Notat 2/18. Flyttestraumanes betydning

Transkript

1 Notat 2/18 Flyttestraumanes betydning for Møre og Romsdal

2 Innhald 1. Innleiing Samandrag Folketalsutvikling i Møre og Romsdal... 5 Figur 1. Historisk folketalsutvikling Møre og Romsdal... 5 Figur 2 Fødselsoverskot og nettoflytting, Møre og Romsdal Figur 3 Levandefødde og døde, Møre og Romsdal Figur 4 Faktisk og simulert folketalsutvikling, Figur 5 og 6 Befolkning etter alder, kjønn og landbakgrunn, 21 og 218, Møre og Romsdal Figur 7 Folketalsendring 21 til 218 etter alder og landbakgrunn, Møre og Romsdal Figur 8 Folketalsvekst etter komponent, 2-218, Møre og Romsdal Flyttestraumanes betyding for Møre og Romsdal... 1 Figur 9 Nettoinnvandring, netto innanlandskflytting og sysselsettingsvekst, , Møre og Romsdal Tabell 1 Innanlands nettoflytting etter alder, Møre og Romsdal Tabell 2 Innanlandsk nettoflytting etter innvandrarkategori, Møre og Romsdal, Møre og Romsdal og dei nasjonale flyttestraumane Figur 1 Samla nettoflytting, fylkesvis, Figur 11 og 12 Inn-, ut- og nettoinnvandring, fylket og hele landet, Figur 13 Nettoinnvandring, fylkesvis, Figur 14 Netto innanlandsk flytting, fylkesvis, Figur 15 Nettoinnvandring og netto innanlandsflytting, fylkesvis, Figur 16 Innanlandsk nettoflytting, 2-29 åringar, etter fylke, Flyttingar mellom Møre og Romsdal og dei andre fylka Figur 17 Flyttematrise, samla til- og fråflytting mellom fylka i perioden Figur 18 Møre og Romsdals nettoflytting mot dei andre fylka, samla for perioden Flyttestraumane i Møre og Romsdal Figur 19 Flyttematrise samla til og fråflytting mellom kommunane i Møre og Romsdal i perioden Figur 2 Nettoflytting internt i Møre og Romsdal, per kommune i perioden Figur 21 Nettoflytting mot andre kommunar i fylket, mot andre fylke og mot utlandet, per kommune, Møre og Romsdal, Flyttestraumane til kommunane i Møre og Romsdal Molde

3

4 1. Innleiing Folketalsutviklinga i fylket og Noreg ser ut til å være på veg inn i ein ny fase. Frå 217 til 218 var folketalsveksten den lågaste på 15 år på landsbasis og på 11 år i Møre og Romsdal. I tida etter utvidinga av Schengen har Møre og Romsdal og store delar av Noreg vore gjennom ei rekordsterk folketalsutvikling, driven av arbeidsinnvandring - særleg frå Aust-Europa. No ser vi at innvandringa er lågare, utvandringa høgare, og gjennom heile perioden har vi hatt eit flyttetap mot dei andre fylka. Ønsket med dette notatet er å lage ein liten status på korleis folketalsutviklinga faktisk har vore for kommunane i fylket i denne «vekstperioden», sette den inn i eit historisk perspektiv og synleggjere dei flyttestraumane som påverkar Møre og Romsdal og Av omsyn til arbeidsomfanget vil ikkje notatet forsøke å svare ut kva motivasjonar som ligg bak flyttinga, korleis befolkningssamansetninga har endra seg på kommunenivå og liknande. Dataa som er brukt i notatet kjem i hovudsak frå Statistisk sentralbyrå (SSB), eller frå PANDA Analyse (PANDA) som har omarbeida data frå SSB. Data knytt til flyttestraumar på kommunenivå kjem frå PANDA og her er dataene noko eldre enn det som er tilgjengeleg på fylkesnivå hos SSB. Vi kunne ha framskrive tala frå PANDA, men sidan motivasjonen for å lage notatet er trendbrotet i folketalsutviklinga, har vi valt å bruke historiske data for perioden , sjølv om det finst nyare tal for flyttingar mellom fylka. Ønskjer du å lese og lære meir om korleis utviklinga er i Møre og Romsdal, oppmodar vi lesarane til å gjere seg kjent med Fylkesstatistikk og Kommunestatistikk som er høvesvis eit statistikkhefte (både trykksak og digital) og ei rein digital statistikkpakke med utviklingstrekk for fylket innanfor mange samfunnsområder. God lesing! Plan og analyseavdelinga, Juni 218 3

