Kan du spørje korleis eg har det?

Transkript

1 Kan du spørje korleis eg har det? Korleis kan sjukepleiar gjennom kommunikasjon støtte pårørande til heimebuande pasientar med uhelbredeleg kreft Av Kandidatnummer47 ÅshildHeggdal Can You ask me how I feel? Bachelor i sjukepleie SK 152 Mai 2015 Antal ord: 6987 Rettleiar: Toril Fjørtoft

2 AvtaleomelektroniskpubliseringiHøgskulen i Sogn og Fjordane sitt institusjonelle arkiv (Brage) EggirmeddetteHøgskuleniSognogFjordaneløyvetilåpublisereoppgåva(Skrivinntittel)i BragedersomkarakterenAellerBeroppnådd. Eggarantererategharopphavtiloppgåva,samanmedeventuellemedforfattarar. Opphavsrettslegbeskyttamaterialeernyttamedskriftlegløyve. Eggarantereratoppgåvaikkjeinneheldmaterialesomkanstridemotgjeldandenorskrett. Vedgruppeinnleveringmåalleigruppasamtykkeiavtalen. Fyllinnkandidatnummerognamnogsetkryss: Kandidatnr:47,ÅshildHeggdal kandidatnummerognamn JA_X NEI

3 Samandrag Tittel:Kanduspørjekorleiseghardet? Bakgrunnforvalavtema:Ettertopraksisperiodariheimesjukepleien,haregmøttmangealvorleg kreftsjukepasientarogdeiranæraste.dethargittmegforståingforatkreftikkjeberreråkar pasienten,menògpårørande.detereikrevjandeoppgåveforpårørandeåtapåsegeipleiesog omsorgsoppgåveforeinalvorlegkreftsjukpasientiheimen.detkanføretilfysiskeogpsykiske påkjenningarfordei. Problemstilling:Korleiskansjukepleiargjennomkommunikasjonstøttepårørandetilheimebuande pasientarmeduhelbredelegkreft. Framgangsmåte:Detteereinlitteraturstudie.Egharbruktpensumlitteratur,ogsøktetter henvisingarforfattaranederharbrukt.bøkeneharegbestiltgjennomdetlokalebiblioteket,og nokreharegkjøpt.egharfunneforskingsartiklargjennomsøkioria.derharegbruktswemed+, AcademicSearchPremierogPubMed.Egharbruktkreftregisteret.no,stortinget.noog folkehelseregisteret.no.itilleggtileigneerfaringarogobservasjonarfråpraksis. Konklusjon:Sjukepleiarmåhamottilåspørjekorleispårørandehardet.Einmåsjå,anerkjenneog verdsetjejobbendeigjer.einmåviseateinerinteressertidei,ogdeiraoppleving.einmåvise empati,oghaeiempatiskehaldningisamtalen.forskingviserògviktigheitaavinformasjon, opplæringogåbevarehåpet,forhåpethareisterkmotiverandekraft.sjukepleiarmåbrukesegsjølv terapeutisk,dåbrukareinpersonlegheitaogkunnskapensinpåeingodmåte.sjukepleiarmåha sjølvinnsikt,fornuft,empatiogmedkjensle.gjennomgodkommunikasjonkansjukepleiarfremje meistring,håpogmotivasjonhjåpårørande.

4 Innhaldsliste 1 Innleiing Problemstillingmedavgrensing Bakgrunnforvalavtema Oppbyggingavoppgåva Metode Litteraturstudiesommetode Søkjeprosessen Kjeldekritikk Teori KreftogkreftsjukeiNoreg Teoretiskeperspektivpåsjukepleia JoyceTravelbee,mellommenneskelegeforhold KariMartinsen,omsorgsteori Pårørande Meistring Håp Sorg Kommunikasjon Relasjonskompetanse Etikk Forsking Drøfting Ågåeitøfftidimøte Åbrukesegsjølvterapeutisk Kanduspørjekorleiseghardet Konklusjon...17 Bibliografi...18

5 1 Innleiing I2013fekk30401personareinkreftdiagnoseiNoreg,ogtaletpånordmennsomlevermedkrefthar aukakraftigdeisisteåra.ifølgjefolkehelserapportenfor2014vildettetaletstigeiårasomkjem (Johnsen,2015). Forskingviseratdenføretrekteplassenåmottahjelpforhjelpetrengandekreftpasientar,eriheimen (Epiphaniou,Hailton,Bridger,Robinson,Rob,Beynon,Higginson&Harding,2012).Menalvorleg sjukepasientarkanikkjevereheimeutanatdeiharnærepårørandesomkanellerynskjeråstille oppsompleiesogomsorgspersonar,meddenekstrabelastningadetkanmedføre,bådefysiskog psykisk.pårørandeharvoreeigruppedetharvorelitefokuspåbådeitradisjonelleognyare sjukepleieteoriar,mendetteeriferdmedåendreseg(fjørtoft,2012).ideiyrkesetiske retningslinjenestårdetatsjukepleiaraneskalviseomtankeogrespektoverforpårørande(norsk sykepleieforbund[nsf],2015).pårørandeerògvektlagtirammeplanenforsjukepleiarutdanninga (2008)(gjengittiFjørtoft,2012).Derereitavmålaatstudentaneskalkunnemøtepårørandesitt behovforundervisning,rettleiingogstøtteetterfullførtutdanning.stortingetharnylegutformaeit programsomheiter Pårørandepolitikk Programmetskalbidratilatpårørandeblir verdsettogsynleggjort.måletipårørandepolitikkenerblantannaåsynleggjere,støtteog anerkjennepårørandesomstårikrevjandeomsorgsoppgåver(st.meld.nr s2013). Idenneoppgåvaønskjeregåhafokuspåpårørande.Egvildrøftekorleissjukepleiargjennom kommunikasjonkanstøttepårørandetilheimebuandepasientarmeduhelbredelegkreft.egharhatt topraksisperiodariheimesjukepleien,ogfekkdåinteressefordennegruppa.detåhaansvarforeit alvorlegsjuktfamiliemedlemiheimen,ereikrevjandeoppgåve.fleirestudiarviseratpårørandekan opplevedettesomsværtstressandeogbelastande.mangepårørandekjennerpåangstog depresjon,ogdeikanopplevemakteslausheitogføleatdeiikkjeharkontrolloversituasjonen (Kristoffersen,2011a). 1

