire sysselsette i Optimismen i næringslivet på Vestlandet aukar. Eksportindustrien ventar størst vekst i omsetnaden

Transkript

1 Januar 26 6 fleire sysselsette i 26 Optimismen i næringslivet på Vestlandet aukar Eksportindustrien ventar størst vekst i omsetnaden Arbeidsmarknaden strammar seg til Stadig fleire nyttar utanlandsk arbeidskraft Lønnsemda aukar og gir seg utslag i auka investeringar Utarbeidd av Asplan Viak for:

2 Innhald Forord 3 Oppsummering 4 Hovudtrekk og utfordringar i norsk økonomi 6 Nøkkeltal 7 Arbeidsmarknad og arbeidsløyseutvikling 8 Eksport 1 Forventingar og utviklingstrekk innanfor enkeltnæringar Industri 12 Energi 14 Bygg og anlegg 16 Fiskeflåte og fiskeindustri 18 Havbruk 2 Shipping 22 Transport og kommunikasjon 24 Reiseliv 26 Landbruk 28 Varehandel 3 Offentleg sektor og anna personleg tenesteyting 32 Bank, finans, eigedomsdrift og forretningsmessig tenesteyting 34 Kulturnæringane 36 Kjelder 38 Næringsbarometeret tek pulsen på næringslivet Næringsbarometeret gir status og framtidsutsikter for viktige næringar på Vestlandet. Publikasjonen blir utgitt to gonger i året. Neste utgåve kjem i mai/juni 26. Kva tema og næringar som blir omtalte, vil variere. Vi vil gjerne ha innspel til innhaldet i barometeret. Du kan mellom anna gi innspel gjennom under Bedrift Næringsbarometeret. Forside: Dagleg leiar Ragnhild Langøy, Mongstadbase AS. Foto: Oskar-Andersen.no

3 Foto: Stanley Hauge, Hordaland fylkeskommune Eit næringsliv som skapar framtid Hordaland og Sogn og Fjordane bidreg solid til verdiskaping og eksport i Norge. Vestlendingen er både arbeidssom og skapande, og gir eit godt grunnlag for næringsutvikling og nyskaping. Næringsbarometeret skal teikne eit bilde av utsiktene framover for næringslivet med særleg blikk på enkelte viktige bransjar. Det er blitt til i samarbeid mellom Hordaland og Sogn og Fjordane, og er utarbeidd av Sparebanken Vest, NHO, Innovasjon Norge, Aetat, Hordaland fylkeskommune og Sogn og Fjordane fylkeskommune. Dette er aktørar som alle på sin måte medverkar til næringsutvikling på Vestlandet. Eit felles stikkord for dei to fylka våre er eksport. Kvar femte norske eksportkrone skriv seg frå Hordaland og Sogn og Fjordane. Dette understrekar Vestlandet sin sentrale posisjon i den norske olje- og gassverksemda, der også Sogn og Fjordane spelar ei viktig rolle. Fisk er ei svært viktig eksportvare. Her er dei to fylka om lag like store, med til saman nærare 2 prosent av norsk fiskeeksport. Dei dynamiske eksportørane i Måløy og dei tradisjonsrike fiskehandlarane i Bergen er del av ei sterk og framgangsrik vestlandsk fiskeri- og fiskeeksportnæring som omfattar havbruk, fiske, foredling og handel. Hordaland og Sogn og Fjordane er den leiande regionen i Noreg når det gjeld turisme frå utlandet. Cruisetrafikken til fylka set stadig nye rekordar. Og reiselivnæringa er ei næring med solid utviklingspotensiale både for byane og distrikta våre. Vi ønskjer at Næringsbarometeret skal stimulere til debatt om framtida for næringslivet i fylka våre, og gi gode innspel til det vidare arbeidet med å tilrettelegge for næringsutvikling og nyskaping. Partnarane bak Næringsbarometeret Aetat Hordaland Aetat Sogn og Fjordane Innovasjon Norge Hordaland Innovasjon Norge Sogn og Fjordane NHO Hordaland NHO Sogn og Fjordane Hordaland fylkeskommune Sogn og Fjordane fylkeskommune Sparebanken Vest Bergen, januar 26 Torill Selsvold Nyborg fylkesordførar, Hordaland fylkeskommune Nils R. Sandal fylkesordførar, Sogn og Fjordane fylkeskommune 3

4 Oppsummering: 6 fleire sysselsette i 26 Optimismen i næringslivet på Vestlandet aukar Eksportindustrien ventar størst vekst i omsetnaden Arbeidsmarknaden strammar seg til Stadig fleire nyttar utanlandsk arbeidskraft Lønnsemda aukar og gir seg utslag i auka investeringar Norsk økonomi nærmar seg kapasitetsgrensa Norsk økonomi har hatt ei svært god utvikling i 25, med låge renter og optimisme både privat og i næringslivet. Nedgang i sjukefråværet og større tilgang på arbeidskraft etter utvidinga av EØS-området har gitt Noreg høgare vekstevne enn tidlegare. Auka tilgang på billege importvarer har òg gjort at økonomien har kunna handtere eit større etterspurnadspress utan at prisstiginga har auka. No kan det likevel sjå ut som ein er i ferd med å nå kapasitetsgrensa. Arbeidsløysa minkar, samtidig som behovet for fleire tilsette aukar sterkt. Optimisme på Vestlandet Næringsbarometeret som no blir lagt fram, viser at optimismen i Hordaland og Sogn og Fjordane har auka mykje i 25. Bedriftsundersøkinga for Næringsbarometeret som blei gjennomført i oktober/november 25, viser at over halvparten av bedriftene i Hordaland og Sogn og Fjordane ventar ei positiv marknadsutvikling i 26. Framtidsutsiktene blir no vurderte som betre enn for eitt år sidan, særleg for Sogn og Fjordane. Også samanlikna med Næringsbarometeret som kom i mai 25, er biletet lysare. Den auka optimismen innanfor bygg og anlegg slår sterkt ut i begge fylka. Store delar av industrien er inne i ei positiv utvikling som ser ut til å halde fram i 26. Det slår òg positivt ut i dei to industrifylka. Bedrifter i % Bedrifter i % Hausten 24 Hausten 25 Shipping* Energi Industri Bygg og anlegg HORDALAND Varehandel Reiseliv Transport og komm. Bank, finans, eigedom, forretn. ten.yt. Privat tenesteyting Fiskeri og fiskeindustri* Figur 1: Forventingsindeksen for Næringsbarometeret: prosentdelen bedrifter som ventar vekst i sysselsetjinga, minus prosentdelen som ventar nedgang. *Har ikkje tal for 24. Hausten 24 Hausten 25 Energi* Industri Bygg og anlegg SOGN OG FJORDANE Varehandel Reiseliv Transport og komm. Bank, finans, eigedom, forretn. ten.yt. Privat tenesteyting Fiskeri og fiskeindustri* Figur 2: Forventingsindeksen for Næringsbarometeret: prosentdelen bedrifter som ventar vekst i sysselsetjinga, minus prosentdelen som ventar nedgang. *Har ikkje tal for 24. Havbruk* Havbruk* 4 Fleire sysselsette Bedriftene gir no tydelege signal om at dei ønskjer å tilsetje fleire folk, og undersøkinga tyder på at sysselsettinga kjem til å auke meir i 26 enn i 25. I Hordaland reknar halvparten av bedriftene med å auke bemanninga neste år. Få planlegg å redusere. Den høgaste veksten er venta innanfor bygg og anlegg, varehandel og forretningsmessig tenesteyting. Dersom prognosane slår til, kan det bli 5 6 nye sysselsette i Hordaland i 26. Prognosane er kraftig oppjusterte sidan den førre undersøkinga (mai 25). Også i Sogn og Fjordane er signala frå bedriftene meir positive enn ved den førre undersøkinga. 4 prosent av bedriftene planlegg å auke bemanninga, mot 24 prosent sist. Her òg er veksten i størst grad venta å komme innanfor bygg og anlegg, varehandel og dei tenesteytande næringane. Samla sett ligg det an til 1 15 nye sysselsette i Sogn og Fjordane. Sjølv om industrien er inne i ei positiv utvikling, er det lite som tyder på at talet på tilsette kjem til å auke noko særleg i 26.