5 2. Samandrag Møre og Romsdal har i perioden vore gjennom ein periode der folketalsveksten har vore rekordhøg, trass at fylket kvart år tapar innbyggjarar til dei andre fylka i landet kvart år. Dette har vore mogeleg då innvandringa har vore langt høgare enn det innanlandske flyttetapet til fylket, sjølv om Møre og Romsdal har det nest høgaste flyttetapet innanlands i perioden av alle fylka. Det innanlandske flyttetapet til Møre og Romsdal består i hovudsak av personar i aldersgruppa 2-29 år. I alt utgjer denne aldersgruppa 96,4 prosent av det samla flyttetapet i perioden Innvandrarar og norskfødde med innvandrarforeldre utgjer om lag halve flyttetapet i perioden, og har gått frå å utgjere om lag 4 prosent i 27 til om lag 6 prosent i 216. Medan innvandringa nådde ein topp i 212, er det no utvandringa som aukar. Samanliknar ein 27 med 216 har innvandringa auka med om lag 3 prosent, medan utvandringa har auka med om lag 16 prosent. Det gir ein nedgang i nettoinnvandringa på om lag 3 prosent. Fødselsoverskotet har historiske vore det som har skapt folketalsveksten i fylket, men i same periode som innvandringa skaut fart, har fertilitetsratane droppa under kva som er nok for å oppretthalde folketalet. Både regionalt og nasjonalt er fødselsratane rekordlåge. Det innanlandsk flyttetapet til Møre og Romsdal er størst til storbyfylka Oslo, Sør-Trøndelag og Hordaland, medan fylket får ein liten flyttegevinst mot Sogn og Fjordane og dei tre nordlegaste fylka. Det innanlandske flyttetapet til fylket er i perioden personar, noko som betyr at fylket har eit årlege flyttetapet på 852 personar. Det er om lag dobbelt så mange personar som fødselsoverskotet til fylket i 216 (472 personar), eller om lag en tredjedel av talet som blei født i fylket i 216 (2737 personar). Dette betyr at utan innvandring ville Møre og Romsdal hatt ei negativ folketalsutvikling. Tal for 216 viser at nettoinnvandringa måtte være på minst 685 personar for at den saman med fødselsoverskotet, kunne motverke den negative innanlandsflyttinga på personar same år. Internflytting i Møre og Romsdal gjev størst flyttegevinst til og Molde, medan utflyttinga frå gjev ein solid flyttegevinst til kommunane, og i perioden., og er dei kommunane som har høgast flyttetap grunna den interne flyttinga i fylket. Totalt har 22 av kommunane flyttetap i perioden, med dei resterande 14 har ein tilsvarande flyttegevinst, på i alt personar. 4

6 3. Folketalsutvikling i Møre og Romsdal Sett vi folketalsutviklinga i Møre og Romsdal inn i eit langt tidsperspektiv kjem folketalsveksten den seinare tida tydeleg fram. Figur 1 viser folketalsutviklinga i Møre og Romsdal i perioden frå 1951 til 217. Som vi kan sjå ut frå figuren har folketalsveksten i fylket vore høg tidligare, men vi må da heilt tilbake til starten på 195-talet. Frå 1951 tok det berre fire år før fylket hadde vokse med 1 innbyggjarar. Men så slakka folketalsveksten av, målt i tal år det tok å vekse med 1 innbyggarar i fylket, tok det så seks år ( ), så ni år ( ), så åtte år ( ), så 24 år ( ), så ni år (22-21) og så berre fem år ( ). Figur 1. Historisk folketalsutvikling Møre og Romsdal Historisk folketalsutvikling, Møre og Romsdal, Folketilvekst Folketalsvekst i prosent (høgre akse) Folketalet har økt med 1. mellom hvert punkt ,6 1,4 1,2 1,8,6,4,2 -,2 Sjølv om folketalsveksten i periodar har vore låg, er det berre tre år kor folketalsveksten har vore negativ. Det var i 1984, 1985 og 199. Dei tre åra som har hatt sterkast vekst var 1951, 211 og 212. Da vaks fylket med kring 2 7 innbyggjarar per år. I snitt har den årlege folketalsveksten i perioden vore på kring 1 1 innbyggjarar årleg. Utviklinga i folketalet avheng av eit lite sett med fenomen. Tal på levandefødde minus døde eit år, utgjer komponenten som er kalla fødselsoverskot. Talet på innvandrarar (personar som flyttar frå utlandet til Noreg) minus talet på utvandrarar (personar som flyttar frå Noreg til utlandet), gir oss nettoinnvandringa. For Noreg er det desse to komponentane som utgjer heile folketalsutviklinga. For kommunar og regionar i Noreg ser vi i tillegg på innanlandsk flytting, altså mellom ulike stader i landet. Talet innflyttarar frå andre stader i Noreg minus talet utflyttarar til andre stader i landet gjev netto innanlandsk flytting. Det er viktig at vi ikkje blandar inn andre forhold enn sjølve aktiviteten, når vi analyserer flyttedata. Tala viser berre sjølve aktiviteten, altså at ein person flyttar og blir registrert som busett ein annan stad enn tidligare. Til dømes kan det være mange nordmenn blant innvandrarane og over halvparten 5

7 av dei som flyttar frå Møre og Romsdal til andre stadar i Noreg har bakgrunn som innvandrar eller barn av innvandrarar. Figur 1 viser at vi tilsynelatande er inne i slutten av ein veldig sterk vekstperiode. Sidan 27 har folketalsveksten vore rekordhøg, og vi må som nemnt tilbake til 5-talet for å finne tilsvarande vekst. I perioden 27 til 216 vaks folketalet med om lag 2 innbyggjarar. Det er ein folketalsvekst som er nær dobbelt så høg som snittet for heile perioden. Men årsaka til folketalsveksten er ikkje den same som vi såg på 5-talet, og endringane skjer raskare no enn då. Figur 2 Fødselsoverskot og nettoflytting, Møre og Romsdal Fødselsoverskot og nettoflytting, Møre og Romsdal Fødselsoverskot Nettoflytting Figur 2 viser korleis folketalsveksten i Møre og Romsdal har vore historisk. Som vi kan sjå har fødselsoverskotet betydd meir for folketalsveksten enn nettoflyttinga i nær heile perioden, med unntak av perioden frå 27 til 216. Det vil sei at fødselsoverskotet har vore den viktigaste komponenten for folketalsvekst i 57 av dei siste 66 åra. I sum for heile perioden har fødselsoverskotet gitt oss ein folketalsvekst på om lag 84 personar, medan nettoflyttinga har gjeve oss eit flyttetap på om lag 8 personar. I sum har folketalet gått frå om lag til 192 innbyggjarar i 1951 til nær 267 innbyggjarar i Eit fenomen som er verdt å merke seg er utviklinga i fødselsoverskotet, som er differanse mellom fødde og døde i Figur 3. Det er ikkje eit utviklingstrekk som er spesielt for Møre og Romsdal, men det gjev oss samstundes dei same utfordringane som andre regionar. Det blir født færre barn no enn tidligare, og når vi ser på fødselstala må vi hugse folketalsauka som har vore i perioden. Hovudårsaka er at samla fruktbarheitstal for kvinner, som er estimert tal barn kvar kvinne kjem til å føde, har gått frå å ligge på fleire enn 3 barn på slutten av 6-talet til 1,74 barn i 217 i Møre og Romsdal. For å oppretthalde folketalet må samla fruktbarheitstal være noko over 2, avhengig av mortalitetsratane. 1 Det er nokre feilkjelder i dataserien som går tilbake til Tala for samla folketalsvekst og summen av nettoflytting og fødselsoverskot gjeng ikkje opp kvart år. I sum for heile tidsperioden er skilnaden 585 personar. Sidan tala da uansett ikkje gjeng opp er dei runda av til næraste heile 1 i dette avsnittet. 6