6 1.1 Problemstillingmedavgrensing Korleiskansjukepleiargjennomkommunikasjonstøttepårørandetilheimebuandepasientarmed uhelbredelegkreft? Pårørande kanvereeitvidtbegrep.detkanomfamnebådefamilie,slektogvener,menifølgje PasientogBrukarrettigheitslova(1999)erpårørandedenpersonenpasientenoppgjersomsin næraste.ioppgåvamiønskjeregåfokuserepåvaksnepårørandesomerienomsorgss pleiesituasjon,ogveldiforpårørandeover18år,somektefelle,partnarellersambuar. 1.2 Bakgrunnforvalavtema Gjennomsjukepleiestudietereininnommangeulikepraksisplassar,oghovudfokuseti praksisperiodane,harnaturlegnokvorepåpasientane.mendeifærrastepasientaneeråleine,dei flestehareinnærpårørande,ogegharsettatskaleinutøvegodsjukepleieforpasienten,erdetlike viktigåivaretapårørande.ettertopraksisperiodariheimesjukepleien,haregtrefteindelalvorleg kreftsjuke,ogdeiranæraste.dethargittmeginnblikkiatkreftikkjeberreråkarpasienten,menheile familien.egharsettatpårørandegjereinflott,menkrevjandejobb.deisompleiarsinekjærei heimen,spararògsamfunnetforstoresummar,menkorleishardeipårørandedeteigentleg?deter eginteressertiognysgjerrigetteråfinneut.egynskjeråfåfokuspåateinsomsjukepleiarmåvågeå spørjekorleispårørandehardet.egtenkjeratskaleinklareåivaretadei,måeinstarteder. 1.3 Oppbyggingavoppgåva Foråbelysetemaet,haregvaltlitteraturstudie,ogoppgåvaerdeltoppifemdelar.Iførstekapittel vilegpresentereproblemstillingaogkviforegvaltedettetemaet.ikapittel2presenterereg metoden.ikapittel3vilegkommeinnpåteoriogforskingsomegtykkjeromhandlartemaetpåein godmåte.egvilkortseielittomkreftogkreftsjukeinoreg,ogkomeinnpåtoteoretiskeperspektiv påsjukepleia.deretterskrivegompårørande,ogdåvildetverenaturlegåkommeinnpåmeistring, håpogsorg.vidareskrivegomkommunikasjon,relasjonskompetanseogetikk.ikapittel4drøftareg problemstillingaoppmotteoriogforsking.egvilògbrukeeigneerfaringarogobservasjonarfrå praksis.tilsluttkjemegmedeinkonklusjonikapittel5. 2

7 2 Metode Nåreinskalundersøkeellerskaffemeirkunnskapomeittema,måeinveljedenmetodensomein meinerkanbelysespørsmåletpåeininteressantmåte(dalland,2014).sosiologenvilhelmaubert, (1985),kjemmedfylgjandedefinisjonavmetode: Metodeerenfremgangsmåte,etmiddeltilåløse problemerogkommefremtilnykunnskap.ethvilketsomhelstmiddelsomtjenerformålet,hører mediarsenaletavmetoder. (Dalland,2014,s111).Somtidlegarenemnt,haregvalt litteraturstudie,ogdennetypestudie,erstortsettbygdpåskriftelegekjelder(dalland,2014).iein litteraturstudieblirspørsmålaeinhar,stilttillitteraturen,ogikkjetilpersonar(forsberg& Wengström,2014).Egvilògbrukeeigneerfaringarogobservasjonarfråpraksis. 2.1 Litteraturstudiesommetode Nåreinskalgjeresystematiskelitteraturstudiar,erdeteinføresetnadatdettidlegareergjortstudiar omtemaetavgodkvalitet,ogatderereindelstudiaråveljemellom.pådenmåtenkaneinfåeit godtgrunnlagnåreinskalvurdereproblemstillingoppmotlitteraturen(forsberg&wengström, 2014).Isøkjeprosessenetterrelevanteforskingsartiklar,haregfordetmestefunnekvalitative studiar.kvalitativmetodeblirbruktnårsvaraeinønskjerikkjekantalfestast,somnåreinønskjerå fangeoppopplevingarogmeiningaromtemaeteinharvalt(dalland,2014).sidandenkvalitative metodenrommardettemaetegharvalt,erdetteettermimeiningmetodensompassarbest. Egstartamedåleiteetteraktuelllitteraturipensumbøkersomegharkjøptgjennomstudietida.Eg harbruktstikkordregistera,ogleitaetterorda,kreft,pårørendeoghjemmesykepleie.deretterlaseg gjennomdetegfann,ogsågetterkvahenvisningarforfattaranehaddebrukt.dessebøkenebestilte eggjennomdetlokalebiblioteket,ognokreavdeikjøpteeg.egharbruktbøkersomerskrivnebåde forfagfolk,ogforpårørande.egharsøktpåinternettforåfinneaktueltstoffåbruke.egharbrukt bådekreftregisteret.no,stortinget.noogfolkehelseregisteret.no,foråfinneoppdaterte registreringarogstatistikk. 2.2 Søkjeprosessen EgharsøktetterforskingsartiklargjennomOria,somereinsøkjemotorpåHøgskulensine heimesider.førstsøkteegiswemed+,foråfinnegodeengelskesøkjeord.egprøvdemedsøkjeorda pårørende,kreftsyk,hjemmeboende,sykepleier,familie,palliativfase.resultataegfekkvar,relatives, nextinkin,family,caregivers,nursesandrelatives,familycaregivers,patientswithcancer,palliative fase.såsøkteegiacademicsearchpremiermedsøkjeordetfamilycaregiversogavgrensadetmed 3

8 årstal ,sidanegønskaåfinnedeinyasteforskingsartiklane.Egfekkdå14262resultat.Så prøvdeegsøkjeordetcancerpatientsogfekk183072resultat.egkombinertesådessetomed AND ogfekk438resultat,nåregavgrensasøketfrå Egharbruktsøkjeordanursingand caregivers,ogdetgav1581resultat.egharkombinertsøkjeordapalliativecareathome,family caregivers,cancerpatients,nursingandfamily,caregiversogpalliativecare,avgrensadettil ,detgavmeg10treff,eglasalleabstractaidesseartiklane.Tilsluttlaegtilsøkjeordet advancedcancermeddeiføregåandesøka,framleismedavgrensinga ,ogegfekk3treff. Desseartiklanelaseg,ogegtyktedeipassaimioppgåve,deneinefannegbådeisøkiAcademic SearchPremier,ogisøkiPubmed.Eghargooglaordakreft,pårørende,hjemmeboendepasienter, hjemmebasertomsorg,ogsøktpåsykepleien.no,ogforskning.no,pådissesideneharegsettetter aktuelleregistreringarogstatistikk. 2.3 Kjeldekritikk Medkjeldekritikkvisereinateinkanvurderematerialeteinharbruktpåeinkritiskmåte,einskalòg kunnevisekorleiseinharvaltutlitteraturen,bådemedtankepårelevansoggyldigheit(dalland, 2014).Egharihovudsakprøvdåfinnedennyasteoppdatertelitteratureninnanfortemaet,meneg harògbruktlitteraturfrå2002og2003.dettehareggjortfordiegtyktedennelitteraturenbelyste temaetpåeingodmåtesomegynskteåfåmedioppgåva.deteriutgangspunkteteisvakheit,men detsomkanstyrkedettevalet,eratdennelitteraturenegvalte,ervisttilinyarelitteraturfrå2012 og2013.egharprøvdåverebevisstpååbrukemestprimærkjelder,menharògbrukteindel sekundærkjelder.dettekanvereeisvakheit,dålitteraturenderblirtolkaavandre.viktigenyansar kanforsvinne.egharfunnelitenorskeforskingsartiklaromtemaet,ogendadermedpåtoengelske ogeinnorsk.detåbrukeengelskeforskingsartiklarkanvereeitminus,sidanegkanhamistolka innhaldetiteksten,oggåttglippavnyansarispråket.detkanògvereatdeiikkjeersårelevantei Noreg.Styrkenioppgåvaerategharbruktulikelærebøkersomnærmarsegtemaetpåforskjellige måtar,ogdetkanveremedpåågioppgåvabreidde. 4

