Energifylket før og no! Glimt frå vår lokale energihistorie. Fornybar energi i framtida..

Transkript

1 Energifylket før og no! Glimt frå vår lokale energihistorie. Fornybar energi i framtida..

2 Direkte overføring av fossekrafta Vasshjulet var lenge i bruk til møller og sagbruk Så seint som rundt 1920 sto det om lag 2000 kverner rundt om i fylket Lokale oppfinnarar som Rasmus L. Bjørnerheim på Byrkjelo, laga seg lange intrikate reimoverføringar frå vasshjul i elvane og brukte vasskrafta til ulike formål

3 Dei første kraftverka/ lysverka Holten ved Loelva Frå ca. midten av 1890-åra vart det bygt småkraftverk i fylket Kraftverka låg nær ved elvar/fossar der det var i gang eller grunnlag for småindustri Krafta vart i første omgang brukt nesten berre til lys

4 Elektrisk lys Truls Rasmussen bilete er teke i Johannesburg i Sør-Afrika Truls Rasmussen i Loen var truleg den første i fylket til å ta i bruk elektrisk lys i snikkarverkstaden sin. Han hadde arbeidd med elektrisitet frå små kolfyrte damp-kraftverk i England, før han bygde vasskraftverket i Loen

5 Vi hoppa over dampen som drivkraft Dei første kraftverka Små private anlegg knytt til småindustri Kortreist kraft stoppa stort sett der verksemda låg, eller rakk fram til dei næraste husa rundt Etterkvart vart kraft teken i bruk til elektromotorar Fylket fekk difor få innslag av dampmeieri, dampbakeri eller dampmøller Det var dampsag- og høvleri i Florø nokre år rundt 1900

6 Vadeim fyrst med elektromotor Ein ullvarefabrikk- /shoddyfabrikk i Vadheim var truleg den første eigentlege industriverksemda som skaffa seg elektromotor og bygde kraftverk i 1895 På same staden kom A/S Vadheim Elektrochemiske fabriker i gang i 1907 (kraftkrevande industri, framstilling av natriummetall) 1936

7 Industrieventyr i Stongfjorden I 1897 tok ein koksog jodfabrikk i Stongfjorden i bruk elektrisk kraft Aluminiumsverket kom i gang i 1908 og vart nedlagt i mai 1907

8 Dei fyrste kraftverka I forbindelse med bygging av Bergensbana vart det bygt kraftverk i Aurland ved Uppsete (1896) og Kjosfossen (1899) Den første høgspentlinja i fylket (2 km lang, 2000 volt) vart bygt opp til Myrdal Med dei første kraftverka kom også fossespekulantane, men det er ei anna historie. Konsesjonar for kraftutbygging i Høyanger og Svelgen vart gitt i I Høyanger var første turbinen på plass i 1917, i Svelgen i 1921

9

10 Dei første elektrisitetsverka.. Sandane (kombinert el.verk for bygda og Evebøfoss Ullvarefabrikk): 1909 Måløy: 1911(motorverk) / 17 (Skramsvatnet kraftverk) Florø 1911(kolfyrt el.verk) /22 (Ålfotselskapet overtok forsyninga) Utvik, Hornindal, Vik, Sogndal: 1913 Førde, Naustdal i Nordfjord, Innvik, Balestrand: 1914 Nordfjordeid, Hermansverk, Luster, Fjærland: 1915 Skei: 1916 Olden: 1917 Naustdal, Dale, Høyanger: 1918 Loen, Øen: 1919 Stryn, Vadheim: 1920 Bremanger, Svelgen, Kalvåg, Ålfoten, Askvoll: Jostedal, bygda ved breen og store vassmengder, fekk straum først i 1958

11 Åskåra II 1970, 308 GWh Svelgen IV 1973, 243 GWh Jostedal kraftverk 1989, 867 GWh Fortun kraftverk 1959,1242 GWh Leirdøla kraftverk 1978, 458 GWh Tyin kraftverk, 1945, 1075 GWh. Naddvik kraftverk 1987, 416 GWh Høyanger VI, 1979, 647 GWh Borgund kraftverk 1974, 847 GWh Refsdal kraftverk 1968, 374 GWh Hove kraftverk 1969, 312 GWh Aurland I, 1973, 1956 GWh

12 Produksjon og forbruk i fylket i dag Årleg middelproduksjon innafor fylkesgrensene er omlag 14 TWh For landet under eitt er middelproduksjonen 122 TWh Ca halvparten av den årlege produksjonen i fylket vert brukt lokalt (kraftintensiv industri og alminneleg forsyning) Den andre halvparten vert transportert ut av fylket, vesentleg austover frå kraftverk i Indre Sogn, m.a. eigd av andre fylke/kommunar