8 Tal personar Samla frutbarheitstal, kvinner Om vi tek omsyn til at vi har ei negativ nettoflytting i snitt for perioden ser utviklinga dyster ut. Det blir født færre barn enn vi treng for å oppretthalde befolkninga, og av dei som blir fødd her vil fleire flytte vekk enn kva vi tiltrekk oss frå andre regionar. I sum gjev dette oss fleire utfordringar knytt til befolkningssamansetninga. Figur 3 Levandefødde og døde, Møre og Romsdal Levandefødde og døde, Møre og Romsdal ,5 3 2, , ,5 Fødde Døde Samla fruktbarheitstal, kvinner Figur 4 Faktisk og simulert folketalsutvikling, Faktisk vekst og simulert vekst lik i alle aldersgrupper (9,45%), Møre og Romsdal, år eller eldre år år 2-44 år -2 år Simulert folketalsvekst,prosentvis lik i alle aldersgrupper Faktisk folketalsvekst 7

9 Befolkningssamansetninga i Møre og Romsdal har vore gjennom ei større endring enn kva vi les ut av folketalsveksten aleine. Det kan være lett å sjå for seg at folketalet aukar likt i alle aldersgrupper og uavhengig av kjønn, men slik har ikkje utviklinga vore. Figur 4 viser korleis veksten ville vore om den var likt fordelt i dei fem aldersgruppene, og korleis det faktisk har vore. I sum har det vore folketalsnedgang på -637 personar i aldersgruppa -44 år i Møre og Romsdal i denne perioden, medan veksten i aldersgruppene over 44 år har vore på personar. Veksten er såleis veldig skeivfordelt, og særleg uheldig er det at det er den delen av befolkninga som vi ventar skal etablere familiar, som går ned. Figur 5 og 6 Befolkning etter alder, kjønn og landbakgrunn, 21 og 218, Møre og Romsdal. 8 år år år 2-44 år -2 år Befolkning, 21 etter alder, kjønn og landbakgrunn Kvinner Øvrig befolkning Menn Innvandrarar og norskfødte med innvandrarforeldre 8 år år år 2-44 år -2 år Befolkning, 218 etter alder, kjønn og landbakgrunn Kvinner Øvrig befolkning Menn Innvandrarar og norskfødte med innvandrarforeldre Figur 5 og 6 er enkle befolkningspyramidar som viser at befolkningssamansetning også har endra seg i perioden når det kjem til kva landbakgrunn innbyggjarane i fylket har. Definisjonane av høvesvis innvandrarar og norskfødde med innvandrarforeldre er som følger; «Innvandrere er personer som er født i utlandet av to utenlandsfødte foreldre og fire utenlandsfødte besteforeldre. Norskfødte med innvandrerforeldre er personer som er født i Norge av to utenlandsfødte foreldre og fire utenlandsfødte besteforeldre.». I 21 utgjor innvandrarar 91 prosent av denne gruppa, medan dei i 218 utgjor 88 prosent. Folketalsendringa i perioden mellom 21 og 218 er i stor grad prega av at Møre og Romsdal har hatt ei sterk auke i talet innvandrarar i befolkninga. I figur 7 viser endringa i folketal for innvandrarar og norskfødde med innvandrarforeldre og befolkninga elles. Sidan befolkninga ikkje der delt etter kjønn blir utviklingstrekka tydligare. Eit viktig moment er at veksten i innvandrarbefolkninga har vore stor i den yngre befolkninga. Fylket opplever elles ein nedgang i desse aldersgruppene i same periode. Innvandring i dei yngre aldersgruppene kamuflerer til ein viss grad den negative utviklinga vi ser i befolkninga elles, når vi ikkje deler dei to gruppene frå kvarandre. Det er berre i dei tre aldersgruppene med innbyggjarar 45 år og eldre, at befolkninga elles har ein sterkare vekst enn veksten i innvandrarbefolkninga. Nedgangen i talet på yngre i befolkninga utanom innvandrarar kan forklaras gjennom to årsakar lågare fødselstal og nettoutflytting av blant unge. 8