9 3 Teori Idettekapitteletvilegpresenterelitteraturenogforskingsartiklaneegharvaltåbrukeioppgåva. 3.1 KreftogkreftsjukeiNoreg Maligntumor,ellerkreft,ereisamlingavcellersomdelersegutankontrollfråorganismen,deikan vekseinniomkringliggandevev,ogspreseggjennomblodstraumen,lymfebanerellerkroppensine holrom.littover20%avalledødsfallinoregskuldastkreftsjukdom(bertelsen,hornslien& Thoresen,2011).Somnemntiinnleiinga,fekk30401personariNoregeinkreftdiagnosei2013.I følgjefolkehelserapportenfor2014,vildettetaletaukekraftigiårasomkjem(johnsen,2015). 3.2 Teoretiskeperspektivpåsjukepleia Sjukepleieteoriane(grandStheories)errammeverketfordenfaglegedisiplinen,sjukepleieyrket.Dei identifiserarogomtalarsentralesjukepleiefenomen.deiomtalarsjukepleieverkelegheitapåeinslik måteateinlettareskalklareåtenkje,vurdereoghandlesomsjukepleiarikliniskesituasjonar (Kristoffersen,2011b).Egharvalttosjukepleieteoretikarar,JoyceTravelbeeogKariMartinsen JoyceTravelbee,mellommenneskelegeforhold JoyceTravelbeehaddeførstogfremstfokuspådeimellommenneskelegeforholdaisjukepleia. Uttrykket Åbrukesegsjølvterapeutisk,hareinsentralplassihennarfilosofiogsjukepleietenking. Detinneberateinbrukersieigapersonlegheitpåeinhensiktsmessigmåteisamhandlingmed pasienten.denneevnamåutviklasthossjukepleiarar,òggjennomutdanninga,meinertravelbee (gjengittikristoffersen,2011b).travelbeeeropptattavåhaeitmenneskestilsmenneskesforholdi sjukepleia.detinneberåivaretaindividet,familienogsamfunnetsittsjukepleiebehov(travelbee, 2014).Hoseierògatfagpersonarmåtoreåviseatdeiinvolverarseg, getemotionallyinvolved og atdeier willingtohelp.hosnakkaromåverefagpersonmed hode,henderoghjerte,meddet meinerhoateinmåhakunnskap,medføling,forståingogevnetilpraktiskhandling.hobrukar uttrykksom howtouseknowledge og tobecapable.einhjelparsomhardessekvalitetane,er eingodhjelpar,someristandtilåveretilgjengelegogtilåhjelpe(sand,2002) KariMartinsen,omsorgsteori IfølgjeMartinsen,eromsorgeitmålisegsjølv,ogikkjeeitunderordnamålsomhelseog eigenomsorg.sjukepleiarensiomsorgskalomfatteinnleving,personlegengasjement,moralskskjønn ogfaglegvurdering(gjengittikristoffersen,2011b).omsorghandlaromåanerkjennedenandre, utannødvendigvisåventenokotilbake.einskalverehjå,ogsørgjefordenandreihanssituasjon, utanateinverkenundervurderarellerovervurderarhansevnetilåveresjølvhjelpt(martinsen, 5

10 2012).Åhaforståingfordenandresinsituasjon,ersentraltiomsorg.Einkanforstådenandrefordi einkanfinneliketrekkvedkvarandresiverd,ogpådenmåtenkunnekjenneigjensituasjonenden andreeri(martinsen,2012). 3.3 Pårørande IPasientSogBrukarrettigheitslova(1999),stårdetatpårørandeerdenpasientenoppgjevsom pårørande.deterpasientensomdefinererkvensomerhansnærastepårørande,ogkvenhan ønskjerskalinformerastoginkluderastihanssituasjon.detkanverepasientensinektefelle, sambuarellerpartnar,menògbornellervenerkanfåstatussompårørande.tradisjoneltsetter pårørandeblittbruktsynonymtmedfamilie,menfamiliensominstitusjonseierliteomdei kjenslemessigerelasjonanemellompersonane.pårørandeerpersonarsombetyrnokoforkvarandre, deiharjamlegkontakt,ogmøtesbådeisorgogglede.pårørandekandermedseiaståverepersonar someinhareitgjensidigavhengigheitssogkontaktforholdmed.utfrådetteuttrykket,sereinat ordetpårørandedekkjermeirennfamilie(reitan,2006c). Deiflestevileingongiløpetavlivetblipårørande,ogdetsomrammardensjuke,vilògrammedei. Oftekanpårørandehadetverreenndensjuke,fordeistårpåsidaogserpålidingadeiranæreog kjæregårgjennom.fysisk,psykiskogøkonomiskbelastningovertid,uroforeigaframtid,og manglandestøttefråhjelpeapparatet,kanføretilatpårørandesjølvblirsjuke(skagestad,2008). 3.4 Meistring Nårsituasjoneneralvorlegforpasienten,erdetviktigåfinneutkorleispårørandeklararseg,og finneutomdeitrenghjelpellerråd.einmågjepårørandemoglegheittilåforteljeomtankarog kjenslerdeihar(faulkner&maguire,2009).nårdiagnosenereitfaktum,erdetviktigatfamilien utviklareikjensleavkompetanseogmeistringiforholdtilsjukdomogsituasjon.deterviktigatbåde pårørandeogpasientfårtiltrutilbehandlingsapparatet.deimåoppleveåblisettoghøyrt,ogdeter einviktigdelavpasientomsorgaateinògharomsorgforpårørande(bugge,2003b). LazarusogFolkmannseieratmeistringereinprosess.Idenneprosessenertankar,kjenslerog handlingavhengigavkvarandre,ogverkarinnpåkvarandre.dennemodellenersværtrelevantfor helsearbeidarar,sidandendannareirammeforkvamekanismersomeraktiveipasientensi meistringavstressfaktorar(renolen,2010).ifylgjelazarusogfolkmann(bugge,2003b),erdertre hovudtyparavmeistringsstrategiar: Problemrettastrategiar Kognitiveellervurderingsrettastrategiar Kjenslerettastrategiar 6

11 3.5 Håp Håperdenfundamentalekunnskapenogkjenslaavattingkanmeistrast,ogatdetereinvegutav detvanskelege.likeeinssompasienten,trengpårørandehåp(faulkner&maguire,2009).deter viktigathjelparaneerbevisstpååoppretthaldeeitrealistiskhåp.detkanverehåpomgodeperiodar ellerhåpomeigodlivsavslutning(bugge,2003b).eingrunntilatkreftsjukdommedførerliding,erat framtidaersåusikker.familieogvenerertoavdeiviktigastekjeldenetilåbevarehåpformenneske medkreft(rustøen,2006).sjukepleiarskalhjelpepersonenmedåfinnemeining,meistreogbære deierfaringanesomfølgjermedalvorlegsjukdom.måleteråkunnefremjelivsmothosdensomlir (Fjørtoft,2012).Faktorarsomerknytttilhåp,erevnetilåklare,hatillitogmot.Håpgirpågangsmot ogglede,oghåpetvilalltidhaeisterkmotiverandekraftieitmenneskesittliv(kristoffersen, Breievne&Nortvedt,2011). 3.6 Sorg Tapsopplevingarogsorgreaksjonarkanførekomeføreitdødsfallharskjedd,spesieltvedlangvarigog alvorlegsjukdommeddødelegutfall(sandvik,2003).hjåmangepårørandetilpasientarmedikkje kurerbarkreft,startardenneprosessenlengeførpasientendøyr.deierofteundersterktpress,dei skalvereeistøtteforpasienten,samstundessomdeigårgjennomulikesorgreaksjonar.deterviktig atsjukepleiartekvarepåpårørandeoggirdeimoglegheittilåsnakkeomopplevinganesine.sorg kankometiluttrykkbådeifysiskeogpsykiskesymptomogreaksjonar,åtferdsmessigeogsosiale forandringar(sæteren,2006). 3.7 Kommunikasjon Menneskethareigrunnleggande,medfødtevnetilkommunikasjon.Denne kommunikasjonskompetansenutviklarviisamhandlingmedandremenneske,førstogfremst gjennomspråkutvikling.dettegirossdelieitnyansertogverdifulltkommunikasjonsfellesskap.det erdenviktigasteressurseneinharnåreinskalarbeidemedmenneske.ågjereeingodjobb,handlari storgradomåbrukedeteinallereiekan,ikraftavåvereeitkommuniserandemenneske(røkenes& Hanssen,2013).Foråkunneutøvegodsjukepleie,ersamhandlingogkommunikasjonmed pårørandeogpasientgrunnleggande.kommunikasjonereindynamiskprosess,ogeitinstrumenti sjukepleiesituasjonar,ifylgjetravelbee(gjenfortaltireitan,2006b). Ikommunikasjonogsamhandling,erFireperspektivmodellengrunnleggande(Røkenes&Hanssen, 2011). Eigenperspektivet(miverd) Andreperspektivet(diverd) Detintersubjektiveopplevingsfellesskapet(vårverd) Samhandlingsperspektivet 7