5 Rundt halvparten av industribedriftene planlegg å tilsetje fleire, men veksten er venta å bli svært låg. Forventingsindeksen for Hordaland og Sogn og Fjordane viser at framtidsutsiktene gjennomgåande er blitt betre det siste året for dei fleste næringane. Meir bruk av utanlandsk arbeidskraft Den stramme arbeidsmarknaden innanfor enkelte næringar gjer at stadig fleire bedrifter tek i bruk utanlandsk arbeidskraft. Tendensen er noko høgare i Sogn og Fjordane enn i Hordaland. Samla seier i underkant av 15 prosent av bedriftene at dei har tilsette frå dei nye EU-landa. I enkelte næringar er prosentdelen mykje høgare. I Sogn og Fjordane er tendensen sterkast innanfor reiseliv og industri med høvesvis 5 og 3 prosent. I Hordaland er det reiseliv saman med bygg- og anleggsnæringa som merkjer seg ut, med høvesvis 3 og 2 prosent av bedriftene med tilsette frå dei nye EU-landa. Signala til bedriftene tyder på at omfanget av utanlandsk arbeidskraft kjem til å auke i 26. Tendensen er like sterk i begge fylka, og den største auken er venta innanfor industri, transport og havbruk. Bedriftene bruker utanlandsk arbeidskraft først og fremst fordi det er mangel på norsk arbeidskraft og for å spare kostnader. Arbeidsløysa sterkt ned i Sogn og Fjordane Ved inngangen til 26 er arbeidsmarknaden i Hordaland og Sogn og Fjordane prega av minkande arbeidsløyse og aukande etterspurnad etter arbeidskraft. Nedgangen i talet på heilt ledige i Sogn og Fjordane var på heile 15 prosent samanlikna med 24. Det er særleg industri og bygg og anlegg som har bidrege med auka etterspurnad etter arbeidskraft. I Hordaland slo ikkje reduksjonen i arbeidsløysa merkbart ut før i tredje kvartal 25. Samanlikna med 24 har nedgangen berre vore på to prosent. Ventar auka lønnsemd Rundt halvparten av bedriftene i Hordaland og Sogn og Fjordane ligg an til å få eit betre driftsresultat i 25 enn året før. Mest positivt har det vore for næringslivet i Sogn og Fjordane. Det er innanfor industri, reiseliv, transport og havbruk flest har betra resultatet. Fleirtalet av bedriftene på Vestlandet ventar auka lønnsemd i 26 òg. Samla sett har bedriftene mykje høgare forventingar til lønnsemdsutviklinga det neste året ved inngangen til 26 enn dei hadde ved inngangen til 25. Investeringane aukar Resultata frå bedriftsundersøkinga tyder på at det låge rentenivået kombinert med gode resultat i 25 kjem til å slå ut i auka investeringar. Særleg ventar næringslivet i Hordaland høgare investeringar, ikkje minst innanfor havbruk, transport og industri. Det høge investeringsnivået innanfor shipping held òg fram i 26. Høg vekst i eksportindustrien Næringslivet på Vestlandet er prega av eit internasjonalt næringsliv med stor grad av eksport. Bedriftsundersøkinga for Næringsbarometeret omfattar 35 eksportbedrifter i dei to vestlandsfylka og viser flest eksportbedrifter innanfor dei marinenæringane, shipping og industri. Det er næringar som står sterkt på Vestlandet. Eksportindustrien er gjennomgåande meir optimistisk med omsyn til framtidsutsiktene enn resten av industrien. Tre av fire eksportbedrifter budsjetterer med auka omsetnad i 26. Prosentdelen er klart høgare enn resten av industrien, som berre opererer i heimemarknaden. Også med omsyn til lønnsemda har dei eksporterande bedriftene store forventingar til 26. Over 7 prosent ventar auka lønnsemd. Stabilisering i kommune og fylke Sjølv om fleire kommunar og fylka har kome i betre økonomisk balanse, er det kun få av dei som ventar auke i talet på sysselsette i året som kjem. Øyremerkte midlar og andre statlege insentivordningar betyr framleis mykje for deler av kommunane si verksemd. Utlokalisering av statleg verksemd har gitt resultat, og der er fleire døme på vellukka utlokaliseringar til Hordaland og Sogn og Fjordane Aukande grad av nisjeproduksjon i landbruket Denne gongen har Næringsbarometeret gjennomført ei eiga landbruksundersøking med rundt 7 gardsbruk. Undersøkinga viser at ein stor del av bøndene på Vestlandet kombinerer drifta med anna inntekt. Interessa for nisjeproduksjon er aukande, og fleire planlegg å bruke garden til anna enn tradisjonelt landbruk. Gardsturisme, vidareforedling og sal av mat, kulturformidling, konsertar og så vidare kan gi spennande resultat i kombinasjon med reiselivsnæringa. Mørke skyer? Næringsbarometeret teiknar eit svært optimistisk bilete av næringslivet på Vestlandet. Det mest optimistiske på lenge. Vi er likevel på veg inn i eit spennande år, og mykje kan skje. Det er faktorar som skaper uro: Det er usikkert korleis den høge oljeprisen kjem til å slå ut på inflasjon, renter og vekst i den stadig meir globale økonomien. Truleg minkar veksten i verdsøkonomien i 26 på grunn av høge olje-, gass- og kraftprisar. Den sterke utlånsveksten vi ser innanlands, kan òg trigge nye rentehopp og føre til ei sterkare krone. Det kan bremse veksten i 26. Datagrunnlag Næringsbarometeret baserer seg på fleire nye undersøkingar. Bedriftsundersøkinga for Næringsbarometeret er gjennomført for prosjektet av Asplan Viak, delvis i samarbeid med NHO sitt Økonomibarometer. Undersøkinga blei gjennomført i oktober/ november 25 og omfattar 1439 bedrifter - 18 i Hordaland og 359 i Sogn og Fjordane. Det er òg gjennomført ei eiga undersøking av landbruket i dei to fylka og ei kommuneundersøking. Landbruksundersøkinga omfattar 69 gardsbruk. Kommunane som har svart står for 2/3 av folketalet i dei to fylka. Prøvetur av skip frå Kleven Florø AS. Alt teknisk utstyr og maskineri skal prøvast ut og godkjennast. Her styrer ein av mannskapet ankervinsjen på fordekket. Foto: Kleven Florø A/S 5

6 Norsk økonomi nærmar seg kapasitetsgrensa Veksten i norsk økonomi har forsterka seg og nærmar seg full kapasitetsutnytting. Næringslivet har behov for mykje meir arbeidskraft. Situasjonen på arbeidsmarknaden er prega av eit markert skifte frå sommaren i 25. I det andre halvåret har arbeidsløysa minka, samtidig som behovet for nye tilsette aukar sterkt. Dermed oppstår det mangel på arbeidskraft for fleire yrkesgrupper. Arbeidsmarknaden i ferd med å ta av Etterspurnaden etter arbeidskraft har vore sterk i 25 òg. Veksten i utførte timeverk har vore godt over éin prosent dei første ni månadene og ville ha vore nær to prosent dersom det ikkje var for nedgangen i landbruket, næringsmiddelindustrien og forsvaret. Behovet for arbeidskraft held fram å auke i tida som kjem. Veksten i talet på sysselsette har vore lågare enn veksten i timeverka både i 24 og 25. Arbeidskraftbehovet har blitt dekt gjennom reduksjon i sjukefråværet, utanlandsk arbeidskraft og lengre arbeidsdagar for både heiltids- og deltidstilsette. Den registrerte arbeidsløysa gjekk i november 25 heilt ned til 3,5 prosent på landsbasis. I fleire fylke er ho lågare enn 2,5 prosent. I industrien og byggje- og anleggsverksemda har arbeidsløysa minka med over 2 prosent det siste året. Høgkonjunkturen i norsk økonomi og det relativt ekspansive statsbudsjettet for 26 kjem til å gi vekst i etterspurnaden etter arbeidskraft framover òg. Truleg kjem talet på nye arbeidsplassar til å auke meir i takt med veksten i arbeidskraftsbehovet. Det siste halvåret har det blitt utlyst markant fleire stillingar Figur 1: Produksjonsindeksen anlegg, sesongjustert 2=1 Kilde: SSB Figur 2: Produksjonsindeksen bygg, sesongjustert 2=1 Kilde: SSB Det er press i arbeidsmarknaden innanfor enkelte sektorar og geografiske område. I fleire fylke er det meldt om mangel på arbeidskraft. I byggje- og anleggssektoren har veksten i arbeidskraftsbehovet vore på over fire prosent så langt i 25, og det hadde neppe vore mogleg å dekkje det utan å bruke utanlandsk arbeidskraft. Kommunane har òg begynt å auke sysselsetjinga igjen. Det er blitt fleire timeverk og tilsetjingar i 25, spesielt innanfor helseog omsorgssektoren med 6 nytilsetjingar dei tre første kvartala. Det ekspansive statsbudsjettet kan føre til at offentleg sektor igjen blir den sysselsetjingsdrivaren han var i store delar av 199-åra. Høge råvareprisar og rekordstore oljeinvesteringar Den internasjonale høgkonjunkturen og ikkje minst råvarehungeren i Kina har gitt norsk næringsliv ei svært gunstig prisutvikling i 24 og 25. Med god lønnsemd og positive marknadsutsikter er investeringane igjen på veg oppover. Statistisk sentralbyrå har berekna realinvesteringane i fastlandsnæringane til sju prosent i 25 og ytterlegare to prosent i 26. Oljeprisen har auka med 4 prosent frå 24 til 25, og det har stimulert oljeinvesteringane kraftig. Overslaga for 26 er blitt oppjusterte med over 14 milliardar kroner dei siste månadene, og ein ventar no at dei minst kjem til å halde seg på nivået frå 25. Ringverknadene er store for norsk økonomi. Kombinasjonen av høge oljeinvesteringar, framleis sterk vekst internasjonalt og eit ekspansivt statsbudsjett gjer at norsk økonomi held fram med høgkonjunkturen i 26 òg, sjølv om veksten i BNP er venta å bli noko lågare enn i 25. Kostnadspresset aukar Nedgangen i sjukefråværet og tilgangen på meir arbeidskraft etter utvidinga av EØSområdet, har gitt Noreg høgare vekstevne enn i tidlegare konjunkturoppgangar, utan at det har danna seg kostnadsdrivande flaskehalsar. Auka tilgang på billege importvarer har òg gjort at økonomien toler eit større etterspurnadspress. No kan det likevel sjå ut som om økonomien nærmar seg kapasitetsgrensa. Kampen om fleire typar arbeidskraft, spesielt ingeniørar, er for lengst i gang. Det kan bli utfordrande for lønnsog kostnadsveksten framover. Sentralbanken har lenge uroa seg over høg privat gjeldsvekst. Med utsikter til ein meir oppvarma arbeidsmarknad er det komme endå eit argument for at det er på sin plass med ei innstramming. Renta er alt blitt heva med,5 prosentpoeng til 2,25 prosent, og den uttalte strategien er å halde fram med å heve henne i små og ikkje for hyppige steg. Renteheving i eurosona og forventingar om at Sverige skal heve renta over nyttår, gjer det lettare for Sentralbanken å halde fram med å heve norske renter utan at det fører til uheldig rentedifferanse mot utlandet og styrking av krona. 6

7 Sartor Storsenter har sidan oppstarten i 1978 bygd ut til nærare 54 m 2. I 25 omsetter senteret for kr 1137 millionar, ein vekst på 5,3 prosent samanlikna med 24. Foto: Fotoarkivet Jon Fjeldstad Mindre usikkert om internasjonal økonomi Veksten i 25 har vore noko meir moderat enn i 24, men han har halde seg sterk både i USA og Kina. Det er venta at veksten i verdsøkonomien minkar som følgje av høge olje-, gass- og kraftprisar i 26. % Tyskland Figur 3: Framleis høg vekst i USA, men moderat vekst i Tyskland og euroland. Kjelde: BNP-vekstprognose 24-6, Consensus Economic, november 25 BNP-veksten i USA er truleg om lag 3,5 prosent i 25. Renta er sett opp frå éin til fire prosent, og det har vore med på å styrkje dollaren. Veksten i USA blir høg i 26 òg, men truleg lågare enn i 25. Det er usikkert kva verknader ubalansane i den amerikanske handelsbalansen og statsbudsjettet får. Euroen har i det siste blitt svekt som følgje av dei usikre økonomiske utsiktene og auka rentedifferanse mot dollaren. I dei andre nordiske landa er den økonomiske utviklinga svært positiv. Det har gitt viktige etterspurnadsimpulsar til norsk økonomi, spesielt fordi eksporten til Tyskland har stagnert i 25. NHO, desember 25 Storbritannia Euroomr. USA Japan Sverige NØKKELTAL Hordaland Sogn og Fjordane Folketal per 1. januar Prosentvis endring frå 1. januar 24,8 % -,2 % Sysselsette per 1. januar Prosentvis endring frå 1. januar 24 1, % -1, % Bedrifter per desember Prosentvis endring frå desember 24 2,7 % 2,1 % Nyetableringar i Prosentvis endring frå 23 12, % 21,7 % Konkursar i Prosentvis endring frå 23-32,5 % -2,4 % Sysselsette per januar 25 - i prosent fordelt på næringar Hordaland Sogn og Fjordane Nasjonalt Primærnæringane 2 % 8 % 4 % Olje- og gassutvinning 3 % 1 % 1 % Industri og bergverksdrift 13 % 16 % 12 % Kraft- og vassforsyning 1 % 1 % 1 % Bygg og anlegg 7 % 7 % 7 % Varehandel, hotell- og restaurant 17 % 16 % 19 % Transport og kommunikasjon 7 % 7 % 7 % Finansielle tenester 2 % 1 % 2 % Forr. tenesteyting, eigedomsdrift 1 % 5 % 1 % Off. verksemd og anna pers. tenesteyting 38 % 38 % 38 % Sum 1 % 1 % 1 % Sysselsatte Kjelde: SSB 7

