Hans Johan Sagrusten P52. historia om Bibelen. Lunde forlag

Størrelse: px

Begynne med side:

Download "Hans Johan Sagrusten P52. historia om Bibelen. Lunde forlag"

Ole Engen
8 år siden
Visninger:

1 Hans Johan Sagrusten P52 historia om Bibelen KVAR den som er av sanninga, høyrer mi røyst Lunde forlag

2 Copyright 2007 Lunde Forlag AS Sinsenveien 25, 0572 Oslo Illustrasjonar Hans Johan Sagrusten 2007 Omslagsdesign: Helge Kjølberg Grafisk utforming: Reidun Lindheim Sett med Helvetica Neue 9,5 pt Papir: G-print 115 g Trykk og innbinding: PDC Tangen ISBN Heftet finst òg på bokmål: P52 historien om Bibelen ISBN Nokre gode bøker på norsk som er brukte i arbeidet med P52 historia om Bibelen: Asbjørn Nordgård: Det handler om livet, Lunde Forlag 1992/2003 Innleiingar i serien NTR Det nye testamentet revidert, Det Norske Bibelselskap Innleiinga til Torleif Elgvin i Dødehavsrullene, De norske bokklubbene 2004 Oskar Skarsaune: Den ukjente Jesus, Avenir Forlag 2005 Gunnar Johnstad og Tore Lund: Innledning til Det nye testamente, Luther Forlag 2007

978-82-520-4986-2 Heftet finst òg på bokmål: P52 historien om Bibelen ISBN 978-82-520-4988-6 Nokre gode bøker på norsk som er brukte i arbeidet med P52 historia om Bibelen: Asbjørn Nordgård: Det

3 Innhald P52?... 5 Å finna fram... 7 Dei fyrste lesarane Frå handskrift til bøker Historia om GT Teksta til GT Dødehavsrullane Historia om NT Teksta til NT Løyndomar og handskriftfunn Dei eldste handskrifta til NT Kanonhistorie Kva med apokryfane? Thomasevangeliet Andre apokryfe evangelie Dei fire evangelia Evangelie-highlights Bibelomsetjing Å lesa Bibelen på sitt eige språk Bibelen i Noreg Kvifor akkurat denne boka? Kva slags bok er dette? Korleis skal eg byrja å lesa? Meininga med Bibelen ei personleg utfordring

... 34 Thomasevangeliet... 37 Andre apokryfe evangelie... 40 Dei fire evangelia... 43 Evangelie-highlights... 45 Bibelomsetjing.

4 Ei løve i bur Den kjende baptistpastoren Charles H. Spurgeon sa ein gong om Bibelen: «Eg gjer med Bibelen som med ei løve: Ei løve treng eg ikkje forsvara eg berre slepper henne ut av buret, så forsvarar ho seg sjølv.» I boka vil du finna desse tre symbola: Ord frå Bibelen som passar til emnet. Noko å læra eller tenkja over. Eit sitat eller ei historie som hjelper deg å forstå meir. 4

forsvara eg berre slepper henne ut av buret, så forsvarar ho seg sjølv.

5 P52? «B52 har eg høyrt om,» seier du kanskje, «men kva er P52?». B52 var det største bombeflyet i verda då det vart konstruert i Det har eit vingespenn på 56 meter og veg 220 tonn når det er fullasta. P52 er noko heilt anna. Det slo rett nok ned som ei bombe då det vart funne. Men P52 er ein liten papyruslapp som er berre 9 x 6 centimeter stor og nokre få gram tung. Den vesle lappen hadde lege i sanda i Egypt i 1800 år då han vart funnen i Aldri tidlegare hadde bibelforskarane hatt ein så gamal bit av Det nye testamentet mellom fingrane. Det er ein rest av eit Johannesevangelium som vart handskrive kring år 125 e.kr., og er det eldste manuskriptet som er funne til Det nye testamentet. Lappen fekk namnet Papyrus 52 og blir forkorta P52. Ein del av teksta på kvar line står att: «Til det er eg fødd, [og til det er eg komen til] verda, at eg skal vitna [for sanninga. Kvar den som er] av sanninga, [høyrer mi røyst].» Orda er frå Joh 18,37, der Jesus blir forhøyrd av Pontius Pilatus. I klammane står teksta frå den delen av arket som er øydelagd. Ein hemmeleg kunnskap? Mange trur at Bibelen kan vera dikta i hop på 500-talet av ein munk med god fantasi. Eller tilfeldig vedteken av eit døsig kyrkjemøte, slik rett føre kaffepausa, ein gong på 300-talet. For slike teoriar kan ingen motbevisa, eller? Faktum er at alle som har studert Bibelen, til dømes prestar, sit inne med kunnskap som kan motbevisa slike teoriar. Men det er sjeldan du høyrer dei tala om det. Det er liksom dei vil ha denne kunnskapen for seg sjølve, som ein løyndom innanfor yrket: «Kjære kyrkjelyd, vi veit noko de ikkje veit!» I P52 historia om Bibelen får du heile historia, slik dei lærer henne i teologiske lærebøker, men i ei enkel og lettlesen form. Den mest lesne boka i verda Bibelen er den mest lesne boka i verda. Berre IKEA-katalogen blir trykt i større opplag. «Men dei slår oss ikkje på innhald,» som generalsekretæren i Bibelselskapet sa då han høyrde det. 5