10 Figur 7 Folketalsendring 21 til 218 etter alder og landbakgrunn, Møre og Romsdal Folketalsendring 21 til 218 etter alder og landbakgrunn, Møre og Romsdal år 2-44 år år år 8 år eller eldre Øvrig befolkning Innvandrarar og norskfødte med innvandrarforeldre Figur 8 Folketalsvekst etter komponent, 2-218, Møre og Romsdal Folketalsutvikling etter komponent, Møre og Romsdal, Fødselsoverskot Nettoinnvandring Nettoinnanlandsflytting Skal vi summere opp folketalsutviklinga i Møre og Romsdal er figur 8 eit greitt samandrag. Figuren viser utviklinga sidan år 2, og fortel oss at fylket si store utfordring er det innanlandsk flyttetapet. Dette fenomenet kan være på veg til å bli forsterke gjennom ei lågare innvandring til fylket. I det neste kapitelet vil forsøke å svare ut korleis ein skal forstå dette fenomenet. Både innanlandsflyttinga og alle dei andre fenomena som er omtala i dette kapitelet påverkar kommunane våre i ulik grad. Målet er at kommunane skal kunne finne svara på dette, og ikkje minst forstå korleis dette fenomenet fungerer også internt i fylket. 9

11 4. Flyttestraumanes betyding for Møre og Romsdal Førre kapitel avslutta med figur 8 som viste at Møre og Romsdal har hatt eit innanlandsk flyttetap kvart år i ein lengre periode. I dette kapitelet skal dette fenomenet belysast for perioden Som nemnt innleiingsvis kan vi for denne perioden sjå alle flyttingar mellom kommunar og regionar i landet, og flyttingane til og frå utlandet. Derfor er denne tidsperioden valt. Det er tre spørsmål som er tenkt forsøkt svart på i dette kapitelet. 1. Korleis er flyttinga mellom Møre og Romsdal og dei andre fylka i landet i denne perioden? 2. Korleis er den interne flyttinga i Møre og Romsdal i denne perioden? 3. Korleis er flyttestraumane til kommunane i Møre og Romsdal i denne perioden? Av omsyn til arbeidsomfanget er ingen av spørsmåla om kven det er som flyttar enten hit eller vekk frå fylket, enten som innvandrar/utvandrar eller innanlandsk flytter. I tidligare publikasjonar som Fylkesstatistikk og Kommunestatistikk har vi i fleire år påpeke at eit par forhold som kan fungerer som eit bakteppe for korleis en kan forstå flyttestraumane. Det første er at innvandringa auka brått etter utvidinga av Schengen-avtalen. Da auka både talet sysselsette i fylket og innvandringa kraftig. Det andre er at det i hovudsak er dei yngre som flyttar vekk. Flyttetapet i aldersgruppa 2-29 er om lag like stort som det samla flyttetapet til fylket i perioden. Det tredje er at det innanlandsk flyttetapet består av omtrent like mange innvandrarar og norskfødde med innvandrarforeldre som befolkninga elles. Det betyr at den høge innvandringa til fylket også bidreg til at det innanlandskflyttetapet er høgt. Figur 9 Nettoinnvandring, netto innanlandskflytting og sysselsettingsvekst, , Møre og Romsdal Nettoinnvandring, netto innanlandskflytting og sysselsettingsvekst, , Møre og Romsdal Nettoinnvandring Netto innanlandskflytting Sysselsettingsvekst* Den dramatiske nedgangen i talet på sysselsette i 215 (i realiteten mellom publiseringa av sysselsette ultimo november 214 og 215) er kan forklarast av to ulike og ikkje relaterte hendingar. Først og fremst skuldast det nok nedgangen fallet i oljeprisen, med dei konsekvensane det hadde for 1

12 næringslivet i Møre og Romsdal (for meir om dei, sjå notatet Verknader av lågare aktivitet i petroleumsretta næringar som blei publisert som eit tillegg/kunnskapsgrunnlag i samband med revidering av Fylkesplan for Møre og Romsdal ). Den andre årsaka er av ein meir teknisk art, SSB la om måten dei produserer sysselsettingsstatistikken på, og det medførte lågare samla sysselsetting, men betre tal 2. Tabell 1 Innanlands nettoflytting etter alder, Møre og Romsdal Innanlands nettoinnflytting etter alder, Møre og Romsdal Sum for perioden -5 år år år år år år år år år og eldre Alle aldre Tabell 1 viser svært tydeleg kor betydeleg flyttetapet er i aldersgruppa 2-29 år. Eit interessant fenomen er at barneflyttinga er positiv, noko som kan tyde på at det er ein del i aldersgruppene 2-29 og 3-39 år som flytter hit med barn, men at hovudstraumane i desse aldersgruppene går ut. Tabell 2 Innanlandsk nettoflytting etter innvandrarkategori, Møre og Romsdal, Innanlandsk nettoflytting etter innvandrarkategori, Møre og Romsdal Sum for perioden Innvandrarar* Befolkninga elles I alt Innvandrarar* %-vis andel 38,4 42,8 35,9 55,2 53,4 57,9 58,9 53,6 6,3 51,6 *Innvandrarar og norskfødde med innvandrarforeldre. I tabell 2 kan vi sjå korleis den negative innanlandsflyttinga deler seg mellom dei som har status som innvandrarar og norskfødde med innvandrarforeldre og befolkninga elles. Her går ikkje tidsserien heilt tilbake til 27, men frå 28 til 216 har delen innvandrarar og norskfødde med innvandrarforeldre gått frå å utgjere om lag 4 prosent av det innanlandske flyttetapet til å utgjere om lag 6 prosent. I sum for perioden har flyttetapet vore på 7 53 innbyggjarar, kor 51,6 prosent hadde innvandrarbakgrunn medan befolkninga elles utgjor 48,4 prosent. Tala her er ikkje aldersfordelt, men sidan aldersgruppa 2-29 utgjer 96,4 prosent av det samla flyttetapet må den aldersgruppa også utgjer fleirtalet uavhengig av landbakgrunn. 2 SSB beskriv endringa slik: «Registerbasert sysselsettingsstatistikk er fra og med 215 basert på et nytt datagrunnlag for lønnstakere. Hovedkilden fram til og med 214 var NAVs Arbeidstakerregister (Aa-registeret). I 215 ble rapporteringen til NAV til dette registeret samordnet med rapportering av lønns- og personelldata til Skatteetaten og SSB. Det felles rapporteringssystemet kalles a-ordningen.» 11

