MARIN SEKTOR I HORDALAND

Transkript

1 HORDALAND FYLKESKOMMUNE MARIN SEKTOR I HORDALAND Utarbeidd av Hordaland fylkeskommune, Arbeidslaget Analyse, utgreiing og dokumentasjon, januar

2 MARIN SEKTOR I HORDALAND Marin sektor i Hordaland Innhald: Side: Innleiing... 4 Samandrag... 4 Fangstmengde og ilandbrakt fisk... 5 Stadig færre fiskarar... 6 Halvering av talet på fiskefarty sidan Hordalandsflåten sine leveringar av fisk... 7 Mest fisk ilandførast til Austevoll... 7 Hordaland størst på fiskeoppdrett... 8 Lærlingar og vidaregåande skular: Dårlegare rekruttering til fiskeritilknytta fag Bedrifter i fiskeritilknytta næringar i Hordaland - oversikt % av norsk fiskeeksport Bruttoprodukt (verdiskaping) Omfattande utdannings- og forskingsmiljø Kjelder, lenkjer

3 Innleiing Rapporten er utarbeidd av Arbeidslaget for Analyse og utgreiing i samarbeid med Arbeidslaget for Verdiskaping i kystsona. Med Marin sektor meiner ein i denne samanhengen fiskerinæringane; hav- og kystfiske, fiskeoppdrett, fiskeforedling og handel med fisk. Føremålet med rapporten er å synleggjere denne sektoren i Hordaland, og å beskrive viktige sider ved den gjennom presentasjon av statistikk og fakta. Rapporten kan ikkje gi ei fullgod dekning av alle sider ved marin sektor, men kan vonleg fungere som eit diskusjonsgrunnlag og eit utgangspunkt for vidare arbeid med å utvikle dei fiskeritilknytta næringane i fylket. Samandrag Talet på fiskarar og fiskefarty i Hordaland går stadig nedover, medan total fangstmengde har vore nokså stabil dei siste åra. Berre ein liten del, i 2002 ca. 15 %, av den hordalandsbaserte fiskeflåten sin totale fangst vert ilandført i Hordaland. Mesteparten av den fisken som vert vert ilandført i Hordaland kjem til Bergen og Austevoll. Hordaland er saman med Nordland det største oppdrettsfylket. Laks er den viktigaste oppdrettsfisken, medan oppdrett av andre typar fisk enn laks og aure framleis har liten betydning både i Hordaland og i andre fylke. Klekkeri og produksjon av settefisk utgjer ein viktig del av oppdrettsverksemda, og her har Hordaland ein sterk posisjon. Også fiskeforedling og handel med fisk har stor betydning i Hordaland. Bergen og Hordaland er leiande i landet når det gjeld handel med fisk. Hordaland har eit omfattande forskings- og utdanningsmiljø innan fiskeritilknytta fag. Fem vidaregåande skular i fylket tilbyr vidaregåande utdanning i fiskeritilknytta fag i Hordaland, men dei seinare åra har det vore låg søking til desse faga. 4