12 Detkanverelettågløymeatpårørandekanhadetvanskelegnårdeiranærastebliralvorlegsjuke. Deikansjølvhabehovforprofesjonellhjelp,ogspesieltvisstdeiføleratdeiikkjeharretttilå uttrykkeproblemasine,fordipasientenstårifokus(faulkner&maguire,2009).isamtalarbør sjukepleiarbrukekommunikasjonsteknikkar,slikatdetermoglegåfåframinnhaldetidetpersonen kommuniserer.einkandåbruketeknikkarsom,åstilleopne,lukka,utdjupande,oppklarande, konkretiserandeoggjentakandespørsmål.sjukepleiarmåfølgjeoppdetdeiobserverer,med oppmuntring,støtte,spørsmålogkommentarar(reitan,2006b). 3.8 Relasjonskompetanse Vitrengrelasjonskompetanseforåkunneivaretaallesidenevedyrkesutøvinga. Relasjonskompetansehandlaromåkjennesegsjølv,forstådenandre,forstådenandresine opplevingar,ogkvasomskjerisamspelmedandre.dethandlaromåkunneforståogsamhandle meddeimenneskaeinmøteriyrkessamanhengpåeingodoghensiktsmessigmåte.fagpersonenmå kunnegåinnirelasjonenogleggetilretteforgodkommunikasjonogoppføresegslikatdetsom skjer,ertildetbestefordenandre.foråoppnådette,måeinviserespektfordenandresin integritetogretttilsjølvavgjer.detteavhengeravatdumøterdenandresometsubjekt,altsåeit sjølvstendigoghandlandeindivid(røkenes&hanssen,2013).møtereinheilemennesketsåerein dyktigefagpersonar.åkunnesamhandlemedandrepåeinmåtesomskapartryggleik,tillit, openheit,respektoganerkjenning,erkjenneteiknpågodefagfolk.einmåkunnefremjesjølvstende ogmedverknad.einmåògoppføresegslikatdenandreoppleverseghøyrt,informertoginkludert. Eindyktigfagpersonmåverehandlekraftignårdettrengs(Røkenes&Hanssen,2013). 3.9 Etikk Etikkblirtilimøtemellommenneske,ogdeterisamspelogrelasjonatutgangspunktetforetikk oppstår.detåvereoppmerksampådenandre,ogkvasituasjonhaneri,ergrunnleggandei nærleiksetikken(brinchmann,2013).åståinyesituasjonarogverenøyddtilåhandle,erdet sjukepleiehandlarom.åhandlerett,erviktig,meneinkanopplevemangesituasjonarderdeter vanskelegåvitekvasomerretthandling.deterdåmoralogetikkblirviktig(slettebø,2013). Sjukepleiaranesinyrkesetikk,byggjerpåeinkristenhumanistisktradisjon.Denhareiholistisk tilnærming,dereinprøveråtavarepåmennesketideiratotalelivssituasjon,ogdeterden behandlingaogomsorgapasiententrengidenaktuellesituasjonensomeravgjerande(sørbye, 2006).Yrkesetikkenhandlarikkjeberreomåhandlerett,ellerveljeretthandligieinsituasjon,men denvektleggògkorleiseinutførerhandlinga,somskalverebådefaglegogetiskvelgrunna(nortvedt, 2012). 8

13 3.10 Forsking Adjustingtothecaregivingrole:theimportanceofcopingandsupport. Einkvalitativstudiesombleipubliserti InternationalJournalofPalliativeNursing i2012. Deltakarandeistudienvar20tidlegarepårørandetilheimebuandepasientarmedikkjekurerbar kreftsjukdom.fordeiflestehjelpetrengandepasientanemedkreft,erheimendenføretrekteplassen åmottahjelp.palliativomsorgerassosiertmedbetydelegrisikoforpsykiskogfysisksjukdomblant pårørande.likevelerdetgjortlitegrepforåmøtedeirabehov.måletmedstudienvaråkartlegge meistringsstrategiarogstøttemekanismarblantpårørandesomvarieinomsorgsspleiesituasjon,forå utvikletiltakforåimøtekommedeirabehov.resultataavstudienviseratpårørandesinestrategiar foråklareåmeistresituasjonen,erdistraksjon,mentalstimulering,emosjonellfrigjering,finne positivesidervedomsorgsrollaogåkunnefrigjeresegfråstressfyltetankegongar.deiflestebeskriv viktigheitaavstøttefråfamilieogvener(epiphaniou,hamilton,bridger,robinson,rob,beynon, Higginson&Harding,2012). Earlysupportvisitsbydistrictnursestocancerpatientsathome. Einkvalitativstudiesombleipubliserti PalliativeMedicine,2012.Deltakaraneistudien,var58 distriktssjukepleiarar,10pasientaripalliativbehandling,og9omsorgspersonar.mangepasientar meduhelbredelegkreft,tilbringmykjeavdetsisteåretiheimen.heimesjukepleienharhyppige besøkforåstøttepasientenogpårørandedennetida.likevelerdeirastøttanderolleipalliativ sjukepleielitekjent.tidligarestudiarharavgrensasegtildenpraktiskerollatilheimesjukepleien,og deihardermedgittbegrensainnsiktiinnhaldetsomomhandlarsjukepleiaranesistøttanderollei møtemeddennegruppa.heimesjukepleienhartidlegeheimebesøkmedvanskelegestøttesamtalar. Observasjonarvisteatsjukepleiaraneharsamansetterollerbeståandeavomfattandepsykiskog praktiskvurdering,praktiskhjelp,informasjonogtilrettelegging.pasientarogpårørandebekreftaat deiføltesegverdsatt,beroligaogstøttaavheimesjukepleien.studienviseratdenstøttanderolla heimesjukepleienhar,erviktig.denharpsykossosialefordelarforpårørandesomerieinpleiesog omsorgssituasjon(griffiths,ewing&rogers,2012). Associationbetweenhopeandburdenreportedbyfamilycaregiversofpatientswithadvanced cancer. Dennestudienvartpubliserti SupportCareCancer,2013,ogereindelaveitstørreprosjektved OsloUniversitetssjukehus,somskalmåleeffektenavtiltakrettamotpårørande,foråoppnåbetre smertelindringoglivskvalitetforpasienten.detereinrandomisertkontrollertstudie,der112par deltok.kreftpasientarfåridagofteavansertbehandlingheime.deipårørandefårdåfleireogmeir avanserteoppgåver.dennestudienhandlaromkorviktighåpeterforatdeipårørandeskalklareå meistreomsorgsrolla.funnidennestudien,tyderpåathåp,bådehjåpasientogpårørande,erviktig 9