13 3.1 Møre og Romsdal og dei nasjonale flyttestraumane Figur 1 Samla nettoflytting, fylkesvis, Samla nettoflytting, fylkesvis, Den samla nettoflyttinga (nettoinnvandring + nettoinnanlandsk flytting) teiknar eit tydeleg bilete der det er dei store byane med hovudstaden og nærliggande regionar som har den mest positive utviklinga. Storbyfylka, Hordaland med Bergen, Rogaland med Stavanger/Sandnes, Buskerud med Drammen og Sør-Trøndelag med Trondheim har høgast tilflytting, men den aller høgast nettoflyttinga er det Oslo og Akershus som har. Tettstaden Oslo er langt større enn fylket Oslo, og store delar av veksten som kjem i tettstaden Oslo er registrert i andre fylket, som t.d. Akershus. I tidsperioden som vi ser på her kjem alle fylka ut med positive tal. Årsaka til det er at landet, og alle fylka har hatt ei positiv nettoinnvandring i perioden. Innvandringa var høgast tidleg i perioden, og nådde ein topp i 211 og 212, både nasjonalt og i Møre og Romsdal. Utviklinga både nasjonalt og for Møre og Romsdal viser at innvandring er på veg ned frå ein topp, samstundes som utvandringa aukar. Endringa frå 27 til 216 for landet sett under eitt, er at innvandringa har auka med om lag 8 prosent, medan utvandring har auka med heile 85 prosent. Resultatet er at nettoinnvandringa nasjonalt har gått ned med kring 34 prosent. I Møre og Romsdal har innvandringa i same periode auka med 28 prosent, medan utvandringa har auka med heile 158 prosent. Resultatet er ein nedgang i nettoinnvandringa på om lag 28 prosent. Av omsyn til at alle data i dette kapitelet skal vere frå same tidsperiode har nyare tal ikkje blitt nytta, men trenden fortsett, og i Møre og Romsdal var ikkje arbeidsinnvandring lengre den vanlegaste innvandringsgrunnen til fylket i 217. Dette heng naturlegvis saman med utvikling i arbeidsmarknaden i fylket, men også at det har vore mange som har innvandra grunna flukt dei seinare åra. 3 3 Sjå Fylkesstatistikk, eller Kommunestatistikk, for oppdaterte tal. 12

14 Figur 11 og 12 Inn-, ut- og nettoinnvandring, fylket og hele landet, Inn-, ut- og nettoinnvandring, Møre og Romsdal, Inn-, ut- og nettoinnvandring, hele landet, Innvandring Utvandring Innvandring Utvandring Nettoinnvandring Nettoinnvandring Figur 13 Nettoinnvandring, fylkesvis, Nettoinnvandring, fylkesvis, Figur 13 viser at Møre og Romsdal kjem langt betre ut i nettoinnvandringa, enn vi gjer i den samla nettoflyttinga. Det var åtte fylke som hadde høgare nettoflytting enn Møre og Romsdal, medan det berre var fire fylke som hadde høgare nettoinnvandring enn Møre og Romsdal i tidsperioden. Dette betyr at det er innanlandsflytting, som tidligare nemnt, er utfordringa for Møre og Romsdal. Innanlandsk flytting er eit nullsumspel. Det betyr at flyttegevinst og flyttetap er balansert. Ein person som flyttar gjev eit flyttetap i eit fylke og flyttegevinst i eit anna, men summen av alle resultata blir null. I tidsperioden 27 til 216 er det ikkje vanskeleg å sjå kven som er vinnerane i Noreg. Det er 13

15 Akershus og Østfold, med klar margin. Vestfold og Buskerud kjem også godt ut, medan Sør-Trøndelag er det nordlegaste fylket med flyttegevinst innanlands. Oslo som fylke kjem dårleg ut, men har samstundes ei veldig høg tilflytting, men da i hovudsak i aldersgruppa 2-29 år. Den tilflytting blir motverka av høgare flyttetap i dei eldre aldersgruppene, og da særleg i retning Akershus. 11 av landets 19 fylke kjem ut med innanlandsflyttetap. Det flyttetapet summerer seg til personar i tidsperioden samla, og sidan innanlandsk nettoflytting er eit nullsumspel betyr det at dei resterande 8 fylka kjem ut med tilsvarande flyttegevinst. Flyttegevinsten til Akershus og Østfold står for om lag 72 prosent av den samla flyttegevinsten, med høvesvis 51,1 og 21,2 prosent. Vestfold, Buskerud og Sør-Trøndelag sin flyttegevinst utgjer høvesvis 8,7, 8,6 og 7,7 prosent, medan Aust-Agder, Hordaland og Hedemark sin del av flyttegevinsten er særs marginale med høvesvis 1,5, 1, og,2 prosent. Nordland har det største flyttetapet, med god margin, på personar, medan Møre og Romsdal kjem på plassen bak. Flyttetapet på personar i perioden er nest høgast, med Troms og Sogn og Fjordane på plassane før. Figur 14 Netto innanlandsk flytting, fylkesvis, Netto innanlandsk flytting, fylkesvis, Deler vi figur 1, som viste den samla nettoflyttinga til fylka i landet, opp i netto innalandskflytting og nettoinnvandring ser vi at det er mange fylke som er i same situasjon som Møre og Romsdal, der innvandringa i perioden på sett og vis har «kamuflert» det innanlandske flyttetapet. Det er berre seks fylke som har både positiv netto innanlandsflytting og positiv nettoinnvandring. Det er Akershus, Østfold, Buskerud, Vestfold, Hordaland og Sør-Trøndelag. 14