Men P52 er ein liten papyruslapp som er berre 9 x 6 centimeter stor og nokre få gram tung. Den vesle lappen hadde lege i sanda i Egypt i 1800 år då han vart funnen i 1920.

6 Bibelen er boka mange siterer frå, men få har lese skikkeleg. Språket vårt er fullt av uttrykk som kjem frå Bibelen. Likevel er det mange som ikkje veit at dei siterer frå Bibelen når dei talar om å «kasta perler for svin» (sjå Matt 7,6). Namnet Bibelen kjem av det latinske biblia, som er fleirtal og tyder «bøkene». For Bibelen er eit heilt bibliotek. Mellom to permar finn vi 66 bøker som er nedskrivne over eit tidsrom på mest 1500 år. Sjangrane er alt frå historiske slektskrøniker til vakker poesi, frå personlege brev til svimlande syner av himmelriket. Jesus er sentrum i Bibelen. Boka er delt i to delar; éin som fortel om tida før Jesus, og éin som fortel kva som hende etter at han vart fødd. Dei heilage skrifta til jødane blir her kalla Det gamle testamentet (GT) og er del éin i historia. Skrifta til dei fyrste kristne blir kalla Det nye testamentet (NT) og er del to. Ordet testament fortel oss vanlegvis at einkvan er død. Jesu død og oppstode står som eit høgdepunkt og eit skiljeteikn i boka: Etter at disiplane finn den tome grava i Jerusalem, skiljest vegane. Somme går vidare og seier at Jesus lever. Andre forfølgjer dei som trur på oppstoda. Historia om Jesus set menneske på val. «Ja, eg trur det er sant» I 1995 arbeidde skodespelaren Svein Tindberg med ei teateroppsetjing av Markusevangeliet. Medan han øvde inn teksta, kjendest det liksom Markus stadig spurde han: «Trur du på dette?» Det finst mange store historier, Odysséen og andre klassiske verk skilnaden er berre den at Markus påstår at historia er sann. Ja, ikkje berre det, han seier at hovudpersonen ikkje berre er ein stor tryllekunstnar, men son til Gud, det er nokså frekt! Og Markus bankar på døra heile tida medan ein les, og seier: «Trur du på det?» Så her har eg gått ein veg. Frå å ikkje svara, til å seia at: «Ja, det gjer eg i grunnen, eg trur det er sant», fortel Tindberg. (Bibelmagasinet, Det Norske Bibelselskap 2005) 6

For Bibelen er eit heilt bibliotek. Mellom to permar finn vi 66 bøker som er nedskrivne over eit tidsrom på mest 1500 år.

7 Å finna fram I dei fyrste hundreåra e.kr. var det ikkje så lett å finna fram i ei bibeltekst. Ho var ikkje delt inn i korkje kapittel eller vers. Men i ein moderne bibel er det mange hjelpemiddel som skal gjera det lettare for lesaren å finna fram. For det fyrste er det sett inn tal i teksta. Kvar bok er delt inn i kapittel, og kvart kapittel er delt inn i vers. Kapitteltala er dei store tala, medan versetala er dei små tala. Eit vers inneheld vanlegvis éi eller to setningar. Når ein skal seia kvar eit bibelvers står, brukar ein denne forma: Joh 3,16. Då er Joh forkortinga for den aktuelle boka i Bibelen. (Framme i Bibelen finn du ei liste over desse forkortingane.) 3-talet fortel kva for eit kapittel i boka vi skal finna, og talet etter kommaet fortel kva for eit vers i kapitlet det dreier seg om. Joh 3,16 tyder altså at vi skal slå opp i Johannesevangeliet, kapittel 3 og vers 16 i dette kapitlet. I det meste av kyrkjehistoria har ein lese Bibelen utan desse tala. Fyrst på 1200-talet fekk Bibelen den kapittelinndelinga vi har i dag, og frå cirka 1550 vart teksta delt inn i vers. Før dette var det vanleg å telja seg fram til ei bestemt line på ei side. Problemet med dette systemet var at linenummeret var ulikt frå bibel til bibel. Tenk deg at du tok bort alle kapittel- og versetal i Bibelen. Prøv så å finna Joh 3,16: «For så har Gud elska verda at han gav Son sin» Du kan rekna med å bla fram og attende ei stund! Lesehjelp Det er fleire hjelpemiddel enn kapittel- og versetal i bibelteksta: Krysstilvisingane viser til andre stader i Bibelen der det står meir om det same emnet. Tilvisingane står anten beint under verset eller i ei eiga avdeling nedst på sida. Slå til dømes opp Joh 3,16, og finn eit av versa det blir vist til, Rom 8,32. Mange bibelutgåver har overskrifter i teksta, til dømes «Jesus mettar fem tusen» (føre Joh 6,1). Desse overskriftene er ikkje ein del av sjølve bibelteksta, men er sette inn av det forlaget som gjev ut Bibelen. Dei skal hjelpa lesaren å finna fram når han leitar etter ei særskild tekst. 7

Kvar bok er delt inn i kapittel, og kvart kapittel er delt inn i vers. Kapitteltala er dei store tala, medan versetala er dei små tala. Eit vers inneheld vanlegvis éi eller to setningar.

8 Avsnitta er òg sette inn av utgjevaren. Ofte er det tydeleg at ei tekst har ei byrjing og ein slutt. Det kan vera tid- eller stadnemningar i teksta som syner at det er noko nytt som byrjar, til dømes i Joh 6,1 der det står at Jesus fór over til andre sida av sjøen. Mange bibelutgåver har andre grafiske verkemiddel, som poetisk oppsett. Då er nokre vers skilde ut frå resten av teksta og sette opp som eit dikt. I somme bøker i Bibelen kan all teksta vera sett opp på denne måten, til dømes i Salmane i GT. I andre bøker blir noko av innhaldet sett opp i poetiske avsnitt. Sjå til dømes Matt 5,3 12. SÅ VAR DET VERS TRE... OPS!... OG FIRE... HUPPS... OG FEM... SYNEST DU ÒG DET ER VANSKELEG Å FINNA FRAM? På eselryggen Det er sagt at han som delte Bibelen inn i vers, må ha sete på eselryggen medan han arbeidde. Nokre stader har setningar vorte delte på ein underleg måte. I moderne bibelutgåver flytter ein ofte nokre ord frå eit vers til eit anna, så ikkje setningar skal bli delte midt i. 8

Mange bibelutgåver har andre grafiske verkemiddel, som poetisk oppsett. Då er nokre vers skilde ut frå resten av teksta og sette opp som eit dikt.

9 Bibelstatistikk: Stuttaste kapitlet i Bibelen: Salme 117 Kapitlet midt i Bibelen: Salme 118 Lengste kapitlet i Bibelen: Salme 119 (176 vers) Stuttaste verset på norsk: Joh 11,35 Stuttaste verset i grunnteksta: 1 Tess 5,16 Lengste setninga i grunnteksta: 2 Tess 1,3 10 (158 ord) EG TRUR BIBELEN ER AKKURAT SOM EI GÅVE: FYRST NÅR EG OPNAR HENNE FINN EG UT KVA FOR NOKO FINT SOM ER INNI! 9

verset i grunnteksta: 1 Tess 5,16 Lengste setninga i grunnteksta: 2 Tess 1,3 10 (158 ord) EG TRUR

Like dokumenter

hver den som er av sannheten, hører min røst

Hans Johan Sagrusten P52 historien om Bibelen hver den som er av sannheten, hører min røst Lunde forlag Copyright 2007 Lunde Forlag AS Sinsenveien 25, 0572 Oslo www.lundeforlag.no Illustrasjoner Hans Johan