14 forkorleispårørandemeistraromsorgsrollaforeinkreftpasient.sjukepleiarenkanmedmåtenhoer på,inspireretilhåp.korleiseinordleggsegogkvaeinseier,erviktig,ogdeterikkjealltidnødvendig åseiealt(utne,miaskowski,paul&rustøen,2013). 10

15 4 Drøfting Korleiskansjukepleiargjennomkommunikasjonstøttepårørandetilheimebuandepasientarmed uhelbredelegkreft? 4.1 Ågåeitøfftidimøte Åverepårørandeåfåheimdenalvorlegsjukeektefellen,sambuarenellerpartnerensin,ogskulle pleiehan/hoheimedensistetida,kanvereeintøffogkrevjandejobb,bådefysiskogpsykisk. Iheimenerdetingenlegarogsjukepleiararsomkjemspringandenåreintrekkisnoravedsenga. Ikkjehareinmedisinrommedlindrandemedikamenttilgjengelegtileikvartid,einharhellerikkje allverdensmedhjelpemiddelsomeinplutselegkanfåbrukfor.dererikkjekompetent helsepersonellsompassarpåpasiententileikvartid,sådenpårørandekantasegeipause.men heimenrommarsåmykjeanna,denerforbundenmedtryggleik,deterdereinhartingasine, historiasiogdeterdereinkanveresegsjølvheiltogfullt.forskingviseratdenføretrekteplassenå mottahjelpforhjelpetrengandekreftpasientar,ernettoppiheimen(epiphanioetal.,2012).sjølvom detkanveregodtåkomeheimtilsitteige,kannokheimenplutselegopplevastsomeinutryggplass. Deterikkjesåvanskelegåførestillesegatdetkanveremedblandakjenslerpasientogpårørande reiserheimfråsjukehusetetteravsluttabehandling. Pådeneinesidaerdetnokgodtåkommeheim,vekkfrådetsterileogupersonlege,kordetmeste handlaromsjukdom.menpådenandresidakandetnokopplevastskremmande,fordeibegge,og kanskjemestforpårørande.dåståreinderusikkerogåleine,medeinalvorlegsjukpasient,ogmed detansvaretdetmedfører.åverepårørandeerifylgjesand(2002)eieinsamrolle.densjuketreng alldenhjelpogstøttehankanfåfråsinenæraste,samtidigsomhantrengmykje,ogofteavansert stellogpleie.hovudfokusetieinsliksituasjon,blirnaturlegnokpåpasienten,bådeforpårørandeog fagfolk.menkvenserpårørande,somlevermedsjukdomsåtettinnpålivetkvardag,kanskjeover månadarogår,ogofteutanpusterom.deihareiusikkertidframføreseg,plutselegskaldeiutføre prosedyrarogstellsomdeiikkjefølersegkompetentetilogsomdeifølersegusikrepå.samstundes somdeikanskjesørgjerogliristillheit.ibådetidlegareognyaresjukepleieteoriarhardetvorelite fokuspåpårørande,menifølgjefjørtoft(2012),erdetteiferdmedåendreseg.stortingetharfått augaoppforpårørande,ogharutarbeiddprogrammet Pårørandepolitikk Verdsetjing ogsynleggjeringavpårørandeermålsetjingaidetteprogrammet(st.meld.nr ).Dei yrkesetiskeretningslinjenevektleggpårørande,ogdetståratsjukepleiaraneskalviserespektoverfor 11

16 pårørande(nsf,2015).mendetviktigasteavalterkanskjeatdetblirfokuspådette,ogikkjeminst atdetblirutførtipraksis.ingenettentemedatflotteordberreståriretningslinjerogprogram. 4.2 Åbrukesegsjølvterapeutisk Detåspørjekorleispårørandehardet,ereitenkelt,menlikevelvanskelegspørsmål,someinsom sjukepleiarkankvisegforåstille.detkrevateinhartidtilåhøyresvaretogdetkrevateinhartidtil åfølgjedetopp.detkrevògateingiravsegsjølv.sjukepleiarenmåbrukesegsjølvterapeutisk,noko somifølgjetravelbeeskalhaeinsentralplassiutøvingaavsjukepleieyrket(gjengittikristoffersen, 2011b).Nåreinbrukarsegsjølvterapeutisk,måeinbrukepersonlegheitaogkunnskapensinbevisst, foråkunneskapeendringhjåpårørande.deternårpårørandeoppnårlindringforsineplager,at forandringaerterapeutisk.foratsjukepleiarskalklareåbrukesegsjølvpådennemåten,måeinha sjølvinnsikt,fornuft,empatiogmedkjensle.foråkunneklareåståikrevjandesituasjonar,som kanskjestrekksegovertid,måeinifølgjetravelbee(2014)lærepårørandeatskalframtidablibetre, såmåeinklareåmeistresituasjonenslikdenerno.detinneberålærepårørandeatfortidaerforbi, framtidaerendaikkjekomen,ogaltmenneskeharer no.åbrukesegsjølvterapeutisk,inneber forpliktingogbekrefting(travelbee,2014). Håpfremjarmeistring.Foratpårørandeskalklareåståidenvanskelegesituasjonen,erhåpviktig. Forskingviseratpårørandemeistraromsorgsrollabetrevisstdeiharhåp(Utneetal.,2013).Håpgir bådepågangsmotogglede,oghareisterkmotiverandekraft(fjørtoft,2012).sjukepleiarbør erkjenneatpårørandekanhavanskarmedåfinnemotivasjonoghåpnårsituasjonenframstårsom håplaus,nåreinveitatsjukdommenikkjeerkurerbar.deterdådeterviktigatsjukepleiarkjempå banaogbrukarsinkunnskapforåfremjemeistringoghåp.somdetståriforskingsartikkelentilutne etal.(2013),måsjukepleiarverebevisstpåkorleiseinordleggseg,ogeintrengnødvendigvisikkje seiealt.sjukepleiarkanmotiveremedåfinnesmåglederikvardagen,detkanbådeverehåpom smertefriedagarforpasienten,hjelpmedavlastningforpårørande,støttegrupperog samtalegrupperdereinkanmøtelikesinna.andrefaktorarsomerknytttilhåp,erevnetilåklare,ha tillitogmot(kristoffersen,etal.,2011).sjukepleiarmåògrosearbeidetpårørandegjer,deterviktig foratdeiskalklareåfortsettejobben.deterbetydningsfulltforpårørandeatdeikjenneratdei meistrarsituasjonen.dettekansjukepleiarbidratil,vedåverestøttandeoggigodinformasjon. Detteeressensieltforatdeiskalklareåtasegavpasientenpåbestmoglegmåte.IfølgjeLazarusog Folkmann,(referertiBugge,2003b),finsdettremeistringsstrategiarsomsjukepleiarmåkjennetil. Deipårørandekantrengehjelptilpraktisktilretteleggingiheimen,foråkunnehapasientenheime, oglettearbeidetdeira.medalvorlegsjuke,kansituasjonenendresegraskt,ogpårørandemådifor tidlegbliinformertomkordeifårtakihjelp,ogikkjeminstmådeiviteatdeifårdetnårdeitreng 12

17 det.sjukepleiarmågjeredetklartfordei,atheimesjukepleienerpåvaktdøgnetrundt,ogatdeikan takontaktnårdetmåttevere.dettekanveremedpååtryggedei.detatsjukepleiardeleravsi erfaringogsinkunnskap,bidrartilåhjelpeogstøttepårørande.deterikkjealltidrealistiskat pårørandetileikvartidklararåtadeirettevala,diforbørsjukepleiarleggetilretteforåhjelpedei meddet.foratpårørandeskalklareåpleiepasientenheime,erdetviktigatdeiføleratdeier kompetenteogmeistraroppgåva,deimådiforblisettoghøyrt(bugge,2003b). Nåreinskrivoppgåveomalvorlegsjukeogdøyandepasientarogdeirapårørande,erdetnaturlegå kommeinnpåsorg.sorgereialminnelegkjenslenårektefelle,partnarellersambuarbliralvorleg sjuk,ogdetvisersegatsjukdommenikkjeerkurerbar.einkansørgjeoverdenframtidaeinikkjefår ilag,sorgoverdetsomventar,ogsorgoveratlivetikkjeblirsomfør.tapsopplevingarog sorgreaksjonarkankomelengeføreitdødsfall,ogdeterofterealitetenhosdennegruppa.sorgkan kometiluttrykkpåmangeforskjelligemåtar,ogdetharegfåtterfareiminepraksisperiodar.eghar møttsintepårørande,somkjemparmed nebbogklør forsine,somdeimeinerfårfeilellerforlite behandling.egharmøttpårørandesomharståttovermegnåregharutførteiprosedyreog kommentertalteghargjort,ogmeddenmeiningaatdetharvorefeil.islikesituasjonarhardetvist segiettertid,nåregharfåttsnakkameddei,atdetersorg,redselogfortvilingsomliggbak.mangel påinformasjonogfølelseavåikkjehakontrolloversituasjonen,kangjesegutslagislikereaksjonar. Sæteren(2006)skrivomatsorgkankometiluttrykkipsykiskeogfysiskereaksjonar,som åtferdsmessigeogsosialeforandringar.sinneereinavdeisterkastekjensleneisorg,ogdeterviktig atsjukepleiarikkjetardetpersonlegoggåriforsvar,menstøttarpårørandeidennefasen(bugge, 2003b).Detkaneingjerevedåtavarepådeioggjedeimoglegheittilåsnakkeomopplevingane sine.karimartinsen(2012)skrivisinomsorgsteoriatsjukepleiarmåanerkjennepårørande,hjelpe dei,girådogverestøttande.deternettoppdetpårørandekantrengeislikesituasjonar.forsking viseratheimesjukepleienhareiviktigstøttanderolleforpårørande,ogdeistøttesamtalanedeihar ersværtviktige.sameforskingviseratspesieltdeitidlegestøttesamtalaneersærdelesviktige.dei harvistsegåhabådepsykiskeogsosialefordelar(griffiths,etal.,2012).sjukepleiarkangjennom tryggoggodrelasjonmedpårørandegjeemosjonellstøtte(bugge,2003a). 4.3 Kanduspørjekorleiseghardet Denviktigasteressurseneinharsommenneske,erevnatilåkommunisere,ogifølgjeTravelbeeer deteitviktiginstrumentisjukepleiesituasjonar(gjengittirøkenes&hanssen,2013).kommunikasjon erdetverktøyetsjukepleiarenbrukarforågjeogsøkeinformasjon,ogdeterdetmiddeletdensjuke ogfamilienbrukarforåfåhjelp.kommunikasjonereingjensidigprosess,meneinmåsom sjukepleiarverebevisstpåatkommunikasjonikkjeereitmålisegsjølv,meneitmiddeleinbrukartil 13

18 ånåmålet(travelbee,2014).allereievedførstemøtemåsjukepleiarleggegrunnlagetfordetvidare samarbeidet.detkangjerearbeidetvidarelettare.travelbee(2014)skrivisibok Mellommenneskeligeforholdisykepleie omdenneprosessen.idetinnleiandemøteobservererein oggjersegoppeimeiningomdenandreogsituasjonen.eingjersegoppeitførsteinntrykk. Forholdetgårinninestefase,nåreinserdenandresomeitindivid,ogrespondererderetter.Deter nosjukepleiarkanklareåfangeoppkorleisdenandreoppleversituasjonen,kvahantenkjer,og korleishanhardet.foråkunnegåinnifasetre,måsjukepleiarviseinteressefordenandre,eingår dåinniempatifasen,deterførstdåeinklararåforstådenandre.åhaempati,vilseieateintardeli denandresioppleving,samstundessomeinståutanfor.einhardåeiopplevingavåforstå. Resultateterateineristandtilåforutsjådenandresiåtferd(Travelbee,2014).Imøtemedandre menneskehareinmedsegeiførforståingogeisjølvforståing,ogdessemedverkartilkorleisein tolkarandre.nåreinskaljobbemedmenneske,erdetviktigateinerklarover,ogharreflektertover dette.deternårdetteliggbevissttilgrunn,ateinblirklaroversineeigneressursarogkvalitetar,og kantaibrukdessetildetbestefordenandre(røkenes&hanssen,2013).imøtemedpårørande,må einhatenktgjennomkorleiseinsjølvvilreagereimøtemeddeisomerieinkrevjandeogtøff livssituasjon.isjukepleieyrketmøtereinmangeforskjelligepårørande,somkanvereheiltulikeein sjølv.deikanvereieinheiltannanlivssituasjon,mendeterviktigateinklararåforstådenandresi opplevingavsituasjonen,ogeinmåklareåtavarepådenandresittperspektivisamhandlinga.det erisamtaleneinkanfåforståingfordenandresinsituasjon,ogkvahanoppleverogføler,ogkorleis hanhardet.deterførstnårdisseerpåplass,atvikanforståsamhandlingaogrelasjonenmellom partane(røkenes&hanssen,2013). Detåsnakkemedpårørandekanverevanskeleg,ogsjukepleiarkanfølesegusikkerpåkorleisein skalsnakkemeddeiomkorleisdeihardet.detkanveresålettåvereopptattavåformidle informasjonogutøveprosedyrar,ateingløymerdetviktigaste,somåblikjendmeddeipårørandepå einnaturlegmåte,somåsnakkaomkvardagslegeting.nåreinharstartameddennaturlege samtalen,kandetblilettareåkommeinnpådetsomervanskelegetterkvart.dåereinkanskjeblitt tryggepåkvarandreoglittkjende,ogeinveitkorleisdenandrehardetikvardagen(bugge,2003b). Buggeseiervidareatnårdetikkjeerklargjortkvensomharansvarforpårørande,erdetlettforat deiikkjeblirprioritert.forskingsartikkelentilgriffithsetal.(2012)viserògtilatdenstøttanderolla heimesjukepleienhar,ersåviktigateinbørutarbeiderutinarpådette. Einbørnokerkjenne,ateinhektiskkvardagkansettegrenserforkvatideinhartildengode samtalen,densomkanhaeinterapeutiskverknad.ofterekkeinberreinnomforågjeredeteinskal forsååhastevidare.dettekaneinløysevedateinutnyttardeiperiodanedereinharlitttidtilovers. 14