16 Figur 15 Nettoinnvandring og netto innanlandsflytting, fylkesvis, Nettoinnvandring og netto innanlandsflytting, fylkesvis, Netto innenlandsflytting Nettoinnvandring Figur 16 Innanlandsk nettoflytting, 2-29 åringar, etter fylke, Innanlandsk nettoflytting, 2-29 år, etter fylke, Figur 16 viser at dei aller fleste fylka er i same situasjon som Møre og Romsdal når det gjeld kven som flyttar vekk, og ikkje minst kor dei ender opp. Når vi i denne figuren har avgrensa oss til å sjå på flyttinga til ei aldersgruppe betyr det at vi ikkje ser heile bilde, ikkje minst når talet er samla for ein tidsperiode. I løpet av tidsperioden har alle som er i gruppa blitt bytta ut. Såleis fortel figuren berre 15

17 kva dei som er i denne aldersgruppa gjer, og ikkje noko om kva dei gjer når dei blir eldre, sjølv om tabell 1 fortel oss at det ikkje kjem nokon «motreaksjon» blant utflyttarane til Oslo i favør Møre og Romsdal når dei er eldre. I alle fall ikkje ein som er sterk nok til å motverke flyttetapet i denne aldersgruppa i særleg grad. Figuren visar med all tydelegheit alvoret som ligg i sentraliseringa mot hovudstadsregionen, truleg driven både av utdanningsinstitusjonar, arbeidsmarknaden og generell attraktivitet. 16

18 3.2 Flyttingar mellom Møre og Romsdal og dei andre fylka Figur 17 Flyttematrise, samla til- og fråflytting mellom fylka i perioden Flyttematrise, samla til- og fråflytting mellom fylka i perioden TILFLYTTING Østfold Akershus Oslo Hedmark Oppland Buskerud Vestfold Telemark Aust-Agder Vest-Agder Rogaland Hordaland Sogn og Fjordane Møre og Romsdal Sør-Trøndelag Nord-Trøndelag Nordland Troms Finnmark Samla tilflytting Østfold Akershus Oslo Hedmark Oppland Buskerud Vestfold Telemark Aust-Agder Vest-Agder Rogaland Hordaland Sogn og Fjordane Møre og Romsdal Sør-Trøndelag Nord-Trøndelag Nordland Troms Finnmark Samla fraflytting Lågaste verdiar Høgaste verdiar Oslo og Akershus til og frå kvarandre. FRÅFLYTTING 17

19 Flyttematrisa (Figur 17) viser korleis flyttestraumane er mellom fylka i landet i tidsperioden 27 til 216. Her kjem interaksjonen mellom fylka fram, og vi kan berekne korleis eige og andre fylke står mot kvarandre. Mellom anna kan vi sjå den store interaksjonen mellom Oslo og Akershus, kor flyttinga er langt høgare enn mellom andre fylke i landet. Matrisa viser bruttobevegelsane, medan vi må motrekne tilflyttinga mot fråflyttinga mellom fylka for å finne att nettoflyttinga. Motreknar vi flyttestraumane til og frå Møre og Romsdal finn ein att nettoflyttinga for perioden ( personar) og korleis det fortonar seg med flyttetap og flyttegevinst mot dei andre fylka. Resultata finn vi i figur 18. Som vi kan sjå ut frå figuren er det berre fire fylke som Møre og Romsdal har ein flyttegevinst frå. Det er Sogn og Fjordane og dei tre nordlegaste fylka, Nordland, Troms og Finnmark. Størst flyttetap at Møre og Romsdal mot Oslo i denne perioden. Men det er berre marginalt høgare enn flyttetapet til Sør-Trøndelag, medan Hordaland gjev Møre og Romsdal det tredje største flyttetapet. Det er ikkje unaturleg at det er desse tre fylka, med deira tilhøyrande storbyar, som gjev Møre og Romsdal størst flyttetap. Mange vil nok sjå for seg at tilflyttinga frå Møre og Romsdal til desse stadane vil variere, i alle fall til ein viss grad, etter kvar i Møre og Romsdal ein bur. Det blir belyst i kapitel 3.4. Eit anna moment som matrisa viser, er at alle fylka har høg utflytting til Oslo og Akershus, og ei tilsynelatande høg (men lågare enn fråflyttinga) tilflytting frå Oslo og Akershus. Dette ser vi i dei grøntona radane som dannar ein slags 9 graders vinkel i figuren. I tillegg ser vi at rundt dei kvite felta er det ofte grøne område. Det tyder på at alle fylka har ei relativ høg grad av til- og fråflytting med nabofylka sine. Figur 18 Møre og Romsdals nettoflytting mot dei andre fylka, samla for perioden Møre og Romsdals nettoflytting mot dei andre fylka, samla for perioden