8 Lågare arbeidsløyse og strammare arbeidsmarknad Størst nedgang i arbeidsløysa i Sogn og Fjordane, særleg i ytre Sogn og ytre Sunnfjord Nedgang i arbeidsløysa innanfor industri, bygg og anlegg auke i offentleg sektor Nedgang i arbeidsløysa blant menn auke blant kvinner Auke i stillingstilgangen og tyngre å rekruttere til ledige stillingar Strammare arbeidsmarknad Ved inngangen til 26 er arbeidsmarknaden i Hordaland og Sogn og Fjordane prega av nedgang i arbeidsløysa og aukande etterspurnad etter arbeidskraft. Ved utgangen av desember var 728 personar heilt utan arbeid i Hordaland (3,2 prosent av arbeidsstyrken), ein reduksjon på 11 prosent frå desember 24. I Sogn og Fjordane var 18 heilt ledige (2, prosent av arbeidsstyrken), ein reduksjon på 28 prosent frå desember 24. Aetat reknar med auka etterspurnad etter arbeidskraft og framleis nedgang i arbeidsløysa i begge fylka i 26. Det kjem til å gi ein strammare arbeidsmarknad, særleg innanfor bygg og anlegg og delar av industrien. Størst nedgang i arbeidsløysa i Sogn og Fjordane Betringa på arbeidsmarknaden i 25 har vore særleg sterk i Sogn og Fjordane. Her er det industri, bygg og anlegg som går føre i utviklinga. I Hordaland har biletet vore meir samansett. Her gjorde nedgangen i arbeidsløysa seg gjeldande først frå tredje kvartal % Østfold Tiltaksdeltakarar Akershus Oslo Hedmark Heilt ledige Oppland Buskerud Vestfold Telemark Aust-Agder Vest-Agder 25. Nedgangen innanfor industri, bygg og anlegg har ikkje vore like stor som i Sogn og Fjordane, men har forsterka seg mot slutten av året. I 25 gjekk talet på heilt ledige ned med 16 prosent i Sogn og Fjordane og to prosent i Hordaland samanlikna med 24. Når vi òg reknar med tiltaksdeltakarar, har Hordaland ein nedgang på ni prosent. På landsbasis var det ein nedgang på ni prosent i den same perioden (11 prosent medrekna tiltaksdeltakarar). Med gjennomsnittleg 2,5 prosent av arbeidsstyrken registrert som heilt utan arbeid har Sogn og Fjordane, saman med Oppland, lågast arbeidsløyse i landet. Hordaland med 3,6 prosent ligg litt over landsgjennomsnittet (figur 1). Arbeidsløysa mest redusert i naturvitskaplege yrke I både Hordaland og Sogn og Fjordane er det naturvitskaplege yrke (ingeniørar, teknikarar o.a.) som har hatt størst nedgang i arbeidsløysa (figur 2). Også industri har ei positiv utvikling i begge fylka. Arbeidsløysa er kraftig Figur 1: Arbeidsledige og deltakarar på arbeidsmarknadstiltak i fylka i prosent av arbeidsstyrken. Gjennomsnitt 25. Kjelde: Aetat Rogaland Hordaland Sogn og Fjordane Møre og Romsdal Sør-Trøndelag Nord-Trøndelag Nordland Troms Finnmark Landet redusert innanfor bygg og anlegg i Sogn og Fjordane. Hordaland har hatt ein liten auke året sett under eitt, men nedgang dei siste månadene. Nedgangen blir større når vi tek med tiltaksdeltakarar. Begge fylka har hatt ein auke i arbeidsløysa innanfor undervisning og helse, pleie og omsorg. Auken er størst i Sogn og Fjordane. Størst nedgang i arbeidsløysa i ytre Sogn og ytre Sunnfjord I begge fylka er det regionale forskjellar i utviklinga på arbeidsmarknaden. Forskjellane er størst i Hordaland, der Fana/Ytrebygda og Austevoll har ein nedgang på tolv prosent, mens Stord har ein auke på ti prosent. Ein del av nedgangen i Fana kjem av auka aktivitet i oljerelatert verksemd. I Sunnhordland er det auke i arbeidsløysa i dei fleste næringsgruppene. I Sogn og Fjordane er det ytre Sogn ( 29 %) og ytre Sunnfjord ( 2 %) som har størst nedgang. Nordfjord ( 1 %) har lågast nedgang. Ingen regionar har auke i arbeidsløysa. Nedgang i arbeidsløysa blant menn auke blant kvinnene Den positive utviklinga i industri, bygg og anlegg har ført til lågare arbeidsløyse blant menn, mens auken i arbeidsløysa i offentleg sektor har ramma flest kvinner. Samanlikna med 24 har Hordaland ein reduksjon i arbeidsløysa blant menn på seks prosent, mens det for kvinner er ein auke på tre prosent. I Sogn og Fjordane er forskjellen endå større. Her har mennene hatt ein nedgang på heile 24 prosent, mens kvinnene berre har hatt ein reduksjon på seks prosent. Positiv utvikling for dei med låg utdanning omvendt for dei med høg utdanning I Hordaland har arbeidsløysa blant dei som har meir enn fire år med høgare utdanning, 8

9 Stor aktivitet har ført til ein pressa arbeidsmarknad innan bygg og anlegg. Foto: Veidekke Entreprenør AS Hordaland Sogn og Fjordane Hordaland Sogn og Fjordane Naturvitskaplege yrke Helse, pleie og omsorg Naturvitskaplege yrke Helse, pleie og omsorg 121 Undervisningsarbeid Undervisningsarbeid Adm. og humanistiske arb. Adm. og humanistiske arb. Merkantile yrke Merkantile yrke Handelsarbeid Handelsarbeid Jordbr./skogbr./fiske Jordbr./skogbr./fiske Transportarbeid Transportarbeid Bygg/anlegg Bygg/anlegg Industriarbeid Industriarbeid Anna servicearbeid Anna servicearbeid Figur 2: Prosentvis endring i talet på heilt ledige frå 24 til 25 etter yrkesbakgrunn. Kjelde: Aetat Figur 3: Prosentvis endring i stillingstilgangen frå 24 til 25 etter yrkesbakgrunn. Kjelde: Aetat auka med ni prosent frå 24. Denne auken kan forklarast med at det er blitt fleire arbeidsledige i offentleg sektor. I Sogn og Fjordane er det uendra arbeidsløyse blant dei som har høgare utdanning. I begge fylka er reduksjonen i arbeidsløysa størst blant dei som berre har grunnskule, eller som ikkje har fullført vidaregåande utdanning. Langtidsarbeidsløysa ned Talet på langtidsledige (over 26 veker) er redusert med sju prosent i Hordaland og elleve prosent i Sogn og Fjordane frå 24 til 25. I Hordaland er nedgangen størst blant dei som har vore ledig i meir enn eitt år, mens det i Sogn og Fjordane er meir jamt fordelt. Også når det gjeld langtidsarbeidsløyse, har menn ei meir positiv utvikling enn kvinner. Det har samanheng med at nedgangen er størst innanfor primærnæringane, naturvitskaplege yrke og industri, mens langtidsarbeidsløysa har auka innanfor helse, pleie og omsorg. Stor auke i stillingstilgangen mest i Sogn og Fjordane Utviklinga i talet på utlyste stillingar er ikkje ein like god målestokk for utviklinga på arbeidsmarknaden som tidlegare. Årsaka er at rekrutteringa i stadig større grad skjer utanom dei tradisjonelle kanalane som Aetat registrerer (direkte meldingar til Aetat, aviser, tidsskrift o.a.). Tilgangen til utlyste ledige stillingar er likevel stor nok til å gi eit bra inntrykk av utviklinga. I 25 har Sogn og Fjordane hatt ein auke på 22 prosent i stillingstilgangen og Hordaland ein auke på 14 prosent. Samtidig har behaldninga av ledige stillingar auka med 68 prosent i Sogn og Fjordane og 27 prosent i Hordaland. Det er eit uttrykk for at det tek lengre tid å få fylt ledige stillingar. I Sogn og Fjordane er auken i stillingstilgangen størst innanfor naturvitskaplege yrke, industri og bygg/anlegg, som òg har størst nedgang i arbeidsløysa (figur 3). Berre innanfor jordbruk, skogbruk og fiske er det nedgang i stillingstilgangen. I Hordaland er auken i stillingstilgangen størst innanfor naturvitskaplege yrke, transportarbeid og merkantile yrke. Det er nedgang innanfor handelsarbeid, jordbruk/ skogbruk/fiske og servicearbeid. Trenden snudd også for yrkeshemma Talet på yrkeshemma har auka mykje dei siste par åra. I 25 er det ein auke på fem prosent i Hordaland og tre prosent i Sogn og Fjordane samanlikna med 24. Dei siste månadene har denne trenden snudd. I fjerde kvartal i 25 er talet på yrkeshemma redusert med sju prosent i Sogn og Fjordane og fire prosent i Hordaland. Mykje av nedgangen skriv seg frå betringa på arbeidsmarknaden. Aetat, januar 26 9