13 Gode forhold for meir vasskraftutbygging Fjordlandskap, med høge fjell, isbrear, bratte lier, elvar og vatn. Det er fallhøgde og vassmengde som gir kraft. Nedbøren, godt fordelt over året Mykje nedbør (m.m./år) Brekke: 3600, Ålfoten: Solheim i Gloppen: Jostedal: Tyinosen: (Lom: 320 m.m./år) Store deler av året som regn, gunstig for elvekraftverk Deler av året som snø, gir snømagasin for vår/sommar Etablerte kraftselskap, innafor både produksjon og overføring Kompetanse: planlegging, utbygging og drift Leverandørar og entreprenørar, spesielt for mindre anlegg

14

15 Ca 700 prosjekt under 3 kr/kwh i utbyggingskostnad, med ca. 3 TWh estimert årleg middelproduksjon (potensialet i verna vassdrag er ikkje kartlagt) Potensielle vasskraftverk NVE kartleging (ikkje utbygt per 2008)

16 Vasskraftsaker (konsesjonssøknader der fylkeskommunen har gitt uttale) 100 vasskraftsaker (konsesjonssøknader) Samla årsproduksjon ca GWh, eller 2,2 TWh Nok elektrisk kraft til hushald ( kwh pr. hh/år) Samla forbruk til alminneleg forsyning (alt unnateke kraftintensiv industri) i fylket er ca GWh Samla investering til desse 100 prosjekta: ca. 4 mrd.kr. Gjennomsnittleg utbyggingspris = ca.1,80 kr/kwh

17 Gode forhold for vindkraft Lang kystlinje Svært gode vindforhold på land og spesielt offshore Godt utvikla maritimt miljø: Skipsbyggingsindustri Plastindustri Godt utvikla vare- og tenesteleveranse til kystbasert næringsliv Aktørane går saman Vindkraftforum skipa Ny 420 kv kraftlinje frå 2013 vil gje eit sterkt nett som vil kunne ta imot ny vindkraftproduksjon

18 Vindkart, med kjende vindkraftprosjekt (per september 2009) Vindkraftprosjekt i Sogn og Fjordane. effekt (MW) Brosviksåtåta (Gulen) 90 Ulvegreina vindkraftanlegg (Solund) 140 Setenesfjellet vindmøllepark (Gulen) 50 Mehuken 1 (Vågsøy) 4,25 Mehuken 2 (Vågsøy) 16 Ytre Sula, Hjønnevåg (Solund) 7,5 Okla vindpark (Selje) 20 Hennøy vindpark (Bremanger) 20 Bremangerlandet vindpark (Bremanger) 110 Ytre Sula vindpark (Solund) 150 Lutelandet energipark (Fjaler) 50 Guleslettene vindpark (Bremanger/Flora) 180 Sum 837,75

19 Fortrinn for bioenergi, brensel Trevirke som brensel Fylket gror over av skog Småskala vedproduksjon Vanskeleg tilgjengeleg terreng for hausting Avfall Ulemper på grunn av små volum og lange transportvegar Ordningar for brenning av avfall med energigjenvinning

20 Fortrinn for bioenergi, bruk av varme Spreidd busetnad godt grunnlag for tradisjonell fyring med ved Små konsentrasjonar av busetnad/næringsliv ikkje spesielt gunstig for bygging av anlegg for vassboren varme Topografien ligg heller ikkje godt tilrette

21 Status, bioenergi-/varmeanlegg Marknadspotensiale for bioenergi og tilgang på bioråstoff er kartlagt for ei tid tilbake Det er sett på avfallshandtering i forhold til forbrenning og energiproduksjon. Sjøvarmeprosjekt i drift på Nordfjordeid Biobasert varmeanlegg i drift i Stryn Gitt konsesjon til biobasert varmeanlegg i Førde Gitt konsesjon for avfallsbasert varmeanlegg i Måløy

22 Fortrinn for bølgeenergi, sjøvarme Bølgeenergi Mange fellestrekk med fortrinn for vindkraft Teknologien er for fersk til at det er grunnlag for å spå om framtida Sjøvarme Mange av våre tettstader ligg verd sjø/fjord. Nordfjordeid er sjøvarmen nytta ut. Erfaringane frå dette prosjektet bør kunne nyttast av fleire

23 Fortrinn for solenergi? Neppe særlege fortrinn Kan bli store innafor industriell produksjon utstyr for å samle solenergi (Norsun i Årdal, evt. Elkem Solar i Svelgen)

24

25