19 Egfekksjåkorviktigdettekanvereforpårørandeipraksis.Påeiseinvakthadde kontaktsjukepleiarenminogeglitttidtilovers,ogdennebruktevipåeitheimebesøkhoseitparder mannenhaddeeinalvorlegkreftsjukdom,ogvartpleiaiheimenavkona.hovarslitenettereitlangt ogkrevjandesjukeleie,ogdåvikominnompådennekveldsvakta,tiltrossforatpasientenikkjesto pålista,bleikonasågladathobyrjaågråte.vihaddetidtilåpratemedho,etteratvihaddesetttil pasienten.hofekksnakkaomkorleishohaddedet,ogombekymringanesine.hobrukteuttrykk som sendtfråhimmelen,dåhosågoss.egtykkjerminkontaktsjukepleiar,meddetteinitiativet, visteeiempatiskhaldning,ogeiempatiskhaldningisamtala.hovisteforståingfordenkrevjande situasjonenpårørandevari.hovissteatdennedamahaddehattdettøftlenge,ogmedåtainitiativ tildettebesøket,vistehoathoanerkjendedenpårørande.hovisteògforståingforsituasjonen,då hodennekveldentokseggodtidtilålyttetilhenne(røkenes&hanssen,2013).dennehandlingaer ògitrådmeddetnærleiksetikkenstårfor(brinchmann,2013). Enkeltepårørandekanhaproblemmedåformidlekorleisdeihardet,sjukepleiarmådåbruke kommunikasjonsteknikkarsomåstilleopneoglukkaspørsmål,utdjupandeogoppklarande, konkretiserandeoggjentakandespørsmål.einmåògoppmuntreogstøttedeimedspørsmålog kommentarar(reitan,2006b).deterikkjenokmedkunnskapomkommunikasjon,detkrevat sjukepleiarenharmottilåtainitiativtilåsnakkeomdetsomervanskelegogvondt.ofteerredselen foråsåreogskadesåstor,ateinblirtaus(bugge,2003b).detåhasamtalarmedpårørandeomdet somopplevastsomvondtogvanskeleg,kanverekrevjandeforsjukepleiar.detkanverenokoav grunnentilateinkanvegresegforåspørjekorleisdeihardet.åhøyreomandresomhardetvondt, vilsomoftastberøreein,einkankjennepåsieigaredsleellerangst,einkanhaopplevdliknande situasjonarsjølv,ogdetkanverevanskelegåvereprofesjonell,fordetervondtåhøyre.sjukepleiar målikevelinvolveresegideitøffesituasjonane,mendeterviktigateinklararåfinneein balansegang.detkanikkjegåpåhelsalaus,detkjemverkenpasient,pårørandeellersjukepleiartil gode. Somsjukepleiarkaneinoftekommebortisituasjonardereinerusikker,sjølvomkunnskapenerpå plass,kanerfaringamangle.einbørdåvereopenomdet,forpårørandemerkarfortomeiner usikker.deterbetreateinseieratdetteharegikkjeerfaringarfrå,menateinervilligetilålære,og møtedeierfaringanesomkjem,samanmedpårørande.ofteerdetålyttedetviktigaste,meneinmå ogviseinteresseoghatid.mendetviktigasteavalterkanskjeateinharmottilåstådersamanmed pårørandeogharmottilåståderismerta(bugge,2003b).dengodesamtalenkrevateinerhundre prosenttilstades.nåreinharfåttpårørandetilåopnesegogsnakkeomdetsomervanskeleg,er 15

20 deteinvàrogsårbaraugneblink.dåkanavbrotiformaveinvakttelefonsomringer,ellerannastøy, føretilateinmistaraugneblinken,ogdenpårørandelukkersegigjen. Deterikkjealteinsjukepleiarklareråkartleggevedhjelpavkommunikasjon.Enkeltepårørandekan motomgjevnadaneframståsomomdeiharfullkontrollogatdeimeistrarsituasjonenfulltut, medandeiirealitetenerslitneogfølerseghjelpelause.kanskjedeiikkjefårsoveomnettene, bekymrarsegmykje,ogerslitne.dåblirkreftenefortoppbrukt.faulknerogmaguire(2009),hartatt oppdettetemaetisibok Åsamtalemedkreftpasienterogderesfamilier.Pårørandekanføleatdei ikkjeharretttilåkommemedsinebekymringarogproblem,fordipasientenstårifokus.deikanføle atdeiikkjeharretttilåhadetvondt,fordeterjotrossaltpasientensomhardetverst.islike situasjonarbørsjukepleiaranerkjennetankaneogkjenslenedeira.deterlovåkjennepåfortviling, sinneogfrustrasjon.sånnetankarkangjeresituasjonenforpårørandeendåmeirkrevjande.einkan ikkjeforventeatdeipårørandeuoppfordrafortelkorleisdeihardet,diforbørsjukepleiarviseatein serdei,bryrsegomdeiogeinmåviseempati.sjukepleiarbørvisehandlekraftogtaansvarnårein seratdetgårpåhelsalausforpårørande(sand,2002).pådeneinesidakaneinsomsjukepleiarikkje gåinnogtaoverpårørandesinjobb,menpådenandresidabøreinverederogtaansvarfordeinår einseratdeiikkjeklararmeir.einbørinformereoggjerådomavlastning,ogforklaredeiatdeter naturlegåblisliten,ogateintrengpusterominnimellom. 16

21 5 Konklusjon Mittynskjemeddenneoppgåva,eråfåsjukepleiartilåsjåpårørandesomstårikrevjandeomsorgS ogpleieoppgåveriheimen,ogsjåateindelavpasientomsorgaòghandlaromåivaretadei.ifølgje deiyrkesetiskeretningslinjeneharviansvarfordeipårørande,ogvikanikkjefråskriveossdette. Fleirestudiarviseratpårørandesjølvkanblisjukeavdenkrevjandeoppgåvadeteråpleiesinenære ogkjæreiheimen.oftesørgjeroglirdeiistillheit.dettekanføretilpsykiskeogfysiskelidingarhjå pårørande,ogføretilangstogdepresjon. Sjukepleiarmåviseathanserdei,ogserdengodeogviktigejobbendeigjer.Einmåhamottilå spørjekorleisdeihardet,ogmottilåstådersamanmeddeiidenkrevjandesituasjonen.deterikkje nødvendigvissåmykjesomskaltil,detviktigasteerateinserdei,anerkjennerdei,ogviseratein verdsetdenflotteogviktigejobbendeigjer.medåspørjekorleisdeihardet,visereinateinserdei, ogerinteressertidei,ogdeiraopplevingavsituasjonen.dethandlaromåviseempati,oghaei empatiskehaldningisamtalen.forskingviserògviktigheitaavinformasjonogopplæring,foråtrygge pårørandeijobbendeigjer.meneinskalògveremedåbevarehåpet,forhåpethareisterk motiverandekraft,ogbidrartilatpårørandeklararåståidenvanskelegesituasjonen.sjukepleiarmå brukesegsjølvterapeutisk,einmåbrukepersonlegheitasiogkunnskapensin.sjukepleiarmåha sjølvinnsikt,fornuft,empatiogmedkjensle.gjennomgodkommunikasjonkansjukepleiarfremje meistring,håpogmotivasjonhjåpårørande. Etterkvartsomegharjobbamedoppgåvaogsettmeginnilitteraturen,haregfåttmeirinteressefor temaet,ogdetharvekteitengasjement.egkantenkjemegåfordjupemegmeiritemaetog problemstillingavedeitseinarehøve,ogdåvileggådjupareinnpåhåpogmeistring. 17

22 Bibliografi Bertelsen,B.,Hornslien,K.&Thoresen,L.(2011)Svulster.IØrn,S.,Mjell,J.&BachSGansmo,E.(red.) (2011)Sykdomogbehandling.(1utgave).(s.123S143).Oslo:GyldendalAkademisk Brinchmann,B.S.(2013)Nærhetsetikk.IBrinchmann,B.S.(red.)(2013)Etikkisykepleien.(3. Utgave).(s ).Oslo:GyldendalAkademisk Bugge,K.E.(2003a)Hvilkefaktorerpåvirkersorgreaksjonerogsorgprosess?IBugge,K.E.,Eriksen,H. &Sandvik,O.(red.)(2003)Sorg(s.43 59).Bergen:Fagbokforlaget Bugge,K.E.(2003b)Hvordankanvihjelpemenneskerisorg?IBugge,K.E.,Eriksen,H.&Sandvik,O. (red.)sorg.(s.64 85).Bergen:Fagbokforlaget Dalland,O.(2014)Metodeogoppgaveskriving.(5.Utgave).Oslo:GyldendalAkademisk. Epiphaniou,E.,Hamilton,D.,Bridger,S.,Robinson,V.,Rob,G.,Beynon,T.,Higginson,I.,&Harding, R.(2012).Adjustingtothecaregivingrole:theimportanceofcopingandsupport. InternationalJournalofPalliativeNursing.Vol.18No.11pp541S Faulkner,A.&Maguire,P.(2009)Åsamtalemedkreftpasienterogderesfamilier.(3.Opplag).Oslo: TanoSAschehougAS Fjørtoft,A.SK.(2012)Hjemmesykepleie.Ansvar,utfordringerogmuligheter.(2.Utgave).Bergen: Fagbokforlaget Forsberg,C.&Wengström,Y.(2014)Attgörasystematiskalitteraturstudier.(3.Utgåvan).Stockholm: Natur&Kultur Griffiths,J.,EwingG.&RogersM.(2012).Earlysupportvisitsbydistrictnursestocancerpatientsat home.palliatmedicineapril2013vol.27no.4349s357.doi: /

23 Kristoffersen,N.J.(2011a)Stressogmestring.IKristoffersen,N.J.,Nortvedt,F.&Skaug,E.SA.(red.) (2011)Grunnleggendesykepleie.Pasientfenomeneroglivsutfordringer.Bind3.(2.utgave).(s ).Oslo:GyldendalAkademisk Kristoffersen,N.J.(2011b)Teoretiskeperspektivpåsykepleie.IKristoffersen,N.J.,Nortvedt,F.& Skaug,E.SA.(red.)(2011)Grunnleggendesykepleie.Sykepleiensgrunnlag,rolleogansvar. Bind1.(2.Utgave).(s ).Oslo:GyldendalAkademisk Kristoffersen,N.J.,Breievne,G.&Nortvedt,F.(2011)Lidelse,meningoghåp.IKristoffersen,N.J., Nortvedt,F.&Skaug,E.SA.(red.)(2011)Grunnleggendesykepleie.Pasientfenomenerog livsutfordinger.bind3.(2.utgave).(s ).Oslo:GyldendalAkademisk Lingås,L.G.(2011).Overandresdørstokk.Yrkesetikkiarbeidhjemmehosklienterogpasienter.(4. Utgave).Oslo:Kommuneforlaget. Johnsen,T.(red.)(2015).Faktaomkreft.Henta: frå: Martinsen,K.(2012)Omsorg,sykepleieogmedisin.(3.Opplag).Oslo:Universitetsforlaget Meld.St.29(2012S2013).(2013).Morgendagensomsorg.Oslo:HelseSogomsorgsdepartementet. Hentafrå: Norsksykepleieforbund(NSF)(2012).NSFsformål,prinsipprogram,vedtekterm.m.Gjeldendefor perioden2012s2015.hentafrå: Nortvedt,P.(2012)Omtanke.Eninnføringisykepleiensetikk.(1.Utgave).Oslo:GyldendalAkademisk PasientSogbrukerrettighetsloven(1999).LovompasientQogbrukerrettigheter.Hentafrå: 19

24 Reitan,A.M.(2006a)KriseogMestring.IReitan,A.M.&Schjølberg,T.K.(red.)(2006)Kreftsykepleie. Pasient utfordring handling.(2.utgave).(s.47 57).Oslo:AkribeForlagAS Reitan,A.M.(2006b)Kommunikasjon.IReitan,A.M.&Schjølberg,T.K.(red.)(2006)Kreftsykepleie. Pasient utfordring handling.(2.utgave).(s.65 80).Oslo:AkribeForlagAS Reitan,A.M.(2006c)Pårørende.IReitan,A.M.&Schjølberg,T.K.(red.)(2006)Kreftsykepleie. Pasient utfordring handling.(2.utgave).(s ).Oslo:AkribeForlagAS Renolen,Å.(2010)Forståelseavmennesker.Innføringipsykologiforhelsefag.(2.Opplag)Bergen: Fagbokforlaget Rustøen,T.(2006)Livskvalitet.IReitan,A.M.&Schjølberg,T.K.(red.)(2006)Kreftsykepleie.Pasient utfordring handling.(2.utgave).(s.39 44).Oslo:AkribeForlagAS Røkenes,O.H.&Hanssen,P.SH.(2013)Bæreellerbriste.Kommunikasjonogrelasjoniarbeidmed mennesker.(3.utgave)bergen:fagbokforlaget Sand,A.M.(2002)Hverdagensompårørendetilhjemmeboendepasientmedlangtkommen, uhelbredeligsykdom.ibrinchmann(red.)(2002)bærehverandresbyrder.(s ). Bergen:Fagbokforlaget Sandvik,O.(2003)Hvaersorg,oghvordankandenforstås?IBugge,K.E.,Eriksen,H.&Sandvik,O. (red.)(2003).sorg(s.15 41).Bergen:Fagbokforlaget Skagestad,T.(2008)Hvamedmeg,da?Nårpartnerenblirsyk.Oslo:NorasArk. Slettebø,Å.(2013)Sykepleieogetikk.(6.Utgave).Oslo:GyldendalAkademisk Sæteren,B.(2006)Sorgogsorgarbeid.IReitan,A.M.&Schjølberg,T.K.(red.)(2006)Kreftsykepleie Pasient utfordring handing.(2.utgave).(s ).Oslo:AkribeForlagAS Sørbye,L.W.(2006)Etiskeproblemstillinger.IReitan,A.M.&Schjølberg,T.K.(red.)(2006) Kreftsykepleie:Pasient utfordring handling.(2.utgave).(s ).Oslo:AkribeForlag AS 20

25 Travelbee,J.(2014)Mellommenneskeligeforholdisykepleie.(7.Opplag).Oslo:GyldendalAkademisk Utne,I.,Miaskowski,C.,Paul,S.M.&Rustøen,T.(2013).Associationbetweenhopeandburden reportedbyfamilycaregiversofpatientswithadvancedcancer.supportivecareincancer. Vol.21Issue9,p2527S2535.9p.DOI: /s00520S013S1824S5. 21