10 Rekordhøg eksport frå regionen Eksportverdien av brenselsstoff sørgjer for at Hordaland er det største eksportfylket Eksportverdien aukar innanfor olje, fisk og metall Eksportbedriftene ventar høgast vekst i 26 Men dei vil ikkje tilsetta fleire Eksportrekord i 25 Noreg har aldri tidlegare eksportert meir enn i 24, og førebelse tal frå SSB viser at eksporten i 25 kjem godt over 24. På landsbasis blei det i januar oktober 25 eksportert varer eksklusive skip og oljeplattformer for vel 54 milliardar kroner. Det er nesten 2 prosent meir enn i den same perioden i 24. Det er i all hovudsak den høge råoljeprisen som gir den høge eksportverdien og det store handelsoverskotet. Petroleumseksporten var på 333 milliardar kroner i perioden januar til oktober 25, 25 prosent høgare enn i 24. Eksporten av tradisjonelle varer var på 27 milliardar kroner, ein auke på 12 prosent frå året før. Hordaland har hatt ein mykje sterkare vekst i eksportverdien i 25 enn landet elles. Årsaka er den auka prisen på brenselsstoff. Eksporten av tradisjonelle varer frå Hordaland var på 31,3 milliardar kroner i perioden januar til oktober 25, 34 prosent høgare enn i same perioden i 24. Eksporten av brenselsstoff stod for nesten 6 prosent. Eksporten av tradisjonelle varer frå Sogn og Fjordane var på 8,7 milliardar kroner i perioden januar til oktober 25, ein auke på seks prosent frå året før. Auken i eksporten i 25 var altså lågare enn for landet elles. Tradisjonelle varer Omfattar fisk, andre matvarer, drikkevarer og tobakk, råvarer, brenselsstoff og bearbeidde varer. Bearbeidde varer er mellom anna kjemiske produkt, produkt laga av tre, stål osb., maskiner, tekstilar og liknande. Skip og oljeplattformer er ikkje inkluderte. Milliardar kroner Hordaland Tradisjonelle varer Vest-Agder Rogaland Møre og Romsdal Tradisjonelle varer ekskl. brensel Figur 1: Eksport av tradisjonelle varer etter produksjonsfylke, 24. Kjelde: SSB Hordaland det største eksportfylket Hordaland er det fylket i landet som står for størst eksport til utlandet. I januar oktober 25 utgjorde denne eksporten av tradisjonelle varer 15 prosent av eksporten i Noreg. Det er i første rekkje eksporten av oljeprodukt frå Mongstad og Kollsnes som sørgjer for at Hordaland ligg heilt på toppen. I 24 utgjorde desse produkta 13,5 milliardar kroner, 47 prosent av eksporten frå Hordaland. Heile 42 prosent av landet sin eksport av brenselsstoff kjem frå Hordaland. Dersom vi held brenselsstoff utanom, ser vi at Hordaland likevel kjem høgt opp samanlikna med dei andre stor byfylka. Det er berre Vest-Agder som har høgare eksport. Verdien på eksport av tradisjonelle varer utanom brenselsstoff frå Hordaland har som elles i landet falle i perioden Årsaka var høg kronekurs, saman med internasjonal lågkonjunktur. I 24 kom eksportverdien opp på omtrent same nivået som i 2. Fylket sin del av den norske eksporten utanom brenselsstoff er redusert frå 13,2 prosent i 2 til 12,9 prosent i 24. Størst har nedgangen vore innanfor råvarer, mellom anna tømmer, metall og mineral. Vestfold Buskerud Østfold Telemark Nordland Sogn og Fjordane Oslo Akershus Oppland Sør-Trøndelag Stor fiskeeksport frå Sogn og Fjordane I 24 eksporterte Sogn og Fjordane tradisjonelle varer for nesten ti milliardar kroner. Det utgjorde 4,5 prosent av den samla eksporten frå landet. Fylket eksporterte fisk for rundt 2,5 milliardar kroner. Det utgjer nesten ni prosent av den samla fiskeeksporten i landet, omtrent som for Hordaland. Eksporten frå Sogn og Fjordane låg i 24 rundt seks prosent høgare enn 2. Fylkesdelen av eksporten i Noreg ligg på eit stabilt nivå på rundt 4,4 prosent. Sogn og Fjordane sin del av den norske eksporten av råvarer og fisk har auka sidan 2. Eksport av skip og oljeplattformer er ikkje med i tala frå SSB. Begge fylka er sterke innanfor verftsindustri og produksjonen av installasjonar til oljeplattformer. Størst optimisme i eksportindustrien Eksportindustrien er gjennomgåande noko meir optimistisk med omsyn til framtidsutsiktene enn resten av industrien. Tre av fire eksportbedrifter budsjetterer med auka omsetnad i 26. Talet er klart høgare enn for resten av industrien, som berre opererer i heimemarknaden. Også med omsyn til Nord-Trøndelag Hedmark Troms Aust-Agder Finnmark 1

11 Klargjering av laks for røyking ved Lærdalsmat, Årdal i Sogn. Foto: Oskar-Andersen.no % % HORDALAND Fisk Bearbeidde varer Råvarer Figur 2: Hordalands del av den samla eksporten frå Noreg for ulike varegrupper, eksklusive brenselsstoff. Kjelde: SSB SOGN OG FJORDANE Fisk Bearbeidde varer Råvarer % Bearbeidde varer Brenselsstoff Fisk Matvarer og drikke ekskl. fisk Råvarer Innovasjon Norge har medarbeidarar i over 3 land over heile verda og har utvikla tenester, produkt og program som skal sikre at bedriftene kan lykkast internasjonalt. I tillegg tilbyr dei lokalitetar i tilrettelagde, relevante miljø for bedrifter som skal starte internasjonale aktivitetar. Fleire gonger i året arrangerer Innovasjon Norge møte mellom representantar frå utekontora og vestlandsbedriftene som ei innleiing til den aktive satsinga ute. Det blir òg lagt til rette for felles deltaking på internasjonale bransjemesser innanfor mellom anna reiseliv, oppdrett og gass/olje. Det blir arrangert bedriftsretta aktivitetar i samband med at norske styresmakter er på offisielle besøk rundt om i verda Figur 3: Sogn og Fjordane sin del av den samla eksporten frå Noreg for ulike varegrupper, eksklusive brenselsstoff. Kjelde: SSB lønnsemda har dei eksporterande bedriftene store forventingar til 26. Over 7 prosent ventar auka lønnsemd. Sjølv om eksportindustrien reknar med at aktivitetsnivået skal auke, er det ikkje planlagt å tilsetje fleire. Tvert imot tyder signala frå bedriftsleiarane på at bemanninga kjem til å bli noko redusert. Det skil seg klart frå resten av industrien, som ventar ein moderat auke i sysselsetjinga. Årsaka kan vere større bruk av underleverandørar. For å vere konkurransedyktige set fleire av bedriftene ut delar av produksjonen til lågkostland. 5 Hordaland Sogn og Fjordane Landet Figur 4: Eksport av tradisjonelle varer fordelt på varegrupper produsert i Hordaland, Sogn og Fjordane og landet totalt. Kjelde: SSB Det er i hovudsak næringane industri, shipping, havbruk og fiskeri og fiskeindustri som opererer på den internasjonale marknaden. Bedriftsundersøkinga for Næringsbarometeret omfattar vel 35 eksportbedrifter i dei to vestlandsfylka. Flest eksportbedrifter finn vi, ikkje overraskande, i dei marine næringane, som står sterkt i begge fylka. Undersøkinga viser òg at ein relativt stor del av reiselivsbedriftene og dei kulturbaserte næringane definerer seg som eksportbedrifter. Dei opererer i ein internasjonalt marknad ved at ein stor del av tenestene er retta mot eit utanlandsk publikum. Lokale idear ut i verda Mange bedrifter opplever aukande internasjonal konkurranse, både på heimemarknaden og i utlandet. Nye bedrifter og nye produkt og tenester blir utvikla ut frå behova i den internasjonale marknaden og må kommersialiserast der. Slike prosessar er krevjande. Paxar NTP ein eksportsuksess frå Gaupne Frå tettstaden Gaupne lengst inne i Sognefjorden har Atle Gandrudbakken skapt logosuksessen Paxar NTP. Bedrifta har utvikla ein teknologi som er blant dei leiande i verda på området. Merka blir produserte i Gaupne, USA, Tyrkia, Kina, New Zealand, Portugal og Sverige. I 26 blir lista utvida med tre fire nye land. Gaupne er senter for produktutvikling av transfermerke. Vi utviklar produktet slik at det heile tida blir endå betre og kan tilpasse seg nye segment, fortel Gandrudbakken. Paxar NTP lisensierer ut produksjonsteknologien sin til ein internasjonal marknad. Vi har lisensavtalar i Sverige, Portugal og New Zealand. I tillegg har vi kundar i dei fleste europeiske landa og i dei viktige områda i resten av verda. Store delar av eksporten vår går til kundar som Adidas, Umbro og Nike. Vi har òg begynt å levere transfer til moteindustrien, mellom anna til Tommy Hilfiger og Sara Lee, avsluttar Gandrudbakken. 11

12 Fra Wärtsila, Rubbestadneset. Foto: Magne Langåker Gode tider for industrien Veksten held fram i 26 Dei oljerelaterte bedriftene har fulle ordrebøker Det blir ein moderat auke i sysselsetjinga neste år Arbeidsløysa minkar, mest i Sogn og Fjordane Det er framleis utfordringar for delar av industrien Ytterlegare vekst i 26 Norsk industri er no prega av aukande produksjonsvolum og betre kapasitetsutnytting. Tal frå SSB viser at ordrereserven hausten 25 var mykje betre enn året før. For mange industribedrifter gjer mangelen på kapasitet og kvalifisert arbeidskraft det vanskeleg å oppnå ytterlegare vekst. Bedriftsundersøkinga for Næringsbarometeret stadfester at marknadssituasjonen er blitt mykje betre i begge fylka. FAKTA Industrien sysselset rundt 27 personar i Hordaland og nær 8 personar i Sogn og Fjordane. Det svarer til høvesvis nesten 13 prosent og 15 prosent av sysselsetjinga. I begge fylka er dei største undergruppene mekanisk industri og produksjon av nærings- og nytingsmiddel. Fiskeindustrien er omtala i eigen artikkel. I 24 var industrisysselsetjinga stabil i Hordaland, mens ho minka med seks prosent i Sogn og Fjordane. Størst har reduksjonen vore i mekaniske industrier, petroleumsproduksjon og kjemisk produksjon. Frå 21 til 24 har det forsvunne rundt 22 industriarbeidsplassar i Hordaland og 15 i Sogn og Fjordane. 12 Nesten 6 prosent av dei 24 bedriftene som er med i undersøkinga, seier at marknaden har betra seg i 25. Undersøkinga omfattar 175 bedrifter i Hordaland og 65 bedrifter i Sogn og Fjordane. Utvalet representerer nesten 17 tilsette. Best har utviklinga vore innanfor trevareproduksjonen og den mekaniske industrien. For trevareproduksjonen er det den høge byggjeaktiviteten som slår ut. Gode internasjonale konjunkturar saman med rekordhøg aktivitet i olje- og gassnæringa, gir gode tider også for den oljerelaterte industrien og verfta. Store delar av industrien ventar ytterlegare vekst i 26, og nesten 7 prosent budsjetterer med auka omsetnad. Optimismen er høg i begge fylka, og høgast i Hordaland. Moderat auke i sysselsetjinga Rundt 4 prosent av bedriftene i Sogn og Fjordane og vel 5 prosent i Hordaland planlegg å tilsetje fleire i 26. Sjølv om dette talet er høgare enn i det førre Næringsbarometeret (mai 25), er den samla vekstprognosen noko nedjustert. Bedriftene i Sogn og Fjordane ventar ein auke på 1,3 prosent, mens hordalandsbedriftene ventar ein vekst på,9 prosent. Det er venta utflating i aktiviteten og ein moderat nedgang i sysselsetjinga innanfor trevareproduksjonen. I nærings- og nytingsmiddelindustrien er det òg venta færre ansatte. Årsaka er strukturering, særleg innan dei store samvirka. Arbeidsløysa markant ned i Sogn og Fjordane I 25 gjekk arbeidsløysa i industrifag kraftig ned. Hausten 25 var arbeidsløysa i Sogn og Fjordane rundt 3 prosent lågare enn hausten 24. Nedgangen har vore sterkast innanfor dei mekaniske faga. Arbeidsløysa i næringsmiddelindustrien er likevel framleis høg. I Hordaland har nedgangen i arbeidsløysa vore litt lågare, med rundt 15 prosent i same perioden. Størst har reduksjonen vore blant olje- og gassoperatørar, elektrikarar, industrimekanikarar og snikkarar. Betre lønnsemd Over halvparten av bedriftene har hatt ei positiv utvikling i lønnsemda i 25. Best har utviklinga vore i den mekaniske industrien, metallvareindustrien og trevareproduksjonen. Dårlegast har ho vore for nærings- og nytingsmiddelindustrien. Nær halvparten har fått redusert lønnsemd. Marknaden for næringsmiddel har stramma seg til det siste året, og det resulterer i pressa marginar. For 26 ventar fleirtalet av industribedriftene ytterlegare resultatvekst. Størst er optimismen i den mekaniske industrien, metallvareproduksjonen og produksjonen av elektriske og optiske instrument.

13 Industri Bedrifter i % Bedrifter i % Tilsette Omsetnad Investeringar Lønnsemd Figur 1: Bedriftsundersøkinga vurdering av 26 samanlikna med 25 (n = 175) HORDALAND Nedgang Uendra Oppgang SOGN OG FJORDANE Nedgang Uendra Oppgang Tilsette Omsetnad Investeringar Lønnsemd Figur 2: Bedriftsundersøkinga vurdering av 26 samanlikna med 25 (n = 65) Investeringane aukar moderat I forhold til det førre Næringsbarometeret, (mai 25), har bedriftene justert opp investeringsoverslaga litt. Vel 4 prosent av bedriftene planlegg å auke investeringane i 26. Den høgaste veksten er venta i metallvareproduksjonen. Overslaga er omtrent like i dei to fylka. Gode tider for store delar av verftsindustrien Ordresituasjonen til dei norske verfta har blitt mykje betre i 25. Det er innanfor offshore og ferjer at kontraheringa er størst. Det gjer at store delar av verftsindustrien har lengre ordrehorisont enn på lenge. Det siste året har ordresituasjonen for Kleven Florø endra seg radikalt. Ifølgje administrerande direktør Gustav Johan Nydal er heile kapasiteten seld til langt ut i 27. I mars 25 starta vi opp i Førde. Også her blir det full fart til langt ut i 27. Det siste året har vi auka bemanninga frå 11 til 26 tilsette, 8 av dei er stasjonert i Førde, opplyser Nydal. For å kunne gjennomføre alle oppdraga må vi tilsetje 4 nye medarbeidarar. I tillegg må vi setje ut delar av arbeidet til underleverandørar, seier han. Tendensen er at kapasiteten mellom anna i Polen blir fylt opp og prisane stig. Vi går derfor lenger aust, til Russland, avsluttar Nydal. Vekst for den oljerelaterte industrien Den høge oljeprisen gir rekordhøg aktivitet både på norsk sokkel og internasjonalt. Det gir store ringverknader til industrien i Hordaland og Sogn og Fjordane. Bedriftsundersøkinga tyder på ytterlegare vekst i prosent av dei 14 oljerelaterte bedriftene i utvalet, reknar med auka omsetnad i 26. Vel 6 prosent av bedriftene planlegg ein moderat auke i bemanninga. Totalt ser det ut til å bli ein vekst på rundt to prosent. Lengre ordrehorisont hos Aker Kværner Stord Ordresituasjonen til Aker Kværner Stord AS er betre enn på lenge, med to oppdrag som varer ut 28. I følge informasjonssjef Alf Terje Myklebust er det likevel noko ledig kapasitet sommaren/hausten 27. Den faste bemanninga held vi relativt stabil på rundt tilsette. I tillegg leiger vi inn arbeidskraft for å ta unna dei største toppane i prosjekta, avsluttar Myklebust. Historisk høg ordrereserve Ei anna oljerelatert bedrift som opplever gode tider, er Luster Mekaniske Industrier, som har ein historisk høg ordrereserve. Vi går ei hektisk og utfordrande tid i møte, fortel administrerande direktør Geir Øren. Den største kunden vår dei siste åra har vore Aker Stord. Vi har hatt store prefabrikasjonsoppdrag på prosjekta Fram Vest, Kristin og Snøhvit, og no har vi starta opp på Ormen Lange. Vi har i dag 45 eigne operatørar. I tillegg må vi tilsetje eller leige inn nærmare 3 operatørar til, avsluttar Øren. Banebrytande teknologi frå Selje I Selje i Sogn og Fjordane finn vi ein spennande nykommar. Paneda AS blei starta i 21 under namnet LokalDigital AS. Oddvar Flølo frå Selje har utvikla eit banebrytande system for trådlaus distribusjon av digital- TV-signal utan bruk av parabol. Frå å ha ti kundar rundt éin einsleg sendar i 21 har vi blitt ein viktig aktør innanfor digital-tvdistribusjon, fortel Oddvar Flølo, gründer, opphavsmann og hovudaksjonær i Paneda. No har vi sendarar i drift frå Kåfjord i Troms til Nesbyen i sør. Stadig fleire kjem etter. Vi deltek i konkurransen om utbygging av satellittskyggesonene for det digitale bakkenettet for fjernsyn i heile Noreg. Utbyggjarar frå andre land kjem til vesle Selje for å sjå kva vi styrer med, fortel Flølo. I konkurranse med bedrifter frå heile landet fekk Paneda nyleg Reodorprisen 25 frå Innovasjon Norge. Denne prisen går til selskap som har merkt seg ut gjennom verdiskaping, nytteverdi og marknadsutvikling i tillegg til kreativitet. Full gass i 26 Foto: Arne Ristesund, Bergensavisen Vi opplever vekst i begge dei to hovudmarknadene våre: vindmøller og skipsutstyr. Det siste halvtanna året har kapasiteten ved støyperiet auka til det maksimale. Bemanninga er utvida med 25 prosent, og vi har i dag 19 tilsette. Ein ytterlegare kapasitetsauke krev store investeringar, og det har vi ingen planar om med det første. Resultatmessig kjem 25 godt ut, betre enn året før. Råvaresituasjonen ved inngangen av året, med vanskeleg tilgang og høge prisar, førte til auka kostnader. Det gjekk ut over resultatet i første halvår. No har råvareprisane stabilisert seg på eit noko lågare nivå, og utsiktene for 26 er derfor veldig gode. RIGMOR FARDAL direktør Rolls-Royce Marine AS Foundry-Bergen medlem i TBLs Arbeidsutvalg og Hovedstyre Både når det gjeld skipsbygging og vindmøller, er det gode tider, og kundane våre har lengre ordrehorisont enn på lenge. Det gjer at vi kjem til å få ein ny omsetnadsrekord i 26. Vi er likevel urolege for valutakursen. I vindmøllemarknaden sel vi i euro. For oss er det derfor avgjerande med ein stabil valutakurs framover. 13

14 Arbeid med nye høgspentmaster ved Aurlandsfjorden. Foto: Oskar-Andersen.no Mot ny investeringsrekord på norsk sokkel Høg oljepris aukar investeringstakten Riggmangel rammar leiteverksemda Sogn og Fjordane posisjonerer seg som serviceleverandør Stor satsing på små kraftverk Oljeinvesteringane høgare enn venta Aktivitetsnivået på norsk sokkel kom opp på eit rekordnivå med investeringar på 87 milliardar kroner i 25. Investeringane for 26, inkludert røyrtransport, er berekna til 92,8 milliardar kroner 14,5 milliardar meir enn tidlegare berekna. Leiteinvesteringane i 26 blir truleg på 12,2 milliardar kroner. Det er 2,7 milliardar kroner meir enn tidlegare berekna. FAKTA Energi inkluderer her olje- og gassutvinning og kraftforsyning. Næringa sysselset til saman 513 personar i Hordaland og nesten 1 personar i Sogn og Fjordane. Det svarer til rundt to prosent av sysselsetjinga i kvart av fylka. I 24 auka sysselsetjinga i næringa med fire prosent i Sogn og Fjordane, mens ho blei redusert med to prosent i Hordaland. Frå utgangen av 21 til utgangen av 24 auka sysselsetjinga med to prosent i Sogn og Fjordane, mens ho minka med to prosent i Hordaland. 14 Milliarder 2-kroner Figur 1: Investeringar på norsk sokkel. Kjelde: OED/SSB Riggmangel rammar leitinga Oljeselskapa leiter etter olje som aldri før. Høg oljepris og låg leiteaktivitet i fleire år er forklaringa på at selskapa arbeider så hardt for å auke oljeproduksjonen. Men riggkapasiteten i verda er sprengd. Oljeprisane i dag gjer at selskapa prioriterer produksjonsbrønnar framfor leitebrønnar. Under halvparten av dei 3 4 leitebrønnane som var planlagde for 25, blei bora. Ifølgje administrerande direktør i Norges Rederiforbund, Marianne Lie, er det dei særnorske reglane og kostnadsnivået på norsk sokkel som gjer det vanskeleg å skaffe riggar i ein global marknad. Det er alvorleg sidan det er leitebrønnane vi borar i dag, som skal sørgje for framtidig næringsverksemd og velferd i Noreg. Kraftvarmeverk på Mongstad Før jul signerte Statoil ein samarbeidsavtale med det danske energiselskapet Elsam om å byggje, eige og drive eit kraftvarmeverk ved Statoil-raffineriet på Mongstad. Elsam skal investere over éin milliard kroner i kraftvarmeverket. Kraftvarmeverket er ein del av planane Statoil har om Energiverk Mongstad, som omfattar ei ombygging av raffineriet, eit gassrøyr frå Kollsnes, gassanlegg til Mongstad og eit kraftvarmeverk. Kraftvarmeverket og gassrøyret er no under konsesjonsbehandling. Ei realisering av kraftvarmeverket får mykje å seie både for Hordaland og Sogn og Fjordane. Tilgangen på naturgass frå Mongstad kan danne grunnlag for ny industri både i Nordhordland og Sunnfjord og dermed gi ny verdiskaping i regionen. HAFS-kommunane og Sogn og Fjordane fylkeskommune har stifta eit utviklingsselskap som tek sikte på industriutbygging på Lutelandet ytst i Fjaler. Tanken er å utnytte avfallsstoff frå gassindustrien og geologiske ressursar på fastlandet til annan industri. Driftsbyen Bergen I august i fjor påviste Hydro oljeførekomstar i Brent-formasjonen under dei produserande laga i Troll-feltet. I tillegg til å representere store verdiar kan det forlengje olje- og gassaktivitetane i Hordaland, noko som styrkjer rolla Bergen har som den leiande driftsbyen i Noreg. Eit alternativ som blir utgreidd, er om ein kan føre den siste Troll-gassen i land til Kollsnes. Dette prosjektet kan bli like stort som Snøhvit-utbygginga og kan få store ringverknader for det lokale næringslivet. Sogn og Fjordane med tru på framtida Næringslivet og det politiske miljøet i Sogn

15 Energi og Fjordane mobiliserer no for å ta ein større del av oljekaka. Flora ligg nær store petroleumsressursar. 28 prosent av norsk oljeproduksjon blir produsert i Tampenområdet. Likevel har ikkje Sogn og Fjordane meir enn éin prosent av sysselsetjinga i det petroleumsrelaterte næringslivet. Fylkesordførar Nils R. Sandal meiner at det er lite tilfredsstillande, og at fylket må ha eit klart mål om å auke aktiviteten. 1. april 25 oppretta fylkestinget i Sogn og Fjordane Petroleumsrådet, som fylkesordføraren leier. Rådet skal arbeide for å styrkje industriell utnytting av olje- og gassressursane i Sogn og Fjordane. Gjøa-feltet vest for Bulandet og dei nye gassfunna vest for Bremanger, er interessante for Sogn og Fjordane. Stor interesse for småkraft Styresmaktene har lenge hatt fokus på nye energikjelder og små kraftverk. Grøne sertifikat, som etter planen skal innførast om eitt år, skal stimulere produksjon av elektrisitet frå fornybare energikjelder. Produsentar som kjem inn under ordninga, får sertifikat etter kor mykje dei produserer. Sertifikata kan seljast og dermed gi produsentane store ekstrainntekter. Utsiktene til at små kraftverk skulle bli omfatta av ei ordning med grøne sertifikat, har ført til ei enorm interesse for utbygging på Vestlandet. Men den nye regjeringa har endra kurs, og foreslår at ordninga ikkje skal gjelde små kraftverk, men avgrensast til ny fornybar energi som vindkraft og bioenergi og mini- og mikrokraftverk (under 1 kw). Per Storegjerde, direktør i Sunnfjord Energi, synest at dette er svært dårleg nytt. Resultatet kan bli at fornuftige prosjekt blir delte opp i fleire småprosjekt. Det kan vere uheldig både for økonomien og miljøet. Færre småkraftutbyggingar blir realiserte. Sogn og Fjordane og Hordaland er blant fylka med størst potensial for små kraftverk. Ifølgje Per Storgjerde er det grunneigarane som er best skikka til å drifte dei små kraftverka: Dei treng likevel hjelp til plan legginga. Vi har drive med små kraftverk i 9 år og har lang erfaring som vi kan dele. Vi har derfor oppretta ei gruppe med tre fire rådgivarar som hjelper grunneigarane med alt frå konsesjonssøking til igangsetjing av ferdig anlegg. Til no har Sunnfjord Energi hatt den økonomiske risikoen fram til utbygginga. Dersom prosjektet blir realisert, betaler utbyggjaren rekninga. Storegjerde fortel om ei enorm interesse for småkraftutbygging i fylket. Og no har bankane komme skikkeleg på banen med finansiering, og det er bra, avsluttar Storegjerde. Konflikt rundt vindmøller Det er mange planar om vindkraftverk både på Vestlandet og andre stader. I dag har vi berre 81 vindturbinar på landsbasis, men dette talet kan komme til å auke til 4. Det er nok ikkje alle som blir realiserte, men auken kan likevel bli formidabel. Utbyggingane fører ofte til store konfliktar i forhold til landskap, estetikk, friluftsliv og naturverdiar. Fordi det er planlagt så mange vindkraftverk, meiner fylkesmannen i Hordaland at det er heilt nødvendig å sjå desse anlegga i ein større samanheng. Sikringa av det norske kystlandskapet er både eit nasjonalt og eit regionalt ansvar. Fylkesmannen meiner derfor at dei sentrale miljøvern- og energistyresmaktene raskt må ta initiativ til ein overordna nasjonal strategi for vindkraft. Høg lønnsemd i kraftselskapa Lønnsemda i kraftselskapa er svært høg. Bedriftsundersøkinga for Næringsbarometeret viser at over 6 prosent av kraftselskapa i dei to fylka hadde ein driftsmargin på meir enn 15 prosent i 24. Éin av fire hadde ein margin på over 3 prosent. Saman med høg straumpris gir omstrukturering og effektivisering av bransjen utslag i resultata. Bedriftsundersøkinga omfattar 31 kraftselskap i dei to fylka. Halvparten av dei ventar auka lønnsemd i 26. Sjølv om heile 6 prosent av selskapa planlegg å tilsetje fleire, fører ikkje det til meir enn rundt to prosent auke, eller vel 1 nye arbeidsplassar. Dei fleste kraftselskapa ventar auka omsetnad i 26. Årsaka er auka straumprisar og investeringar i ny kapasitet. Ein ventar at investeringane skal auke noko i 26. Bedrifter i % KRAFTSELSKAP Nedgang Uendra Oppgang Tilsette Omsetnad Investeringar Lønnsemd Figur 2: Bedriftsundersøkinga vurdering av 26 samanlikna med 25 (n = 31) Foto: Magnus Helge Torvanger SIGURD ØISTEIN DØSEN forsyningssjef Statoil Florø Nye funn gir gode utsikter for Florø Nye funn i Nordsjøen og Norskehavet gir gode utsikter for basen vår i Florø. Britisk sektor er òg interessant. Saman med nærleiken til olje- og gassfelta er det kostnadsnivået ved basen som avgjer kven som får dei framtidige oppgåvene. Ei kostnadseffektiv basedrift er derfor avgjerande. Saman med Forsyningsbase Bergen står baseverksemda som Statoil har i Florø, for alle forsyningane til Tampen-området. Basen i Florø er sentralhamna for alle røyr som skal til Statoillisensar på norsk sokkel. Alle røyr som skal til Tampen, blir sende ut frå Florø, mens røyr til andre område blir sende vidare til dei andre basane langs kysten. «Har tilsett ni nye medarbeidarar» Frå 1. juli 25 innførte vi ein ny driftsmodell, så no har vi den styrande funksjonen, mens Saga Fjordbase er det utførande leddet. Som ei følgje av det har vi tilsett ni nye medarbeidarar. Organisasjonen tel no 23 personar, som er fordelte på materialkoordinering, marin koordinering, tekniske tenester, innkjøp og materialadministrasjon. På kort sikt ventar vi eit stabilt høgt aktivitetsnivå. 15

16 Bygging av Kyrresborg BL bak Måseskjæret i Bergen. Foto: Veidekke Entreprenør AS Auka etterspurnad etter arbeidskraft Bustadbygginga har auka sterkt i begge fylka Ordrereserven er høgare enn på mange år Det er venta meir enn 14 nye arbeidsplassar i prosent av bedriftene i Hordaland vil bruke utanlandsk arbeidskraft Sterk vekst i bustadbygginga Mens veksten i bustadbygginga flatar ut i dei andre storbyfylka, ser vi no ein markant auke i igangsetjinga av nye bustader i Hordaland. Frå januar til september 25 blei det igangsett 27 nye bustader, 4 prosent fleire enn i same perioden i 24. Til samanlikning var auken i Rogaland på 2 prosent, mens det i Sør-Trøndelag var ein sterk nedgang i perioden. I landet totalt var det ein svak nedgang. Betre tilgang på tomter i bergensregionen, som følgje av større fokus på planarbeid i kommunen, er ei av hovudforklaringane på at bustadbygginga no aukar. Også i Sogn og Fjordane har det vore ein sterk auke i talet på igangsette bustader. Næringa sysselset rundt 15 personar i Hordaland og 37 i Sogn og Fjordane. Det svarer til rundt sju prosent av sysselsetjinga i begge fylka. I 24 auka sysselsetjinga i næringa med to prosent i Hordaland, mens ho minka med to prosent i Sogn og Fjordane. Frå utgangen av 21 til utgangen av 24 har sysselsetjinga i Hordaland vore stabil, mens ho er redusert med nesten seks prosent i Sogn og Fjordane. 16 FAKTA I perioden januar til september 25 blei det igangsett 25 bustader, 4 prosent fleire enn året før her òg. Den fallande tendensen som vi har sett frå hausten 22, ser no ut til å ha snudd. Det blir i hovudsak bygd i sentrumsnære strok og i aksen mellom Flora og Førde Vår 21 Hordaland Høst 21 Vår 22 Sogn og Fjordane Høst 22 Vår 23 Høst 23 Vår 24 Høst 24 Vår 25 Figur 1: Igangsette bustader per halvår i Hordaland og Sogn og Fjordane. Kjelde: SSB Det har òg vore ein sterk auke i nye byggjeprosjekt som ikkje er til bustad. Det gjeld i hovudsak næringsbygg og offentlege bygg. Frå januar til september 25 blei det i Hordaland igangsett nesten 5 prosent meir areal enn i same perioden året før. I Sogn og Fjordane var det ein nedgang på vel 3 prosent, på grunn av svært høg byggjeaktivitet innanfor offentlege og halvoffentlege bygg i 24. Tal frå SSB viser at bedriftene i Hordaland og Sogn og Fjordane rapporterer om ein sterk auke i ordrereserven. I andre kvartal 25 var ordrereserven innanfor bygg 36 prosent høgare enn på same tidspunktet året før. Veksten held fram i var eit godt år for næringa, og fleirtalet av bedriftene auka omsetnaden. Bedriftsundersøkinga for Næringsbarometeret viser at næringa ventar ytterlegare vekst i 26. Nær 6 prosent av dei 22 bedriftene som deltok i undersøkinga, budsjetterer med auka omsetnad i år. Resten ventar eit stabilt nivå. Optimismen er like høg i begge fylka. Bedriftene i Nordhordland og Sunnfjord merkjer seg ut med høgare vekstoverslag enn gjennomsnittet. Dei mange nye bustadprosjekta som starta opp i 25, kjem til å gi høg byggjeaktivitet til langt ut i 27. Igangsetjinga av nye bustader i 26 flatar truleg ut på grunn av den store igangsetjinga det siste året, lågare prisvekst og ein venta renteauke. Nye næringsbygg Innanfor næringsbygg er det venta at nivået aukar i Hordaland neste år. Prosjekt som nytt flyplasshotell ved Flesland, brannstasjon i Bergen og nytt Brann Stadion skal sørgje for det. Kommunane har betre økonomi, og regjeringa satsar på barne-

17 Bygg og anlegg hagar, noko som òg er med på å halde byggjeaktiviteten oppe. I Sogn og Fjordane er fleire større prosjekt under planlegging, og det er venta stabil utvikling i 26. Rekordhøg ordrereserve innanfor anlegg Tilgangen på nye anleggsprosjekt auka kraftig i første halvdelen av 25. Auken for bedriftene i Hordaland og Sogn og Fjordane var på heile 46 prosent. Ifølgje SSB hadde ingen andre regionar høgare vekst. I Hordaland er det stort press i anleggsmarknaden. Seinsommaren 26 startar bygginga av Bybanen i Bergen med investeringar på rundt 1,6 milliardar kroner. Ringvei Vest i Bergen, som etter planen òg skal startast i 26, kjem totalt på vel 1,1 milliardar kroner. I tillegg kjem fleire tunnelar, kaiar og vegar. På lengre sikt kan større prosjekt som Hardangerbrua bli realiserte. Dette prosjektet skal opp til behandling i Stortinget i slutten av februar. Eit førebels kostnadsoverslag frå Statens vegvesen er på 1,7 milliardar kroner. I Sogn og Fjordane er det planlagt rassikring mellom Leikanger og Sogndal. Arbeida med E16 mellom Borlaug og Voldum skal etter planen starte i 26. Regjeringserklæringa varslar om auka satsing på vegar og auka ressursar både til investeringar, drift og vedlikehald. Det skal òg satsast ekstra på rassikring. Anleggsaktiviteten i regionen er venta å auke i 26 og nye arbeidsplassar Byggje- og anleggsbedriftene i Hordaland auka sysselsetjinga i 25 med vel seks prosent. Veksten blei noko høgare enn Bedrifter i % Bedrifter i % Tilsette Omsetnad Investeringar Lønnsemd Figur 2: Bedriftsundersøkinga vurdering av 26 samanlikna med 25 (n = 183) HORDALAND Nedgang Uendra Oppgang SOGN OG FJORDANE Nedgang Uendra Oppgang Tilsette Omsetnad Investeringar Lønnsemd Figur 3: Bedriftsundersøkinga vurdering av 26 samanlikna med 25 (n = 38) bedriftene rekna med i Næringsbarometeret frå januar 25. Prognosane for 26 viser ein vekst på vel åtte prosent. Det vil seie at vi kan få rundt 12 nye sysselsette i Hordaland i 26. Samanlikna med Næringsbarometeret frå mai 25 er prognosane kraftig oppjusterte. I Sogn og Fjordane ventar bedriftene ein vekst på rundt 4,5 prosent, eller nesten 2 nye arbeidsplassar. Veksten er oppjustert samanlikna med det førre næringsbarometeret. Mangel på fagfolk kan dempe aktiviteten Arbeidsløysa innanfor bygg og anlegg blei sterkt redusert i begge fylka i 25. Arbeidsmarknaden er svært stram, særleg i Bergen. Stadig fleire BA-bedrifter tek inn arbeidstakarar frå Aust-Europa. Denne tendensen er klart størst i Hordaland, der kvar fjerde BA-bedrift planlegg å bruke utanlandsk arbeidskraft i 26. Bedriftsundersøkinga viser at austeuropearane blir tilsette dels for å spare kostnader og dels i mangel av kvalifisert norsk arbeidskraft. I Bergen er det stor kamp om kvalifisert arbeidskraft på alle nivå. Carl Inge Veland, regiondirektør i Veidekke, seier at det særleg er mangel på leiarar og mellomleiarar med ingeniørkompetanse. Avgrensinga i tilgangen på arbeidskraft er nok med på å dempe aktivitetsnivået enkelte stader, seier Veland. Presset i arbeidsmarknaden er ikkje like stort alle stader. Til dømes i Sunnhordland har næringa ingen problem med å skaffe fagfolk. Engevik & Tislevoll på Fitjar har nettopp tilsett fem nye medarbeidarar. Ifølgje Harald Engevik var det heile 4 søkjarar til stillingane. Lønnsemda aukar Lønnsemda i BA-næringa har vore svært god dei siste åra. I 24 hadde over halvparten av utvalet i Hordaland og Sogn og Fjordane ein driftsmargin på meir enn seks prosent. Rundt 1 prosent dreiv med tap. Det er ingen forskjell på fylka. Sjølv om 25 for mange kjem ut med rekordresultat, ventar rundt 6 prosent av bedriftene ytterlegare betring i 26. Optimismen for neste år er like høg i begge fylka og høgare enn han var i fjor. Uroa over kapasiteten I Hordaland er marknaden svært god, og det er grunn til optimisme i alle delar av næringa. Det høge nivået på bustadbygginga held fram. Anleggsaktiviteten kjem til å auke, mellom anna på grunn av alle vegprosjekta. Statens vegvesen er uroa over kapasiteten til næringa både i forhold til prosjektering og gjennomføring. I Sogn og Fjordane ser vi òg stor aktivitet, men presset er ikkje så stort som i Hordaland. Helse Førde, Statsbygg og Statens vegvesen har fleire interessante prosjekt dei neste åra. Det gjer at vi trur på ein liten oppgang i Sogn og Fjordane. ANITA KRISTIANSEN direktør Entreprenørforeningen Bygg og Anlegg Vestenfjelske avdeling Den største utfordringa til næringa er å skaffe nok fagarbeidarar og ingeniørar. Det har aldri før blitt teikna så mange lærlingkontraktar ved kontora våre i Bergen og Førde som sist haust. Problemet er at det ikkje finst nok lærlingar. Stadig fleire må ta inn utanlandsk arbeidskraft for å kunne møte etterspurnaden. 17

18 På frysevarer møter fiskeriindustrien konkurranse frå lågkostland i Aust-Europa og Asia. Her frå StarFish Factory, Qingdao, China, November 25. Foto: Geir A. Haugum Ei næring i utvikling Det er mellombels stans i strukturkvoteordninga næringa ventar på ei avklaring Nettolønnsordninga tilspissar konkurransen om arbeidskrafta Lønnsemda i fiskeforedlingsindustrien er låg, men utviklar seg positivt Både fiskeflåten og fiskeindustrien meiner marknadsutsiktene er gode for 26 FISKEFLÅTEN Strukturering av fiskeflåten For å betre lønnsemda i fiskeflåten er det sett i verk fleire kvote- og strukturreformer dei siste åra, med kondemneringsordninga og struktur- og driftskvoteordninga som dei viktigaste. Struktur- og driftskvoteordninga inneber at éin båt kan ta fleire kvotar. Den nye regjeringa ønskjer å evaluere verknadene av strukturtiltaka og innførte i oktober FAKTA Fiskeri- og havbruksnæringa er ei av dei største eksportnæringane i landet og hadde ein samla eksportverdi på 28 milliardar kroner i 24. Hordaland og Sogn og Fjordane eksporterte sjømat for høvesvis 2,6 og 2,4 milliardar kroner i 24. I tillegg kjem fisk frå Hordaland og Sogn og Fjordane som blir eksportert frå andre fylke. Fiske og fiskeforedling står for ein stor del av sysselsetjinga i ei rekkje kystkommunar i kvart av fylka. I Hordaland har 98 personar fiske som hovudyrke. I Sogn og Fjordane er talet 8. Fiskeindustrien sysselset høvesvis 119 og 92 personar i dei to fylka. 18 ein mellombels stans i ordninga. Stansen har fått blanda mottaking i næringa. Sidan 1988 har Noreg redusert havfiskeflåten med ein fjerdepart, men den same flåten har likevel blitt nesten dobbelt så effektiv. Struktureringa klarer derfor ikkje å halde tritt med den teknologiske utviklinga. Effektivisering av fiskeflåten på Vestlandet Strukturen i fiskeflåten i Hordaland er prega av store havgåande fartøy (ringnot) som hovudsakleg fiskar pelagiske fiskeartar som sild, makrell, lodde og brisling. Fylket har 42 prosent av ringnotkonsesjonane og 17 prosent av dei havgåande fartøya med deltakartilgang i landet. Sogn og Fjordane har nærmare 2 prosent av den havgåande flåten over 21 meter. Talet på fiskefartøy som høyrer heime i Hordaland og Sogn og Fjordane, er halvert sidan 199. Positiv marknads- og lønnsemdsutvikling Berre elleve fiskebåtreiarar har svart på bedriftsundersøkinga for Næringsbarometeret. Dei fleste opplevde ei positiv marknads- og lønnsemdsutvikling frå 24 til 25 og ventar at den positive utviklinga skal halde fram i 26. Fleire forklarer dei positive utsiktene med større etterspurnad og høgare fiskeprisar. Det er òg fleire som peiker på positive verknader av kvotesamanslåing og flåtestrukturering. Både kystflåten og havfiskeflåten betra lønnsemda i 24 samanlikna med året før. Innanfor havfiskeflåten hadde alle fartøygruppene ei positiv lønnsemdsutvikling. Ringnotflåten hadde ein driftsmargin på over 2 prosent i 24. Autolineflåten, fabrikkskip (fartøy med torsketrålløyve og ombordproduksjon) og fersk-/rundfrysetrålarar gjekk alle frå negative resultat i 23 til positive resultat i 24. Industritrålarane fekk negative resultat i 24 òg, men hadde ei positiv utvikling frå 23. Driftsmargin i % Fabrikkskip Fersk-/ Autoline rundfrysetrålarar Ringnotsnurparasnurparar Ringnot- m/kolmule Industritrål Figur 1: Utvikling i driftsmargin i havfiskeflåten. Kjelde: Fiskeridirektoratet. Ifølgje Oddmund Kvalheim, som er dagleg leiar i Sogn og Fjordane-avdelinga i Norges Fiskarlag, går både kystnotflåten og ringnotflåten mot eit bra resultat i 25. Autolineflåten har i fleire år hatt dårlege økonomiske resultat som følgje av relativt

19 Fiskeflåte og fiskeindustri låge fiskeprisar på konsumfisk som lange, brosme, hyse og torsk. Flåten var tidleg ute med å strukturere, og det kan no sjå ut til at omstillinga begynner å gi resultat. Mange av dei mindre båtane gjer det forholdsvis bra økonomisk, seier Kvalheim. Den sterke reduksjonen i talet på små fiskebåtar har ikkje berre med økonomi å gjere, men òg med strengare krav til tryggleik og komfort, seier han. Valter Rasmussen, som er styreleiar i Sør- Norges Trålerlag, reknar med at dei fleste nordsjøtrålarane går mot eit nullresultat i 25. Det er ei positiv utvikling, for dei to førre åra kom flåtegruppa ut med negativt resultat. Høge drivstoffprisar har ført til større kostnader, og prisane på sild ligg godt under det ein hadde rekna med. Prisane på makrell og industrifisk har vore relativt gode. Reduserte kvotar i Nordsjøen Noreg og EU er einige om ein bilateral fiskeriavtale for 26. Situasjonen for torsk i Nordsjøen er framleis vanskeleg, og kvoten er ytterlegare redusert med 15 prosent i 26 i forhold til 25. Kvoten på nordsjøsild og sei er òg redusert med 15 prosent, mens kvoten for hyse er redusert med rundt 2 prosent. Skjerpa konkurranse om arbeidskrafta Oddmund Kvalheim meiner det er viktig at næringa er attraktiv for ungdommen. Så langt har rekrutteringa vore bra, og den nye fiskefangstlinja ved Måløy vidaregåande skule er eit positivt bidrag i denne samanhengen. Kvalheim er likevel uroa over at det har blitt innført nettolønnsordning for slepe- og fraktebåtar. Han meiner det er forskjellsbehandling som fører til vriding i konkurransen om arbeidskrafta. Sameksistens på fiskarane sine premissar Oddmund Kvalheim er òg uroleg for petroleumsverksemda som blir flytt stadig nærmare kysten og lenger mot nord. Sameksistensen med petroleumsverksemda må skje på fiskarane sine premissar, både med omsyn til oljeleiting og bruk av seismikk. Fiskerinæringa krev nullutslepp frå oljeinstallasjonar, seier Kvalheim. FISKEINDUSTRIEN Slit med overkapasitet og låg lønnsemd Fiskeindustrien har i fleire år slite med overkapasitet og låg lønnsemd. Tal frå Brønnøysundregisteret viser at fiskeindustrien i Sogn og Fjordane har hatt ein driftsmargin på ned mot null dei tre siste åra. Fiskeindustrien i Hordaland hadde negativ driftsmargin både i 22 og 23, men hadde ei positiv utvikling i 24. I bedriftsundersøkinga hadde over 4 prosent av bedriftene negativ driftsmargin i 24. Under 3 prosent hadde ein driftsmargin på seks prosent eller betre. Nesten halvparten rapporterer om stabil lønnsemd frå 24 til 25, mens 4 prosent har hatt ei positiv lønnsemdsutvikling. Bedriftene er optimistiske med tanke på lønnsemdsutviklinga i 26. Sterk konkurranse på krevjande marknader Sjømatprodusentane opplever kontinuerleg auka konkurranseintensitet og strukturendring på kjøparsida. Krevjande kundar, meir kjedemakt og større del av sjømatomsetnaden i internasjonale super- og hypermarknadskjeder pregar utviklinga i dei ulike eksportmarknadene. Det stiller strengare krav til marknadsorientering og produktdifferensiering, konkurransedyktig prisnivå, leveringsregularitet, homogen kvalitet, breidd i produktspekteret og effektiv logistikk og distribusjon. På frysevarer møter industrien konkurranse frå lågkostland i Aust-Europa og Asia. Positiv marknadsutvikling og aukande omsetnad I bedriftsundersøkinga for Næringsbarometeret opplever dei fleste bedriftene ei positiv utvikling i marknad, omsetnad og eksport i fiskeforedlingsbedrifter seks frå Hordaland og 16 frå Sogn og Fjordane har svart på undersøkinga. Også når det gjeld utsiktene framover, er bedriftene relativt optimistiske. Halvparten ventar ei positiv marknadsutvikling i 26, mens fleirtalet av dei resterande ventar stabilitet. Fleire peiker på positiv utvikling i eksportmarknadene, og då spesielt Aust- Europa, som forklaring på dei lyse utsiktene. Enkelte peiker òg på at dei har begynt å levere til nye marknader som betaler langt betre. To av tre bedrifter ventar auka omsetnad og eksport i 26. Bedrifter i % FISKEINDUSTRI Nedgang Uendra Oppgang Tilsette Omsetnad Investeringar Lønnsemd Figur 2: Bedriftsundersøkinga vurdering av 26 samanlikna med 25 (n = 22) Viktig å styrkje posisjonen til fiskeindustrien Austevoll Havfiske, Austevoll Fiskeindustri og Seastar International har til saman rundt 16 tilsette og ein samla omsetnad på 1,5 milliardar kroner. Relativt gode kvotar og ei gunstig prisutvikling gjorde at 25 blei eit rimeleg bra år for dei to kombinerte trål- og ringnotfartøya som selskapet driv. Spesielt på makrell var det gode prisar, mens prisane på sild varierte mykje. Kvotane i 26 kjem òg til å bli gode, men noko lågare enn i 25 på norsk vårgytande sild og nordsjøsild. Makrellkvoten aukar. OLE RASMUS MØGSTER Austevoll Havfiske Austevoll Fiskeindustri og Seastar International Austevoll Dei viktigaste marknadene er Russland, Ukraina og Baltikum. Fiskeindustrien er ein tøff bransje med stor overkapasitet og små marginar. Fortenesta er derfor lita i forhold til innsatsen og storleiken på omsetnaden. Når det gjeld utfordringar framover, er det viktig at industrien styrkjer posisjonen sin i forhold til fiskeflåten. Fiskeflåten er òg avhengig av at vi har ein levedyktig fiskeindustri som kan ta imot råvarene. 19

20 Foto: Norsk Fiskeoppdrett Betre lønnsemd Russisk importstans skapar problemer Fleire nasjonale laksefjordar kan avgrense arealtilgangen Tilgangen til EU-marknaden er framleis ei utfordring Oppdrettarane i Sogn og Fjordane er av dei mest lønnsame i landet Det er store forventingar til torskeoppdrettet Høg etterspurnad I perioden januar oktober 25 blei det eksportert laks og aure for 11,5 milliardar kroner. Det var ein auke på 16 prosent, samanlikna med året før. Auken i eksportverdi kjem av større volum og betre prisar både på laks og aure. Årsaka til prisveksten er auka etterspurnad frå EU og Russland. FAKTA Næringa omfattar produksjon av matfisk, yngel, setjefisk og skaldyr. Frå Hordaland blei det selt tonn laks og aure til ein førstehandsverdi på 1,9 milliardar kroner i 24. Dei tilsvarande tala for Sogn og Fjordane var 6 19 tonn laks og aure til ein førstehandsverdi på éin milliard kroner. Næringa sysselset 8 personar i Hordaland og 3 i Sogn og Fjordane. Det utgjer litt under éin prosent av sysselsetjinga i begge fylka. Næringa er viktig for sysselsetjinga i mange kystkommunar i Hordaland og Sogn og Fjordane. Sveinung Sandvik, styreleiaren i Vestnorsk havbrukslag, trur den positive utviklinga kjem til å halde fram i 26: Både biomassesituasjonen (fisk i merdane) og etterspurnadsutviklinga gjer at situasjonen ser lys ut på kort sikt. Importstans på den russiske marknaden I desember innførte Russland importforbod mot norsk laks fordi dei meinte den inneheld for høge verdiar av bly og kadmium. Det norske mattilsynet har tilbakevist påstandene. Russland er ein viktig marknad i sterk vekst for norsk oppdrettslaks. Importsstansen skaper derfor stor usikkerhet for laksenæringa. Marknadstilgang framleis ei utfordring Sjølv om situasjonen er god no, er næringa uroa over avgrensingane i marknadstilgangen til EU, som er den desidert viktigaste marknaden for norsk laks. Sandvik meiner det er ei viktig oppgåve for regjeringa å arbeide fram betre tosidige handelsavtalar, noko som har vore eit forsømt område så langt. Han peiker på at Chile har handelsavtale både med EU og fleire land i Asia, mens norske styresmakter så langt ikkje har prioritert dette arbeidet. Noreg har samtalar med EU om tiltak mot norsk eksport i samband med at EU har skylda Noreg for å dumpe laks på EU-marknaden. Det er enno uklart kva tiltak EU kjem med, men det er fare for at det endar med tvungen minstepris i fire fem år. Det byr Hundre tusen tonn Norge Chile UK Canada Færøyane, Australia, USA, Irland og Island Figur 1: Lakseoppdrett på verdsbasis. Kjelde: FHL/Kontali og ISFA, DFO, Scottish Office, Fiskeridirektoratet ikkje på særlege problem slik marknadsprisen er i dag. Norsk oppdrettsnæring kjem likevel til å møte store utfordringar i periodar der marknadsprisen fell under ein eventuell minstepris. Fleire nasjonale laksefjordar? Ved sida av marknadstilgang er tilgangen på gode lokalitetar den største utfordringa for oppdrettsnæringa. Våren 26 skal Stortinget ta stilling til eit høyringsforlag som går ut på å verne 13 nye vassdrag med tilhøyrande fjordsystem som nasjonale laksefjordar. Tiltaket blir gjennomført for å verne villaksen, og i desse fjordane blir det avgrensingar til drifta i oppdrettsanlegga. Lista over nye vassdrag omfattar mellom anna Førdefjorden og Osterfjordbassenget. Vestnorsk havbrukslag meiner at det finst for lite dokumentasjon til å gjennomføre eit så drastisk tiltak. 2