20 3.3 Flyttestraumane i Møre og Romsdal For mange kommunar er flyttestraumane i eige fylke kanskje like utfordrande som det fylket samla opplever i dei nasjonale flyttestraumane. Møre og Romsdal har mange kommunar med akkurat det same problemet som fylket med ei høg innvandring som har kamuflert eit tilsvarande, eller kanskje høgare, netto innanlandsk flyttetap. Flyttestraumane internt i Møre og Romsdal vil på same måte som anna intern flytting i landet også være eit nullsumspel. Det betyr at tala vil vise kven som «vinn» og kven som «tapar» internt i fylket, og ikkje minst korleis dette samspelet er mellom kommunane. Korleis ein skal forstå og beskrive flyttestraumane er ikkje heilt uproblematisk vil ein kommune med høg tilflytting frå ein anna kommune utgjere ein trussel, eller er alternativet fråflytting til eit anna fylke? Korleis skal ein tolke forholda mellom kommunane er det nettostraumen eller bruttoflyttinga som avgjer om det er integrasjon, regional samspel eller «kannibalisme»? I prosessane knytt til kommunereforma har regionalisering vore mykje debattert, og tolkingane av både undersøkingar og utviklingtrekk har vore mange. Det er viktig å presiserer at flyttedata er berre registreringar av flyttingar verken meir eller mindre. Tolkinga av kva som ligg bak dei får i denne samanhengen være opp til lesaren. Flyttematrisa (figur 19) viser korleis flyttestraumane er internt i Møre og Romsdal i perioden 27 til 216, og ein finn att nokre av dei same mønstra som i dei nasjonale flyttestraumane mellom fylka. Byane i fylket har tilsynelatande same funksjon i fylket som Oslo (og dels Akershus) har i dei nasjonale flyttestraumane. Mange kommunar har ein høg grad av flytting til og frå dei, litt avhengig av geografisk nærleik. Vi finn også igjen mønsteret med flyttingar til og frå nabokommunane sine (felta kring dei blanke felta), og ein anar konturar av fire grøne boblar i matrisa. Desse «boblene» tyder på at det er fleire kommunar som har flyttestraumar mellom kvarandre, og såleis uttrykker at dei i fellesskap fungerer som ein region. Byane kunne såleis vore plassert etter kor dei hører heime i regionane, med då ville det vore vanskeligare å samanlikne dei med kvarandre, og dei regionale mønstera er likevel tydelege. For nokre kommunar ser vi at dei har stor til og fråflytting mot kommunar som dei tilsynelatande ikkje er «nær» dei (når vi brukar kommunenummer som indikator for nærleik), som til dømes flyttinga mellom og. Kommunane er i realiteten nabokommunar, med kommunenummer 1543 og 1563, med åtte kommunar mellom dei når ein sorterer kommunane etter kommunenummer. Tre av dei fire boblene som vi kan sjå i matrisa består av kommunar som ligg kring dei tre byane i fylket, men den tydelegaste bobla dannar kommunane sør på Sunnmøre. Det skuldast nok dels at dei ikkje har nokon by som reint teknisk er flytta vekk frå dei i matrisa, men og at flyttestraumane er sterke mellom mange kommunar i området. Kring byane er flyttinga mellom kommunane lågare, men samstundes er til- og fråflyttinga til bykommunen dei ligg nær svært høg. Aller høgast er flyttinga mellom og, og, mellom Molde, og og mellom og. Dette er ikkje overraskande då kommunane tilhøyrar same bu- og arbeidsmarknad, og pendlinga mellom kommunane også er høg 4. Figur 19 Flyttematrise samla til og fråflytting mellom kommunane i Møre og Romsdal i perioden Sjå pendlarmatrise i Fylkesstatistikk. 19

21 Flyttematrise, samla til- og fråflytting mellom kommunane i Møre og Romsdal i perioden TILFLYTTING Molde Molde Lågast verdiar Høgaste verdiar FRÅFLYTTING 2

22 Nettoresultata for kommunane i Møre og Romsdal kan vi sjå i figur 2. Den interne flyttinga gir 22 kommunar eit flyttetap på til saman personar, og det fordeler seg til 14 kommunar. Høgast flyttegevinst hadde og Molde i perioden, med ein flyttegevinst på høvesvis 583 og 576 personar. Etter dei kjem ei gruppe på tre kommunar kring, som alle har ein flyttegevinst på om lag personar. Det er, og, som alle har ein flyttegevinst, i stor grad frå, som noko overraskande berre hadde ein flyttegevinst på 21 personar mot resten av fylket i perioden. Dei fem nemnte kommunar utgjer personar av flyttegevinsten, som utgjer om lag 82 prosent. Det største flyttetapet grunna internflytting i fylket hadde, og. Flyttetapet var høgst for, med -333 personar, medan og hadde høvesvis eit flyttetap på -33 og Figur 2 Nettoflytting internt i Møre og Romsdal, per kommune i perioden Nettoflytting internt i Møre og Romsdal, per kommune i perioden sin låge flyttegevinst betrar seg ikkje om vi ser på flyttebalansen mot andre norsk fylke. Figur 21 viser den samla nettoflyttinga kommunane i Møre og Romsdal har mot andre kommunar i eige fylket, mot andre fylke i landet og mot utlandet. Som vi kan sjå ut frå figuren, er det berre fire kommunar i fylket som har ein flyttegevinst mot andre fylke i landet, og den gevinsten utgjer nær sagt ingenting i forhold til det samla flyttetapet som resten av kommunane har mot dei andre fylka. Dei fire kommunane med flyttegevinst er,, og, medan resten av kommunane har solide flyttetap. Størst er flyttetapa til og, med over 1 personar i flyttetap mot andre fylke i perioden. Det er kring 1 personar årleg i flyttetap mot andre fylke for dei to kommunane. Samla er flyttetapet som tidligare nemnt personar, eller om lag 825 personar årleg i perioden (27-216). Nettoinnvandringa endrar tala for alle kommunane, og ikkje minst. Der motverkar nettoinnvandringa den låge flyttegevinsten internt i fylket, og ikkje minst flyttetapet mot dei andre fylka, og gjev sterkaste samla nettoflytting av alle Av fylket sine 36 21