4 MARIN SEKTOR I HORDALAND Fangstmengde og ilandbrakt fisk Fangstmengde Ilandbrakt fisk heimehøyrande båtar Viktigaste Viktigaste 2002 Verdi 1000 kr % av landet fiskeslag Verdi 1000 kr % av landet fiskeslag Finnmark ,2 Torsk ,4 Torsk Troms ,3 Torsk ,2 Torsk Nordland ,1 Torsk ,8 Torsk Møre og Romsdal ,4 Torsk ,1 Torsk Sogn og Fjordane ,9 Torsk ,6 Makrell, sild Hordaland ,8 Makr./lodde ,0 Makr./lodde Rogaland ,8 Makr./lodde ,9 Makr./lodde Resten av landet , ,2 Uoppgjeve fylke/ utført direkte , ,9 Landet ,0 Torsk ,0 Torsk Norske båtar. Torsk: "Torskearta fisk". Viktigaste fiskeslag: Etter verdi. Medan det vart ilandført fisk i Hordaland til ein verdi av 522 mill. kr (inkl. leveransar frå utanlandske båtar), var den totale fangstverdien til båtar heimehøyrande i Hordaland meir enn tre gongar så høg; mill. kr. Hordalandbåtane leverte berre omlag 15 % av fangsten (etter verdi) i eige fylke. Berre 3 % av den fisken som vert ilandført i landet vert ilandført i Hordaland. Dette skuldast delvis at fisken som vert ilandført til Hordaland (og Rogaland) i stor grad består av fiskeslag som får lågare pris. 52, 9 % av den totale norske fangsten vert teken av fiskebåtar frå dei 4 vestlandsfylka, medan vel 40 % vert fiska av båtar heimehøyrande i Nord- Norge. Forholdet mellom dei to landsdelane er mykje det same når det gjeld ilandbrakt fisk etter verdi. Møre og Romsdal er det leiande fylket både når det gjeld fangst og fisk ilandført. Kjelde: Fiskeridirektoratet 5

5 Stadig færre fiskarar Endring , % Hovudyrke Åttåtyrke Hovudyrke Åttåtyrke Hovudyrke Åttåtyrke Finnmark ,4-46,1 Troms ,7-49,6 Nordland ,4-53,3 Møre og Romsdal ,9-12,0 Sogn og Fjordane ,1-66,2 Hordaland ,6-72,3 Rogaland ,2-58,6 Resten av landet ,0-59,3 Riket ,7-50,9 1980: "Hovudyrke": "Eineyrke + "Hovudyrke". I dei fleste fylka, og i størst grad i Nord- Norge, har talet på personar som har fiske som hovudyrke gått sterkt ned dei siste 20 åra. 12 kvinner i Hordaland og 315 på landsbasis (2,3 %) hadde fiske som hovudyrke i Dei seinare åra har talet på kvinnelege fiskarar gått endå raskare ned enn talet på mannlege. Kjelde: Fiskeridirektoratet: "Fiskefarty og fiskarar, konsesjonar og årlege deltakaradgangar"; Halvering av talet på fiskefarty sidan Tal reg. fiskefarty Aktive båtar Gj. sn Endr % av alle % innt. >25680 alder Finnmark ,3 66,7 85,3 24,8 Troms ,8 72,3 73,5 24,2 Nordland ,8 73,8 81,0 25,2 Møre og Romsdal ,2 81,6 73,5 23,5 Sogn og Fjordane ,8 72,2 68,9 24,4 Hordaland ,6 71,2 62,3 23,1 Rogaland ,7 76,6 66,0 25,3 Resten av landet ,8 73,3 70,8 Riket ,7 73,1 75,4 24,3 Tabellen viser at talet på registrerte fiskefarty er halvert sidan % av dei registrerte fiskefartya i 2002 er aktive, og % av dei hadde ei fangstinntekt på over (grensa indeksregulerast kvart år). Gjennomsnittleg alder gjeld alle registrerte fiskebåtar, og er nokså lik over heile landet. I Hordaland er det flest registerte fiskebåtar i Bømlo (142) og Austevoll (117). Kjelde: Fiskeridirektoratet: "Fiskefarty og fiskarar, konsesjonar og årlege deltakaradgangar"; 6

6 MARIN SEKTOR I HORDALAND Hordalandsflåten sine leveringar av fisk Verdi 1000 kr Båtar frå Hordaland Andre båtar Leveringsstad % lev i sine lev. i 2002 Hordaland Elles I alt Hordaland Hordaland Torsk , Sild, Brisling , Makrell, lodde , Reker ,3 82 Anna , Totalt , Verdien av Hordalandsflåten sine totale leveringar av fisk var om lag på same nivået i 2002 som året før. Frå 2000 til 2001 auka verdien av leveringane med heile 40 %. Hordalandsflåten sine leveringar i eige fylke i 2001 gjekk ned med heile 48 % i høve til året før. Hovudgrunnen til dette var at makrell og lodde i større grad vart ilandført i andre fylke. Det var også ein viss nedgang i leveransane frå båtar som ikkje er heimehøyrande i Hordaland. Hordalandsflåten sine leveringar i Hordaland fordelte seg på 467 båtar, medan 268 båtar leverte fisk utanfor fylket. Torsk: "Torskearta fisk". Anna: M.a. ål, blåkveite, flyndre, pigghå, steinbit, breiflabb. "Andre båtar sine leveransar i Hordaland": Båtar frå andre deler av Norge. Kjelde: Fiskeridirektoratet. Mest fisk ilandførast til Austevoll Verdi Mengde Viktigaste kr tonn fiskeslag Sveio Skaldyr Bømlo Skaldyr Stord Torsk Fitjar Skaldyr Tysnes Anna Kvinnherad Torsk Samnanger Torsk Austevoll Makr., lodde Bergen Makr., lodde Askøy Anna Sund Makr., lodde Fjell Skaldyr Øygarden Skaldyr Lindås Torsk Austrheim Torsk Fedje Torsk Masfjorden Torsk Hordaland Makr., lodde Kommunar i Hordaland som hadde ilandført fangst på ein verdi av over kr. Ilandført fangst frå norske og utanlandske båtar. Berre Bergen, Stord og Austevoll fekk ilandført fangst frå utanlandske båtar. I Austevoll kom 45 % av ilandført fangst frå utanlandske båtar. Anna: T.d. ål, blåkveite, flyndre, pigghå, steinbit, breiflabb. Over 90 % av fisken (etter verdi) som vart ilandført til Hordaland kjem til Austevoll eller til Bergen. Ilandføringa av fisk til Askøy er på mindre enn 10 % av verdien året før, etter at sildemjølfabrikken på Horsøy vart lagt ned. Kjelde: Fiskeridirektoratet 7

7 Hordaland størst på fiskeoppdrett Hordaland står sterkt innanfor alle typar av fiskeoppdrett; med rundt 20 % av både konsesjonar og sysselsetting innan dei ulike hovudgruppene. Også når det gjeld salsverdi har Hordaland om lag den same andelen, med unnatak av skjell og andre typar oppdrettsfisk der andelen er relativt lågare (på grunn av at den beskjedne produksjonen er konsentrert til nokre relativt store anlegg i andre fylke). Salsverdi: Verdi 1000 kr. Sal av slakta matfisk, smolt og skjell 2002 I alt Laks Aure Andre Smolt Skjell Finnmark Troms Nordland Nord- Trøndelag Sør- Trøndelag Møre og Romsdal Sogn og Fjordane Hordaland Rogaland Agder/ Austlandet Landet Målt etter salsverdi av matfisk var Hordaland i 2002 nest størst etter Nordland. I alle fylka er laks det viktigaste fiskeslaget. Sør- Trøndelag er det leiande fylket for dyrking av skjell, med meir enn halvparten av salsverdien for blåskjell, og nesten heile salsverdien for kamskjell i Skjell- produksjonen i Sør- Trøndelag er om lag likt fordelt mellom kamskjell og blåskjell. Andre: Kveite, røye, torsk, piggvar, makrell, sei, ål. Sal av smolt: Finnmark + Troms. % av landet Verdi (etter Hordaland 2002 Tonn 1000 kr. salsverdi) Laks ,7 Ørret ,8 Torsk ,0 Røye ,7 Kveite ,8 Andre fiskeartar ,6 Kamskjell ,3 Østers ,8 Blåskjell ,6 Andre skjell og skaldyr ,3 Alle ,9 Laks er det viktigaste fiskeslaget for oppdrettsnæringa i Hordaland, både målt i tonn og i verdi. Ein stor del av den beskjedne produksjonen av østers i landet foregår i Hordaland. Hordaland har ein relativt låg andel av salet av alle dei nye oppdretts- fiskeartane; torsk er den viktigaste av desse. Verdi: Førstehandsverdi/ salsverdi. Andre skjell og skaldyr: Kongekrabbe, kreps, hummar, o-skjell m.v. Andre fiskeartar: Piggvar, makrell, sei, ål og steinbit. 8

8 MARIN SEKTOR I HORDALAND Konsesjonar og sysselsetting 2002 Hordaland i Type kons. Hordaland Landet % av landet Laks, Konsesjonar i drift ,0 aure Sysselsette ,9 Andre Konsesjonar i drift ,0 fiskeartar Sysselsette ,3 Skjell Konsesjonar i drift ,8 Sysselsette ,4 Klekkeri/ Konsesjonar i drift ,1 settefisk Sysselsette ,1 Alle Konsesjonar i drift ,7 Sysselsette ,3 Nesten halvparten av konsesjonane og meir enn halvparten av arbeidsplassane innan fiskeoppdrett i Hordaland er i produksjon av laks og aure. Klekkeri/ settefisk og sal av smolt er ein særleg viktig del av fiskeoppdrettsnæringa i Hordaland. Sysselsette klekkeri/ settefisk: Tal for Kjelde: Fiskeridirektoratet: Statistikk for oppdrett 2002; 9

9 Lærlingar og vidaregåande skular: Dårlegare rekruttering til fiskeritilknytta fag Dei fiskeritilknytta faga i den vidaregåande skulen er del av studieretningane "Naturbruk" og "Hotell- og næringsmiddelfag". I 2003 var det 463 søkjarar til grunnkurset i Studieretning for naturbruk. Men berre 51 personar, eller 11 % av dei som opprinneleg begynte i denne studieretninga, ønskte å gå vidare på eitt av dei to fiskeritilknytta vidaregåande kursa; Akvakultur" og "Fiske og fangst" I "Studieretning for hotell- og næringsmiddelfag" opplevde elevane fiskeritilknytta fag som endå mindre interessant; berre 11 (1 %) av dei 790 som gjekk grunnkurset søkte seg til det vidaregåande kurset i fiskeindustrifag. Tal søkjarar/ plassar Søkjarar Plassar 0 VK I Akvakultur VK I Fiske og fangst VK I Fiskeindustrifag Figuren viser tilhøvet mellom søkjarar og plassar på dei tre vidaregåande kursa i fiskeritilknytta fag i Hordaland i "Fiske og fangst", som undervisast ved fiskarfagskulen i Austevoll, var det mest populære av desse VK I- kursa og det einaste der ikkje alle søkjarane kom inn (evt. at kurset var avlyst pga for få søkjarar). Fiskeindustrifag synest det å vere svært liten interesse for for tida. Tre vidaregåande skular i fylket tilbaud 12 plassar kvar, men berre høvesvis 2, 3 og 6 elevar søkte. Når det gjeld søkjarar til læreplassar i 2003 er situasjonen omlag den same: Det var bra søking til Fiske og fangst; 22 søkjarar til 10 plassar. Fiskeindustri/ fiskehandlarfaget og i mindre grad Akvakuturfaget var mindre polpulært, og alle plassane vart ikkje fylt opp. 10

10 MARIN SEKTOR I HORDALAND Tal godkjende lærekontrakter Akvakultur Fiskeindustri Figuren viser utviklinga i talet på lærlingar (personar med godkjende lærekontrakter) i Hordaland innan fiskeritilknytta fag. Fiskeindustri: Inkl. fiskehandlar Talet på lærlingar (godkjende lærekontrakter) i fiskeritilknytta fag har gått nedover dei seinare åra. Størst har nedgangen vore i fiskeindustrifaget. Etter at det i 1996 var 35 lærlingar i fylket innan dette faget, har talet på lærlingar gått nedover nesten kvart år, og i 2003 er der berre 3 personar i fylket med lærekontrakter som fiskeindustriarbeidar eller fiskehandlar. I akvakulturfaget (fiskeoppdrett) har ikkje nedgangen i talet på lærlingar vore like dramatisk, men med berre 6 lærekontrakter i 2003 er det begrensa rekruttering også til dette yrket. Kjelde: Hordaland fylkeskommune, Opplæringsavd. 11

11 Bedrifter i fiskeritilknytta næringar i Hordaland - oversikt Dei fiskeritilknytta næringane i Hordaland er mangfaldige, med mange verksemder og tilsette innanfor både havfiske, fiskeoppdrett, fiskeforedling og handel med fisk. Meir enn 3000 personar arbeider i desse næringane i fylket, flest innanfor fiskeoppdrett og fiskeforedling. Fusa og Austevoll er mellom dei tyngste oppdrettskommunane, medan Bømlo har stor fiskeforedlingsverksemd. Bergen er viktig både innanfor fiskeoppdrett og fiskeforedling; dels for administrative funksjonar, dels som produksjonsstad. Bergen er nær einerådande i fylket innan handel med fisk. Ein stor del av fylket sin havfiskeflåte er heimehøyrande i Austevoll. Av dette Bransje med flest 2003 Tal bedrifter 10+ tilsette Tilsette Omsetning tilsette Etne Prod av matfisk, skaldyr Sveio 2 4 Prod av matfisk, skaldyr Bømlo Frysing av fisk, skaldyr m.v. Stord Prod av matfisk, skaldyr Fitjar 2 10 Bearb. og kons. av fisk m.v. Tysnes Prod av matfisk, skaldyr Kvinnherad Bearb. og kons. av fisk m.v. Jondal Prod. av yngel, settefisk Odda Prod av matfisk, skaldyr Kvam Bearb. og kons. av fisk m.v. Fusa Prod av matfisk, skaldyr Samnanger Engr. med fisk,skaldyr Os Prod. av yngel, settefisk Austevoll Hav- og kystfiske Bergen Prod av matfisk, skaldyr Askøy Frysing av fisk, skaldyr m.v. Sund Bearb. og kons. av fisk m.v. Fjell Hav- og kystfiske Øygarden Bearb. og kons. av fisk m.v. Osterøy Bearb. og kons. av fisk m.v. Lindås Prod av matfisk, skaldyr Radøy Frysing av fisk, skaldyr m.v. Austrheim Hav- og kystfiske Masfjorden Prod av matfisk, skaldyr I alt Tabellen viser talet på bedrifter, tilsette og omsetning i kommunane i Hordaland. Utanom Bergen, der tala kan vere misvisande pga hovudkontorfunksjonar (sjå merknad nedanfor), er det Austevoll og Bømlo som har flest tilsette og størst omsetning i fiskeritilknytta næringar. Det er også desse kommunane som har flest bedrifter. Også Fusa og Sund har stor fiskeritilknytta verksemd. 12

12 MARIN SEKTOR I HORDALAND Kommune Av dette med flest 2003 Tal bedrifter 10+ tilsette Tilsette Omsetning tilsette Hav- og kystfiske Austevoll Ferskvassfiske Fusa Prod. av matfisk,skaldyr Bergen Prod. av yngel, settefisk Fusa Tenester tilknytta fiskeoppdrett 1 1 Bergen Prod. av saltfisk, tørrfisk m.v Bergen Frysing av fisk, skaldyr m.v Bømlo Prod. av fiskehermetikk 1 5 Austrheim Bearb. og kons. av fisk m.v Sund Engr. handel med fisk, skaldyr Bergen I alt Tabellen viser talet på bedrifter, tilsette og omsetning etter bransje i Hordaland Stadfestinga til kommune er gjort ut frå kvar bedrifta har forretningsadressa, som ikkje nødvendigvis er den same som produksjonsstaden. Bergen: 650 tilsette innan produksjon av fisk og skaldyr, og tilsvarande omsetning, er registrert i ei verksemd som i realiteten har mykje verksemd utanfor Bergen. Ser vi bort frå denne verksemda, er "Engroshandel med fisk og skaldyr viktigaste gruppe i Bergen. Tala er registertal frå Brønnøysundregisteret og dermed ikkje kvalitetssikra som statistikk. Tala for tilsette gjeld alle tilsette, heiltid og deltid, og er ikkje nødvendigvis samanliknbare med annan sysselsettingsstatistikk. Fire små bedrifter har også registrertverksemd innan eit anna verksemdsområde. Omsetning er ikkje teke med der det er berre ein eller to bedrifter. Totalen omfattar likevel omsetninga i alle bedriftene. Bransjekoder og fullstendig namn: Hav- og kystfiske Ferskvannsfiske Produksjon av matfisk og skalldyr Produksjon av yngel og settefisk Tjenester tilknyttet fiskeoppdrett Produksjon av saltfisk, tørrfisk og klippfisk Frysing av fisk, fiskefileter, skalldyr og bløtdyr Produksjon av fiskehermetikk Bearbeiding og konservering av fisk og fiskevarer ellers Engroshandel med fisk og skalldyr Kjelde: Brønnøysundkatalogen, 3. utg

13 10 % av norsk fiskeeksport Med eksport av fisk til ein verdi av mill. kr var Hordaland i 2002 det nest største fiskeeksportfylket. Møre og Romsdal var det dominerande eksportfylket for fisk med ein eksport verdt mill. kr. Fiskeeksporten frå Sogn og Fjordane låg ikkje langt etter Hordaland sin, med ein verdi på mill.kr og fjerdeplass mellom fylka (Nordland på tredjeplass). Eksport, verdi mill. kr. % 2002 Fisk I alt fisk Hordaland ,8 Landet ,7 Hdl i % av landet 9,9 11,5 Tabellen viser omfanget av fiskeeksport og total eksport frå Hordaland og landet i Kjelde: Bruttoprodukt (verdiskaping) Fiske og fiskeoppdrett 2000 Bruttoprod. i alt. % av tot. bruttoprod. Møre og Romsdal ,3 Nordland ,5 Hordaland ,3 Troms ,1 Sør-Trøndelag 875 1,7 Rogaland 842 1,0 Sogn og Fjordane 840 3,8 Finnmark 790 6,4 Nord-Trøndelag 639 3,0 Vest-Agder 171 0,6 Landet ,9 Tabellen viser bruttoproduktet frå fiske og fiskeoppdrett i dei 10 viktigaste fiskerifylka. Basisverdi, mill. kr. Målt i bruttoprodukt er fiskerinæringane i Hordaland tredje størst i landet. 2,3 % av Hordaland sitt bruttoprodukt kjem frå fiskerinæringane, mot 0,9 % av landet sitt bruttoprodukt. Handel med fisk kjem i tillegg. Kjelde: Fylkesfordelt nasjonalrekneskap. 14

14 MARIN SEKTOR I HORDALAND Omfattande utdannings- og forskingsmiljø Fiskerimiljøet i Hordaland inkluderer også utdannings- og forskingsinstitusjonar, fleire av dei av nasjonal betydning. Tabellen under viser dei nokre av dei institusjonane i fylket som driv med utdanning og forskning innan marin sektor. Ca. tal Namn: Nettadresse: tilsette: Fiskeridirektoratet Havforskningsinstituttet Institutt for fiskeri- og marinbiologi, UiB Senter for fiskeriøkonomi, SNF 10 Fiskarfagskulen i Austevoll 20 Vidaregåande skular som tilbyr fiskeritilknytta fag: Fusa vgs (VK I Akvakultur) Bømlo vgs (VK I Fiskeindustrifag) Askøy (VK I Fiskeindustrifag) Austrheim vgs (VK I Fiskeindustrifag) Oppgjeve tal på tilsette ved Havforskingsinstituttet inkluderer verksemd utanfor Hordaland. Kjelder, lenkjer Fiskeridirektoratet, Statistikk og rapporter: Statistisk sentralbyrå, fiske og fiskeoppdrett: Fiskeridepartementet, statistikkoversikt: 15