23 kommunar er det berre tre som har positiv nettoflytting mot både dei andre kommunane i fylket, dei andre fylka og utlandet samla for perioden Det er, og. Figur 21 Nettoflytting mot andre kommunar i fylket, mot andre fylke og mot utlandet, per kommune, Møre og Romsdal, Nettoflytting mot andre kommunar i fylket, mot andre fylke og mot utlandet, per kommune, Møre og Romsdal, Mot andre kommuner i fylket Mot andre fylker Utlandet 22

24 3.4 Flyttestraumane til kommunane i Møre og Romsdal Bilete som figurane har teikna til no fortel oss i perioden hadde Møre og Romsdal ein gevinst mot utlandet på personar. Internt i fylket i same periode hadde 22 kommunar eit flyttetap på personar og følgeleg hadde dei resterande 14 kommunane ein tilsvarande flyttegevinst. Mot dei andre fylka hadde Møre og Romsdal i perioden eit samla flyttetap på personar, og berre fire av våre 36 kommunar hadde positiv flyttebalanse mot dei andre fylka i perioden. Sjølv om figurane og matrisa langt på veg teiknar eit fullstendig bilete vil dette siste kapitelet brukast til å vise nettoflyttinga til kvar enkelt kommune i Møre og Romsdal, mot dei andre kommunane i fylket og mot dei andre fylka. Dette vil synleggjere dei skilnadene som er mellom kommunane, og ikkje minst gjere samanlikningar mellom kommunane enklare. Av omsyn til omfanget av figurar (72) vil dei ikkje bli beskrive eller tolka nærare. I figurane som viser nettoflyttinga mellom den enkelte kommunen og dei andre fylka vil Møre og Romsdal vere «med», men delt inn i dei gamle fogderia. Det er ikkje heilt uproblematisk, då det i enkelte tilfelle er kommunar i fogderia som har høg til- og fråflytting med kommunar i andre fogderi, og samstundes forsvinn mykje informasjon grunna størrelsen til fogderia. Då dei likevel er tatt med, er det for å synleggjere den interne flyttinga i eige fylke i same figur som vi kan sjå kommunen si nettoflytting mot dei andre fylka. Dette kan kanskje være av særleg interesse for dei kommunane som ligg i randsonene mot andre fylke. 23

25 152 Molde Sum fylkesintern nettoflytting, , mot dei andre 24

26 Sum fylkesintern nettoflytting, , mot dei andre -5 25

27 Sum fylkesintern nettoflytting, , mot dei andre 26

28 Sum fylkesintern nettoflytting, , mot dei andre 27

29 Sum fylkesintern nettoflytting, , mot dei andre

30 Sum fylkesintern nettoflytting, , mot dei andre

31 Sum fylkesintern nettoflytting, , mot dei andre 3

32 Sum fylkesintern nettoflytting, , mot dei andre 31

33 Sum fylkesintern nettoflytting, , mot dei andre 32

34 Sum fylkesintern nettoflytting, , mot dei andre 33

35 Sum fylkesintern nettoflytting, , mot dei andre 34

36 Sum fylkesintern nettoflytting, , mot dei andre 35

37 Sum fylkesintern nettoflytting, , mot dei andre -1 36

38 Sum fylkesintern nettoflytting, , mot dei andre

39 Sum fylkesintern nettoflytting, , mot dei andre 38

40 Sum fylkesintern nettoflytting, , mot dei andre 39

41 Sum fylkesintern nettoflytting, , mot dei andre

42 Sum fylkesintern nettoflytting, , mot dei andre 41

43 Sum fylkesintern nettoflytting, , mot dei andre

44 Sum fylkesintern nettoflytting, , mot dei andre

45 Sum fylkesintern nettoflytting, , mot dei andre 44

46 Sum fylkesintern nettoflytting, , mot dei andre 45

47 Sum fylkesintern nettoflytting, , mot dei andre -5 46

48 Sum fylkesintern nettoflytting, , mot dei andre 47

49 Sum fylkesintern nettoflytting, , mot dei andre 48

50 Sum fylkesintern nettoflytting, , mot dei andre 49

51 Sum fylkesintern nettoflytting, , mot dei andre

52 Sum fylkesintern nettoflytting, , mot dei andre

53 Sum fylkesintern nettoflytting, , mot dei andre 52

54 Sum fylkesintern nettoflytting, , mot dei andre

55 Sum fylkesintern nettoflytting, , mot dei andre

56 Sum fylkesintern nettoflytting, , mot dei andre 55

57 Sum fylkesintern nettoflytting, , mot dei andre 56

58 Sum fylkesintern nettoflytting, , mot dei andre

59 Sum fylkesintern nettoflytting, , mot dei andre 58

60 Sum fylkesintern nettoflytting, , mot dei andre

61 Møre og Romsdal fylkeskommune Postboks 25, 644 (postadresse) Julsundvegen 9, 6412 Molde (besøksadresse) Telefon E-post: